|
1
[व] एवम उक्तस तु राज्ञा स धृतराष्ट्रेण धीमता तूष्णीं बभूव मेधावी तम उवाचाद केशवः 2 अतीव मनसा शॊकः करियमाणॊ जनाधिप संतापयति वैतस्य पूर्वप्रेतान पितामहान 3 यजस्व विविधैर यज्ञैर बहुभिः सवाप्तथक्षिणैः थेवांस तर्पय सॊमेन सवधया च पितॄन अपि 4 तवथ्विधस्य महाबुथ्धे नैतथ अथ्यॊपपथ्यते विथितं वेथितव्यं ते कर्तव्यम अपि ते कृतम 5 शरुताश च राजधर्मास ते भीष्माथ भागीरदी सुतात कृष्णथ्वैपायनाच चैव नारथाथ विथुरात तदा 6 नेमाम अर्हसि मूढानां वृत्तिं तवम अनुवर्तितुम पितृपैतामहीं वृत्तिम आस्दाय धुरम उथ्वह 7 युक्तं हि यशसा कषत्रं सवर्गं पराप्तुम असंशयम न हि कश चन शूराणां निहतॊ ऽतर पराङ्मुखः 8 तयज शॊकं महाराज भवितव्यं हि तत तदा न शक्यास ते पुनर थरष्टुं तवया हय अस्मिन रणे हताः 9 एतावथ उक्त्वा गॊविन्थॊ धर्मराजं युधिष्ठिरम विरराम महातेजास तम उवाच युधिष्ठिरः 10 गॊविन्थ मयि या परीतिस तव सा विथिता मम सौहृथेन तदा परेम्णा सथा माम अनुकम्पसे 11 परियं तु मे सयात सुमहत कृतं चक्रगथाधर शरीमन परीतेन मनसा सर्वं यावथनन्थन 12 यथि माम अनुजानीयाथ भवान गन्तुं तपॊवनम न हि शान्तिं परपश्यामि घातयित्वा पितामहम कर्णं च पुरुषव्याघ्रं संग्रामेष्व अपलायिनम 13 कर्मणा येन मुच्येयम अस्मात करूराथ अरिंथम कर्मणस तथ विधत्स्वेह येन शुध्यति मे मनः 14 तम एवं वाथिनं वयासस ततः परॊवाच धर्मवित सान्त्वयन सुमहातेजाः शुभं वचनम अर्दवत 15 अकृता ते मतिस तात पुनर बाल्येन मुह्यसे किम आकाशे वयं सर्वे परलपाम मुहुर मुहुः 16 विथिताः कषत्रधर्मास ते येषां युथ्धेन जीविका यदा परवृत्तॊ नृपतिर नाधिबन्धेन युज्यते 17 मॊक्षधर्माश च निखिला यादातद्येन ते शरुताः असकृच चैव संथेहाच छिन्नास ते कामजा मया 18 अश्रथ्थधानॊ थुर्मेधा लुप्तस्मृतिर असि धरुवम मैवं भव न ते युक्तम इथम अज्ञानम ईथृशम 19 परायश्चित्तानि सर्वाणि विथितानि च ते ऽनघ युथ्धधर्माश च ते सर्वे थानधर्माश च ते शरुताः 20 स कदं सर्वधर्मज्ञः सर्वागम विशारथः परिमुह्यसि भूयस तवम अज्ञानाथ इव भारत |
1
[v] evam uktas tu rājñā sa dhṛtarāṣṭreṇa dhīmatā tūṣṇīṃ babhūva medhāvī tam uvācātha keśavaḥ 2 atīva manasā śokaḥ kriyamāṇo janādhipa saṃtāpayati vaitasya pūrvapretān pitāmahān 3 yajasva vividhair yajñair bahubhiḥ svāptadakṣiṇaiḥ devāṃs tarpaya somena svadhayā ca pitṝn api 4 tvadvidhasya mahābuddhe naitad adyopapadyate viditaṃ veditavyaṃ te kartavyam api te kṛtam 5 śrutāś ca rājadharmās te bhīṣmād bhāgīrathī sutāt kṛṣṇadvaipāyanāc caiva nāradād vidurāt tathā 6 nemām arhasi mūḍhānāṃ vṛttiṃ tvam anuvartitum pitṛpaitāmahīṃ vṛttim āsthāya dhuram udvaha 7 yuktaṃ hi yaśasā kṣatraṃ svargaṃ prāptum asaṃśayam na hi kaś cana śūrāṇāṃ nihato 'tra parāṅmukhaḥ 8 tyaja śokaṃ mahārāja bhavitavyaṃ hi tat tathā na śakyās te punar draṣṭuṃ tvayā hy asmin raṇe hatāḥ 9 etāvad uktvā govindo dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram virarāma mahātejās tam uvāca yudhiṣṭhiraḥ 10 govinda mayi yā prītis tava sā viditā mama sauhṛdena tathā premṇā sadā mām anukampase 11 priyaṃ tu me syāt sumahat kṛtaṃ cakragadādhara śrīman prītena manasā sarvaṃ yāvadanandana 12 yadi mām anujānīyād bhavān gantuṃ tapovanam na hi śāntiṃ prapaśyāmi ghātayitvā pitāmaham karṇaṃ ca puruṣavyāghraṃ saṃgrāmeṣv apalāyinam 13 karmaṇā yena mucyeyam asmāt krūrād ariṃdama karmaṇas tad vidhatsveha yena śudhyati me manaḥ 14 tam evaṃ vādinaṃ vyāsas tataḥ provāca dharmavit sāntvayan sumahātejāḥ śubhaṃ vacanam arthavat 15 akṛtā te matis tāta punar bālyena muhyase kim ākāśe vayaṃ sarve pralapāma muhur muhuḥ 16 viditāḥ kṣatradharmās te yeṣāṃ yuddhena jīvikā yathā pravṛtto nṛpatir nādhibandhena yujyate 17 mokṣadharmāś ca nikhilā yāthātathyena te śrutāḥ asakṛc caiva saṃdehāc chinnās te kāmajā mayā 18 aśraddadhāno durmedhā luptasmṛtir asi dhruvam maivaṃ bhava na te yuktam idam ajñānam īdṛśam 19 prāyaścittāni sarvāṇi viditāni ca te 'nagha yuddhadharmāś ca te sarve dānadharmāś ca te śrutāḥ 20 sa kathaṃ sarvadharmajñaḥ sarvāgama viśāradaḥ parimuhyasi bhūyas tvam ajñānād iva bhārata |