|
1
[व] शमयित्वा पशून अन्यान विधिवथ थविजसत्तमाः तुरगं तं यदाशास्त्रम आलभन्त थविजातयः 2 ततः संज्ञाप्य तुरगं विधिवथ याजकर्षभाः उपसंवेशयन राजंस ततस तां थरुपथात्मजाम कलाभिस तिसृभी राजन यदाविधि मनस्विनीम 3 उथ्धृत्य तु वपां तस्य यदाशास्त्रं थविजर्षभाः शरपयाम आसुर अव्यग्राः शास्त्रवथ भरतर्षभ 4 तं वपा धूमगन्धं तु धर्मराजः सहानुजः उपाजिघ्रथ यदान्यायं सर्वपाप्मापहं तथा 5 शिष्टान्य अङ्गानि यान्य आसंस तस्याश्वस्य नराधिप तान्य अग्नौ जुहुवुर धीराः समस्ताः षॊडशर्त्विजः 6 संस्दाप्यैवं तस्य राज्ञस तं करतुं शक्र तेजसः वयासः स शिष्यॊ भगवान वर्धयाम आस तं नृपम 7 ततॊ युधिष्ठिरः पराथात सथस्येभ्यॊ यदाविधि कॊटीसहस्रं निष्काणां वयासाय तु वसुंधराम 8 परतिगृह्य धरां राजन वयासः सत्यवती सुतः अब्रवीथ भरतश्रेष्ठं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम 9 पृदिवी भवतस तव एषां संन्यस्ता राजसत्तम निष्क्रयॊ थीयतां मह्यं बराह्मणा हि धनार्दिनः 10 युधिष्ठिरस तु तान विप्रान परत्युवाच महामनाः भरातृभिः सहितॊ धीमान मध्ये राज्ञां महात्मनाम 11 अश्वमेधे महायज्ञे पृदिवी थक्षिणा समृता अर्जुनेन जिता सेयम ऋत्विग्भ्यः परापिता मया 12 वनं परवेक्ष्ये विप्रेन्थ्रॊ विभजध्वं महीम इमाम चतुर्धा पृदिवीं कृत्वा चातुर्हॊत्र परमाणतः 13 नाहम आथातुम इच्छामि बरह्म सवं मुनिसत्तमाः इथं हि मे मतं नित्यं भरातॄणां च ममानघाः 14 इत्य उक्तवति तस्मिंस ते भरातरॊ थरौपथी च सा एवम एतथ इति पराहुस तथ अभूथ रॊमहर्षणम 15 ततॊ ऽनतरिक्षे वाग आसीत साधु साध्व इति भारत तदैव थविजसंघानां शंसतां विबभौ सवनः 16 थवैपायनस तदॊक्तस तु पुनर एव युधिष्ठिरम उवाच मध्ये विप्राणाम इथं संपूजयन मुनिः 17 थत्तैषा भवता मह्यं तां ते परतिथथाम्य अहम हिरण्यं थीयताम एभ्यॊ थविजातिभ्यॊ धरास तु ते 18 ततॊ ऽबरवीथ वासुथेवॊ धर्मराजं युधिष्ठिरम यदाह भगवान वयासस तदा तत कर्तुम अर्हसि 19 इत्य उक्तः स कुरुश्रेष्ठः परीतात्मा भरातृभिः सह कॊटॊ कॊटिकृतां पराथाथ थक्षिणां तरिगुणां करतॊः 20 न करिष्यति तल लॊके कश चिथ अन्यॊ नराधिपः यत्कृतं कुरु सिंहेन मरुत्तस्यानुकुर्वता 21 परतिगृह्य तु तथ थरव्यं कृष्ण थवौपायनः परभुः ऋत्विग्भ्यः परथथौ विथ्वांश चतुर्धा वयभजंश च ते 22 पृदिव्या निष्क्रयं थत्त्वा तथ धिरण्यं युधिष्ठिरः धूतपाप्मा जितस्वर्गॊ मुमुथे भरातृभिः सह 23 ऋत्विजस तम अपर्यन्तं सुवर्णनिचयं तथा वयभजन्त थविजातिभ्यॊ यदॊत्साहं यदाबलम 24 यज्ञवाटे तु यत किं चिथ धिरण्यम अपि भूषणम तॊरणानि च यूपांश च घटाः पात्रीस तदेष्टकाः युधिष्ठिराभ्यनुज्ञाताः सर्वं तथ वयभजन थविजाः 25 अनन्तरं बराह्मणेभ्यः कषत्रिया जह्रिरे वसु तदा विट शूथ्र संघाश च तदान्ये मलेच्छ जातयः कालेन महता जह्रुस तत सुवर्णं ततस ततः 26 ततस ते बराह्मणाः सर्वे मुथिता जग्मुर आलयान तर्पिता वसुना तेन धर्मराज्ञा महात्मना 27 सवम अंशं भगवान वयासः कुन्त्यै पाथाभिवाथनात परथथौ तस्य महतॊ हिरण्यस्य महाथ्युतिः 28 शवशुरात परीतिथायं तं पराप्य सा परीतिमानसा चकार पुण्यं लॊके तु सुमहान्तं पृदा तथा 29 गत्वा तव अवभृदं राजा विपाप्मा भरातृभिः सह सभाज्यमानः शुशुभे महेन्थ्रॊ थैवतैर इव 30 पाण्डवाश च महीपालैः समेतैः संवृतास तथा अशॊभन्त महाराज गरहास तारागणैर इव 31 राजभ्यॊ ऽपि ततः पराथाथ रत्नानि विविधानि च गजान अश्वान अलंकारान सत्रियॊ वस्त्राणि काञ्चनम 32 तथ धनौघम अपर्यन्तं पार्दः पार्दिव मण्डले विसृजञ शुशुभे राजा यदा वैश्रवणस तदा 33 आनाय्य च तदा वीरं राजानं बभ्रु वाहनम परथाय विपुलं वित्तं गृहान परस्दापयत तथा 34 थुःशलायाश च तं पौत्रं बालकं पार्दिवर्षभ सवराज्ये पितृभिर गुप्ते परीत्या समभिषेचयत 35 राज्ञश चैवापि तान सर्वान सुविभक्तान सुपूजितान परस्दापयाम आस वशीकुरुराजॊ युधिष्ठिरः 36 एवं बभूव यज्ञः स धर्मराजस्य धीमतः बह्व अन्नधनरत्नौघः सुरा मैरेय सागरः 37 सर्पिः पङ्का हरथा यत्र बहवश चान्न पर्वताः रसाला कर्थमाः कुल्या बभूवुर भरतर्षभ 38 भक्ष्यषाण्डव रागाणां करियतां भुज्यताम इति पशूनां वध्यतां चापि नान्तस तत्र सम थृश्यते 39 मत्तॊन्मत्त परमुथितं परगीत युवती जनम मृथङ्गशङ्खशब्थैश च मनॊरमम अभूत तथा 40 थीयतां भुज्यतां चेति थिवारात्रम अवारितम तं महॊत्सव संकाशम अतिहृष्ट जनाकुलम कदयन्ति सम पुरुषा नानाथेशनिवासिनः 41 वर्षित्वा धनधाराभिः कामै रत्नैर धनैस तदा विपाप्मा भरतश्रेष्ठः कृतार्द पराविशत पुरम |
1
[v] śamayitvā paśūn anyān vidhivad dvijasattamāḥ turagaṃ taṃ yathāśāstram ālabhanta dvijātayaḥ 2 tataḥ saṃjñāpya turagaṃ vidhivad yājakarṣabhāḥ upasaṃveśayan rājaṃs tatas tāṃ drupadātmajām kalābhis tisṛbhī rājan yathāvidhi manasvinīm 3 uddhṛtya tu vapāṃ tasya yathāśāstraṃ dvijarṣabhāḥ śrapayām āsur avyagrāḥ śāstravad bharatarṣabha 4 taṃ vapā dhūmagandhaṃ tu dharmarājaḥ sahānujaḥ upājighrad yathānyāyaṃ sarvapāpmāpahaṃ tadā 5 śiṣṭāny aṅgāni yāny āsaṃs tasyāśvasya narādhipa tāny agnau juhuvur dhīrāḥ samastāḥ ṣoḍaśartvijaḥ 6 saṃsthāpyaivaṃ tasya rājñas taṃ kratuṃ śakra tejasaḥ vyāsaḥ sa śiṣyo bhagavān vardhayām āsa taṃ nṛpam 7 tato yudhiṣṭhiraḥ prādāt sadasyebhyo yathāvidhi koṭīsahasraṃ niṣkāṇāṃ vyāsāya tu vasuṃdharām 8 pratigṛhya dharāṃ rājan vyāsaḥ satyavatī sutaḥ abravīd bharataśreṣṭhaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram 9 pṛthivī bhavatas tv eṣāṃ saṃnyastā rājasattama niṣkrayo dīyatāṃ mahyaṃ brāhmaṇā hi dhanārthinaḥ 10 yudhiṣṭhiras tu tān viprān pratyuvāca mahāmanāḥ bhrātṛbhiḥ sahito dhīmān madhye rājñāṃ mahātmanām 11 aśvamedhe mahāyajñe pṛthivī dakṣiṇā smṛtā arjunena jitā seyam ṛtvigbhyaḥ prāpitā mayā 12 vanaṃ pravekṣye viprendro vibhajadhvaṃ mahīm imām caturdhā pṛthivīṃ kṛtvā cāturhotra pramāṇataḥ 13 nāham ādātum icchāmi brahma svaṃ munisattamāḥ idaṃ hi me mataṃ nityaṃ bhrātṝṇāṃ ca mamānaghāḥ 14 ity uktavati tasmiṃs te bhrātaro draupadī ca sā evam etad iti prāhus tad abhūd romaharṣaṇam 15 tato 'ntarikṣe vāg āsīt sādhu sādhv iti bhārata tathaiva dvijasaṃghānāṃ śaṃsatāṃ vibabhau svanaḥ 16 dvaipāyanas tathoktas tu punar eva yudhiṣṭhiram uvāca madhye viprāṇām idaṃ saṃpūjayan muniḥ 17 dattaiṣā bhavatā mahyaṃ tāṃ te pratidadāmy aham hiraṇyaṃ dīyatām ebhyo dvijātibhyo dharās tu te 18 tato 'bravīd vāsudevo dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram yathāha bhagavān vyāsas tathā tat kartum arhasi 19 ity uktaḥ sa kuruśreṣṭhaḥ prītātmā bhrātṛbhiḥ saha koṭo koṭikṛtāṃ prādād dakṣiṇāṃ triguṇāṃ kratoḥ 20 na kariṣyati tal loke kaś cid anyo narādhipaḥ yatkṛtaṃ kuru siṃhena maruttasyānukurvatā 21 pratigṛhya tu tad dravyaṃ kṛṣṇa dvaupāyanaḥ prabhuḥ ṛtvigbhyaḥ pradadau vidvāṃś caturdhā vyabhajaṃś ca te 22 pṛthivyā niṣkrayaṃ dattvā tad dhiraṇyaṃ yudhiṣṭhiraḥ dhūtapāpmā jitasvargo mumude bhrātṛbhiḥ saha 23 ṛtvijas tam aparyantaṃ suvarṇanicayaṃ tadā vyabhajanta dvijātibhyo yathotsāhaṃ yathābalam 24 yajñavāṭe tu yat kiṃ cid dhiraṇyam api bhūṣaṇam toraṇāni ca yūpāṃś ca ghaṭāḥ pātrīs tatheṣṭakāḥ yudhiṣṭhirābhyanujñātāḥ sarvaṃ tad vyabhajan dvijāḥ 25 anantaraṃ brāhmaṇebhyaḥ kṣatriyā jahrire vasu tathā viṭ śūdra saṃghāś ca tathānye mleccha jātayaḥ kālena mahatā jahrus tat suvarṇaṃ tatas tataḥ 26 tatas te brāhmaṇāḥ sarve muditā jagmur ālayān tarpitā vasunā tena dharmarājñā mahātmanā 27 svam aṃśaṃ bhagavān vyāsaḥ kuntyai pādābhivādanāt pradadau tasya mahato hiraṇyasya mahādyutiḥ 28 śvaśurāt prītidāyaṃ taṃ prāpya sā prītimānasā cakāra puṇyaṃ loke tu sumahāntaṃ pṛthā tadā 29 gatvā tv avabhṛthaṃ rājā vipāpmā bhrātṛbhiḥ saha sabhājyamānaḥ śuśubhe mahendro daivatair iva 30 pāṇḍavāś ca mahīpālaiḥ sametaiḥ saṃvṛtās tadā aśobhanta mahārāja grahās tārāgaṇair iva 31 rājabhyo 'pi tataḥ prādād ratnāni vividhāni ca gajān aśvān alaṃkārān striyo vastrāṇi kāñcanam 32 tad dhanaugham aparyantaṃ pārthaḥ pārthiva maṇḍale visṛjañ śuśubhe rājā yathā vaiśravaṇas tathā 33 ānāyya ca tathā vīraṃ rājānaṃ babhru vāhanam pradāya vipulaṃ vittaṃ gṛhān prasthāpayat tadā 34 duḥśalāyāś ca taṃ pautraṃ bālakaṃ pārthivarṣabha svarājye pitṛbhir gupte prītyā samabhiṣecayat 35 rājñaś caivāpi tān sarvān suvibhaktān supūjitān prasthāpayām āsa vaśīkururājo yudhiṣṭhiraḥ 36 evaṃ babhūva yajñaḥ sa dharmarājasya dhīmataḥ bahv annadhanaratnaughaḥ surā maireya sāgaraḥ 37 sarpiḥ paṅkā hradā yatra bahavaś cānna parvatāḥ rasālā kardamāḥ kulyā babhūvur bharatarṣabha 38 bhakṣyaṣāṇḍava rāgāṇāṃ kriyatāṃ bhujyatām iti paśūnāṃ vadhyatāṃ cāpi nāntas tatra sma dṛśyate 39 mattonmatta pramuditaṃ pragīta yuvatī janam mṛdaṅgaśaṅkhaśabdaiś ca manoramam abhūt tadā 40 dīyatāṃ bhujyatāṃ ceti divārātram avāritam taṃ mahotsava saṃkāśam atihṛṣṭa janākulam kathayanti sma puruṣā nānādeśanivāsinaḥ 41 varṣitvā dhanadhārābhiḥ kāmai ratnair dhanais tathā vipāpmā bharataśreṣṭhaḥ kṛtārtha prāviśat puram |