|
1
[ज] एवं वृष्ण्यन्धककुले शरुत्वा मौसलम आहवम पाण्डवाः किम अकुर्वन्त तदा कृष्णे थिवं गते 2 [वै] शरुत्वैव कौरवॊ राजा वृष्णीनां कथनं महत परस्दाने मतिम आधाय वाक्यम अर्जुनम अब्रवीत 3 कालः पचति भूतानि सर्वाण्य एव महामते कर्म नयासम अहं मन्ये तवम अपि थरष्टुम अर्हसि 4 इत्य उक्तः स तु कौन्तेयः कालः काल इति बरुवन अन्वपथ्यत तथ वाक्यं भरातुर जयेष्ठस्य वीर्यवान 5 अर्जुनस्य मतं जञात्वा भीमसेनॊ यमौ तदा अन्वपथ्यन्त तथ वाक्यं यथ उक्तं सव्यसाचिना 6 ततॊ युयुत्सुम आनाय्य परव्रजन धर्मकाम्यया राज्यं परिथथौ सर्वं वैश्य पुत्रे युधिष्ठिरः 7 अभिषिच्य सवराज्ये तु तं राजानं परिक्षितम थुःखार्तश चाब्रवीथ राजा सुभथ्रां पाण्डवाग्रजः 8 एष पुत्रस्य ते पुत्रः कुरुराजॊ भविष्यति यथूनां परिशेषश च वज्रॊ राजा कृतश च ह 9 परिक्षिथ धास्तिन पुरे शक्र परस्दे तु याथवः वज्रॊ राजा तवया रक्ष्यॊ मा चाधर्मे मनः कृदाः 10 इत्य उक्त्वा धर्मराजः स वासुथेवस्य धीमतः मातुलस्य च वृथ्धस्य रामाथीनां तदैव च 11 मातृभिः सहधर्मात्मा कृत्वॊथकम अतन्थ्रितः शराथ्धान्य उथ्थिश्य सर्वेषां चकार विधिवत तथा 12 थथौ रत्नानि वासांसि गरामान अश्वान रदान अपि सत्रियश च थविजमुख्येभ्यॊ गवां शतसहस्रशः 13 कृपम अभ्यर्च्य च गुरुम अर्दमानपुरस्कृतम शिष्यं परिक्षितं तस्मै थथौ भरतसत्तमः 14 ततस तु परकृतीः सर्वाः समानाय्य युधिष्ठिरः सर्वम आचष्ट राजर्षिश चिकीर्षतम अदात्मनः 15 ते शरुत्वैव वचस तस्य पौरजानपथा जनाः भृशम उथ्विग्नमनसॊ नाभ्यनन्थन्त तथ वचः 16 नैवं कर्तव्यम इति ते तथॊचुस ते नराधिपम न च राजा तदाकार्षीत कालपर्याय धर्मवित 17 ततॊ ऽनुमान्य धर्मात्मा पौरजानपथं जनम गमनाय मतिं चक्रे भरातरश चास्य ते तथा 18 ततः स राजा कौरव्यॊ धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः उत्सृज्याभरणान्य अङ्गाज जगृहे वल्कलान्य उत 19 भीमार्जुनौ यमौ चैव थरौपथी च यशस्विनी तदैव सर्वे जगृहुर वल्कलानि जनाधिप 20 विधिवत कारयित्वेष्टिं नैष्ठिकीं भरतर्षभ समुत्सृज्याप्सु सर्वे ऽगनीन परतस्दुर नरपुंगवाः 21 ततः पररुरुथुः सर्वाः सत्रियॊ थृष्ट्वा नरर्षभान परस्दितान थरौपथी षष्ठान पुरा थयूतजितान यदा 22 हर्षॊ ऽभवच च सर्वेषां भरातॄणां गमनं परति युधिष्ठिर मतं जञात्वा वृष्णिक्षयम अवेष्क्य च 23 भरातरः पञ्च कृष्णा च षष्ठी शवा चैव सप्तमः आत्मना सप्तमॊ राजा निर्ययौ गजसाह्वयात पौरैर अनुगतॊ थूरं सर्वैर अन्तःपुरैस तदा 24 न चैनम अशकत कश्च चिन निवर्तस्वेति भाषितुम नयवर्तन्त ततः सर्वे नरा नगरवासिनः 25 कृप परब्भृतयश चैव युयुत्सुं पर्यवारयन विवेश गङ्गां कौरव्य उलूपी भुजगात्मजा 26 चित्राङ्गथा ययौ चापि मणिपूर पुरं परति शिष्टाः परिक्षितं तव अन्या मातरः पर्यवारयन 27 पाण्डवाश च महात्मानॊ थरौपथी च यशस्विनी कृपॊपवासाः कौरव्य परययुः पराङ्मुखास ततः 28 यॊगयुक्ता महात्मानस तयागधर्मम उपेयुषः अभिजग्मुर बहून थेशान सरितः सागरांस तदा 29 युधिष्ठिरॊ ययाव अग्रे भीमस तु तथनन्तरम अर्जुनस तस्य चान्व एव यमौ चैव यदाक्रमम 30 पृष्ठतस तु वरारॊहा शयामा पथ्मथलेक्षणा थरौपथी यॊषितां शरेष्ठा ययौ भरतसत्तम 31 शवा चैवानुययाव एकः पाण्डवान परस्दितान वने करमेण ते ययुर वीरा लौहित्यं सलिलार्णवम 32 गाण्डीवं च धनुर थिव्यं न मुमॊच धनंजयः रत्नलॊभान महाराज तौ चाक्षय्यौ महेषुधी 33 अग्निं ते थथृशुस तत्र सदितं शैलम इवाग्रतः मार्गम आवृत्य तिष्ठन्तं साक्षात पुरुषविग्रहम 34 ततॊ थेवः स सप्तार्चिः पाण्डवान इथम अब्रवीत भॊ भॊ पाण्डुसुता वीराः पावकं मा विबॊधत 35 युधिष्ठिर महाबाहॊ भीमसेन परंतप अर्जुनाश्वसुतौ वीरौ निबॊधत वचॊ मम 36 अहम अग्निः कुरुश्रेष्ठा मया थग्धं च खाण्डवम अर्जुनस्य परभावेन तदा नारायणस्य च 37 अयं वः फल्गुनॊ भराता गाण्डीवं परमायुधम परित्यज्य वनं यातु नानेनार्दॊ ऽसति कश चन 38 चक्ररत्नं तु यत कृष्णे सदितम आसीन महात्मनि गतं तच चा पुनर हस्ते कालेनैष्यति तस्य ह 39 वरुणाथ आहृतं पूर्वं मयैतत पार्द कारणात गाण्डीवं कार्मुकश्रेष्ठं वरुणायैव थीयताम 40 ततस ते भरातरः सर्वे धनंजयम अचॊथयन स जले पराक्षिपत तत तु तदाक्षय्यौ महेषुधी 41 ततॊ ऽगनिर भरतश्रेष्ठ तत्रैवान्तरधीयत ययुश च पाण्डवा वीरास ततस ते थक्षिणामुखाः 42 ततस ते तूत्तरेणैव तीरेण लवणाम्भसः जग्मुर भरतशार्थूल थिशं थक्षिणपश्चिमम 43 ततः पुनः समावृत्ताः पश्चिमां थिशम एव ते थथृशुर थवारकां चापि सागरेण परिप्लुताम 44 उथीचीं पुनर आवृत्त्य ययुर भरतसत्तमाः पराथक्षिण्यं चिकीर्षन्तः पृदिव्या यॊगधर्मिणः |
1
[j] evaṃ vṛṣṇyandhakakule śrutvā mausalam āhavam pāṇḍavāḥ kim akurvanta tathā kṛṣṇe divaṃ gate 2 [vai] śrutvaiva kauravo rājā vṛṣṇīnāṃ kadanaṃ mahat prasthāne matim ādhāya vākyam arjunam abravīt 3 kālaḥ pacati bhūtāni sarvāṇy eva mahāmate karma nyāsam ahaṃ manye tvam api draṣṭum arhasi 4 ity uktaḥ sa tu kaunteyaḥ kālaḥ kāla iti bruvan anvapadyata tad vākyaṃ bhrātur jyeṣṭhasya vīryavān 5 arjunasya mataṃ jñātvā bhīmaseno yamau tathā anvapadyanta tad vākyaṃ yad uktaṃ savyasācinā 6 tato yuyutsum ānāyya pravrajan dharmakāmyayā rājyaṃ paridadau sarvaṃ vaiśya putre yudhiṣṭhiraḥ 7 abhiṣicya svarājye tu taṃ rājānaṃ parikṣitam duḥkhārtaś cābravīd rājā subhadrāṃ pāṇḍavāgrajaḥ 8 eṣa putrasya te putraḥ kururājo bhaviṣyati yadūnāṃ pariśeṣaś ca vajro rājā kṛtaś ca ha 9 parikṣid dhāstina pure śakra prasthe tu yādavaḥ vajro rājā tvayā rakṣyo mā cādharme manaḥ kṛthāḥ 10 ity uktvā dharmarājaḥ sa vāsudevasya dhīmataḥ mātulasya ca vṛddhasya rāmādīnāṃ tathaiva ca 11 mātṛbhiḥ sahadharmātmā kṛtvodakam atandritaḥ śrāddhāny uddiśya sarveṣāṃ cakāra vidhivat tadā 12 dadau ratnāni vāsāṃsi grāmān aśvān rathān api striyaś ca dvijamukhyebhyo gavāṃ śatasahasraśaḥ 13 kṛpam abhyarcya ca gurum arthamānapuraskṛtam śiṣyaṃ parikṣitaṃ tasmai dadau bharatasattamaḥ 14 tatas tu prakṛtīḥ sarvāḥ samānāyya yudhiṣṭhiraḥ sarvam ācaṣṭa rājarṣiś cikīrṣatam athātmanaḥ 15 te śrutvaiva vacas tasya paurajānapadā janāḥ bhṛśam udvignamanaso nābhyanandanta tad vacaḥ 16 naivaṃ kartavyam iti te tadocus te narādhipam na ca rājā tathākārṣīt kālaparyāya dharmavit 17 tato 'numānya dharmātmā paurajānapadaṃ janam gamanāya matiṃ cakre bhrātaraś cāsya te tadā 18 tataḥ sa rājā kauravyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ utsṛjyābharaṇāny aṅgāj jagṛhe valkalāny uta 19 bhīmārjunau yamau caiva draupadī ca yaśasvinī tathaiva sarve jagṛhur valkalāni janādhipa 20 vidhivat kārayitveṣṭiṃ naiṣṭhikīṃ bharatarṣabha samutsṛjyāpsu sarve 'gnīn pratasthur narapuṃgavāḥ 21 tataḥ praruruduḥ sarvāḥ striyo dṛṣṭvā nararṣabhān prasthitān draupadī ṣaṣṭhān purā dyūtajitān yathā 22 harṣo 'bhavac ca sarveṣāṃ bhrātṝṇāṃ gamanaṃ prati yudhiṣṭhira mataṃ jñātvā vṛṣṇikṣayam aveṣkya ca 23 bhrātaraḥ pañca kṛṣṇā ca ṣaṣṭhī śvā caiva saptamaḥ ātmanā saptamo rājā niryayau gajasāhvayāt paurair anugato dūraṃ sarvair antaḥpurais tathā 24 na cainam aśakat kaśc cin nivartasveti bhāṣitum nyavartanta tataḥ sarve narā nagaravāsinaḥ 25 kṛpa prabbhṛtayaś caiva yuyutsuṃ paryavārayan viveśa gaṅgāṃ kauravya ulūpī bhujagātmajā 26 citrāṅgadā yayau cāpi maṇipūra puraṃ prati śiṣṭāḥ parikṣitaṃ tv anyā mātaraḥ paryavārayan 27 pāṇḍavāś ca mahātmāno draupadī ca yaśasvinī kṛpopavāsāḥ kauravya prayayuḥ prāṅmukhās tataḥ 28 yogayuktā mahātmānas tyāgadharmam upeyuṣaḥ abhijagmur bahūn deśān saritaḥ sāgarāṃs tathā 29 yudhiṣṭhiro yayāv agre bhīmas tu tadanantaram arjunas tasya cānv eva yamau caiva yathākramam 30 pṛṣṭhatas tu varārohā śyāmā padmadalekṣaṇā draupadī yoṣitāṃ śreṣṭhā yayau bharatasattama 31 śvā caivānuyayāv ekaḥ pāṇḍavān prasthitān vane krameṇa te yayur vīrā lauhityaṃ salilārṇavam 32 gāṇḍīvaṃ ca dhanur divyaṃ na mumoca dhanaṃjayaḥ ratnalobhān mahārāja tau cākṣayyau maheṣudhī 33 agniṃ te dadṛśus tatra sthitaṃ śailam ivāgrataḥ mārgam āvṛtya tiṣṭhantaṃ sākṣāt puruṣavigraham 34 tato devaḥ sa saptārciḥ pāṇḍavān idam abravīt bho bho pāṇḍusutā vīrāḥ pāvakaṃ mā vibodhata 35 yudhiṣṭhira mahābāho bhīmasena paraṃtapa arjunāśvasutau vīrau nibodhata vaco mama 36 aham agniḥ kuruśreṣṭhā mayā dagdhaṃ ca khāṇḍavam arjunasya prabhāvena tathā nārāyaṇasya ca 37 ayaṃ vaḥ phalguno bhrātā gāṇḍīvaṃ paramāyudham parityajya vanaṃ yātu nānenārtho 'sti kaś cana 38 cakraratnaṃ tu yat kṛṣṇe sthitam āsīn mahātmani gataṃ tac cā punar haste kālenaiṣyati tasya ha 39 varuṇād āhṛtaṃ pūrvaṃ mayaitat pārtha kāraṇāt gāṇḍīvaṃ kārmukaśreṣṭhaṃ varuṇāyaiva dīyatām 40 tatas te bhrātaraḥ sarve dhanaṃjayam acodayan sa jale prākṣipat tat tu tathākṣayyau maheṣudhī 41 tato 'gnir bharataśreṣṭha tatraivāntaradhīyata yayuś ca pāṇḍavā vīrās tatas te dakṣiṇāmukhāḥ 42 tatas te tūttareṇaiva tīreṇa lavaṇāmbhasaḥ jagmur bharataśārdūla diśaṃ dakṣiṇapaścimam 43 tataḥ punaḥ samāvṛttāḥ paścimāṃ diśam eva te dadṛśur dvārakāṃ cāpi sāgareṇa pariplutām 44 udīcīṃ punar āvṛttya yayur bharatasattamāḥ prādakṣiṇyaṃ cikīrṣantaḥ pṛthivyā yogadharmiṇaḥ |