|
1
jñātidāsī yato jātā kaikeyyās tu sahoṣitā prāsādaṃ candrasaṃkāśam āruroha yadṛcchayā 2 siktarājapathāṃ kṛtsnāṃ prakīrṇakamalotpalām ayodhyāṃ mantharā tasmāt prāsādād anvavaikṣata 3 patākābhir varārhābhir dhvajaiś ca samalaṃkṛtām siktāṃ candanatoyaiś ca śiraḥsnātajanair vṛtām 4 avidūre sthitāṃ dṛṣṭvā dhātrīṃ papraccha mantharā uttamenābhisaṃyuktā harṣeṇārthaparā satī 5 rāmamātā dhanaṃ kiṃ nu janebhyaḥ saṃprayacchati atimātraṃ praharṣo 'yaṃ kiṃ janasya ca śaṃsa me kārayiṣyati kiṃ vāpi saṃprahṛṣṭo mahīpatiḥ 6 vidīryamāṇā harṣeṇa dhātrī paramayā mudā ācacakṣe 'tha kubjāyai bhūyasīṃ rāghave śriyam 7 śvaḥ puṣyeṇa jitakrodhaṃ yauvarājyena rāghavam rājā daśaratho rāmam abhiṣecayitānagham 8 dhātryās tu vacanaṃ śrutvā kubjā kṣipram amarṣitā kailāsa śikharākārāt prāsādād avarohata 9 sā dahyamānā kopena mantharā pāpadarśinī śayānām etya kaikeyīm idaṃ vacanam abravīt 10 uttiṣṭha mūḍhe kiṃ śeṣe bhayaṃ tvām abhivartate upaplutamahaughena kim ātmānaṃ na budhyase 11 aniṣṭe subhagākāre saubhāgyena vikatthase calaṃ hi tava saubhāgyaṃ nadyaḥ srota ivoṣṇage 12 evam uktā tu kaikeyī ruṣṭayā paruṣaṃ vacaḥ kubjayā pāpadarśinyā viṣādam agamat param 13 kaikeyī tv abravīt kubjāṃ kac cit kṣemaṃ na manthare viṣaṇṇavadanāṃ hi tvāṃ lakṣaye bhṛśaduḥkhitām 14 mantharā tu vacaḥ śrutvā kaikeyyā madhurākṣaram uvāca krodhasaṃyuktā vākyaṃ vākyaviśāradā 15 sā viṣaṇṇatarā bhūtvā kubjā tasyā hitaiṣiṇī viṣādayantī provāca bhedayantī ca rāghavam 16 akṣemaṃ sumahad devi pravṛttaṃ tvadvināśanam rāmaṃ daśaratho rājā yauvarājye 'bhiṣekṣyati 17 sāsmy agādhe bhaye magnā duḥkhaśokasamanvitā dahyamānānaleneva tvaddhitārtham ihāgatā 18 tava duḥkhena kaikeyi mama duḥkhaṃ mahad bhavet tvadvṛddhau mama vṛddhiś ca bhaved atra na saṃśayaḥ 19 narādhipakule jātā mahiṣī tvaṃ mahīpateḥ ugratvaṃ rājadharmāṇāṃ kathaṃ devi na budhyase 20 dharmavādī śaṭho bhartā ślakṣṇavādī ca dāruṇaḥ śuddhabhāve na jānīṣe tenaivam atisaṃdhitā 21 upasthitaṃ payuñjānas tvayi sāntvam anarthakam arthenaivādya te bhartā kausalyāṃ yojayiṣyati 22 apavāhya sa duṣṭātmā bharataṃ tava bandhuṣu kālyaṃ sthāpayitā rāmaṃ rājye nihatakaṇṭake 23 śatruḥ patipravādena mātreva hitakāmyayā āśīviṣa ivāṅkena bāle paridhṛtas tvayā 24 yathā hi kuryāt sarpo vā śatrur vā pratyupekṣitaḥ rājñā daśarathenādya saputrā tvaṃ tathā kṛtā 25 pāpenānṛtasantvena bāle nityaṃ sukhocite rāmaṃ sthāpayatā rājye sānubandhā hatā hy asi 26 sā prāptakālaṃ kaikeyi kṣipraṃ kuru hitaṃ tava trāyasva putram ātmānaṃ māṃ ca vismayadarśane 27 mantharāyā vacaḥ śrutvā śayanāt sa śubhānanā evam ābharaṇaṃ tasyai kubjāyai pradadau śubham 28 dattvā tv ābharaṇaṃ tasyai kubjāyai pramadottamā kaikeyī mantharāṃ hṛṣṭā punar evābravīd idam 29 idaṃ tu manthare mahyam ākhyāsi paramaṃ priyam etan me priyam ākhyātuḥ kiṃ vā bhūyaḥ karomi te 30 rāme vā bharate vāhaṃ viśeṣaṃ nopalakṣaye tasmāt tuṣṭāsmi yad rājā rāmaṃ rājye 'bhiṣekṣyati 31 na me paraṃ kiṃ cid itas tvayā punaḥ; priyaṃ priyārhe suvacaṃ vaco varam tathā hy avocas tvam ataḥ priyottaraṃ; varaṃ paraṃ te pradadāmi taṃ vṛṇu |
1
जञातिथासी यतॊ जाता कैकेय्यास तु सहॊषिता परासाथं चन्थ्रसंकाशम आरुरॊह यथृच्छया 2 सिक्तराजपदां कृत्स्नां परकीर्णकमलॊत्पलाम अयॊध्यां मन्दरा तस्मात परासाथाथ अन्ववैक्षत 3 पताकाभिर वरार्हाभिर धवजैश च समलंकृताम सिक्तां चन्थनतॊयैश च शिरःस्नातजनैर वृताम 4 अविथूरे सदितां थृष्ट्वा धात्रीं पप्रच्छ मन्दरा उत्तमेनाभिसंयुक्ता हर्षेणार्दपरा सती 5 राममाता धनं किं नु जनेभ्यः संप्रयच्छति अतिमात्रं परहर्षॊ ऽयं किं जनस्य च शंस मे कारयिष्यति किं वापि संप्रहृष्टॊ महीपतिः 6 विथीर्यमाणा हर्षेण धात्री परमया मुथा आचचक्षे ऽद कुब्जायै भूयसीं राघवे शरियम 7 शवः पुष्येण जितक्रॊधं यौवराज्येन राघवम राजा थशरदॊ रामम अभिषेचयितानघम 8 धात्र्यास तु वचनं शरुत्वा कुब्जा कषिप्रम अमर्षिता कैलास शिखराकारात परासाथाथ अवरॊहत 9 सा थह्यमाना कॊपेन मन्दरा पापथर्शिनी शयानाम एत्य कैकेयीम इथं वचनम अब्रवीत 10 उत्तिष्ठ मूढे किं शेषे भयं तवाम अभिवर्तते उपप्लुतमहौघेन किम आत्मानं न बुध्यसे 11 अनिष्टे सुभगाकारे सौभाग्येन विकत्दसे चलं हि तव सौभाग्यं नथ्यः सरॊत इवॊष्णगे 12 एवम उक्ता तु कैकेयी रुष्टया परुषं वचः कुब्जया पापथर्शिन्या विषाथम अगमत परम 13 कैकेयी तव अब्रवीत कुब्जां कच चित कषेमं न मन्दरे विषण्णवथनां हि तवां लक्षये भृशथुःखिताम 14 मन्दरा तु वचः शरुत्वा कैकेय्या मधुराक्षरम उवाच करॊधसंयुक्ता वाक्यं वाक्यविशारथा 15 सा विषण्णतरा भूत्वा कुब्जा तस्या हितैषिणी विषाथयन्ती परॊवाच भेथयन्ती च राघवम 16 अक्षेमं सुमहथ थेवि परवृत्तं तवथ्विनाशनम रामं थशरदॊ राजा यौवराज्ये ऽभिषेक्ष्यति 17 सास्म्य अगाधे भये मग्ना थुःखशॊकसमन्विता थह्यमानानलेनेव तवथ्धितार्दम इहागता 18 तव थुःखेन कैकेयि मम थुःखं महथ भवेत तवथ्वृथ्धौ मम वृथ्धिश च भवेथ अत्र न संशयः 19 नराधिपकुले जाता महिषी तवं महीपतेः उग्रत्वं राजधर्माणां कदं थेवि न बुध्यसे 20 धर्मवाथी शठॊ भर्ता शलक्ष्णवाथी च थारुणः शुथ्धभावे न जानीषे तेनैवम अतिसंधिता 21 उपस्दितं पयुञ्जानस तवयि सान्त्वम अनर्दकम अर्देनैवाथ्य ते भर्ता कौसल्यां यॊजयिष्यति 22 अपवाह्य स थुष्टात्मा भरतं तव बन्धुषु काल्यं सदापयिता रामं राज्ये निहतकण्टके 23 शत्रुः पतिप्रवाथेन मात्रेव हितकाम्यया आशीविष इवाङ्केन बाले परिधृतस तवया 24 यदा हि कुर्यात सर्पॊ वा शत्रुर वा परत्युपेक्षितः राज्ञा थशरदेनाथ्य सपुत्रा तवं तदा कृता 25 पापेनानृतसन्त्वेन बाले नित्यं सुखॊचिते रामं सदापयता राज्ये सानुबन्धा हता हय असि 26 सा पराप्तकालं कैकेयि कषिप्रं कुरु हितं तव तरायस्व पुत्रम आत्मानं मां च विस्मयथर्शने 27 मन्दराया वचः शरुत्वा शयनात स शुभानना एवम आभरणं तस्यै कुब्जायै परथथौ शुभम 28 थत्त्वा तव आभरणं तस्यै कुब्जायै परमथॊत्तमा कैकेयी मन्दरां हृष्टा पुनर एवाब्रवीथ इथम 29 इथं तु मन्दरे मह्यम आख्यासि परमं परियम एतन मे परियम आख्यातुः किं वा भूयः करॊमि ते 30 रामे वा भरते वाहं विशेषं नॊपलक्षये तस्मात तुष्टास्मि यथ राजा रामं राज्ये ऽभिषेक्ष्यति 31 न मे परं किं चिथ इतस तवया पुनः; परियं परियार्हे सुवचं वचॊ वरम तदा हय अवॊचस तवम अतः परियॊत्तरं; वरं परं ते परथथामि तं वृणु |