|
1
mantharā tv abhyasūyyainām utsṛjyābharaṇaṃ ca tat uvācedaṃ tato vākyaṃ kopaduḥkhasamanvitā 2 harṣaṃ kim idam asthāne kṛtavaty asi bāliśe śokasāgaramadhyastham ātmānaṃ nāvabudhyase 3 subhagā khalu kausalyā yasyāḥ putro 'bhiṣekṣyate yauvarājyena mahatā śvaḥ puṣyeṇa dvijottamaiḥ 4 prāptāṃ sumahatīṃ prītiṃ pratītāṃ tāṃ hatadviṣam upasthāsyasi kausalyāṃ dāsīva tvaṃ kṛtāñjaliḥ 5 hṛṣṭāḥ khalu bhaviṣyanti rāmasya paramāḥ striyaḥ aprahṛṣṭā bhaviṣyanti snuṣās te bharatakṣaye 6 tāṃ dṛṣṭvā paramaprītāṃ bruvantīṃ mantharāṃ tataḥ rāmasyaiva guṇān devī kaikeyī praśaśaṃsa ha 7 dharmajño gurubhir dāntaḥ kṛtajñaḥ satyavāk śuciḥ rāmo rājñaḥ suto jyeṣṭho yauvarājyam ato 'rhati 8 bhrātṝn bhṛtyāṃś ca dīrghāyuḥ pitṛvat pālayiṣyati saṃtapyase kathaṃ kubje śrutvā rāmābhiṣecanam 9 bharataś cāpi rāmasya dhruvaṃ varṣaśatāt param pitṛpaitāmahaṃ rājyam avāpsyati nararṣabhaḥ 10 sā tvam abhyudaye prāpte vartamāne ca manthare bhaviṣyati ca kalyāṇe kimarthaṃ paritapyase kausalyāto 'tiriktaṃ ca sa tu śuśrūṣate hi mām 11 kaikeyyā vacanaṃ śrutvā mantharā bhṛśaduḥkhitā dīrgham uṣṇaṃ viniḥśvasya kaikeyīm idam abravīt 12 anarthadarśinī maurkhyān nātmānam avabudhyase śokavyasanavistīrṇe majjantī duḥkhasāgare 13 bhavitā rāghavo rājā rāghavasya ca yaḥ sutaḥ rājavaṃśāt tu bharataḥ kaikeyi parihāsyate 14 na hi rājñaḥ sutāḥ sarve rājye tiṣṭhanti bhāmini sthāpyamāneṣu sarveṣu sumahān anayo bhavet 15 tasmāj jyeṣṭhe hi kaikeyi rājyatantrāṇi pārthivāḥ sthāpayanty anavadyāṅgi guṇavatsv itareṣv api 16 asāv atyantanirbhagnas tava putro bhaviṣyati anāthavat sukhebhyaś ca rājavaṃśāc ca vatsale 17 sāhaṃ tvadarthe saṃprāptā tvaṃ tu māṃ nāvabudhyase sapatnivṛddhau yā me tvaṃ pradeyaṃ dātum icchasi 18 dhruvaṃ tu bharataṃ rāmaḥ prāpya rājyam akaṇṭakam deśāntaraṃ nāyayitvā lokāntaram athāpi vā 19 bāla eva hi mātulyaṃ bharato nāyitas tvayā saṃnikarṣāc ca sauhārdaṃ jāyate sthāvareṣv api 20 goptā hi rāmaṃ saumitrir lakṣmaṇaṃ cāpi rāghavaḥ aśvinor iva saubhrātraṃ tayor lokeṣu viśrutam 21 tasmān na lakṣmaṇe rāmaḥ pāpaṃ kiṃ cit kariṣyati rāmas tu bharate pāpaṃ kuryād iti na saṃśayaḥ 22 tasmād rājagṛhād eva vanaṃ gacchatu te sutaḥ etad dhi rocate mahyaṃ bhṛśaṃ cāpi hitaṃ tava 23 evaṃ te jñātipakṣasya śreyaś caiva bhaviṣyati yadi ced bharato dharmāt pitryaṃ rājyam avāpsyati 24 sa te sukhocito bālo rāmasya sahajo ripuḥ samṛdhārthasya naṣṭārtho jīviṣyati kathaṃ vaśe 25 abhidrutam ivāraṇye siṃhena gajayūthapam pracchādyamānaṃ rāmeṇa bharataṃ trātum arhasi 26 darpān nirākṛtā pūrvaṃ tvayā saubhāgyavattayā rāmamātā sapatnī te kathaṃ vairaṃ na yātayet 27 yadā hi rāmaḥ pṛthivīm avāpsyati; dhruvaṃ pranaṣṭo bharato bhaviṣyati ato hi saṃcintaya rājyam ātmaje; parasya cādyaiva vivāsa kāraṇam |
1
मन्दरा तव अभ्यसूय्यैनाम उत्सृज्याभरणं च तत उवाचेथं ततॊ वाक्यं कॊपथुःखसमन्विता 2 हर्षं किम इथम अस्दाने कृतवत्य असि बालिशे शॊकसागरमध्यस्दम आत्मानं नावबुध्यसे 3 सुभगा खलु कौसल्या यस्याः पुत्रॊ ऽभिषेक्ष्यते यौवराज्येन महता शवः पुष्येण थविजॊत्तमैः 4 पराप्तां सुमहतीं परीतिं परतीतां तां हतथ्विषम उपस्दास्यसि कौसल्यां थासीव तवं कृताञ्जलिः 5 हृष्टाः खलु भविष्यन्ति रामस्य परमाः सत्रियः अप्रहृष्टा भविष्यन्ति सनुषास ते भरतक्षये 6 तां थृष्ट्वा परमप्रीतां बरुवन्तीं मन्दरां ततः रामस्यैव गुणान थेवी कैकेयी परशशंस ह 7 धर्मज्ञॊ गुरुभिर थान्तः कृतज्ञः सत्यवाक शुचिः रामॊ राज्ञः सुतॊ जयेष्ठॊ यौवराज्यम अतॊ ऽरहति 8 भरातॄन भृत्यांश च थीर्घायुः पितृवत पालयिष्यति संतप्यसे कदं कुब्जे शरुत्वा रामाभिषेचनम 9 भरतश चापि रामस्य धरुवं वर्षशतात परम पितृपैतामहं राज्यम अवाप्स्यति नरर्षभः 10 सा तवम अभ्युथये पराप्ते वर्तमाने च मन्दरे भविष्यति च कल्याणे किमर्दं परितप्यसे कौसल्यातॊ ऽतिरिक्तं च स तु शुश्रूषते हि माम 11 कैकेय्या वचनं शरुत्वा मन्दरा भृशथुःखिता थीर्घम उष्णं विनिःश्वस्य कैकेयीम इथम अब्रवीत 12 अनर्दथर्शिनी मौर्ख्यान नात्मानम अवबुध्यसे शॊकव्यसनविस्तीर्णे मज्जन्ती थुःखसागरे 13 भविता राघवॊ राजा राघवस्य च यः सुतः राजवंशात तु भरतः कैकेयि परिहास्यते 14 न हि राज्ञः सुताः सर्वे राज्ये तिष्ठन्ति भामिनि सदाप्यमानेषु सर्वेषु सुमहान अनयॊ भवेत 15 तस्माज जयेष्ठे हि कैकेयि राज्यतन्त्राणि पार्दिवाः सदापयन्त्य अनवथ्याङ्गि गुणवत्स्व इतरेष्व अपि 16 असाव अत्यन्तनिर्भग्नस तव पुत्रॊ भविष्यति अनादवत सुखेभ्यश च राजवंशाच च वत्सले 17 साहं तवथर्दे संप्राप्ता तवं तु मां नावबुध्यसे सपत्निवृथ्धौ या मे तवं परथेयं थातुम इच्छसि 18 धरुवं तु भरतं रामः पराप्य राज्यम अकण्टकम थेशान्तरं नाययित्वा लॊकान्तरम अदापि वा 19 बाल एव हि मातुल्यं भरतॊ नायितस तवया संनिकर्षाच च सौहार्थं जायते सदावरेष्व अपि 20 गॊप्ता हि रामं सौमित्रिर लक्ष्मणं चापि राघवः अश्विनॊर इव सौभ्रात्रं तयॊर लॊकेषु विश्रुतम 21 तस्मान न लक्ष्मणे रामः पापं किं चित करिष्यति रामस तु भरते पापं कुर्याथ इति न संशयः 22 तस्माथ राजगृहाथ एव वनं गच्छतु ते सुतः एतथ धि रॊचते मह्यं भृशं चापि हितं तव 23 एवं ते जञातिपक्षस्य शरेयश चैव भविष्यति यथि चेथ भरतॊ धर्मात पित्र्यं राज्यम अवाप्स्यति 24 स ते सुखॊचितॊ बालॊ रामस्य सहजॊ रिपुः समृधार्दस्य नष्टार्दॊ जीविष्यति कदं वशे 25 अभिथ्रुतम इवारण्ये सिंहेन गजयूदपम परच्छाथ्यमानं रामेण भरतं तरातुम अर्हसि 26 थर्पान निराकृता पूर्वं तवया सौभाग्यवत्तया राममाता सपत्नी ते कदं वैरं न यातयेत 27 यथा हि रामः पृदिवीम अवाप्स्यति; धरुवं परनष्टॊ भरतॊ भविष्यति अतॊ हि संचिन्तय राज्यम आत्मजे; परस्य चाथ्यैव विवास कारणम |