|
1
atha rāmaś ca sītā ca lakṣmaṇaś ca kṛtāñjaliḥ upasaṃgṛhya rājānaṃ cakrur dīnāḥ pradakṣiṇam 2 taṃ cāpi samanujñāpya dharmajñaḥ sītayā saha rāghavaḥ śokasaṃmūḍho jananīm abhyavādayat 3 anvakṣaṃ lakṣmaṇo bhrātuḥ kausalyām abhyavādayat atha mātuḥ sumitrāyā jagrāha caraṇau punaḥ 4 taṃ vandamānaṃ rudatī mātā saumitrim abravīt hitakāmā mahābāhuṃ mūrdhny upāghrāya lakṣmaṇam 5 sṛṣṭas tvaṃ vanavāsāya svanuraktaḥ suhṛjjane rāme pramādaṃ mā kārṣīḥ putra bhrātari gacchati 6 vyasanī vā samṛddho vā gatir eṣa tavānagha eṣa loke satāṃ dharmo yaj jyeṣṭhavaśago bhavet 7 idaṃ hi vṛttam ucitaṃ kulasyāsya sanātanam dānaṃ dīkṣā ca yajñeṣu tanutyāgo mṛdheṣu ca 8 rāmaṃ daśarathaṃ viddhi māṃ viddhi janakātmajām ayodhyām aṭavīṃ viddhi gaccha tāta yathāsukham 9 tataḥ sumantraḥ kākutsthaṃ prāñjalir vākyam abravīt vinīto vinayajñaś ca mātalir vāsavaṃ yathā 10 ratham āroha bhadraṃ te rājaputra mahāyaśaḥ kṣipraṃ tvāṃ prāpayiṣyāmi yatra māṃ rāma vakṣyasi 11 caturdaśa hi varṣāṇi vastavyāni vane tvayā tāny upakramitavyāni yāni devyāsi coditaḥ 12 taṃ rathaṃ sūryasaṃkāśaṃ sītā hṛṣṭena cetasā āruroha varārohā kṛtvālaṃkāram ātmanaḥ 13 tathaivāyudhajātāni bhrātṛbhyāṃ kavacāni ca rathopasthe pratinyasya sacarmakaṭhinaṃ ca tat 14 sītātṛtīyān ārūḍhān dṛṣṭvā dhṛṣṭam acodayat sumantraḥ saṃmatān aśvān vāyuvegasamāñ jave 15 prayāte tu mahāraṇyaṃ cirarātrāya rāghave babhūva nagare mūrcchā balamūrcchā janasya ca 16 tat samākulasaṃbhrāntaṃ mattasaṃkupita dvipam hayaśiñjitanirghoṣaṃ puram āsīn mahāsvanam 17 tataḥ sabālavṛddhā sā purī paramapīḍitā rāmam evābhidudrāva gharmārtaḥ salilaṃ yathā 18 pārśvataḥ pṛṣṭhataś cāpi lambamānās tadunmukhāḥ bāṣpapūrṇamukhāḥ sarve tam ūcur bhṛśaduḥkhitāḥ 19 saṃyaccha vājināṃ raśmīn sūta yāhi śanaiḥ śanaiḥ mukhaṃ drakṣyāmi rāmasya durdarśaṃ no bhaviṣyati 20 āyasaṃ hṛdayaṃ nūnaṃ rāmamātur asaṃśayam yad devagarbhapratime vanaṃ yāti na bhidyate 21 kṛtakṛtyā hi vaidehī chāyevānugatā patim na jahāti ratā dharme merum arkaprabhā yathā 22 aho lakṣmaṇa siddhārthaḥ satatāṃ priyavādinam bhrātaraṃ devasaṃkāśaṃ yas tvaṃ paricariṣyasi 23 mahaty eṣā hi te siddhir eṣa cābhyudayo mahān eṣa svargasya mārgaś ca yad enam anugacchasi evaṃ vadantas te soḍhuṃ na śekur bāṣpam āgatam 24 atha rājā vṛtaḥ strībhir dīnābhir dīnacetanaḥ nirjagāma priyaṃ putraṃ drakṣyāmīti bruvan gṛhāt 25 śuśruve cāgrataḥ strīṇāṃ rudantīnāṃ mahāsvanaḥ yathā nādaḥ kareṇūnāṃ baddhe mahati kuñjare 26 pitā ca rājā kākutsthaḥ śrīmān sannas tadā babhau paripūrṇaḥ śaśī kāle graheṇopapluto yathā 27 tato halahalāśabdo jajñe rāmasya pṛṣṭhataḥ narāṇāṃ prekṣya rājānaṃ sīdantaṃ bhṛśaduḥkhitam 28 hā rāmeti janāḥ ke cid rāmamāteti cāpare antaḥpuraṃ samṛddhaṃ ca krośantaṃ paryadevayan 29 anvīkṣamāṇo rāmas tu viṣaṇṇaṃ bhrāntacetasaṃ rājānaṃ mātaraṃ caiva dadarśānugatau pathi dharmapāśena saṃkṣiptaḥ prakāśaṃ nābhyudaikṣata 30 padātinau ca yānārhāv aduḥkhārhau sukhocitau dṛṣṭvā saṃcodayām āsa śīghraṃ yāhīti sārathim 31 na hi tat puruṣavyāghro duḥkhadaṃ darśanaṃ pituḥ mātuś ca sahituṃ śaktas totrārdita iva dvipaḥ 32 tathā rudantīṃ kausalyāṃ rathaṃ tam anudhāvatīm krośantīṃ rāma rāmeti hā sīte lakṣmaṇeti ca asakṛt praikṣata tadā nṛtyantīm iva mātaram 33 tiṣṭheti rājā cukroṣa yāhi yāhīti rāghavaḥ sumantrasya babhūvātmā cakrayor iva cāntarā 34 nāśrauṣam iti rājānam upālabdho 'pi vakṣyasi ciraṃ duḥkhasya pāpiṣṭham iti rāmas tam abravīt 35 rāmasya sa vacaḥ kurvann anujñāpya ca taṃ janam vrajato 'pi hayāñ śīghraṃ codayām āsa sārathiḥ 36 nyavartata jano rājño rāmaṃ kṛtvā pradakṣiṇam manasāpy aśruvegaiś ca na nyavartata mānuṣam 37 yam icchet punar āyāntaṃ nainaṃ dūram anuvrajet ity amātyā mahārājam ūcur daśarathaṃ vacaḥ 38 teṣāṃ vacaḥ sarvaguṇopapannaṃ; prasvinnagātraḥ praviṣaṇṇarūpaḥ niśamya rājā kṛpaṇaḥ sabhāryo; vyavasthitas taṃ sutam īkṣamāṇaḥ |
1
अद रामश च सीता च लक्ष्मणश च कृताञ्जलिः उपसंगृह्य राजानं चक्रुर थीनाः परथक्षिणम 2 तं चापि समनुज्ञाप्य धर्मज्ञः सीतया सह राघवः शॊकसंमूढॊ जननीम अभ्यवाथयत 3 अन्वक्षं लक्ष्मणॊ भरातुः कौसल्याम अभ्यवाथयत अद मातुः सुमित्राया जग्राह चरणौ पुनः 4 तं वन्थमानं रुथती माता सौमित्रिम अब्रवीत हितकामा महाबाहुं मूर्ध्न्य उपाघ्राय लक्ष्मणम 5 सृष्टस तवं वनवासाय सवनुरक्तः सुहृज्जने रामे परमाथं मा कार्षीः पुत्र भरातरि गच्छति 6 वयसनी वा समृथ्धॊ वा गतिर एष तवानघ एष लॊके सतां धर्मॊ यज जयेष्ठवशगॊ भवेत 7 इथं हि वृत्तम उचितं कुलस्यास्य सनातनम थानं थीक्षा च यज्ञेषु तनुत्यागॊ मृधेषु च 8 रामं थशरदं विथ्धि मां विथ्धि जनकात्मजाम अयॊध्याम अटवीं विथ्धि गच्छ तात यदासुखम 9 ततः सुमन्त्रः काकुत्स्दं पराञ्जलिर वाक्यम अब्रवीत विनीतॊ विनयज्ञश च मातलिर वासवं यदा 10 रदम आरॊह भथ्रं ते राजपुत्र महायशः कषिप्रं तवां परापयिष्यामि यत्र मां राम वक्ष्यसि 11 चतुर्थश हि वर्षाणि वस्तव्यानि वने तवया तान्य उपक्रमितव्यानि यानि थेव्यासि चॊथितः 12 तं रदं सूर्यसंकाशं सीता हृष्टेन चेतसा आरुरॊह वरारॊहा कृत्वालंकारम आत्मनः 13 तदैवायुधजातानि भरातृभ्यां कवचानि च रदॊपस्दे परतिन्यस्य सचर्मकठिनं च तत 14 सीतातृतीयान आरूढान थृष्ट्वा धृष्टम अचॊथयत सुमन्त्रः संमतान अश्वान वायुवेगसमाञ जवे 15 परयाते तु महारण्यं चिररात्राय राघवे बभूव नगरे मूर्च्छा बलमूर्च्छा जनस्य च 16 तत समाकुलसंभ्रान्तं मत्तसंकुपित थविपम हयशिञ्जितनिर्घॊषं पुरम आसीन महास्वनम 17 ततः सबालवृथ्धा सा पुरी परमपीडिता रामम एवाभिथुथ्राव घर्मार्तः सलिलं यदा 18 पार्श्वतः पृष्ठतश चापि लम्बमानास तथुन्मुखाः बाष्पपूर्णमुखाः सर्वे तम ऊचुर भृशथुःखिताः 19 संयच्छ वाजिनां रश्मीन सूत याहि शनैः शनैः मुखं थरक्ष्यामि रामस्य थुर्थर्शं नॊ भविष्यति 20 आयसं हृथयं नूनं राममातुर असंशयम यथ थेवगर्भप्रतिमे वनं याति न भिथ्यते 21 कृतकृत्या हि वैथेही छायेवानुगता पतिम न जहाति रता धर्मे मेरुम अर्कप्रभा यदा 22 अहॊ लक्ष्मण सिथ्धार्दः सततां परियवाथिनम भरातरं थेवसंकाशं यस तवं परिचरिष्यसि 23 महत्य एषा हि ते सिथ्धिर एष चाभ्युथयॊ महान एष सवर्गस्य मार्गश च यथ एनम अनुगच्छसि एवं वथन्तस ते सॊढुं न शेकुर बाष्पम आगतम 24 अद राजा वृतः सत्रीभिर थीनाभिर थीनचेतनः निर्जगाम परियं पुत्रं थरक्ष्यामीति बरुवन गृहात 25 शुश्रुवे चाग्रतः सत्रीणां रुथन्तीनां महास्वनः यदा नाथः करेणूनां बथ्धे महति कुञ्जरे 26 पिता च राजा काकुत्स्दः शरीमान सन्नस तथा बभौ परिपूर्णः शशी काले गरहेणॊपप्लुतॊ यदा 27 ततॊ हलहलाशब्थॊ जज्ञे रामस्य पृष्ठतः नराणां परेक्ष्य राजानं सीथन्तं भृशथुःखितम 28 हा रामेति जनाः के चिथ राममातेति चापरे अन्तःपुरं समृथ्धं च करॊशन्तं पर्यथेवयन 29 अन्वीक्षमाणॊ रामस तु विषण्णं भरान्तचेतसं राजानं मातरं चैव थथर्शानुगतौ पदि धर्मपाशेन संक्षिप्तः परकाशं नाभ्युथैक्षत 30 पथातिनौ च यानार्हाव अथुःखार्हौ सुखॊचितौ थृष्ट्वा संचॊथयाम आस शीघ्रं याहीति सारदिम 31 न हि तत पुरुषव्याघ्रॊ थुःखथं थर्शनं पितुः मातुश च सहितुं शक्तस तॊत्रार्थित इव थविपः 32 तदा रुथन्तीं कौसल्यां रदं तम अनुधावतीम करॊशन्तीं राम रामेति हा सीते लक्ष्मणेति च असकृत परैक्षत तथा नृत्यन्तीम इव मातरम 33 तिष्ठेति राजा चुक्रॊष याहि याहीति राघवः सुमन्त्रस्य बभूवात्मा चक्रयॊर इव चान्तरा 34 नाश्रौषम इति राजानम उपालब्धॊ ऽपि वक्ष्यसि चिरं थुःखस्य पापिष्ठम इति रामस तम अब्रवीत 35 रामस्य स वचः कुर्वन्न अनुज्ञाप्य च तं जनम वरजतॊ ऽपि हयाञ शीघ्रं चॊथयाम आस सारदिः 36 नयवर्तत जनॊ राज्ञॊ रामं कृत्वा परथक्षिणम मनसाप्य अश्रुवेगैश च न नयवर्तत मानुषम 37 यम इच्छेत पुनर आयान्तं नैनं थूरम अनुव्रजेत इत्य अमात्या महाराजम ऊचुर थशरदं वचः 38 तेषां वचः सर्वगुणॊपपन्नं; परस्विन्नगात्रः परविषण्णरूपः निशम्य राजा कृपणः सभार्यॊ; वयवस्दितस तं सुतम ईक्षमाणः |