|
1
rāmaḥ prekṣya tu taṃ gṛdhraṃ bhuvi raudreṇa pātitam saumitriṃ mitrasaṃpannam idaṃ vacanam abravīt 2 mamāyaṃ nūnam artheṣu yatamāno vihaṃgamaḥ rākṣasena hataḥ saṃkhye prāṇāṃs tyajati dustyajān 3 ayam asya śarīre 'smin prāṇo lakṣmaṇa vidyate tathā svaravihīno 'yaṃ viklavaṃ samudīkṣate 4 jaṭāyo yadi śaknoṣi vākyaṃ vyāharituṃ punaḥ sītām ākhyāhi bhadraṃ te vadham ākhyāhi cātmanaḥ 5 kiṃnimitto 'harat sītāṃ rāvaṇas tasya kiṃ mayā aparāddhaṃ tu yaṃ dṛṣṭvā rāvaṇena hṛtā priyā 6 kathaṃ tac candrasaṃkāśaṃ mukham āsīn manoharam sītayā kāni coktāni tasmin kāle dvijottama 7 kathaṃvīryaḥ kathaṃrūpaḥ kiṃkarmā sa ca rākṣasaḥ kva cāsya bhavanaṃ tāta brūhi me paripṛcchataḥ 8 tam udvīkṣyātha dīnātmā vilapantam anantaram vācātisannayā rāmaṃ jaṭāyur idam abravīt 9 sā hṛtā rākṣasendreṇa rāvaṇena vihāyasā māyām āsthāya vipulāṃ vātadurdinasaṃkulām 10 pariśrāntasya me tāta pakṣau chittvā niśācaraḥ sītām ādāya vaidehīṃ prayāto dakṣiṇā mukhaḥ 11 uparudhyanti me prāṇā dṛṣṭir bhramati rāghava paśyāmi vṛkṣān sauvarṇān uśīrakṛtamūrdhajān 12 yena yāti muhūrtena sītām ādāya rāvaṇaḥ vipranaṣṭaṃ dhanaṃ kṣipraṃ tat svāmipratipadyate 13 vindo nāma muhūrto 'sau sa ca kākutstha nābudhat jhaṣavad baḍiśaṃ gṛhya kṣipram eva vinaśyati 14 na ca tvayā vyathā kāryā janakasya sutāṃ prati vaidehyā raṃsyase kṣipraṃ hatvā taṃ rākṣasaṃ raṇe 15 asaṃmūḍhasya gṛdhrasya rāmaṃ pratyanubhāṣataḥ āsyāt susrāva rudhiraṃ mriyamāṇasya sāmiṣam 16 putro viśravasaḥ sākṣād bhrātā vaiśravaṇasya ca ity uktvā durlabhān prāṇān mumoca patageśvaraḥ 17 brūhi brūhīti rāmasya bruvāṇasya kṛtāñjaleḥ tyaktvā śarīraṃ gṛdhrasya jagmuḥ prāṇā vihāyasaṃ 18 sa nikṣipya śiro bhūmau prasārya caraṇau tadā vikṣipya ca śarīraṃ svaṃ papāta dharaṇītale 19 taṃ gṛdhraṃ prekṣya tāmrākṣaṃ gatāsum acalopamam rāmaḥ subahubhir duḥkhair dīnaḥ saumitrim abravīt 20 bahūni rakṣasāṃ vāse varṣāṇi vasatā sukham anena daṇḍakāraṇye vicīrṇam iha pakṣiṇā 21 anekavārṣiko yas tu cirakālaṃ samutthitaḥ so 'yam adya hataḥ śete kālo hi duratikramaḥ 22 paśya lakṣmaṇa gṛdhro 'yam upakārī hataś ca me sītām abhyavapan no vai rāvaṇena balīyasā 23 gṛdhrarājyaṃ parityajya pitṛpaitāmahaṃ mahat mama hetor ayaṃ prāṇān mumoca patageśvaraḥ 24 sarvatra khalu dṛśyante sādhavo dharmacāriṇaḥ śūrāḥ śaraṇyāḥ saumitre tiryagyonigateṣv api 25 sītāharaṇajaṃ duḥkhaṃ na me saumya tathāgatam yathā vināśo gṛdhrasya matkṛte ca paraṃtapa 26 rājā daśarathaḥ śrīmān yathā mama mayā yaśāḥ pūjanīyaś ca mānyaś ca tathāyaṃ patageśvaraḥ 27 saumitre hara kāṣṭhāni nirmathiṣyāmi pāvakam gṛdhrarājaṃ didhakṣāmi matkṛte nidhanaṃ gatam 28 nāthaṃ patagalokasya citām āropayāmy aham imaṃ dhakṣyāmi saumitre hataṃ raudreṇa rakṣasā 29 yā gatir yajñaśīlānām āhitāgneś ca yā gatiḥ aparāvartināṃ yā ca yā ca bhūmipradāyinām 30 mayā tvaṃ samanujñāto gaccha lokān anuttamān gṛdhrarāja mahāsattva saṃskṛtaś ca mayā vraja 31 evam uktvā citāṃ dīptām āropya patageśvaram dadāha rāmo dharmātmā svabandhum iva duḥkhitaḥ 32 rāmo 'tha sahasaumitrir vanaṃ yātvā sa vīryavān sthūlān hatvā mahārohīn anu tastāra taṃ dvijam 33 rohimāṃsāni coddhṛtya peśīkṛtvā mahāyaśāḥ śakunāya dadau rāmo ramye haritaśādvale 34 yat tat pretasya martyasya kathayanti dvijātayaḥ tat svargagamanaṃ tasya kṣipraṃ rāmo jajāpa ha 35 tato godāvarīṃ gatvā nadīṃ naravarātmajau udakaṃ cakratus tasmai gṛdhrarājāya tāv ubhau 36 sa gṛdhrarājaḥ kṛtavān yaśaskaraṃ; suduṣkaraṃ karma raṇe nipātitaḥ maharṣikalpena ca saṃskṛtas tadā; jagāma puṇyāṃ gatim ātmanaḥ śubhām |
1
रामः परेक्ष्य तु तं गृध्रं भुवि रौथ्रेण पातितम सौमित्रिं मित्रसंपन्नम इथं वचनम अब्रवीत 2 ममायं नूनम अर्देषु यतमानॊ विहंगमः राक्षसेन हतः संख्ये पराणांस तयजति थुस्त्यजान 3 अयम अस्य शरीरे ऽसमिन पराणॊ लक्ष्मण विथ्यते तदा सवरविहीनॊ ऽयं विक्लवं समुथीक्षते 4 जटायॊ यथि शक्नॊषि वाक्यं वयाहरितुं पुनः सीताम आख्याहि भथ्रं ते वधम आख्याहि चात्मनः 5 किंनिमित्तॊ ऽहरत सीतां रावणस तस्य किं मया अपराथ्धं तु यं थृष्ट्वा रावणेन हृता परिया 6 कदं तच चन्थ्रसंकाशं मुखम आसीन मनॊहरम सीतया कानि चॊक्तानि तस्मिन काले थविजॊत्तम 7 कदंवीर्यः कदंरूपः किंकर्मा स च राक्षसः कव चास्य भवनं तात बरूहि मे परिपृच्छतः 8 तम उथ्वीक्ष्याद थीनात्मा विलपन्तम अनन्तरम वाचातिसन्नया रामं जटायुर इथम अब्रवीत 9 सा हृता राक्षसेन्थ्रेण रावणेन विहायसा मायाम आस्दाय विपुलां वातथुर्थिनसंकुलाम 10 परिश्रान्तस्य मे तात पक्षौ छित्त्वा निशाचरः सीताम आथाय वैथेहीं परयातॊ थक्षिणा मुखः 11 उपरुध्यन्ति मे पराणा थृष्टिर भरमति राघव पश्यामि वृक्षान सौवर्णान उशीरकृतमूर्धजान 12 येन याति मुहूर्तेन सीताम आथाय रावणः विप्रनष्टं धनं कषिप्रं तत सवामिप्रतिपथ्यते 13 विन्थॊ नाम मुहूर्तॊ ऽसौ स च काकुत्स्द नाबुधत झषवथ बडिशं गृह्य कषिप्रम एव विनश्यति 14 न च तवया वयदा कार्या जनकस्य सुतां परति वैथेह्या रंस्यसे कषिप्रं हत्वा तं राक्षसं रणे 15 असंमूढस्य गृध्रस्य रामं परत्यनुभाषतः आस्यात सुस्राव रुधिरं मरियमाणस्य सामिषम 16 पुत्रॊ विश्रवसः साक्षाथ भराता वैश्रवणस्य च इत्य उक्त्वा थुर्लभान पराणान मुमॊच पतगेश्वरः 17 बरूहि बरूहीति रामस्य बरुवाणस्य कृताञ्जलेः तयक्त्वा शरीरं गृध्रस्य जग्मुः पराणा विहायसं 18 स निक्षिप्य शिरॊ भूमौ परसार्य चरणौ तथा विक्षिप्य च शरीरं सवं पपात धरणीतले 19 तं गृध्रं परेक्ष्य ताम्राक्षं गतासुम अचलॊपमम रामः सुबहुभिर थुःखैर थीनः सौमित्रिम अब्रवीत 20 बहूनि रक्षसां वासे वर्षाणि वसता सुखम अनेन थण्डकारण्ये विचीर्णम इह पक्षिणा 21 अनेकवार्षिकॊ यस तु चिरकालं समुत्दितः सॊ ऽयम अथ्य हतः शेते कालॊ हि थुरतिक्रमः 22 पश्य लक्ष्मण गृध्रॊ ऽयम उपकारी हतश च मे सीताम अभ्यवपन नॊ वै रावणेन बलीयसा 23 गृध्रराज्यं परित्यज्य पितृपैतामहं महत मम हेतॊर अयं पराणान मुमॊच पतगेश्वरः 24 सर्वत्र खलु थृश्यन्ते साधवॊ धर्मचारिणः शूराः शरण्याः सौमित्रे तिर्यग्यॊनिगतेष्व अपि 25 सीताहरणजं थुःखं न मे सौम्य तदागतम यदा विनाशॊ गृध्रस्य मत्कृते च परंतप 26 राजा थशरदः शरीमान यदा मम मया यशाः पूजनीयश च मान्यश च तदायं पतगेश्वरः 27 सौमित्रे हर काष्ठानि निर्मदिष्यामि पावकम गृध्रराजं थिधक्षामि मत्कृते निधनं गतम 28 नादं पतगलॊकस्य चिताम आरॊपयाम्य अहम इमं धक्ष्यामि सौमित्रे हतं रौथ्रेण रक्षसा 29 या गतिर यज्ञशीलानाम आहिताग्नेश च या गतिः अपरावर्तिनां या च या च भूमिप्रथायिनाम 30 मया तवं समनुज्ञातॊ गच्छ लॊकान अनुत्तमान गृध्रराज महासत्त्व संस्कृतश च मया वरज 31 एवम उक्त्वा चितां थीप्ताम आरॊप्य पतगेश्वरम थथाह रामॊ धर्मात्मा सवबन्धुम इव थुःखितः 32 रामॊ ऽद सहसौमित्रिर वनं यात्वा स वीर्यवान सदूलान हत्वा महारॊहीन अनु तस्तार तं थविजम 33 रॊहिमांसानि चॊथ्धृत्य पेशीकृत्वा महायशाः शकुनाय थथौ रामॊ रम्ये हरितशाथ्वले 34 यत तत परेतस्य मर्त्यस्य कदयन्ति थविजातयः तत सवर्गगमनं तस्य कषिप्रं रामॊ जजाप ह 35 ततॊ गॊथावरीं गत्वा नथीं नरवरात्मजौ उथकं चक्रतुस तस्मै गृध्रराजाय ताव उभौ 36 स गृध्रराजः कृतवान यशस्करं; सुथुष्करं कर्म रणे निपातितः महर्षिकल्पेन च संस्कृतस तथा; जगाम पुण्यां गतिम आत्मनः शुभाम |