|
1
rāmasya vacanaṃ śrutvā harṣapauruṣavardhanam sugrīvaḥ pūjayāṃ cakre rāghavaṃ praśaśaṃsa ca 2 asaṃśayaṃ prajvalitais tīkṣṇair marmātigaiḥ śaraiḥ tvaṃ daheḥ kupito lokān yugānta iva bhāskaraḥ 3 vālinaḥ pauruṣaṃ yat tad yac ca vīryaṃ dhṛtiś ca yā tan mamaikamanāḥ śrutvā vidhatsva yadanantaram 4 samudrāt paścimāt pūrvaṃ dakṣiṇād api cottaram krāmaty anudite sūrye vālī vyapagataklamaḥ 5 agrāṇy āruhya śailānāṃ śikharāṇi mahānty api ūrdhvam utkṣipya tarasā pratigṛhṇāti vīryavān 6 bahavaḥ sāravantaś ca vaneṣu vividhā drumāḥ vālinā tarasā bhagnā balaṃ prathayatātmanaḥ 7 mahiṣo dundubhir nāma kailāsaśikharaprabhaḥ balaṃ nāgasahasrasya dhārayām āsa vīryavān 8 vīryotsekena duṣṭātmā varadānāc ca mohitaḥ jagāma sa mahākāyaḥ samudraṃ saritāṃ patim 9 ūrmimantam atikramya sāgaraṃ ratnasaṃcayam mama yuddhaṃ prayaccheti tam uvāca mahārṇavam 10 tataḥ samudro dharmātmā samutthāya mahābalaḥ abravīd vacanaṃ rājann asuraṃ kālacoditam 11 samartho nāsmi te dātuṃ yuddhaṃ yuddhaviśārada śrūyatām abhidhāsyāmi yas te yuddhaṃ pradāsyati 12 śailarājo mahāraṇye tapasviśaraṇaṃ param śaṃkaraśvaśuro nāmnā himavān iti viśrutaḥ 13 guhā prasravaṇopeto bahukandaranirjharaḥ sa samarthas tava prītim atulāṃ kartum āhave 14 taṃ bhītam iti vijñāya samudram asurottamaḥ himavadvanam āgacchac charaś cāpād iva cyutaḥ 15 tatas tasya gireḥ śvetā gajendravipulāḥ śilāḥ cikṣepa bahudhā bhūmau dundubhir vinanāda ca 16 tataḥ śvetāmbudākāraḥ saumyaḥ prītikarākṛtiḥ himavān abravīd vākyaṃ sva eva śikhare sthitaḥ 17 kleṣṭum arhasi māṃ na tvaṃ dundubhe dharmavatsala raṇakarmasv akuśalas tapasviśaraṇaṃ hy aham 18 tasya tadvacanaṃ śrutvā girirājasya dhīmataḥ uvāca dundubhir vākyaṃ krodhāt saṃraktalocanaḥ 19 yadi yuddhe 'samarthas tvaṃ madbhayād vā nirudyamaḥ tam ācakṣva pradadyān me yo 'dya yuddhaṃ yuyutsataḥ 20 himavān abravīd vākyaṃ śrutvā vākyaviśāradaḥ anuktapūrvaṃ dharmātmā krodhāt tam asurottamam 21 vālī nāma mahāprājñaḥ śakratulyaparākramaḥ adhyāste vānaraḥ śrīmān kiṣkindhām atulaprabhām 22 sa samartho mahāprājñas tava yuddhaviśāradaḥ dvandvayuddhaṃ mahad dātuṃ namucer iva vāsavaḥ 23 taṃ śīghram abhigaccha tvaṃ yadi yuddham ihecchasi sa hi durdharṣaṇo nityaṃ śūraḥ samarakarmaṇi 24 śrutvā himavato vākyaṃ krodhāviṣṭaḥ sa dundubhiḥ jagāma tāṃ purīṃ tasya kiṣkindhāṃ vālinas tadā 25 dhārayan māhiṣaṃ rūpaṃ tīkṣṇaśṛṅgo bhayāvahaḥ prāvṛṣīva mahāmeghas toyapūrṇo nabhastale 26 tatas tu dvāram āgamya kiṣkindhāyā mahābalaḥ nanarda kampayan bhūmiṃ dundubhir dundubhir yathā 27 samīpajān drumān bhañjan vasudhāṃ dārayan khuraiḥ viṣāṇenollekhan darpāt taddvāraṃ dvirado yathā 28 antaḥpuragato vālī śrutvā śabdam amarṣaṇaḥ niṣpapāta saha strībhis tārābhir iva candramāḥ 29 mitaṃ vyaktākṣarapadaṃ tam uvāca sa dundubhim harīṇām īśvaro vālī sarveṣāṃ vanacāriṇām 30 kimarthaṃ nagaradvāram idaṃ ruddhvā vinardasi dundubhe vidito me 'si rakṣa prāṇān mahābala 31 tasya tadvacanaṃ śrutvā vānarendrasya dhīmataḥ uvāca dundubhir vākyaṃ krodhāt saṃraktalocanaḥ 32 na tvaṃ strīsaṃnidhau vīra vacanaṃ vaktum arhasi mama yuddhaṃ prayaccha tvaṃ tato jñāsyāmi te balam 33 atha vā dhārayiṣyāmi krodham adya niśām imām gṛhyatām udayaḥ svairaṃ kāmabhogeṣu vānara 34 yo hi mattaṃ pramattaṃ vā suptaṃ vā rahitaṃ bhṛśam hanyāt sa bhrūṇahā loke tvadvidhaṃ madamohitam 35 sa prahasyābravīn mandaṃ krodhāt tam asurottamam visṛjya tāḥ striyaḥ sarvās tārā prabhiṛtikās tadā 36 matto 'yam iti mā maṃsthā yady abhīto 'si saṃyuge mado 'yaṃ saṃprahāre 'smin vīrapānaṃ samarthyatām 37 tam evam uktvā saṃkruddho mālām utkṣipya kāñcanīm pitrā dattāṃ mahendreṇa yuddhāya vyavatiṣṭhata 38 viṣāṇayor gṛhītvā taṃ dundubhiṃ girisaṃnibham vālī vyāpātayāṃ cakre nanarda ca mahāsvanam 39 yuddhe prāṇahare tasmin niṣpiṣṭo dundubhis tadā śrotrābhyām atha raktaṃ tu tasya susrāva pātyataḥ papāta ca mahākāyaḥ kṣitau pañcatvam āgataḥ 40 taṃ tolayitvā bāhubhyāṃ gatasattvam acetanam cikṣepa vegavān vālī vegenaikena yojanam 41 tasya vegapraviddhasya vaktrāt kṣatajabindavaḥ prapetur mārutotkṣiptā mataṅgasyāśramaṃ prati 42 tān dṛṣṭvā patitāṃs tatra muniḥ śoṇitavipruṣaḥ utsasarja mahāśāpaṃ kṣeptāraṃ vālinaṃ prati iha tenāpraveṣṭavyaṃ praviṣṭasya badho bhavet 43 sa maharṣiṃ samāsādya yācate sma kṛtāñjaliḥ 44 tataḥ śāpabhayād bhīta ṛśyamūkaṃ mahāgirim praveṣṭuṃ necchati harir draṣṭuṃ vāpi nareśvara 45 tasyāpraveśaṃ jñātvāham idaṃ rāma mahāvanam vicarāmi sahāmātyo viṣādena vivarjitaḥ 46 eṣo 'sthinicayas tasya dundubheḥ saṃprakāśate vīryotsekān nirastasya girikūṭanibho mahān 47 ime ca vipulāḥ sālāḥ sapta śākhāvalambinaḥ yatraikaṃ ghaṭate vālī niṣpatrayitum ojasā 48 etad asyāsamaṃ vīryaṃ mayā rāma prakāśitam kathaṃ taṃ vālinaṃ hantuṃ samare śakṣyase nṛpa 49 yadi bhindyād bhavān sālān imāṃs tv ekeṣuṇā tataḥ jānīyāṃ tvāṃ mahābāho samarthaṃ vālino vadhe 50 tasya tadvacanaṃ śrutvā sugrīvasya mahātmanaḥ rāghavo dundubheḥ kāyaṃ pādāṅguṣṭhena līlayā tolayitvā mahābāhuś cikṣepa daśayojanam 51 kṣiptaṃ dṛṣṭvā tataḥ kāyaṃ sugrīvaḥ punar abravīt lakṣmaṇasyāgrato rāmam idaṃ vacanam arthavat 52 ārdraḥ samāṃsapratyagraḥ kṣiptaḥ kāyaḥ purā sakhe laghuḥ saṃprati nirmāṃsas tṛṇabhūtaś ca rāghava nātra śakyaṃ balaṃ jñātuṃ tava vā tasya vādhikam |
1
रामस्य वचनं शरुत्वा हर्षपौरुषवर्धनम सुग्रीवः पूजयां चक्रे राघवं परशशंस च 2 असंशयं परज्वलितैस तीक्ष्णैर मर्मातिगैः शरैः तवं थहेः कुपितॊ लॊकान युगान्त इव भास्करः 3 वालिनः पौरुषं यत तथ यच च वीर्यं धृतिश च या तन ममैकमनाः शरुत्वा विधत्स्व यथनन्तरम 4 समुथ्रात पश्चिमात पूर्वं थक्षिणाथ अपि चॊत्तरम करामत्य अनुथिते सूर्ये वाली वयपगतक्लमः 5 अग्राण्य आरुह्य शैलानां शिखराणि महान्त्य अपि ऊर्ध्वम उत्क्षिप्य तरसा परतिगृह्णाति वीर्यवान 6 बहवः सारवन्तश च वनेषु विविधा थरुमाः वालिना तरसा भग्ना बलं परदयतात्मनः 7 महिषॊ थुन्थुभिर नाम कैलासशिखरप्रभः बलं नागसहस्रस्य धारयाम आस वीर्यवान 8 वीर्यॊत्सेकेन थुष्टात्मा वरथानाच च मॊहितः जगाम स महाकायः समुथ्रं सरितां पतिम 9 ऊर्मिमन्तम अतिक्रम्य सागरं रत्नसंचयम मम युथ्धं परयच्छेति तम उवाच महार्णवम 10 ततः समुथ्रॊ धर्मात्मा समुत्दाय महाबलः अब्रवीथ वचनं राजन्न असुरं कालचॊथितम 11 समर्दॊ नास्मि ते थातुं युथ्धं युथ्धविशारथ शरूयताम अभिधास्यामि यस ते युथ्धं परथास्यति 12 शैलराजॊ महारण्ये तपस्विशरणं परम शंकरश्वशुरॊ नाम्ना हिमवान इति विश्रुतः 13 गुहा परस्रवणॊपेतॊ बहुकन्थरनिर्झरः स समर्दस तव परीतिम अतुलां कर्तुम आहवे 14 तं भीतम इति विज्ञाय समुथ्रम असुरॊत्तमः हिमवथ्वनम आगच्छच छरश चापाथ इव चयुतः 15 ततस तस्य गिरेः शवेता गजेन्थ्रविपुलाः शिलाः चिक्षेप बहुधा भूमौ थुन्थुभिर विननाथ च 16 ततः शवेताम्बुथाकारः सौम्यः परीतिकराकृतिः हिमवान अब्रवीथ वाक्यं सव एव शिखरे सदितः 17 कलेष्टुम अर्हसि मां न तवं थुन्थुभे धर्मवत्सल रणकर्मस्व अकुशलस तपस्विशरणं हय अहम 18 तस्य तथ्वचनं शरुत्वा गिरिराजस्य धीमतः उवाच थुन्थुभिर वाक्यं करॊधात संरक्तलॊचनः 19 यथि युथ्धे ऽसमर्दस तवं मथ्भयाथ वा निरुथ्यमः तम आचक्ष्व परथथ्यान मे यॊ ऽथय युथ्धं युयुत्सतः 20 हिमवान अब्रवीथ वाक्यं शरुत्वा वाक्यविशारथः अनुक्तपूर्वं धर्मात्मा करॊधात तम असुरॊत्तमम 21 वाली नाम महाप्राज्ञः शक्रतुल्यपराक्रमः अध्यास्ते वानरः शरीमान किष्किन्धाम अतुलप्रभाम 22 स समर्दॊ महाप्राज्ञस तव युथ्धविशारथः थवन्थ्वयुथ्धं महथ थातुं नमुचेर इव वासवः 23 तं शीघ्रम अभिगच्छ तवं यथि युथ्धम इहेच्छसि स हि थुर्धर्षणॊ नित्यं शूरः समरकर्मणि 24 शरुत्वा हिमवतॊ वाक्यं करॊधाविष्टः स थुन्थुभिः जगाम तां पुरीं तस्य किष्किन्धां वालिनस तथा 25 धारयन माहिषं रूपं तीक्ष्णशृङ्गॊ भयावहः परावृषीव महामेघस तॊयपूर्णॊ नभस्तले 26 ततस तु थवारम आगम्य किष्किन्धाया महाबलः ननर्थ कम्पयन भूमिं थुन्थुभिर थुन्थुभिर यदा 27 समीपजान थरुमान भञ्जन वसुधां थारयन खुरैः विषाणेनॊल्लेखन थर्पात तथ्थ्वारं थविरथॊ यदा 28 अन्तःपुरगतॊ वाली शरुत्वा शब्थम अमर्षणः निष्पपात सह सत्रीभिस ताराभिर इव चन्थ्रमाः 29 मितं वयक्ताक्षरपथं तम उवाच स थुन्थुभिम हरीणाम ईश्वरॊ वाली सर्वेषां वनचारिणाम 30 किमर्दं नगरथ्वारम इथं रुथ्ध्वा विनर्थसि थुन्थुभे विथितॊ मे ऽसि रक्ष पराणान महाबल 31 तस्य तथ्वचनं शरुत्वा वानरेन्थ्रस्य धीमतः उवाच थुन्थुभिर वाक्यं करॊधात संरक्तलॊचनः 32 न तवं सत्रीसंनिधौ वीर वचनं वक्तुम अर्हसि मम युथ्धं परयच्छ तवं ततॊ जञास्यामि ते बलम 33 अद वा धारयिष्यामि करॊधम अथ्य निशाम इमाम गृह्यताम उथयः सवैरं कामभॊगेषु वानर 34 यॊ हि मत्तं परमत्तं वा सुप्तं वा रहितं भृशम हन्यात स भरूणहा लॊके तवथ्विधं मथमॊहितम 35 स परहस्याब्रवीन मन्थं करॊधात तम असुरॊत्तमम विसृज्य ताः सत्रियः सर्वास तारा परभिृतिकास तथा 36 मत्तॊ ऽयम इति मा मंस्दा यथ्य अभीतॊ ऽसि संयुगे मथॊ ऽयं संप्रहारे ऽसमिन वीरपानं समर्द्यताम 37 तम एवम उक्त्वा संक्रुथ्धॊ मालाम उत्क्षिप्य काञ्चनीम पित्रा थत्तां महेन्थ्रेण युथ्धाय वयवतिष्ठत 38 विषाणयॊर गृहीत्वा तं थुन्थुभिं गिरिसंनिभम वाली वयापातयां चक्रे ननर्थ च महास्वनम 39 युथ्धे पराणहरे तस्मिन निष्पिष्टॊ थुन्थुभिस तथा शरॊत्राभ्याम अद रक्तं तु तस्य सुस्राव पात्यतः पपात च महाकायः कषितौ पञ्चत्वम आगतः 40 तं तॊलयित्वा बाहुभ्यां गतसत्त्वम अचेतनम चिक्षेप वेगवान वाली वेगेनैकेन यॊजनम 41 तस्य वेगप्रविथ्धस्य वक्त्रात कषतजबिन्थवः परपेतुर मारुतॊत्क्षिप्ता मतङ्गस्याश्रमं परति 42 तान थृष्ट्वा पतितांस तत्र मुनिः शॊणितविप्रुषः उत्ससर्ज महाशापं कषेप्तारं वालिनं परति इह तेनाप्रवेष्टव्यं परविष्टस्य बधॊ भवेत 43 स महर्षिं समासाथ्य याचते सम कृताञ्जलिः 44 ततः शापभयाथ भीत ऋश्यमूकं महागिरिम परवेष्टुं नेच्छति हरिर थरष्टुं वापि नरेश्वर 45 तस्याप्रवेशं जञात्वाहम इथं राम महावनम विचरामि सहामात्यॊ विषाथेन विवर्जितः 46 एषॊ ऽसदिनिचयस तस्य थुन्थुभेः संप्रकाशते वीर्यॊत्सेकान निरस्तस्य गिरिकूटनिभॊ महान 47 इमे च विपुलाः सालाः सप्त शाखावलम्बिनः यत्रैकं घटते वाली निष्पत्रयितुम ओजसा 48 एतथ अस्यासमं वीर्यं मया राम परकाशितम कदं तं वालिनं हन्तुं समरे शक्ष्यसे नृप 49 यथि भिन्थ्याथ भवान सालान इमांस तव एकेषुणा ततः जानीयां तवां महाबाहॊ समर्दं वालिनॊ वधे 50 तस्य तथ्वचनं शरुत्वा सुग्रीवस्य महात्मनः राघवॊ थुन्थुभेः कायं पाथाङ्गुष्ठेन लीलया तॊलयित्वा महाबाहुश चिक्षेप थशयॊजनम 51 कषिप्तं थृष्ट्वा ततः कायं सुग्रीवः पुनर अब्रवीत लक्ष्मणस्याग्रतॊ रामम इथं वचनम अर्दवत 52 आर्थ्रः समांसप्रत्यग्रः कषिप्तः कायः पुरा सखे लघुः संप्रति निर्मांसस तृणभूतश च राघव नात्र शक्यं बलं जञातुं तव वा तस्य वाधिकम |