|
1
atha rājā samṛddhārthaḥ sugrīvaḥ plavageśvaraḥ uvāca naraśārdūlaṃ rāmaṃ parabalārdanam 2 āgatā viniviṣṭāś ca balinaḥ kāmarūpiṇaḥ vānarendrā mahendrābhā ye madviṣayavāsinaḥ 3 ta ime bahusāhasrair haribhir bhīmavikramaiḥ āgatā vānarā ghorā daityadānavasaṃnibhāḥ 4 khyātakarmāpadānāś ca balavanto jitaklamāḥ parākrameṣu vikhyātā vyavasāyeṣu cottamāḥ 5 pṛthivyambucarā rāma nānānaganivāsinaḥ koṭyagraśa ime prāptā vānarās tava kiṃkarāḥ 6 nideśavartinaḥ sarve sarve guruhite ratāḥ abhipretam anuṣṭhātuṃ tava śakṣyanty ariṃdama 7 yan manyase naravyāghra prāptakālaṃ tad ucyatām tat sainyaṃ tvadvaśe yuktam ājñāpayitum arhasi 8 kāmam eṣām idaṃ kāryaṃ viditaṃ mama tattvataḥ tathāpi tu yathā tattvam ājñāpayitum arhasi 9 tathā bruvāṇaṃ sugrīvaṃ rāmo daśarathātmajaḥ bāhubhyāṃ saṃpariṣvajya idaṃ vacanam abravīt 10 jñāyatāṃ saumya vaidehī yadi jīvati vā na vā sa ca deśo mahāprājña yasmin vasati rāvaṇaḥ 11 adhigamya ca vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca prāptakālaṃ vidhāsyāmi tasmin kāle saha tvayā 12 nāham asmin prabhuḥ kārye vānareśa na lakṣmaṇaḥ tvam asya hetuḥ kāryasya prabhuś ca plavageśvara 13 tvam evājñāpaya vibho mama kāryaviniścayam tvaṃ hi jānāsi yat kāryaṃ mama vīra na saṃśayaḥ 14 suhṛddvitīyo vikrāntaḥ prājñaḥ kālaviśeṣavit bhavān asmaddhite yuktaḥ sukṛtārtho 'rthavittamaḥ 15 evam uktas tu sugrīvo vinataṃ nāma yūthapam abravīd rāma sāmnidhye lakṣmaṇasya ca dhīmataḥ śailābhaṃ meghanirghoṣam ūrjitaṃ plavageśvaram 16 somasūryātmajaiḥ sārdhaṃ vānarair vānarottama deśakālanayair yuktaḥ kāryākāryaviniścaye 17 vṛtaḥ śatasahasreṇa vānarāṇāṃ tarasvinām adhigaccha diśaṃ pūrvāṃ saśailavanakānanām 18 tatra sītāṃ ca vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca mārgadhvaṃ giridurgeṣu vaneṣu ca nadīṣu ca 19 nadīṃ bhāgīrathīṃ ramyāṃ sarayūṃ kauśikīṃ tathā kālindīṃ yamunāṃ ramyāṃ yāmunaṃ ca mahāgirim 20 sarasvatīṃ ca sindhuṃ ca śoṇaṃ maṇinibhodakam mahīṃ kālamahīṃ caiva śailakānanaśobhitām 21 brahmamālān videhāṃś ca mālavān kāśikosalān māgadhāṃś ca mahāgrāmān puṇḍrān vaṅgāṃs tathaiva ca 22 pattanaṃ kośakārāṇāṃ bhūmiṃ ca rajatākarām sarvam etad vicetavyaṃ mṛgayadbhir tatas tataḥ 23 rāmasya dayitāṃ bhāryāṃ sītāṃ daśarataḥ snuṣām samudram avagāḍhāṃś ca parvatān pattanāni ca 24 mandarasya ca ye koṭiṃ saṃśritāḥ ke cid āyatām karṇaprāvaraṇāś caiva tathā cāpy oṣṭhakarṇakāḥ 25 ghorā lohamukhāś caiva javanāś caikapādakāḥ akṣayā balavantaś ca puruṣāḥ puruṣādakāḥ 26 kirātāḥ karṇacūḍāś ca hemāṅgāḥ priyadarśanāḥ āmamīnāśanās tatra kirātā dvīpavāsinaḥ 27 antarjalacarā ghorā naravyāghrā iti śrutāḥ eteṣām ālayāḥ sarve viceyāḥ kānanaukasaḥ 28 giribhir ye ca gamyante plavanena plavena ca ratnavantaṃ yavadvīpaṃ saptarājyopaśobhitam 29 suvarṇarūpyakaṃ caiva suvarṇākaramaṇḍitam yavadvīpam atikramya śiśiro nāma parvataḥ 30 divaṃ spṛśati śṛṅgeṇa devadānavasevitaḥ eteṣāṃ giridurgeṣu pratāpeṣu vaneṣu ca 31 rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ tataḥ samudradvīpāṃś ca subhīmān draṣṭum arhatha 32 tatrāsurā mahākāyāś chāyāṃ gṛhṇanti nityaśaḥ brahmaṇā samanujñātā dīrghakālaṃ bubhukṣitāḥ 33 taṃ kālameghapratimaṃ mahoraganiṣevitam abhigamya mahānādaṃ tīrthenaiva mahodadhim 34 tato raktajalaṃ bhīmaṃ lohitaṃ nāma sāgaram gatā drakṣyatha tāṃ caiva bṛhatīṃ kūṭaśālmalīm 35 gṛhaṃ ca vainateyasya nānāratnavibhūṣitam tatra kailāsasaṃkāśaṃ vihitaṃ viśvakarmaṇā 36 tatra śailanibhā bhīmā mandehā nāma rākṣasāḥ śailaśṛṅgeṣu lambante nānārūpā bhayāvahāḥ 37 te patanti jale nityaṃ sūryasyodayanaṃ prati abhitaptāś ca sūryeṇa lambante sma punaḥ punaḥ 38 tataḥ pāṇḍurameghābhaṃ kṣīraudaṃ nāma sāgaram gatā drakṣyatha durdharṣā mukhā hāram ivormibhiḥ 39 tasya madhye mahāśveta ṛṣabho nāma parvataḥ divyagandhaiḥ kusumitai rajataiś ca nagair vṛtaḥ 40 saraś ca rājataiḥ padmair jvalitair hemakesaraiḥ nāmnā sudarśanaṃ nāma rājahaṃsaiḥ samākulam 41 vibudhāś cāraṇā yakṣāḥ kiṃnarāḥ sāpsarogaṇāḥ hṛṣṭāḥ samabhigacchanti nalinīṃ tāṃ riraṃsavaḥ 42 kṣīrodaṃ samatikramya tato drakṣyatha vānarāḥ jalodaṃ sāgaraśreṣṭhaṃ sarvabhūtabhayāvaham 43 tatra tat kopajaṃ tejaḥ kṛtaṃ hayamukhaṃ mahat asyāhus tan mahāvegam odanaṃ sacarācaram 44 tatra vikrośatāṃ nādo bhūtānāṃ sāgaraukasām śrūyate cāsamarthānāṃ dṛṣṭvā tad vaḍavāmukham 45 svādūdasyottare deśe yojanāni trayodaśa jātarūpaśilo nāma mahān kanakaparvataḥ 46 āsīnaṃ parvatasyāgre sarvabhūtanamaskṛtam sahasraśirasaṃ devam anantaṃ nīlavāsasaṃ 47 triśirāḥ kāñcanaḥ ketus tālas tasya mahātmanaḥ sthāpitaḥ parvatasyāgre virājati savedikaḥ 48 pūrvasyāṃ diśi nirmāṇaṃ kṛtaṃ tat tridaśeśvaraiḥ tataḥ paraṃ hemamayaḥ śrīmān udayaparvataḥ 49 tasya koṭir divaṃ spṛṣṭvā śatayojanam āyatā jātarūpamayī divyā virājati savedikā 50 sālais tālais tamālaiś ca karṇikāraiś ca puṣpitaiḥ jātarūpamayair divyaiḥ śobhate sūryasaṃnibhaiḥ 51 tatra yojanavistāram ucchritaṃ daśayojanam śṛṅgaṃ saumanasaṃ nāma jātarūpamayaṃ dhruvam 52 tatra pūrvaṃ padaṃ kṛtvā purā viṣṇus trivikrame dvitīyaṃ śikharaṃ meroś cakāra puruṣottamaḥ 53 uttareṇa parikramya jambūdvīpaṃ divākaraḥ dṛśyo bhavati bhūyiṣṭhaṃ śikharaṃ tan mahocchrayam 54 tatra vaikhānasā nāma vālakhilyā maharṣayaḥ prakāśamānā dṛśyante sūryavarṇās tapasvinaḥ 55 ayaṃ sudarśano dvīpaḥ puro yasya prakāśate yasmiṃs tejaś ca cakṣuś ca sarvaprānabhṛtām api 56 śailasya tasya kuñjeṣu kandareṣu vaneṣu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 57 kāñcanasya ca śailasya sūryasya ca mahātmanaḥ āviṣṭā tejasā saṃdhyā pūrvā raktā prakāśate 58 tataḥ paramagamyā syād dik pūrvā tridaśāvṛtā rahitā candrasūryābhyām adṛśyā timirāvṛtā 59 śaileṣu teṣu sarveṣu kandareṣu vaneṣu ca ya ca noktā mayā deśā viceyā teṣu jānakī 60 etāvad vānaraiḥ śakyaṃ gantuṃ vānarapuṃgavāḥ abhāskaram amaryādaṃ na jānīmas tataḥ param 61 adhigamya tu vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca māse pūrṇe nivartadhvam udayaṃ prāpya parvatam 62 ūrdhvaṃ māsān na vastavyaṃ vasan vadhyo bhaven mama siddhārthāḥ saṃnivartadhvam adhigamya ca maithilīm 63 mahendrakāntāṃ vanaṣaṇḍa maṇḍitāṃ; diśaṃ caritvā nipuṇena vānarāḥ avāpya sītāṃ raghuvaṃśajapriyāṃ; tato nivṛttāḥ sukhito bhaviṣyatha |
1
अद राजा समृथ्धार्दः सुग्रीवः पलवगेश्वरः उवाच नरशार्थूलं रामं परबलार्थनम 2 आगता विनिविष्टाश च बलिनः कामरूपिणः वानरेन्थ्रा महेन्थ्राभा ये मथ्विषयवासिनः 3 त इमे बहुसाहस्रैर हरिभिर भीमविक्रमैः आगता वानरा घॊरा थैत्यथानवसंनिभाः 4 खयातकर्मापथानाश च बलवन्तॊ जितक्लमाः पराक्रमेषु विख्याता वयवसायेषु चॊत्तमाः 5 पृदिव्यम्बुचरा राम नानानगनिवासिनः कॊट्यग्रश इमे पराप्ता वानरास तव किंकराः 6 निथेशवर्तिनः सर्वे सर्वे गुरुहिते रताः अभिप्रेतम अनुष्ठातुं तव शक्ष्यन्त्य अरिंथम 7 यन मन्यसे नरव्याघ्र पराप्तकालं तथ उच्यताम तत सैन्यं तवथ्वशे युक्तम आज्ञापयितुम अर्हसि 8 कामम एषाम इथं कार्यं विथितं मम तत्त्वतः तदापि तु यदा तत्त्वम आज्ञापयितुम अर्हसि 9 तदा बरुवाणं सुग्रीवं रामॊ थशरदात्मजः बाहुभ्यां संपरिष्वज्य इथं वचनम अब्रवीत 10 जञायतां सौम्य वैथेही यथि जीवति वा न वा स च थेशॊ महाप्राज्ञ यस्मिन वसति रावणः 11 अधिगम्य च वैथेहीं निलयं रावणस्य च पराप्तकालं विधास्यामि तस्मिन काले सह तवया 12 नाहम अस्मिन परभुः कार्ये वानरेश न लक्ष्मणः तवम अस्य हेतुः कार्यस्य परभुश च पलवगेश्वर 13 तवम एवाज्ञापय विभॊ मम कार्यविनिश्चयम तवं हि जानासि यत कार्यं मम वीर न संशयः 14 सुहृथ्थ्वितीयॊ विक्रान्तः पराज्ञः कालविशेषवित भवान अस्मथ्धिते युक्तः सुकृतार्दॊ ऽरदवित्तमः 15 एवम उक्तस तु सुग्रीवॊ विनतं नाम यूदपम अब्रवीथ राम साम्निध्ये लक्ष्मणस्य च धीमतः शैलाभं मेघनिर्घॊषम ऊर्जितं पलवगेश्वरम 16 सॊमसूर्यात्मजैः सार्धं वानरैर वानरॊत्तम थेशकालनयैर युक्तः कार्याकार्यविनिश्चये 17 वृतः शतसहस्रेण वानराणां तरस्विनाम अधिगच्छ थिशं पूर्वां सशैलवनकाननाम 18 तत्र सीतां च वैथेहीं निलयं रावणस्य च मार्गध्वं गिरिथुर्गेषु वनेषु च नथीषु च 19 नथीं भागीरदीं रम्यां सरयूं कौशिकीं तदा कालिन्थीं यमुनां रम्यां यामुनं च महागिरिम 20 सरस्वतीं च सिन्धुं च शॊणं मणिनिभॊथकम महीं कालमहीं चैव शैलकाननशॊभिताम 21 बरह्ममालान विथेहांश च मालवान काशिकॊसलान मागधांश च महाग्रामान पुण्ड्रान वङ्गांस तदैव च 22 पत्तनं कॊशकाराणां भूमिं च रजताकराम सर्वम एतथ विचेतव्यं मृगयथ्भिर ततस ततः 23 रामस्य थयितां भार्यां सीतां थशरतः सनुषाम समुथ्रम अवगाढांश च पर्वतान पत्तनानि च 24 मन्थरस्य च ये कॊटिं संश्रिताः के चिथ आयताम कर्णप्रावरणाश चैव तदा चाप्य ओष्ठकर्णकाः 25 घॊरा लॊहमुखाश चैव जवनाश चैकपाथकाः अक्षया बलवन्तश च पुरुषाः पुरुषाथकाः 26 किराताः कर्णचूडाश च हेमाङ्गाः परियथर्शनाः आममीनाशनास तत्र किराता थवीपवासिनः 27 अन्तर्जलचरा घॊरा नरव्याघ्रा इति शरुताः एतेषाम आलयाः सर्वे विचेयाः काननौकसः 28 गिरिभिर ये च गम्यन्ते पलवनेन पलवेन च रत्नवन्तं यवथ्वीपं सप्तराज्यॊपशॊभितम 29 सुवर्णरूप्यकं चैव सुवर्णाकरमण्डितम यवथ्वीपम अतिक्रम्य शिशिरॊ नाम पर्वतः 30 थिवं सपृशति शृङ्गेण थेवथानवसेवितः एतेषां गिरिथुर्गेषु परतापेषु वनेषु च 31 रावणः सह वैथेह्या मार्गितव्यस ततस ततः ततः समुथ्रथ्वीपांश च सुभीमान थरष्टुम अर्हद 32 तत्रासुरा महाकायाश छायां गृह्णन्ति नित्यशः बरह्मणा समनुज्ञाता थीर्घकालं बुभुक्षिताः 33 तं कालमेघप्रतिमं महॊरगनिषेवितम अभिगम्य महानाथं तीर्देनैव महॊथधिम 34 ततॊ रक्तजलं भीमं लॊहितं नाम सागरम गता थरक्ष्यद तां चैव बृहतीं कूटशाल्मलीम 35 गृहं च वैनतेयस्य नानारत्नविभूषितम तत्र कैलाससंकाशं विहितं विश्वकर्मणा 36 तत्र शैलनिभा भीमा मन्थेहा नाम राक्षसाः शैलशृङ्गेषु लम्बन्ते नानारूपा भयावहाः 37 ते पतन्ति जले नित्यं सूर्यस्यॊथयनं परति अभितप्ताश च सूर्येण लम्बन्ते सम पुनः पुनः 38 ततः पाण्डुरमेघाभं कषीरौथं नाम सागरम गता थरक्ष्यद थुर्धर्षा मुखा हारम इवॊर्मिभिः 39 तस्य मध्ये महाश्वेत ऋषभॊ नाम पर्वतः थिव्यगन्धैः कुसुमितै रजतैश च नगैर वृतः 40 सरश च राजतैः पथ्मैर जवलितैर हेमकेसरैः नाम्ना सुथर्शनं नाम राजहंसैः समाकुलम 41 विबुधाश चारणा यक्षाः किंनराः साप्सरॊगणाः हृष्टाः समभिगच्छन्ति नलिनीं तां रिरंसवः 42 कषीरॊथं समतिक्रम्य ततॊ थरक्ष्यद वानराः जलॊथं सागरश्रेष्ठं सर्वभूतभयावहम 43 तत्र तत कॊपजं तेजः कृतं हयमुखं महत अस्याहुस तन महावेगम ओथनं सचराचरम 44 तत्र विक्रॊशतां नाथॊ भूतानां सागरौकसाम शरूयते चासमर्दानां थृष्ट्वा तथ वडवामुखम 45 सवाथूथस्यॊत्तरे थेशे यॊजनानि तरयॊथश जातरूपशिलॊ नाम महान कनकपर्वतः 46 आसीनं पर्वतस्याग्रे सर्वभूतनमस्कृतम सहस्रशिरसं थेवम अनन्तं नीलवाससं 47 तरिशिराः काञ्चनः केतुस तालस तस्य महात्मनः सदापितः पर्वतस्याग्रे विराजति सवेथिकः 48 पूर्वस्यां थिशि निर्माणं कृतं तत तरिथशेश्वरैः ततः परं हेममयः शरीमान उथयपर्वतः 49 तस्य कॊटिर थिवं सपृष्ट्वा शतयॊजनम आयता जातरूपमयी थिव्या विराजति सवेथिका 50 सालैस तालैस तमालैश च कर्णिकारैश च पुष्पितैः जातरूपमयैर थिव्यैः शॊभते सूर्यसंनिभैः 51 तत्र यॊजनविस्तारम उच्छ्रितं थशयॊजनम शृङ्गं सौमनसं नाम जातरूपमयं धरुवम 52 तत्र पूर्वं पथं कृत्वा पुरा विष्णुस तरिविक्रमे थवितीयं शिखरं मेरॊश चकार पुरुषॊत्तमः 53 उत्तरेण परिक्रम्य जम्बूथ्वीपं थिवाकरः थृश्यॊ भवति भूयिष्ठं शिखरं तन महॊच्छ्रयम 54 तत्र वैखानसा नाम वालखिल्या महर्षयः परकाशमाना थृश्यन्ते सूर्यवर्णास तपस्विनः 55 अयं सुथर्शनॊ थवीपः पुरॊ यस्य परकाशते यस्मिंस तेजश च चक्षुश च सर्वप्रानभृताम अपि 56 शैलस्य तस्य कुञ्जेषु कन्थरेषु वनेषु च रावणः सह वैथेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 57 काञ्चनस्य च शैलस्य सूर्यस्य च महात्मनः आविष्टा तेजसा संध्या पूर्वा रक्ता परकाशते 58 ततः परमगम्या सयाथ थिक पूर्वा तरिथशावृता रहिता चन्थ्रसूर्याभ्याम अथृश्या तिमिरावृता 59 शैलेषु तेषु सर्वेषु कन्थरेषु वनेषु च य च नॊक्ता मया थेशा विचेया तेषु जानकी 60 एतावथ वानरैः शक्यं गन्तुं वानरपुंगवाः अभास्करम अमर्याथं न जानीमस ततः परम 61 अधिगम्य तु वैथेहीं निलयं रावणस्य च मासे पूर्णे निवर्तध्वम उथयं पराप्य पर्वतम 62 ऊर्ध्वं मासान न वस्तव्यं वसन वध्यॊ भवेन मम सिथ्धार्दाः संनिवर्तध्वम अधिगम्य च मैदिलीम 63 महेन्थ्रकान्तां वनषण्ड मण्डितां; थिशं चरित्वा निपुणेन वानराः अवाप्य सीतां रघुवंशजप्रियां; ततॊ निवृत्ताः सुखितॊ भविष्यद |