|
1
tataḥ saṃdiśya sugrīvaḥ śvaśuraṃ paścimāṃ diśam vīraṃ śatabaliṃ nāma vānaraṃ vānararṣabhaḥ 2 uvāca rājā mantrajñaḥ sarvavānarasaṃmatam vākyam ātmahitaṃ caiva rāmasya ca hitaṃ tathā 3 vṛtaḥ śatasahasreṇa tvadvidhānāṃ vanaukasām vaivasvata sutaiḥ sārdhaṃ pratiṣṭhasva svamantribhiḥ 4 diśaṃ hy udīcīṃ vikrāntāṃ himaśailāvataṃsakām sarvataḥ parimārgadhvaṃ rāmapatnīm aninditām 5 asmin kārye vinivṛtte kṛte dāśaratheḥ priye ṛṇān muktā bhaviṣyāmaḥ kṛtārthārthavidāṃ varāḥ 6 kṛtaṃ hi priyam asmākaṃ rāghaveṇa mahātmanā tasya cet pratikāro 'sti saphalaṃ jīvitaṃ bhavet 7 etāṃ buddhiṃ samāsthāya dṛśyate jānakī yathā tathā bhavadbhiḥ kartavyam asmatpriyahitaiṣibhiḥ 8 ayaṃ hi sarvabhūtānāṃ mānyas tu narasattamaḥ asmāsu cāgataprītī rāmaḥ parapuraṃjayaḥ 9 imāni vanadurgāṇi nadyaḥ śailāntarāṇi ca bhavantaḥ parimārgaṃs tu buddhivikramasaṃpadā 10 tatra mlecchān pulindāṃś ca śūrasenāṃs tathāiva ca prasthālān bharatāṃś caiva kurūṃś ca saha madrakaiḥ 11 kāmbojān yavanāṃś caiva śakān āraṭṭakān api bāhlīkān ṛṣikāṃś caiva pauravān atha ṭaṅkaṇān 12 cīnān paramacīnāṃś ca nīhārāṃś ca punaḥ punaḥ anviṣya daradāṃś caiva himavantaṃ vicinvatha 13 lodhrapadmakaṣaṇḍeṣu devadāruvaneṣu ca rāvaṇaḥ saha vaidehya mārgitavyas tatas tataḥ 14 tataḥ somāśramaṃ gatvā devagandharvasevitam kālaṃ nāma mahāsānuṃ parvataṃ taṃ gamiṣyatha 15 mahatsu tasya śṛṅgeṣu nirdareṣu guhāsu ca vicinudhvaṃ mahābhāgāṃ rāmapatnīṃ yaśasvinīm 16 tam atikramya śailendraṃ hemavargaṃ mahāgirim tataḥ sudarśanaṃ nāma parvataṃ gantum arhatha 17 tasya kānanaṣaṇḍeṣu nirdareṣu guhāsu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 18 tam atikramya cākāśaṃ sarvataḥ śatayojanam aparvatanadī vṛkṣaṃ sarvasattvavivarjitam 19 taṃ tu śīghram atikramya kāntāraṃ romaharṣaṇam kailāsaṃ pāṇḍuraṃ śailaṃ prāpya hṛṣṭā bhaviṣyatha 20 tatra pāṇḍurameghābhaṃ jāmbūnadapariṣkṛtam kuberabhavanaṃ divyaṃ nirmitaṃ viśvakarmaṇā 21 viśālā nalinī yatra prabhūtakamalotpalā haṃsakāraṇḍavākīrṇā apsarogaṇasevitā 22 tatra vaiśravaṇo rājā sarvabhūtanamaskṛtaḥ dhanado ramate śrīmān guhyakaiḥ saha yakṣarāṭ 23 tasya candranikaśeṣu parvateṣu guhāsu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 24 krauñcaṃ tu girim āsādya bilaṃ tasya sudurgamam apramattaiḥ praveṣṭavyaṃ duṣpraveśaṃ hi tat smṛtam 25 vasanti hi mahātmānas tatra sūryasamaprabhāḥ devair apy arcitāḥ samyag devarūpā maharṣayaḥ 26 krauñcasya tu guhāś cānyāḥ sānūni śikharāṇi ca nirdarāś ca nitambāś ca vicetavyās tatas tataḥ 27 krauñcasya śikharaṃ cāpi nirīkṣya ca tatas tataḥ avṛkṣaṃ kāmaśailaṃ ca mānasaṃ vihagālayam 28 na gatis tatra bhūtānāṃ devadānavarakṣasām sa ca sarvair vicetavyaḥ sasānuprasthabhūdharaḥ 29 krauñcaṃ girim atikramya maināko nāma parvataḥ mayasya bhavanaṃ tatra dānavasya svayaṃ kṛtam 30 mainākas tu vicetavyaḥ sasānuprasthakandaraḥ strīṇām aśvamukhīnāṃ ca niketās tatra tatra tu 31 taṃ deśaṃ samatikramya āśramaṃ siddhasevitam siddhā vaikhānasās tatra vālakhilyāś ca tāpasāḥ 32 vandyās te tu tapaḥsiddhās tāpasā vītakalmaṣāḥ praṣṭavyāś cāpi sītāyāḥ pravṛttaṃ vinayānvitaiḥ 33 hemapuṣkarasaṃchannaṃ tatra vaikhānasaṃ saraḥ taruṇādityasaṃkāśair haṃsair vicaritaṃ śubhaiḥ 34 aupavāhyaḥ kuberasya sarvabhauma iti smṛtaḥ gajaḥ paryeti taṃ deśaṃ sadā saha kareṇubhiḥ 35 tat sāraḥ samatikramya naṣṭacandradivākaram anakṣatragaṇaṃ vyoma niṣpayodam anāadimat 36 gabhastibhir ivārkasya sa tu deśaḥ prakāśate viśrāmyadbhis tapaḥ siddhair devakalpaiḥ svayamprabhaiḥ 37 taṃ tu deśam atikramya śailodā nāma nimnagā ubhayos tīrayor yasyāḥ kīcakā nāma veṇavaḥ 38 te nayanti paraṃ tīraṃ siddhān pratyānayanti ca uttarāḥ kuravas tatra kṛtapuṇyapratiśriyāḥ 39 tataḥ kāñcanapadmābhiḥ padminībhiḥ kṛtodakāḥ nīlavaidūryapatrāḍhyā nadyas tatra sahasraśaḥ 40 raktotpalavanaiś cātra maṇḍitāś ca hiraṇmayaiḥ taruṇādityasadṛśair bhānti tatra jalāśayāḥ 41 mahārhamaṇipatraiś ca kāñcanaprabha kesaraiḥ nīlotpalavanaiś citraiḥ sa deśaḥ sarvatovṛtaḥ 42 nistulābhiś ca muktābhir maṇibhiś ca mahādhanaiḥ udbhūtapulinās tatra jātarūpaiś ca nimnagāḥ 43 sarvaratnamayaiś citrair avagāḍhā nagottamaiḥ jātarūpamayaiś cāpi hutāśanasamaprabhaiḥ 44 nityapuṣpaphalāś cātra nagāḥ patrarathākulāḥ divyagandharasasparśāḥ sarvakāmān sravanti ca 45 nānākārāṇi vāsāṃsi phalanty anye nagottamāḥ muktāvaidūryacitrāṇi bhūṣaṇāni tathaiva ca 46 strīṇāṃ yāny anurūpāṇi puruṣāṇāṃ tathaiva ca sarvartusukhasevyāni phalanty anye nagottamāḥ 47 mahārhāṇi vicitrāṇi haimāny anye nagottamāḥ śayanāni prasūyante citrāstāraṇavanti ca 48 manaḥkāntāni mālyāni phalanty atrāpare drumāḥ pānāni ca mahārhāṇi bhakṣyāṇi vividhāni ca 49 striyaś ca guṇasaṃpannā rūpayauvanalakṣitāḥ gandharvāḥ kiṃnarā siddhā nāgā vidyādharās tathā ramante sahitās tatra nārībhir bhāskaraprabhāḥ 50 sarve sukṛtakarmāṇaḥ sarve ratiparāyaṇāḥ sarve kāmārthasahitā vasanti saha yoṣitaḥ 51 gītavāditranirghoṣaḥ sotkṛṣṭahasitasvanaḥ śrūyate satataṃ tatra sarvabhūtamanoharaḥ 52 tatra nāmuditaḥ kaś cin nāsti kaś cid asatpriyaḥ ahany ahani vardhante guṇās tatra manoramāḥ 53 samatikramya taṃ deśam uttaras toyasāṃ nidhiḥ tatra somagirir nāma madhye hemamayo mahān 54 indralokagatā ye ca brahmalokagatāś ca ye devās taṃ samavekṣante girirājaṃ divaṃ gatam 55 sa tu deśo visūryo 'pi tasya bhāsā prakāśate sūryalakṣmyābhivijñeyas tapaseva vivasvatā 56 bhagavān api viśvātmā śambhur ekādaśātmakaḥ brahmā vasati deveśo brahmarṣiparivāritaḥ 57 na kathaṃ cana gantavyaṃ kurūṇām uttareṇa vaḥ anyeṣām api bhūtānāṃ nātikrāmati vai gatiḥ 58 sā hi somagirir nāma devānām api durgamaḥ tam ālokya tataḥ kṣipram upāvartitum arhatha 59 etāvad vānaraiḥ śakyaṃ gantuṃ vānarapuṃgavāḥ abhāskaram amaryādaṃ na jānīmas tataḥ param 60 sarvam etad vicetavyaṃ yan mayā parikīrtitam yad anyad api noktaṃ ca tatrāpi kriyatāṃ matiḥ 61 tataḥ kṛtaṃ dāśarather mahat priyaṃ; mahattaraṃ cāpi tato mama priyam kṛtaṃ bhaviṣyaty anilānalopamā; videhajā darśanajena karmaṇā 62 tataḥ kṛtārthāḥ sahitāḥ sabāndhavā; mayārcitāḥ sarvaguṇair manoramaiḥ cariṣyathorvīṃ pratiśāntaśatravaḥ; sahapriyā bhūtadharāḥ plavaṃgamāḥ |
1
ततः संथिश्य सुग्रीवः शवशुरं पश्चिमां थिशम वीरं शतबलिं नाम वानरं वानरर्षभः 2 उवाच राजा मन्त्रज्ञः सर्ववानरसंमतम वाक्यम आत्महितं चैव रामस्य च हितं तदा 3 वृतः शतसहस्रेण तवथ्विधानां वनौकसाम वैवस्वत सुतैः सार्धं परतिष्ठस्व सवमन्त्रिभिः 4 थिशं हय उथीचीं विक्रान्तां हिमशैलावतंसकाम सर्वतः परिमार्गध्वं रामपत्नीम अनिन्थिताम 5 अस्मिन कार्ये विनिवृत्ते कृते थाशरदेः परिये ऋणान मुक्ता भविष्यामः कृतार्दार्दविथां वराः 6 कृतं हि परियम अस्माकं राघवेण महात्मना तस्य चेत परतिकारॊ ऽसति सफलं जीवितं भवेत 7 एतां बुथ्धिं समास्दाय थृश्यते जानकी यदा तदा भवथ्भिः कर्तव्यम अस्मत्प्रियहितैषिभिः 8 अयं हि सर्वभूतानां मान्यस तु नरसत्तमः अस्मासु चागतप्रीती रामः परपुरंजयः 9 इमानि वनथुर्गाणि नथ्यः शैलान्तराणि च भवन्तः परिमार्गंस तु बुथ्धिविक्रमसंपथा 10 तत्र मलेच्छान पुलिन्थांश च शूरसेनांस तदािव च परस्दालान भरतांश चैव कुरूंश च सह मथ्रकैः 11 काम्बॊजान यवनांश चैव शकान आरट्टकान अपि बाह्लीकान ऋषिकांश चैव पौरवान अद टङ्कणान 12 चीनान परमचीनांश च नीहारांश च पुनः पुनः अन्विष्य थरथांश चैव हिमवन्तं विचिन्वद 13 लॊध्रपथ्मकषण्डेषु थेवथारुवनेषु च रावणः सह वैथेह्य मार्गितव्यस ततस ततः 14 ततः सॊमाश्रमं गत्वा थेवगन्धर्वसेवितम कालं नाम महासानुं पर्वतं तं गमिष्यद 15 महत्सु तस्य शृङ्गेषु निर्थरेषु गुहासु च विचिनुध्वं महाभागां रामपत्नीं यशस्विनीम 16 तम अतिक्रम्य शैलेन्थ्रं हेमवर्गं महागिरिम ततः सुथर्शनं नाम पर्वतं गन्तुम अर्हद 17 तस्य काननषण्डेषु निर्थरेषु गुहासु च रावणः सह वैथेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 18 तम अतिक्रम्य चाकाशं सर्वतः शतयॊजनम अपर्वतनथी वृक्षं सर्वसत्त्वविवर्जितम 19 तं तु शीघ्रम अतिक्रम्य कान्तारं रॊमहर्षणम कैलासं पाण्डुरं शैलं पराप्य हृष्टा भविष्यद 20 तत्र पाण्डुरमेघाभं जाम्बूनथपरिष्कृतम कुबेरभवनं थिव्यं निर्मितं विश्वकर्मणा 21 विशाला नलिनी यत्र परभूतकमलॊत्पला हंसकारण्डवाकीर्णा अप्सरॊगणसेविता 22 तत्र वैश्रवणॊ राजा सर्वभूतनमस्कृतः धनथॊ रमते शरीमान गुह्यकैः सह यक्षराट 23 तस्य चन्थ्रनिकशेषु पर्वतेषु गुहासु च रावणः सह वैथेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 24 करौञ्चं तु गिरिम आसाथ्य बिलं तस्य सुथुर्गमम अप्रमत्तैः परवेष्टव्यं थुष्प्रवेशं हि तत समृतम 25 वसन्ति हि महात्मानस तत्र सूर्यसमप्रभाः थेवैर अप्य अर्चिताः सम्यग थेवरूपा महर्षयः 26 करौञ्चस्य तु गुहाश चान्याः सानूनि शिखराणि च निर्थराश च नितम्बाश च विचेतव्यास ततस ततः 27 करौञ्चस्य शिखरं चापि निरीक्ष्य च ततस ततः अवृक्षं कामशैलं च मानसं विहगालयम 28 न गतिस तत्र भूतानां थेवथानवरक्षसाम स च सर्वैर विचेतव्यः ससानुप्रस्दभूधरः 29 करौञ्चं गिरिम अतिक्रम्य मैनाकॊ नाम पर्वतः मयस्य भवनं तत्र थानवस्य सवयं कृतम 30 मैनाकस तु विचेतव्यः ससानुप्रस्दकन्थरः सत्रीणाम अश्वमुखीनां च निकेतास तत्र तत्र तु 31 तं थेशं समतिक्रम्य आश्रमं सिथ्धसेवितम सिथ्धा वैखानसास तत्र वालखिल्याश च तापसाः 32 वन्थ्यास ते तु तपःसिथ्धास तापसा वीतकल्मषाः परष्टव्याश चापि सीतायाः परवृत्तं विनयान्वितैः 33 हेमपुष्करसंछन्नं तत्र वैखानसं सरः तरुणाथित्यसंकाशैर हंसैर विचरितं शुभैः 34 औपवाह्यः कुबेरस्य सर्वभौम इति समृतः गजः पर्येति तं थेशं सथा सह करेणुभिः 35 तत सारः समतिक्रम्य नष्टचन्थ्रथिवाकरम अनक्षत्रगणं वयॊम निष्पयॊथम अनाथिमत 36 गभस्तिभिर इवार्कस्य स तु थेशः परकाशते विश्राम्यथ्भिस तपः सिथ्धैर थेवकल्पैः सवयम्प्रभैः 37 तं तु थेशम अतिक्रम्य शैलॊथा नाम निम्नगा उभयॊस तीरयॊर यस्याः कीचका नाम वेणवः 38 ते नयन्ति परं तीरं सिथ्धान परत्यानयन्ति च उत्तराः कुरवस तत्र कृतपुण्यप्रतिश्रियाः 39 ततः काञ्चनपथ्माभिः पथ्मिनीभिः कृतॊथकाः नीलवैथूर्यपत्राढ्या नथ्यस तत्र सहस्रशः 40 रक्तॊत्पलवनैश चात्र मण्डिताश च हिरण्मयैः तरुणाथित्यसथृशैर भान्ति तत्र जलाशयाः 41 महार्हमणिपत्रैश च काञ्चनप्रभ केसरैः नीलॊत्पलवनैश चित्रैः स थेशः सर्वतॊवृतः 42 निस्तुलाभिश च मुक्ताभिर मणिभिश च महाधनैः उथ्भूतपुलिनास तत्र जातरूपैश च निम्नगाः 43 सर्वरत्नमयैश चित्रैर अवगाढा नगॊत्तमैः जातरूपमयैश चापि हुताशनसमप्रभैः 44 नित्यपुष्पफलाश चात्र नगाः पत्ररदाकुलाः थिव्यगन्धरसस्पर्शाः सर्वकामान सरवन्ति च 45 नानाकाराणि वासांसि फलन्त्य अन्ये नगॊत्तमाः मुक्तावैथूर्यचित्राणि भूषणानि तदैव च 46 सत्रीणां यान्य अनुरूपाणि पुरुषाणां तदैव च सर्वर्तुसुखसेव्यानि फलन्त्य अन्ये नगॊत्तमाः 47 महार्हाणि विचित्राणि हैमान्य अन्ये नगॊत्तमाः शयनानि परसूयन्ते चित्रास्तारणवन्ति च 48 मनःकान्तानि माल्यानि फलन्त्य अत्रापरे थरुमाः पानानि च महार्हाणि भक्ष्याणि विविधानि च 49 सत्रियश च गुणसंपन्ना रूपयौवनलक्षिताः गन्धर्वाः किंनरा सिथ्धा नागा विथ्याधरास तदा रमन्ते सहितास तत्र नारीभिर भास्करप्रभाः 50 सर्वे सुकृतकर्माणः सर्वे रतिपरायणाः सर्वे कामार्दसहिता वसन्ति सह यॊषितः 51 गीतवाथित्रनिर्घॊषः सॊत्कृष्टहसितस्वनः शरूयते सततं तत्र सर्वभूतमनॊहरः 52 तत्र नामुथितः कश चिन नास्ति कश चिथ असत्प्रियः अहन्य अहनि वर्धन्ते गुणास तत्र मनॊरमाः 53 समतिक्रम्य तं थेशम उत्तरस तॊयसां निधिः तत्र सॊमगिरिर नाम मध्ये हेममयॊ महान 54 इन्थ्रलॊकगता ये च बरह्मलॊकगताश च ये थेवास तं समवेक्षन्ते गिरिराजं थिवं गतम 55 स तु थेशॊ विसूर्यॊ ऽपि तस्य भासा परकाशते सूर्यलक्ष्म्याभिविज्ञेयस तपसेव विवस्वता 56 भगवान अपि विश्वात्मा शम्भुर एकाथशात्मकः बरह्मा वसति थेवेशॊ बरह्मर्षिपरिवारितः 57 न कदं चन गन्तव्यं कुरूणाम उत्तरेण वः अन्येषाम अपि भूतानां नातिक्रामति वै गतिः 58 सा हि सॊमगिरिर नाम थेवानाम अपि थुर्गमः तम आलॊक्य ततः कषिप्रम उपावर्तितुम अर्हद 59 एतावथ वानरैः शक्यं गन्तुं वानरपुंगवाः अभास्करम अमर्याथं न जानीमस ततः परम 60 सर्वम एतथ विचेतव्यं यन मया परिकीर्तितम यथ अन्यथ अपि नॊक्तं च तत्रापि करियतां मतिः 61 ततः कृतं थाशरदेर महत परियं; महत्तरं चापि ततॊ मम परियम कृतं भविष्यत्य अनिलानलॊपमा; विथेहजा थर्शनजेन कर्मणा 62 ततः कृतार्दाः सहिताः सबान्धवा; मयार्चिताः सर्वगुणैर मनॊरमैः चरिष्यदॊर्वीं परतिशान्तशत्रवः; सहप्रिया भूतधराः पलवंगमाः |