|
1
tasmin pratihate 'stre tu rāvaṇo rākṣasādhipaḥ krodhaṃ ca dviguṇaṃ cakre krodhāc cāstram anantaram 2 mayena vihitaṃ raudram anyad astraṃ mahādyutiḥ utsraṣṭuṃ rāvaṇo ghoraṃ rāghavāya pracakrame 3 tataḥ śūlāni niścerur gadāś ca musalāni ca kārmukād dīpyamānāni vajrasārāṇi sarvaśaḥ 4 kūṭamudgarapāśāś ca dīptāś cāśanayas tathā niṣpetur vividhās tīkṣṇā vātā iva yugakṣaye 5 tad astraṃ rāghavaḥ śrīmān uttamāstravidāṃ varaḥ jaghāna paramāstreṇa gandharveṇa mahādyutiḥ 6 tasmin pratihate 'stre tu rāghaveṇa mahātmanā rāvaṇaḥ krodhatāmrākṣaḥ sauram astram udīrayat 7 tataś cakrāṇi niṣpetur bhāsvarāṇi mahānti ca kārmukād bhīmavegasya daśagrīvasya dhīmataḥ 8 tair āsīd gaganaṃ dīptaṃ saṃpatadbhir itas tataḥ patadbhiś ca diśo dīptaiś candrasūryagrahair iva 9 tāni ciccheda bāṇaughaiś cakrāṇi tu sa rāghavaḥ āyudhāni vicitrāṇi rāvaṇasya camūmukhe 10 tad astraṃ tu hataṃ dṛṣṭvā rāvaṇo rākṣasādhipaḥ vivyādha daśabhir bāṇai rāmaṃ sarveṣu marmasu 11 sa viddho daśabhir bāṇair mahākārmukaniḥsṛtaiḥ rāvaṇena mahātejā na prākampata rāghavaḥ 12 tato vivyādha gātreṣu sarveṣu samitiṃjayaḥ rāghavas tu susaṃkruddho rāvaṇaṃ bahubhiḥ śaraiḥ 13 etasminn antare kruddho rāghavasyānujo balī lakṣmaṇaḥ sāyakān sapta jagrāha paravīrahā 14 taiḥ sāyakair mahāvegai rāvaṇasya mahādyutiḥ dhvajaṃ manuṣyaśīrṣaṃ tu tasya ciccheda naikadhā 15 sāratheś cāpi bāṇena śiro jvalitakuṇḍalam jahāra lakṣmaṇaḥ śrīmān nairṛtasya mahābalaḥ 16 tasya bāṇaiś ca ciccheda dhanur gajakaropamam lakṣmaṇo rākṣasendrasya pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ 17 nīlameghanibhāṃś cāsya sadaśvān parvatopamān jaghānāplutya gadayā rāvaṇasya vibhīṣaṇaḥ 18 hatāśvād vegavān vegād avaplutya mahārathāt krodham āhārayat tīvraṃ bhrātaraṃ prati rāvaṇaḥ 19 tataḥ śaktiṃ mahāśaktir dīptāṃ dīptāśanīm iva vibhīṣaṇāya cikṣepa rākṣasendraḥ pratāpavān 20 aprāptām eva tāṃ bāṇais tribhiś ciccheda lakṣmaṇaḥ athodatiṣṭhat saṃnādo vānarāṇāṃ tadā raṇe 21 sa papāta tridhā chinnā śaktiḥ kāñcanamālinī savisphuliṅgā jvalitā maholkeva divaś cyutā 22 tataḥ saṃbhāvitatarāṃ kālenāpi durāsadām jagrāha vipulāṃ śaktiṃ dīpyamānāṃ svatejasā 23 sā veginā balavatā rāvaṇena durātmanā jajvāla sumahāghorā śakrāśanisamaprabhā 24 etasminn antare vīro lakṣmaṇas taṃ vibhīṣaṇam prāṇasaṃśayam āpannaṃ tūrṇam evābhyapadyata 25 taṃ vimokṣayituṃ vīraś cāpam āyamya lakṣmaṇaḥ rāvaṇaṃ śaktihastaṃ taṃ śaravarṣair avākirat 26 kīryamāṇaḥ śaraugheṇa visṛṣṭtena mahātmanā na prahartuṃ manaś cakre vimukhīkṛtavikramaḥ 27 mokṣitaṃ bhrātaraṃ dṛṣṭvā lakṣmaṇena sa rāvaṇaḥ lakṣmaṇābhimukhas tiṣṭhann idaṃ vacanam abravīt 28 mokṣitas te balaślāghin yasmād evaṃ vibhīṣaṇaḥ vimucya rākṣasaṃ śaktis tvayīyaṃ vinipātyate 29 eṣā te hṛdayaṃ bhittvā śaktir lohitalakṣaṇā madbāhuparighotsṛṣṭā prāṇān ādāya yāsyati 30 ity evam uktvā tāṃ śaktim aṣṭaghaṇṭāṃ mahāsvanām mayena māyāvihitām amoghāṃ śatrughātinīm 31 lakṣmaṇāya samuddiśya jvalantīm iva tejasā rāvaṇaḥ paramakruddhaś cikṣepa ca nanāda ca 32 sā kṣiptā bhīmavegena śakrāśanisamasvanā śaktir abhyapatad vegāl lakṣmaṇaṃ raṇamūrdhani 33 tām anuvyāharac chaktim āpatantīṃ sa rāghavaḥ svastyas tu lakṣmaṇāyeti moghā bhava hatodyamā 34 nyapatat sā mahāvegā lakṣmaṇasya mahorasi jihvevoragarājasya dīpyamānā mahādyutiḥ 35 tato rāvaṇavegena sudūram avagāḍhayā śaktyā nirbhinnahṛdayaḥ papāta bhuvi lakṣmaṇaḥ 36 tadavasthaṃ samīpastho lakṣmaṇaṃ prekṣya rāghavaḥ bhrātṛsnehān mahātejā viṣaṇṇahṛdayo 'bhavat 37 sa muhūrtam anudhyāya bāṣpavyākulalocanaḥ babhūva saṃrabdhataro yugānta iva pāvakaḥ 38 na viṣādasya kālo 'yam iti saṃcintya rāghavaḥ cakre sutumulaṃ yuddhaṃ rāvaṇasya vadhe dhṛtaḥ 39 sa dadarśa tato rāmaḥ śaktyā bhinnaṃ mahāhave lakṣmaṇaṃ rudhirādigdhaṃ sapannagam ivācalam 40 tām api prahitāṃ śaktiṃ rāvaṇena balīyasā yatnatas te hariśreṣṭhā na śekur avamarditum arditāś caiva bāṇaughaiḥ kṣiprahastena rakṣasā 41 saumitriṃ sā vinirbhidya praviṣṭā dharaṇītalam tāṃ karābhyāṃ parāmṛśya rāmaḥ śaktiṃ bhayāvahām babhañja samare kruddho balavad vicakarṣa ca 42 tasya niṣkarṣataḥ śaktiṃ rāvaṇena balīyasā śarāḥ sarveṣu gātreṣu pātitā marmabhedinaḥ 43 acintayitvā tān bāṇān samāśliṣyā ca lakṣmaṇam abravīc ca hanūmantaṃ sugrīvaṃ caiva rāghavaḥ lakṣmaṇaṃ parivāryeha tiṣṭhadhvaṃ vānarottamāḥ 44 parākramasya kālo 'yaṃ saṃprāpto me cirepsitaḥ pāpātmāyaṃ daśagrīvo vadhyatāṃ pāpaniścayaḥ kāṅkṣitaḥ stokakasyeva gharmānte meghadarśanam 45 asmin muhūrte nacirāt satyaṃ pratiśṛṇomi vaḥ arāvaṇam arāmaṃ vā jagad drakṣyatha vānarāḥ 46 rājyanāśaṃ vane vāsaṃ daṇḍake paridhāvanam vaidehyāś ca parāmarśaṃ rakṣobhiś ca samāgamam 47 prāptaṃ duḥkhaṃ mahad ghoraṃ kleśaṃ ca nirayopamam adya sarvam ahaṃ tyakṣye hatvā taṃ rāvaṇaṃ raṇe 48 yadarthaṃ vānaraṃ sainyaṃ samānītam idaṃ mayā sugrīvaś ca kṛto rājye nihatvā vālinaṃ raṇe 49 yadarthaṃ sāgaraḥ krāntaḥ setur baddhaś ca sāgare so 'yam adya raṇe pāpaś cakṣurviṣayam āgataḥ 50 cakṣurviṣayam āgamya nāyaṃ jīvitum arhati dṛṣṭiṃ dṛṣṭiviṣasyeva sarpasya mama rāvaṇaḥ 51 svasthāḥ paśyata durdharṣā yuddhaṃ vānarapuṃgavāḥ āsīnāḥ parvatāgreṣu mamedaṃ rāvaṇasya ca 52 adya rāmasya rāmatvaṃ paśyantu mama saṃyuge trayo lokāḥ sagandharvāḥ sadevāḥ sarṣicāraṇāḥ 53 adya karma kariṣyāmi yal lokāḥ sacarācarāḥ sadevāḥ kathayiṣyanti yāvad bhūmir dhariṣyati 54 evam uktvā śitair bāṇais taptakāñcanabhūṣaṇaiḥ ājaghāna daśagrīvaṃ raṇe rāmaḥ samāhitaḥ 55 atha pradīptair nārācair musalaiś cāpi rāvaṇaḥ abhyavarṣat tadā rāmaṃ dhārābhir iva toyadaḥ 56 rāmarāvaṇamuktānām anyonyam abhinighnatām śarāṇāṃ ca śarāṇāṃ ca babhūva tumulaḥ svanaḥ 57 te bhinnāś ca vikīrṇāś ca rāmarāvaṇayoḥ śarāḥ antarikṣāt pradīptāgrā nipetur dharaṇītale 58 tayor jyātalanirghoṣo rāmarāvaṇayor mahān trāsanaḥ sarvabūtānāṃ sa babhūvādbhutopamaḥ 59 sa kīryamāṇaḥ śarajālavṛṣṭibhir; mahātmanā dīptadhanuṣmatārditaḥ bhayāt pradudrāva sametya rāvaṇo; yathānilenābhihato balāhakaḥ |
1
तस्मिन परतिहते ऽसत्रे तु रावणॊ राक्षसाधिपः करॊधं च थविगुणं चक्रे करॊधाच चास्त्रम अनन्तरम 2 मयेन विहितं रौथ्रम अन्यथ अस्त्रं महाथ्युतिः उत्स्रष्टुं रावणॊ घॊरं राघवाय परचक्रमे 3 ततः शूलानि निश्चेरुर गथाश च मुसलानि च कार्मुकाथ थीप्यमानानि वज्रसाराणि सर्वशः 4 कूटमुथ्गरपाशाश च थीप्ताश चाशनयस तदा निष्पेतुर विविधास तीक्ष्णा वाता इव युगक्षये 5 तथ अस्त्रं राघवः शरीमान उत्तमास्त्रविथां वरः जघान परमास्त्रेण गन्धर्वेण महाथ्युतिः 6 तस्मिन परतिहते ऽसत्रे तु राघवेण महात्मना रावणः करॊधताम्राक्षः सौरम अस्त्रम उथीरयत 7 ततश चक्राणि निष्पेतुर भास्वराणि महान्ति च कार्मुकाथ भीमवेगस्य थशग्रीवस्य धीमतः 8 तैर आसीथ गगनं थीप्तं संपतथ्भिर इतस ततः पतथ्भिश च थिशॊ थीप्तैश चन्थ्रसूर्यग्रहैर इव 9 तानि चिच्छेथ बाणौघैश चक्राणि तु स राघवः आयुधानि विचित्राणि रावणस्य चमूमुखे 10 तथ अस्त्रं तु हतं थृष्ट्वा रावणॊ राक्षसाधिपः विव्याध थशभिर बाणै रामं सर्वेषु मर्मसु 11 स विथ्धॊ थशभिर बाणैर महाकार्मुकनिःसृतैः रावणेन महातेजा न पराकम्पत राघवः 12 ततॊ विव्याध गात्रेषु सर्वेषु समितिंजयः राघवस तु सुसंक्रुथ्धॊ रावणं बहुभिः शरैः 13 एतस्मिन्न अन्तरे करुथ्धॊ राघवस्यानुजॊ बली लक्ष्मणः सायकान सप्त जग्राह परवीरहा 14 तैः सायकैर महावेगै रावणस्य महाथ्युतिः धवजं मनुष्यशीर्षं तु तस्य चिच्छेथ नैकधा 15 सारदेश चापि बाणेन शिरॊ जवलितकुण्डलम जहार लक्ष्मणः शरीमान नैरृतस्य महाबलः 16 तस्य बाणैश च चिच्छेथ धनुर गजकरॊपमम लक्ष्मणॊ राक्षसेन्थ्रस्य पञ्चभिर निशितैः शरैः 17 नीलमेघनिभांश चास्य सथश्वान पर्वतॊपमान जघानाप्लुत्य गथया रावणस्य विभीषणः 18 हताश्वाथ वेगवान वेगाथ अवप्लुत्य महारदात करॊधम आहारयत तीव्रं भरातरं परति रावणः 19 ततः शक्तिं महाशक्तिर थीप्तां थीप्ताशनीम इव विभीषणाय चिक्षेप राक्षसेन्थ्रः परतापवान 20 अप्राप्ताम एव तां बाणैस तरिभिश चिच्छेथ लक्ष्मणः अदॊथतिष्ठत संनाथॊ वानराणां तथा रणे 21 स पपात तरिधा छिन्ना शक्तिः काञ्चनमालिनी सविस्फुलिङ्गा जवलिता महॊल्केव थिवश चयुता 22 ततः संभाविततरां कालेनापि थुरासथाम जग्राह विपुलां शक्तिं थीप्यमानां सवतेजसा 23 सा वेगिना बलवता रावणेन थुरात्मना जज्वाल सुमहाघॊरा शक्राशनिसमप्रभा 24 एतस्मिन्न अन्तरे वीरॊ लक्ष्मणस तं विभीषणम पराणसंशयम आपन्नं तूर्णम एवाभ्यपथ्यत 25 तं विमॊक्षयितुं वीरश चापम आयम्य लक्ष्मणः रावणं शक्तिहस्तं तं शरवर्षैर अवाकिरत 26 कीर्यमाणः शरौघेण विसृष्ट्तेन महात्मना न परहर्तुं मनश चक्रे विमुखीकृतविक्रमः 27 मॊक्षितं भरातरं थृष्ट्वा लक्ष्मणेन स रावणः लक्ष्मणाभिमुखस तिष्ठन्न इथं वचनम अब्रवीत 28 मॊक्षितस ते बलश्लाघिन यस्माथ एवं विभीषणः विमुच्य राक्षसं शक्तिस तवयीयं विनिपात्यते 29 एषा ते हृथयं भित्त्वा शक्तिर लॊहितलक्षणा मथ्बाहुपरिघॊत्सृष्टा पराणान आथाय यास्यति 30 इत्य एवम उक्त्वा तां शक्तिम अष्टघण्टां महास्वनाम मयेन मायाविहिताम अमॊघां शत्रुघातिनीम 31 लक्ष्मणाय समुथ्थिश्य जवलन्तीम इव तेजसा रावणः परमक्रुथ्धश चिक्षेप च ननाथ च 32 सा कषिप्ता भीमवेगेन शक्राशनिसमस्वना शक्तिर अभ्यपतथ वेगाल लक्ष्मणं रणमूर्धनि 33 ताम अनुव्याहरच छक्तिम आपतन्तीं स राघवः सवस्त्यस तु लक्ष्मणायेति मॊघा भव हतॊथ्यमा 34 नयपतत सा महावेगा लक्ष्मणस्य महॊरसि जिह्वेवॊरगराजस्य थीप्यमाना महाथ्युतिः 35 ततॊ रावणवेगेन सुथूरम अवगाढया शक्त्या निर्भिन्नहृथयः पपात भुवि लक्ष्मणः 36 तथवस्दं समीपस्दॊ लक्ष्मणं परेक्ष्य राघवः भरातृस्नेहान महातेजा विषण्णहृथयॊ ऽभवत 37 स मुहूर्तम अनुध्याय बाष्पव्याकुललॊचनः बभूव संरब्धतरॊ युगान्त इव पावकः 38 न विषाथस्य कालॊ ऽयम इति संचिन्त्य राघवः चक्रे सुतुमुलं युथ्धं रावणस्य वधे धृतः 39 स थथर्श ततॊ रामः शक्त्या भिन्नं महाहवे लक्ष्मणं रुधिराथिग्धं सपन्नगम इवाचलम 40 ताम अपि परहितां शक्तिं रावणेन बलीयसा यत्नतस ते हरिश्रेष्ठा न शेकुर अवमर्थितुम अर्थिताश चैव बाणौघैः कषिप्रहस्तेन रक्षसा 41 सौमित्रिं सा विनिर्भिथ्य परविष्टा धरणीतलम तां कराभ्यां परामृश्य रामः शक्तिं भयावहाम बभञ्ज समरे करुथ्धॊ बलवथ विचकर्ष च 42 तस्य निष्कर्षतः शक्तिं रावणेन बलीयसा शराः सर्वेषु गात्रेषु पातिता मर्मभेथिनः 43 अचिन्तयित्वा तान बाणान समाश्लिष्या च लक्ष्मणम अब्रवीच च हनूमन्तं सुग्रीवं चैव राघवः लक्ष्मणं परिवार्येह तिष्ठध्वं वानरॊत्तमाः 44 पराक्रमस्य कालॊ ऽयं संप्राप्तॊ मे चिरेप्सितः पापात्मायं थशग्रीवॊ वध्यतां पापनिश्चयः काङ्क्षितः सतॊककस्येव घर्मान्ते मेघथर्शनम 45 अस्मिन मुहूर्ते नचिरात सत्यं परतिशृणॊमि वः अरावणम अरामं वा जगथ थरक्ष्यद वानराः 46 राज्यनाशं वने वासं थण्डके परिधावनम वैथेह्याश च परामर्शं रक्षॊभिश च समागमम 47 पराप्तं थुःखं महथ घॊरं कलेशं च निरयॊपमम अथ्य सर्वम अहं तयक्ष्ये हत्वा तं रावणं रणे 48 यथर्दं वानरं सैन्यं समानीतम इथं मया सुग्रीवश च कृतॊ राज्ये निहत्वा वालिनं रणे 49 यथर्दं सागरः करान्तः सेतुर बथ्धश च सागरे सॊ ऽयम अथ्य रणे पापश चक्षुर्विषयम आगतः 50 चक्षुर्विषयम आगम्य नायं जीवितुम अर्हति थृष्टिं थृष्टिविषस्येव सर्पस्य मम रावणः 51 सवस्दाः पश्यत थुर्धर्षा युथ्धं वानरपुंगवाः आसीनाः पर्वताग्रेषु ममेथं रावणस्य च 52 अथ्य रामस्य रामत्वं पश्यन्तु मम संयुगे तरयॊ लॊकाः सगन्धर्वाः सथेवाः सर्षिचारणाः 53 अथ्य कर्म करिष्यामि यल लॊकाः सचराचराः सथेवाः कदयिष्यन्ति यावथ भूमिर धरिष्यति 54 एवम उक्त्वा शितैर बाणैस तप्तकाञ्चनभूषणैः आजघान थशग्रीवं रणे रामः समाहितः 55 अद परथीप्तैर नाराचैर मुसलैश चापि रावणः अभ्यवर्षत तथा रामं धाराभिर इव तॊयथः 56 रामरावणमुक्तानाम अन्यॊन्यम अभिनिघ्नताम शराणां च शराणां च बभूव तुमुलः सवनः 57 ते भिन्नाश च विकीर्णाश च रामरावणयॊः शराः अन्तरिक्षात परथीप्ताग्रा निपेतुर धरणीतले 58 तयॊर जयातलनिर्घॊषॊ रामरावणयॊर महान तरासनः सर्वबूतानां स बभूवाथ्भुतॊपमः 59 स कीर्यमाणः शरजालवृष्टिभिर; महात्मना थीप्तधनुष्मतार्थितः भयात परथुथ्राव समेत्य रावणॊ; यदानिलेनाभिहतॊ बलाहकः |