|
1
sa hatāśvo mahātejā bhūmau tiṣṭhan niśācaraḥ indrajit paramakruddhaḥ saṃprajajvāla tejasā 2 tau dhanvinau jighāṃsantāv anyonyam iṣubhir bhṛśam vijayenābhiniṣkrāntau vane gajavṛṣāv iva 3 nibarhayantaś cānyonyaṃ te rākṣasavanaukasaḥ bhartāraṃ na jahur yuddhe saṃpatantas tatas tataḥ 4 sa lakṣmaṇaṃ samuddiśya paraṃ lāghavam āsthitaḥ vavarṣa śaravarṣāṇi varṣāṇīva puraṃdaraḥ 5 muktam indrajitā tat tu śaravarṣam ariṃdamaḥ avārayad asaṃbhrānto lakṣmaṇaḥ sudurāsadam 6 abhedyakacanaṃ matvā lakṣmaṇaṃ rāvaṇātmajaḥ lalāṭe lakṣmaṇaṃ bāṇaiḥ supuṅkhais tribhir indrajit avidhyat paramakruddhaḥ śīghram astraṃ pradarśayan 7 taiḥ pṛṣatkair lalāṭasthaiḥ śuśubhe raghunandanaḥ raṇāgre samaraślāghī triśṛṅga iva parvataḥ 8 sa tathāpy ardito bāṇai rākṣasena mahāmṛdhe tam āśu prativivyādha lakṣmaṇaḥ panabhiḥ śaraiḥ 9 lakṣmaṇendrajitau vīrau mahābalaśarāsanau anyonyaṃ jaghnatur bāṇair viśikhair bhīmavikramau 10 tau parasparam abhyetya sarvagātreṣu dhanvinau ghorair vivyadhatur bāṇaiḥ kṛtabhāvāv ubhau jaye 11 tasmai dṛḍhataraṃ kruddho hatāśvāya vibhīṣaṇaḥ vajrasparśasamān pañca sasarjorasi mārgaṇān 12 te tasya kāyaṃ nirbhidya rukmapuṅkhā nimittagāḥ babhūvur lohitādigdhā rakṭā iva mahoragāḥ 13 sa pitṛvyasya saṃkruddha indrajic charam ādade uttamaṃ rakṣasāṃ madhye yamadattaṃ mahābalaḥ 14 taṃ samīkṣya mahātejā maheṣuṃ tena saṃhitam lakṣmaṇo 'py ādade bāṇam anyaṃ bhīmaparākramaḥ 15 kubereṇa svayaṃ svapne yad dattam amitātmanā durjayaṃ durviṣahyaṃ ca sendrair api surāsuraiḥ 16 tābhyāṃ tau dhanuṣi śreṣṭhe saṃhitau sāyakottamau vikṛṣyamāṇau vīrābhyāṃ bhṛśaṃ jajvalatuḥ śriyā 17 tau bhāsayantāv ākāśaṃ dhanurbhyāṃ viśikhau cyutau mukhena mukham āhatya saṃnipetatur ojasā 18 tau mahāgrahasaṃkāśāv anyonyaṃ saṃnipatya ca saṃgrāme śatadhā yātau medinyāṃ vinipetatuḥ 19 śarau pratihatau dṛṣṭvā tāv ubhau raṇamūrdhani vrīḍito jātaroṣau ca lakṣmaṇendrajitāv ubhau 20 susaṃrabdhas tu saumitrir astraṃ vāruṇam ādade raudraṃ mahedrajid yuddhe vyasṛjad yudhi viṣṭhitaḥ 21 tayoḥ sutumulaṃ yuddhaṃ saṃbabhūvādbhutopamam gaganasthāni bhūtāni lakṣmaṇaṃ paryavārayan 22 bhairavābhirute bhīme yuddhe vānararākṣasām bhūtair bahubhir ākāśaṃ vismitair āvṛtaṃ babhau 23 ṛṣayaḥ pitaro devā gandharvā garuṇoragāḥ śatakratuṃ puraskṛtya rarakṣur lakṣmaṇaṃ raṇe 24 athānyaṃ mārgaṇaśreṣṭhaṃ saṃdadhe rāvaṇānujaḥ hutāśanasamasparśaṃ rāvaṇātmajadāruṇam 25 supatram anuvṛttāṅgaṃ suparvāṇaṃ susaṃsthitam suvarṇavikṛtaṃ vīraḥ śarīrāntakaraṃ śaram 26 durāvāraṃ durviṣahaṃ rākṣasānāṃ bhayāvaham āśīviṣaviṣaprakhyaṃ devasaṃghaiḥ samarcitam 27 yena śakro mahātejā dānavān ajayat prabhuḥ purā devāsure yuddhe vīryavān harivāhanaḥ 28 tad aindram astraṃ saumitriḥ saṃyugeṣv aparājitam śaraśreṣṭhaṃ dhanuḥ śreṣṭhe naraśreṣṭho 'bhisaṃdadhe 29 saṃdhāyāmitradalanaṃ vicakarṣa śarāsanam sajyam āyamya durdharśaḥ kālo lokakṣaye yathā 30 saṃdhāya dhanuṣi śreṣṭhe vikarṣann idam abravīt lakṣmīvāṁl lakṣmaṇo vākyam arthasādhakam ātmanaḥ 31 dharmātmā satyasaṃdhaś ca rāmo dāśarathir yadi pauruṣe cāpratidvandvas tad enaṃ jahi rāvaṇim 32 ity uktvā bāṇam ākarṇaṃ vikṛṣya tam ajihmagam lakṣmaṇaḥ samare vīraḥ sasarjendrajitaṃ prati aindrāstreṇa samāyujya lakṣmaṇaḥ paravīrahā 33 tac chiraḥ saśiras trāṇaṃ śrīmaj jvalitakuṇḍalam pramathyendrajitaḥ kāyāt papāta dharaṇītale 34 tad rākṣasatanūjasya chinnaskandhaṃ śiro mahat tapanīyanibhaṃ bhūmau dadṛśe rudhirokṣitam 35 hatas tu nipapātāśu dharaṇyāṃ rāvaṇātmajaḥ kavacī saśirastrāṇo vidhvastaḥ saśarāsanaḥ 36 cukruśus te tataḥ sarve vānarāḥ savibhīṣaṇāḥ hṛṣyanto nihate tasmin devā vṛtravadhe yathā 37 athāntarikṣe bhūtānām ṛṣīṇāṃ ca mahātmanām abhijajñe ca saṃnādo gandharvāpsarasām api 38 patitaṃ samabhijñāya rākṣasī sā mahācamūḥ vadhyamānā diśo bheje haribhir jitakāśibhiḥ 39 vanarair vadhyamānās te śastrāṇy utsṛjya rākṣasāḥ laṅkām abhimukhāḥ sarve naṣṭasaṃjñāḥ pradhāvitāḥ 40 dudruvur bahudhā bhītā rākṣasāḥ śataśo diśaḥ tyaktvā praharaṇān sarve paṭṭasāsiparaśvadhān 41 ke cil laṅkāṃ paritrastāḥ praviṣṭā vānarārditāḥ samudre patitāḥ ke cit ke cit parvatam āśritāḥ 42 hatam indrajitaṃ dṛṣṭvā śayānaṃ samarakṣitau rākṣasānāṃ sahasreṣu na kaś cit pratyadṛśyata 43 yathāstaṃ gata āditye nāvatiṣṭhanti raśmayaḥ tathā tasmin nipatite rākṣasās te gatā diśaḥ 44 śāntarakśmir ivādityo nirvāṇa iva pāvakaḥ sa babhūva mahātejā vyapāsta gatajīvitaḥ 45 praśāntapīḍā bahulo vinaṣṭāriḥ praharṣavān babhūva lokaḥ patite rākṣasendrasute tadā 46 harṣaṃ ca śakro bhagavān saha sarvaiḥ surarṣabhaiḥ jagāma nihate tasmin rākṣase pāpakarmaṇi 47 śuddhā āpo nabhaś caiva jahṛṣur daityadānavāḥ ājagmuḥ patite tasmin sarvalokabhayāvahe 48 ūcuś ca sahitāḥ sarve devagandharvadānavāḥ vijvarāḥ śāntakaluṣā brāhmaṇā vicarantv iti 49 tato 'bhyanandan saṃhṛṣṭāḥ samare hariyūthapāḥ tam apratibalaṃ dṛṣṭvā hataṃ nairṛtapuṃgavam 50 vibhīṣaṇo hanūmāṃś ca jāmbavāṃś carkṣayūthapaḥ vijayenābhinandantas tuṣṭuvuś cāpi lakṣmaṇam 51 kṣveḍantaś ca nadantaś ca garjantaś ca plavaṃgamāḥ labdhalakṣā raghusutaṃ parivāryopatasthire 52 lāṅgūlāni pravidhyantaḥ sphoṭayantaś ca vānarāḥ lakṣmaṇo jayatīty evaṃ vākyaṃ vyaśrāvayaṃs tadā 53 anyonyaṃ ca samāśliṣya kapayo hṛṣṭamānasāḥ cakrur uccāvacaguṇā rāghavāśrayajāḥ kathāḥ 54 tad asukaram athābhivīkṣya hṛṣṭāḥ; priyasuhṛdo yudhi lakṣmaṇasya karma paramam upalabhan manaḥpraharṣaṃ; vinihatam indraripuṃ niśamya devāḥ |
1
स हताश्वॊ महातेजा भूमौ तिष्ठन निशाचरः इन्थ्रजित परमक्रुथ्धः संप्रजज्वाल तेजसा 2 तौ धन्विनौ जिघांसन्ताव अन्यॊन्यम इषुभिर भृशम विजयेनाभिनिष्क्रान्तौ वने गजवृषाव इव 3 निबर्हयन्तश चान्यॊन्यं ते राक्षसवनौकसः भर्तारं न जहुर युथ्धे संपतन्तस ततस ततः 4 स लक्ष्मणं समुथ्थिश्य परं लाघवम आस्दितः ववर्ष शरवर्षाणि वर्षाणीव पुरंथरः 5 मुक्तम इन्थ्रजिता तत तु शरवर्षम अरिंथमः अवारयथ असंभ्रान्तॊ लक्ष्मणः सुथुरासथम 6 अभेथ्यकचनं मत्वा लक्ष्मणं रावणात्मजः ललाटे लक्ष्मणं बाणैः सुपुङ्खैस तरिभिर इन्थ्रजित अविध्यत परमक्रुथ्धः शीघ्रम अस्त्रं परथर्शयन 7 तैः पृषत्कैर ललाटस्दैः शुशुभे रघुनन्थनः रणाग्रे समरश्लाघी तरिशृङ्ग इव पर्वतः 8 स तदाप्य अर्थितॊ बाणै राक्षसेन महामृधे तम आशु परतिविव्याध लक्ष्मणः पनभिः शरैः 9 लक्ष्मणेन्थ्रजितौ वीरौ महाबलशरासनौ अन्यॊन्यं जघ्नतुर बाणैर विशिखैर भीमविक्रमौ 10 तौ परस्परम अभ्येत्य सर्वगात्रेषु धन्विनौ घॊरैर विव्यधतुर बाणैः कृतभावाव उभौ जये 11 तस्मै थृढतरं करुथ्धॊ हताश्वाय विभीषणः वज्रस्पर्शसमान पञ्च ससर्जॊरसि मार्गणान 12 ते तस्य कायं निर्भिथ्य रुक्मपुङ्खा निमित्तगाः बभूवुर लॊहिताथिग्धा रक्टा इव महॊरगाः 13 स पितृव्यस्य संक्रुथ्ध इन्थ्रजिच छरम आथथे उत्तमं रक्षसां मध्ये यमथत्तं महाबलः 14 तं समीक्ष्य महातेजा महेषुं तेन संहितम लक्ष्मणॊ ऽपय आथथे बाणम अन्यं भीमपराक्रमः 15 कुबेरेण सवयं सवप्ने यथ थत्तम अमितात्मना थुर्जयं थुर्विषह्यं च सेन्थ्रैर अपि सुरासुरैः 16 ताभ्यां तौ धनुषि शरेष्ठे संहितौ सायकॊत्तमौ विकृष्यमाणौ वीराभ्यां भृशं जज्वलतुः शरिया 17 तौ भासयन्ताव आकाशं धनुर्भ्यां विशिखौ चयुतौ मुखेन मुखम आहत्य संनिपेततुर ओजसा 18 तौ महाग्रहसंकाशाव अन्यॊन्यं संनिपत्य च संग्रामे शतधा यातौ मेथिन्यां विनिपेततुः 19 शरौ परतिहतौ थृष्ट्वा ताव उभौ रणमूर्धनि वरीडितॊ जातरॊषौ च लक्ष्मणेन्थ्रजिताव उभौ 20 सुसंरब्धस तु सौमित्रिर अस्त्रं वारुणम आथथे रौथ्रं महेथ्रजिथ युथ्धे वयसृजथ युधि विष्ठितः 21 तयॊः सुतुमुलं युथ्धं संबभूवाथ्भुतॊपमम गगनस्दानि भूतानि लक्ष्मणं पर्यवारयन 22 भैरवाभिरुते भीमे युथ्धे वानरराक्षसाम भूतैर बहुभिर आकाशं विस्मितैर आवृतं बभौ 23 ऋषयः पितरॊ थेवा गन्धर्वा गरुणॊरगाः शतक्रतुं पुरस्कृत्य ररक्षुर लक्ष्मणं रणे 24 अदान्यं मार्गणश्रेष्ठं संथधे रावणानुजः हुताशनसमस्पर्शं रावणात्मजथारुणम 25 सुपत्रम अनुवृत्ताङ्गं सुपर्वाणं सुसंस्दितम सुवर्णविकृतं वीरः शरीरान्तकरं शरम 26 थुरावारं थुर्विषहं राक्षसानां भयावहम आशीविषविषप्रख्यं थेवसंघैः समर्चितम 27 येन शक्रॊ महातेजा थानवान अजयत परभुः पुरा थेवासुरे युथ्धे वीर्यवान हरिवाहनः 28 तथ ऐन्थ्रम अस्त्रं सौमित्रिः संयुगेष्व अपराजितम शरश्रेष्ठं धनुः शरेष्ठे नरश्रेष्ठॊ ऽभिसंथधे 29 संधायामित्रथलनं विचकर्ष शरासनम सज्यम आयम्य थुर्धर्शः कालॊ लॊकक्षये यदा 30 संधाय धनुषि शरेष्ठे विकर्षन्न इथम अब्रवीत लक्ष्मीवाँल लक्ष्मणॊ वाक्यम अर्दसाधकम आत्मनः 31 धर्मात्मा सत्यसंधश च रामॊ थाशरदिर यथि पौरुषे चाप्रतिथ्वन्थ्वस तथ एनं जहि रावणिम 32 इत्य उक्त्वा बाणम आकर्णं विकृष्य तम अजिह्मगम लक्ष्मणः समरे वीरः ससर्जेन्थ्रजितं परति ऐन्थ्रास्त्रेण समायुज्य लक्ष्मणः परवीरहा 33 तच छिरः सशिरस तराणं शरीमज जवलितकुण्डलम परमद्येन्थ्रजितः कायात पपात धरणीतले 34 तथ राक्षसतनूजस्य छिन्नस्कन्धं शिरॊ महत तपनीयनिभं भूमौ थथृशे रुधिरॊक्षितम 35 हतस तु निपपाताशु धरण्यां रावणात्मजः कवची सशिरस्त्राणॊ विध्वस्तः सशरासनः 36 चुक्रुशुस ते ततः सर्वे वानराः सविभीषणाः हृष्यन्तॊ निहते तस्मिन थेवा वृत्रवधे यदा 37 अदान्तरिक्षे भूतानाम ऋषीणां च महात्मनाम अभिजज्ञे च संनाथॊ गन्धर्वाप्सरसाम अपि 38 पतितं समभिज्ञाय राक्षसी सा महाचमूः वध्यमाना थिशॊ भेजे हरिभिर जितकाशिभिः 39 वनरैर वध्यमानास ते शस्त्राण्य उत्सृज्य राक्षसाः लङ्काम अभिमुखाः सर्वे नष्टसंज्ञाः परधाविताः 40 थुथ्रुवुर बहुधा भीता राक्षसाः शतशॊ थिशः तयक्त्वा परहरणान सर्वे पट्टसासिपरश्वधान 41 के चिल लङ्कां परित्रस्ताः परविष्टा वानरार्थिताः समुथ्रे पतिताः के चित के चित पर्वतम आश्रिताः 42 हतम इन्थ्रजितं थृष्ट्वा शयानं समरक्षितौ राक्षसानां सहस्रेषु न कश चित परत्यथृश्यत 43 यदास्तं गत आथित्ये नावतिष्ठन्ति रश्मयः तदा तस्मिन निपतिते राक्षसास ते गता थिशः 44 शान्तरक्श्मिर इवाथित्यॊ निर्वाण इव पावकः स बभूव महातेजा वयपास्त गतजीवितः 45 परशान्तपीडा बहुलॊ विनष्टारिः परहर्षवान बभूव लॊकः पतिते राक्षसेन्थ्रसुते तथा 46 हर्षं च शक्रॊ भगवान सह सर्वैः सुरर्षभैः जगाम निहते तस्मिन राक्षसे पापकर्मणि 47 शुथ्धा आपॊ नभश चैव जहृषुर थैत्यथानवाः आजग्मुः पतिते तस्मिन सर्वलॊकभयावहे 48 ऊचुश च सहिताः सर्वे थेवगन्धर्वथानवाः विज्वराः शान्तकलुषा बराह्मणा विचरन्त्व इति 49 ततॊ ऽभयनन्थन संहृष्टाः समरे हरियूदपाः तम अप्रतिबलं थृष्ट्वा हतं नैरृतपुंगवम 50 विभीषणॊ हनूमांश च जाम्बवांश चर्क्षयूदपः विजयेनाभिनन्थन्तस तुष्टुवुश चापि लक्ष्मणम 51 कष्वेडन्तश च नथन्तश च गर्जन्तश च पलवंगमाः लब्धलक्षा रघुसुतं परिवार्यॊपतस्दिरे 52 लाङ्गूलानि परविध्यन्तः सफॊटयन्तश च वानराः लक्ष्मणॊ जयतीत्य एवं वाक्यं वयश्रावयंस तथा 53 अन्यॊन्यं च समाश्लिष्य कपयॊ हृष्टमानसाः चक्रुर उच्चावचगुणा राघवाश्रयजाः कदाः 54 तथ असुकरम अदाभिवीक्ष्य हृष्टाः; परियसुहृथॊ युधि लक्ष्मणस्य कर्म परमम उपलभन मनःप्रहर्षं; विनिहतम इन्थ्ररिपुं निशम्य थेवाः |