|
1
[थरौ] इथं तु मे महथ थुःखं यत परवक्ष्यामि भारत न मे ऽभयसूया कर्तव्या थुःखाथ एतथ बरवीम्य अहम 2 शार्थूलैर महिषैः सिंहैर आगारे युध्यसे यथा कैकेय्याः परेक्षमाणायास तथा मे कश्मलॊ भवेत 3 परेक्षा समुत्दिता चापि कैकेयी ताः सत्रियॊ वथेत परेक्ष्य माम अनवथ्याङ्गी कश्मलॊपहताम इव 4 सनेहात संवासजान मन्ये सूथम एषा शुचिस्मिता यॊध्यमानं महावीर्यैर इमं समनुशॊचति 5 कल्याण रूपा सैरन्ध्री बल्लवश चाति सुन्थरः सत्रीणां च चित्तं थुर्ज्ञेयं युक्तरूपौ च मे मतौ 6 सैरन्ध्री परिय संवासान नित्यं करुणवेथिनी अस्मिन राजकुले चेमौ तुल्यकालनिवासिनौ 7 इति बरुवाणा वाक्यानि सा मां नित्यम अवेथयत करुध्यन्तीं मां च संप्रेक्ष्य समशङ्कत मां तवयि 8 तस्यां तदा बरुवत्यां तु थुःखं मां महथ आविशत शॊके यौधिष्ठिरे मग्ना नाहं जीवितुम उत्सहे 9 यः स थेवान मनुष्यांश च सर्पां चैकरदॊ ऽजयत सॊ ऽयं राज्ञॊ विराटस्य कन्यानां नर्तकॊ युवा 10 यॊ ऽतर्पयथ अमेयात्मा खाण्डवे जातवेथसम सॊ ऽनतःपुर गतः पार्दः कूपे ऽगनिर इव संवृतः 11 यस्माथ भयम अमित्राणां सथैव पुरुषर्षभात स लॊकपरिभूतेन वेषेणास्ते धनंजयः 12 यस्य जयातलनिर्घॊषात समकम्पन्त शत्रवः सत्रियॊ गीतस्वनं तस्य मुथिताः पर्युपासते 13 किरीटं सूर्यसंकाशं यस्य मूर्धनि शॊभते वेणी विकृतकेशान्तः सॊ ऽयम अथ्य धनंजयः 14 यस्मिन्न अस्त्राणि थिव्यानि समस्तानि महात्मनि आधारः सर्वविथ्यानां स धारयति कुण्डले 15 यं सम राजसहस्राणि तेजसाप्रतिमानि वै समरे नातिवर्तन्ते वेलाम इव महार्णवः 16 सॊ ऽयं राज्ञॊ विराटस्य कन्यानां नर्तकॊ युवा आस्ते वेषप्रतिच्छन्नः कन्यानां परिचारकः 17 यस्य सम रदघॊषेण समकम्पत मेथिनी स पर्वत वना भीम सहस्दावरजङ्गमा 18 यस्मिञ जाते महाभागे कुन्त्याः शॊकॊ वयनश्यत स शॊचयति माम अथ्य भीमसेन तवानुजः 19 भूषितं तम अलंकारैः कुण्डलैः परिहाटकैः कम्बुपाणिनम आयान्तं थृष्ट्वा सीथति मे मनः 20 तं वेणी कृतकेशान्तं भीमधन्वानम अर्जुनम कन्या परिवृतं थृष्ट्वा भीम सीथति मे मनः 21 यथा हय एनं परिवृतं कन्याभिर थेवरूपिणम परभिन्नम इव मातङ्गं परिकीर्णं करेणुभिः 22 मत्स्यम अर्दपतिं पार्दं विराटं समुपस्दितम पश्यामि तूर्यमध्य सदं थिश नश्यन्ति मे तथा 23 नूनम आर्या न जानाति कृच्छ्रं पराप्तं धनंजयम अजातशत्रुं कौरव्यं मग्नं थूथ्यूत थेविनम 24 तदा थृष्ट्वा यवीयांसं सहथेवं युधां पतिम गॊषु गॊवेषम आयान्तं पाण्डुभूतास्मि भारत 25 सहथेवस्य वृत्तानि चिन्तयन्ती पुनः पुनः न विन्थामि महाबाहॊ सहथेवस्य थुष्कृतम यस्मिन्न एवंविधं थुःखं पराप्नुयात सत्यविक्रमः 26 थूयामि भरतश्रेष्ठ थृष्ट्वा ते भरातरं परियम गॊषु गॊवृषसंकाशं मत्स्येनाभिनिवेशितम 27 संरब्धं रक्तनेपद्यं गॊपालानां पुरॊगमम विराटम अभिनन्थन्तम अद मे भवति जवरः 28 सहथेवं हि मे वीरं नित्यम आर्या परशंसति महाभिजन संपन्नॊ वृत्तवाञ शीलवान इति 29 हरीनिषेधॊ मधुरवाग धार्मिकश च परियश च मे स ते ऽरण्येषु बॊथ्धव्यॊ याज्ञसेनि कषपास्व अपि 30 तं थृष्ट्वा वयापृतं गॊषु वत्स चर्म कषपाशयम सहथेवं युधां शरेष्ठं किं नु जीवामि पाण्डव 31 यस तरिभिर नित्यसंपन्नॊ रूपेणास्त्रेण मेधया सॊ ऽशवबन्धॊ विराटस्य पश्य कालस्य पर्ययम 32 अभ्यकीर्यन्त वृन्थानि थाम गरन्दिम उथीक्षताम विनयन्तं जनेनाश्वान महाराजस्य पश्यतः 33 अपश्यम एनं शरीमन्तं मत्स्यं भराजिष्णुम उत्तमम विराटम उपतिष्ठन्तं थर्शयन्तं च वाजिनः 34 किं नु मां मन्यसे पार्द सुखितेति परंतप एवं थुःखशताविष्टा युधिष्ठिर निमित्ततः 35 अतः परतिविशिष्टानि थुःखान्य अन्यानि भारत वर्तन्ते मयि कौन्तेय वक्ष्यामि शृणु तान्य अपि 36 युष्मासु धरियमाणेषु थुःखानि विविधान्य उत शॊषयन्ति शरीरं मे किं नु कुःखम अतः परम |
1
[drau] idaṃ tu me mahad duḥkhaṃ yat pravakṣyāmi bhārata na me 'bhyasūyā kartavyā duḥkhād etad bravīmy aham 2 śārdūlair mahiṣaiḥ siṃhair āgāre yudhyase yadā kaikeyyāḥ prekṣamāṇāyās tadā me kaśmalo bhavet 3 prekṣā samutthitā cāpi kaikeyī tāḥ striyo vadet prekṣya mām anavadyāṅgī kaśmalopahatām iva 4 snehāt saṃvāsajān manye sūdam eṣā śucismitā yodhyamānaṃ mahāvīryair imaṃ samanuśocati 5 kalyāṇa rūpā sairandhrī ballavaś cāti sundaraḥ strīṇāṃ ca cittaṃ durjñeyaṃ yuktarūpau ca me matau 6 sairandhrī priya saṃvāsān nityaṃ karuṇavedinī asmin rājakule cemau tulyakālanivāsinau 7 iti bruvāṇā vākyāni sā māṃ nityam avedayat krudhyantīṃ māṃ ca saṃprekṣya samaśaṅkata māṃ tvayi 8 tasyāṃ tathā bruvatyāṃ tu duḥkhaṃ māṃ mahad āviśat śoke yaudhiṣṭhire magnā nāhaṃ jīvitum utsahe 9 yaḥ sa devān manuṣyāṃś ca sarpāṃ caikaratho 'jayat so 'yaṃ rājño virāṭasya kanyānāṃ nartako yuvā 10 yo 'tarpayad ameyātmā khāṇḍave jātavedasam so 'ntaḥpura gataḥ pārthaḥ kūpe 'gnir iva saṃvṛtaḥ 11 yasmād bhayam amitrāṇāṃ sadaiva puruṣarṣabhāt sa lokaparibhūtena veṣeṇāste dhanaṃjayaḥ 12 yasya jyātalanirghoṣāt samakampanta śatravaḥ striyo gītasvanaṃ tasya muditāḥ paryupāsate 13 kirīṭaṃ sūryasaṃkāśaṃ yasya mūrdhani śobhate veṇī vikṛtakeśāntaḥ so 'yam adya dhanaṃjayaḥ 14 yasminn astrāṇi divyāni samastāni mahātmani ādhāraḥ sarvavidyānāṃ sa dhārayati kuṇḍale 15 yaṃ sma rājasahasrāṇi tejasāpratimāni vai samare nātivartante velām iva mahārṇavaḥ 16 so 'yaṃ rājño virāṭasya kanyānāṃ nartako yuvā āste veṣapraticchannaḥ kanyānāṃ paricārakaḥ 17 yasya sma rathaghoṣeṇa samakampata medinī sa parvata vanā bhīma sahasthāvarajaṅgamā 18 yasmiñ jāte mahābhāge kuntyāḥ śoko vyanaśyata sa śocayati mām adya bhīmasena tavānujaḥ 19 bhūṣitaṃ tam alaṃkāraiḥ kuṇḍalaiḥ parihāṭakaiḥ kambupāṇinam āyāntaṃ dṛṣṭvā sīdati me manaḥ 20 taṃ veṇī kṛtakeśāntaṃ bhīmadhanvānam arjunam kanyā parivṛtaṃ dṛṣṭvā bhīma sīdati me manaḥ 21 yadā hy enaṃ parivṛtaṃ kanyābhir devarūpiṇam prabhinnam iva mātaṅgaṃ parikīrṇaṃ kareṇubhiḥ 22 matsyam arthapatiṃ pārthaṃ virāṭaṃ samupasthitam paśyāmi tūryamadhya sthaṃ diśa naśyanti me tadā 23 nūnam āryā na jānāti kṛcchraṃ prāptaṃ dhanaṃjayam ajātaśatruṃ kauravyaṃ magnaṃ dūdyūta devinam 24 tathā dṛṣṭvā yavīyāṃsaṃ sahadevaṃ yudhāṃ patim goṣu goveṣam āyāntaṃ pāṇḍubhūtāsmi bhārata 25 sahadevasya vṛttāni cintayantī punaḥ punaḥ na vindāmi mahābāho sahadevasya duṣkṛtam yasminn evaṃvidhaṃ duḥkhaṃ prāpnuyāt satyavikramaḥ 26 dūyāmi bharataśreṣṭha dṛṣṭvā te bhrātaraṃ priyam goṣu govṛṣasaṃkāśaṃ matsyenābhiniveśitam 27 saṃrabdhaṃ raktanepathyaṃ gopālānāṃ purogamam virāṭam abhinandantam atha me bhavati jvaraḥ 28 sahadevaṃ hi me vīraṃ nityam āryā praśaṃsati mahābhijana saṃpanno vṛttavāñ śīlavān iti 29 hrīniṣedho madhuravāg dhārmikaś ca priyaś ca me sa te 'raṇyeṣu boddhavyo yājñaseni kṣapāsv api 30 taṃ dṛṣṭvā vyāpṛtaṃ goṣu vatsa carma kṣapāśayam sahadevaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ kiṃ nu jīvāmi pāṇḍava 31 yas tribhir nityasaṃpanno rūpeṇāstreṇa medhayā so 'śvabandho virāṭasya paśya kālasya paryayam 32 abhyakīryanta vṛndāni dāma granthim udīkṣatām vinayantaṃ janenāśvān mahārājasya paśyataḥ 33 apaśyam enaṃ śrīmantaṃ matsyaṃ bhrājiṣṇum uttamam virāṭam upatiṣṭhantaṃ darśayantaṃ ca vājinaḥ 34 kiṃ nu māṃ manyase pārtha sukhiteti paraṃtapa evaṃ duḥkhaśatāviṣṭā yudhiṣṭhira nimittataḥ 35 ataḥ prativiśiṣṭāni duḥkhāny anyāni bhārata vartante mayi kaunteya vakṣyāmi śṛṇu tāny api 36 yuṣmāsu dhriyamāṇeṣu duḥkhāni vividhāny uta śoṣayanti śarīraṃ me kiṃ nu kuḥkham ataḥ param |