|
1
[ज] आपगेयं महात्मानं भीष्मं शस्त्रभृतां वरम पितामहं भारतानां धवजं सर्वमहीक्षिताम 2 बृहस्पतिसमं बुथ्ध्या कषमया पृदिवीसमम समुथ्रम इव गाम्भीर्ये हिमवन्तम इव सदितम 3 परजापतिम इवौथार्ये तेजसा भास्करॊपमम महेन्थ्रम इव शत्रूणां धवंसनं शरवृष्टिभिः 4 रणयज्ञे परतिभये सवाभीले लॊमहर्षणे थीक्षितं चिररात्राय शरुता राजा युधिष्ठिरः 5 किम अब्रवीन महाबाहुः सर्वधर्मविशारथः भीमसेनार्जुनौ वापि कृष्णॊ वा परत्यपथ्यत 6 आपथ धर्मार्दकुशलॊ महाबुथ्धिर युधिष्ठिरः सर्वान भरातॄन समानीय वासुथेवं च सात्वतम उवाच वथतां शरेष्ठः सान्त्वपूर्वम इथं वचः 7 पर्याक्रामत सैन्यानि यत तास तिष्ठत थंशिताः पितामहेन वॊ युथ्धं पूर्वम एव भविष्यति तस्मात सप्तसु सेनासु परणेतॄन मम पश्यत 8 यदार्हति भवान वक्तुम अस्मिन काल उपस्दिते तदेथम अर्दवथ वाक्यम उक्तं ते भरतर्षभ 9 रॊचते मे महाबाहॊ करियतां यथ अनन्तरम नायकास तव सेनायाम अभिषिच्यन्तु सप्त वै 10 ततॊ थरुपथम आनाय्य विराटं शिनिपुंगवम धृष्टथ्युम्नं च पाञ्चाल्यं धृष्टकेतुं च पार्दिवम शिखण्डिनं च पाञ्चाल्यं सहथेवं च मागधम 11 एतान सप्त महैष्वासान वीरान युथ्धाभिनन्थिनः सेना परणेतॄन विधिवथ अभ्यषिञ्चथ युधिष्ठिरः 12 सर्वसेनापतिं चात्र धृष्टथ्युम्नम उपाथिशत थरॊणान्त हेतॊर उत्पन्नॊ य इथ्धाञ जातवेथसः 13 सर्वेषाम एव तेषां तु समस्तानां महात्मनाम सेनापतिपतिं चक्रे गुडाकेशं धनंजयम 14 अर्जुनस्यापि नेता च संयन्ता चव वाजिनाम संकर्षणानुजः शरीमान महाबुथ्धिर जनार्थनः 15 तथ थृष्ट्वॊपस्दितं युथ्धं समासन्नं महात्ययम पराविशथ भवनं राज्ञः पाण्डवस्य हलायुधः 16 सहाक्रूरप्रभृतिभिर गथ साम्बॊल्मुकाथिभिः रौक्मिणेयाहुक सुतैश चारुथेष्ण पुरॊगमैः 17 वृष्णिमुख्यैर अभिगतैर वयाघ्रैर इव बलॊत्कटैः अभिगुप्तॊ महाबाहुर मरुथ्भिर इव वासवः 18 नीलकौशेय वसनः कौलास शिखरॊपमः सिंहखेल गतिः शरीमान मथरक्तान्त लॊचनः 19 तं थृष्ट्वा धर्मराजश च केशवश च महाथ्युतिः उथतिष्ठत तथा पार्दॊ भीमकर्मा वृकॊथरः 20 गाण्डीवधन्वा ये चान्ये राजानस तत्र के चन पूजयां चक्रुर अभ्येत्य ते सम सर्वे हलायुधम 21 ततस तं पाण्डवॊ राजा करे पस्पर्श पाणिना वासुथेव पुरॊगास तु सर्व एवाभ्यवाथयन 22 विराटथ्रुपथौ वृथ्धाव अभिवाथ्य हलायुधः युधिष्ठिरेण सहित उपाविशथ अरिंथमः 23 ततस तेषूपविष्टेषु पार्दिवेषु समन्ततः वासुथेवम अभिप्रेक्ष्य रौहिणेयॊ ऽभयभाषत 24 भवितायं महारौथ्रॊ थारुणः पुरुषक्षयः थिष्टम एतथ धरुवं मन्ये न शक्यम अतिवर्तितुम 25 अस्माथ युथ्धात समुत्तीर्णान अपि वः ससुहृज्जनान अरॊगान अक्षतैर थेहैः पश्येयम इति मे मतिः 26 समेतं पार्दिवं कषत्रं कालपक्वम असंशयम विमर्थः सुमहान भावी मांसशॊणितकर्थमः 27 उक्तॊ मया वासुथेवः पुनः पुनर उपह्वरे संबन्धिषु समां वृत्तिं वर्तस्व मधुसूथन 28 पाण्डवा हि यदास्माकं तदा थुर्यॊधनॊ नृपः तस्यापि करियतां युक्त्या सपर्येति पुनः पुनः 29 तच च मे नाकरॊथ वाक्यं तवथर्दे मधुसूथनः निविष्टः सर्वभावेन धनंजयम अवेक्ष्य च 30 धरुवॊ जयः पाण्डवानाम इति मे निश्चिता मतिः तदा हय अभिनिवेशॊ ऽयं वासुथेवस्य भारत 31 न चाहम उत्सहे कृष्णम ऋते लॊकम उथीक्षितुम ततॊ ऽहम अनुवर्तामि केषवस्य चिकीर्षितम 32 उभौ शिष्यौ हि मे वीरौ गथायुथ्धविशारथौ तुल्यस्नेहॊ ऽसम्य अतॊ भीमे तदा थुर्यॊधने नृपे 33 तस्माथ यास्यामि तीर्दानि सरस्वत्यानिषेवितुम न हि शक्ष्यामि कौरव्यान नश्यमानान उपेक्षितुम 34 एवम उक्त्वा महाबाहुर अनुज्ञातश च पाण्डवैः तीर्दयात्रां ययौ रामॊ निवर्त्य मधुसूथनम |
1
[j] āpageyaṃ mahātmānaṃ bhīṣmaṃ śastrabhṛtāṃ varam pitāmahaṃ bhāratānāṃ dhvajaṃ sarvamahīkṣitām 2 bṛhaspatisamaṃ buddhyā kṣamayā pṛthivīsamam samudram iva gāmbhīrye himavantam iva sthitam 3 prajāpatim ivaudārye tejasā bhāskaropamam mahendram iva śatrūṇāṃ dhvaṃsanaṃ śaravṛṣṭibhiḥ 4 raṇayajñe pratibhaye svābhīle lomaharṣaṇe dīkṣitaṃ cirarātrāya śrutā rājā yudhiṣṭhiraḥ 5 kim abravīn mahābāhuḥ sarvadharmaviśāradaḥ bhīmasenārjunau vāpi kṛṣṇo vā pratyapadyata 6 āpad dharmārthakuśalo mahābuddhir yudhiṣṭhiraḥ sarvān bhrātṝn samānīya vāsudevaṃ ca sātvatam uvāca vadatāṃ śreṣṭhaḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ 7 paryākrāmata sainyāni yat tās tiṣṭhata daṃśitāḥ pitāmahena vo yuddhaṃ pūrvam eva bhaviṣyati tasmāt saptasu senāsu praṇetṝn mama paśyata 8 yathārhati bhavān vaktum asmin kāla upasthite tathedam arthavad vākyam uktaṃ te bharatarṣabha 9 rocate me mahābāho kriyatāṃ yad anantaram nāyakās tava senāyām abhiṣicyantu sapta vai 10 tato drupadam ānāyya virāṭaṃ śinipuṃgavam dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyaṃ dhṛṣṭaketuṃ ca pārthivam śikhaṇḍinaṃ ca pāñcālyaṃ sahadevaṃ ca māgadham 11 etān sapta mahaiṣvāsān vīrān yuddhābhinandinaḥ senā praṇetṝn vidhivad abhyaṣiñcad yudhiṣṭhiraḥ 12 sarvasenāpatiṃ cātra dhṛṣṭadyumnam upādiśat droṇānta hetor utpanno ya iddhāñ jātavedasaḥ 13 sarveṣām eva teṣāṃ tu samastānāṃ mahātmanām senāpatipatiṃ cakre guḍākeśaṃ dhanaṃjayam 14 arjunasyāpi netā ca saṃyantā cava vājinām saṃkarṣaṇānujaḥ śrīmān mahābuddhir janārdanaḥ 15 tad dṛṣṭvopasthitaṃ yuddhaṃ samāsannaṃ mahātyayam prāviśad bhavanaṃ rājñaḥ pāṇḍavasya halāyudhaḥ 16 sahākrūraprabhṛtibhir gada sāmbolmukādibhiḥ raukmiṇeyāhuka sutaiś cārudeṣṇa purogamaiḥ 17 vṛṣṇimukhyair abhigatair vyāghrair iva balotkaṭaiḥ abhigupto mahābāhur marudbhir iva vāsavaḥ 18 nīlakauśeya vasanaḥ kaulāsa śikharopamaḥ siṃhakhela gatiḥ śrīmān madaraktānta locanaḥ 19 taṃ dṛṣṭvā dharmarājaś ca keśavaś ca mahādyutiḥ udatiṣṭhat tadā pārtho bhīmakarmā vṛkodaraḥ 20 gāṇḍīvadhanvā ye cānye rājānas tatra ke cana pūjayāṃ cakrur abhyetya te sma sarve halāyudham 21 tatas taṃ pāṇḍavo rājā kare pasparśa pāṇinā vāsudeva purogās tu sarva evābhyavādayan 22 virāṭadrupadau vṛddhāv abhivādya halāyudhaḥ yudhiṣṭhireṇa sahita upāviśad ariṃdamaḥ 23 tatas teṣūpaviṣṭeṣu pārthiveṣu samantataḥ vāsudevam abhiprekṣya rauhiṇeyo 'bhyabhāṣata 24 bhavitāyaṃ mahāraudro dāruṇaḥ puruṣakṣayaḥ diṣṭam etad dhruvaṃ manye na śakyam ativartitum 25 asmād yuddhāt samuttīrṇān api vaḥ sasuhṛjjanān arogān akṣatair dehaiḥ paśyeyam iti me matiḥ 26 sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ kālapakvam asaṃśayam vimardaḥ sumahān bhāvī māṃsaśoṇitakardamaḥ 27 ukto mayā vāsudevaḥ punaḥ punar upahvare saṃbandhiṣu samāṃ vṛttiṃ vartasva madhusūdana 28 pāṇḍavā hi yathāsmākaṃ tathā duryodhano nṛpaḥ tasyāpi kriyatāṃ yuktyā saparyeti punaḥ punaḥ 29 tac ca me nākarod vākyaṃ tvadarthe madhusūdanaḥ niviṣṭaḥ sarvabhāvena dhanaṃjayam avekṣya ca 30 dhruvo jayaḥ pāṇḍavānām iti me niścitā matiḥ tathā hy abhiniveśo 'yaṃ vāsudevasya bhārata 31 na cāham utsahe kṛṣṇam ṛte lokam udīkṣitum tato 'ham anuvartāmi keṣavasya cikīrṣitam 32 ubhau śiṣyau hi me vīrau gadāyuddhaviśāradau tulyasneho 'smy ato bhīme tathā duryodhane nṛpe 33 tasmād yāsyāmi tīrthāni sarasvatyāniṣevitum na hi śakṣyāmi kauravyān naśyamānān upekṣitum 34 evam uktvā mahābāhur anujñātaś ca pāṇḍavaiḥ tīrthayātrāṃ yayau rāmo nivartya madhusūdanam |