|
1
भीष्म उवाच ततः परभाते राजेन्थ्र सूर्ये विमल उथ्गते भार्गवस्य मया सार्धं पुनर युथ्धम अवर्तत 2 ततॊ भरान्ते रदे तिष्ठन रामः परहरतां वरः ववर्ष शरवर्षाणि मयि शक्र इवाचले 3 तेन सूतॊ मम सुहृच छरवर्षेण ताडितः निपपात रदॊपस्दे मनॊ मम विषाथयन 4 ततः सूतः स मे ऽतयर्दं कश्मलं पराविशन महत पृदिव्यां च शराघातान निपपात मुमॊह च 5 ततः सूतॊ ऽजहात पराणान रामबाणप्रपीडितः मुहूर्ताथ इव राजेन्थ्र मां च भीर आविशत तथा 6 ततः सूते हते राजन कषिपतस तस्य मे शरान परमत्तमनसॊ रामः पराहिणॊन मृत्युसंमितान 7 ततः सूतव्यसनिनं विप्लुतं मां स भार्गवः शरेणाभ्यहनथ गाढं विकृष्य बलवथ धनुः 8 स मे जत्र्वन्तरे राजन निपत्य रुधिराशनः मयैव सह राजेन्थ्र जगाम वसुधातलम 9 मत्वा तु निहतं रामस ततॊ मां भरतर्षभ मेघवथ वयनथच चॊच्चैर जहृषे च पुनः पुनः 10 तदा तु पतिते राजन मयि रामॊ मुथा युतः उथक्रॊशन महानाथं सह तैर अनुयायिभिः 11 मम तत्राभवन ये तु कौरवाः पार्श्वतः सदिताः आगता ये च युथ्धं तज जनास तत्र थिथृक्षवः आर्तिं परमिकां जग्मुस ते तथा मयि पातिते 12 ततॊ ऽपश्यं पातितॊ राजसिंह; थविजान अष्टौ सूर्यहुताशनाभान ते मां समन्तात परिवार्य तस्दुः; सवबाहुभिः परिगृह्याजिमध्ये 13 रक्ष्यमाणश च तैर विप्रैर नाहं भूमिम उपास्पृशम अन्तरिक्षे सदितॊ हय अस्मि तैर विप्रैर बान्धवैर इव सवपन्न इवान्तरिक्षे च जलबिन्थुभिर उक्षितः 14 ततस ते बराह्मणा राजन्न अब्रुवन परिगृह्य माम मा भैर इति समं सर्वे सवस्ति ते ऽसत्व इति चासकृत 15 ततस तेषाम अहं वाग्भिस तर्पितः सहसॊत्दितः मातरं सरितां शरेष्ठाम अपश्यं रदम आस्दिताम 16 हयाश च मे संगृहीतास तया वै; महानथ्या संयति कौरवेन्थ्र पाथौ जनन्याः परतिपूज्य चाहं; तदार्ष्टिषेणं रदम अभ्यरॊहम 17 ररक्ष सा मम रदं हयांश चॊपस्कराणि च ताम अहं पराञ्जलिर भूत्वा पुनर एव वयसर्जयम 18 ततॊ ऽहं सवयम उथ्यम्य हयांस तान वातरंहसः अयुध्यं जामथग्न्येन निवृत्ते ऽहनि भारत 19 ततॊ ऽहं भरतश्रेष्ठ वेगवन्तं महाबलम अमुञ्चं समरे बाणं रामाय हृथयच्छिथम 20 ततॊ जगाम वसुधां बाणवेगप्रपीडितः जानुभ्यां धनुर उत्सृज्य रामॊ मॊहवशं गतः 21 ततस तस्मिन निपतिते रामे भूरिसहस्रथे आवव्रुर जलथा वयॊम कषरन्तॊ रुधिरं बहु 22 उल्काश च शतशः पेतुः सनिर्घाताः सकम्पनाः अर्कं च सहसा थीप्तं सवर्भानुर अभिसंवृणॊत 23 ववुश च वाताः परुषाश चलिता च वसुंधरा गृध्रा बडाश च कङ्काश च परिपेतुर मुथा युताः 24 थीप्तायां थिशि गॊमायुर थारुणं मुहुर उन्नथत अनाहता थुन्थुभयॊ विनेथुर भृशनिस्वनाः 25 एतथ औत्पातिकं घॊरम आसीथ भरतसत्तम विसंज्ञकल्पे धरणीं गते रामे महात्मनि 26 ततॊ रविर मन्थमरीचिमण्डलॊ; जगामास्तं पांसुपुञ्जावगाढः निशा वयगाहत सुखशीतमारुता; ततॊ युथ्धं परत्यवहारयावः 27 एवं राजन अवहारॊ बभूव; ततः पुनर विमले ऽभूत सुघॊरम काल्यं काल्यं विंशतिं वै थिनानि; तदैव चान्यानि थिनानि तरीणि |
1
bhīṣma uvāca tataḥ prabhāte rājendra sūrye vimala udgate bhārgavasya mayā sārdhaṃ punar yuddham avartata 2 tato bhrānte rathe tiṣṭhan rāmaḥ praharatāṃ varaḥ vavarṣa śaravarṣāṇi mayi śakra ivācale 3 tena sūto mama suhṛc charavarṣeṇa tāḍitaḥ nipapāta rathopasthe mano mama viṣādayan 4 tataḥ sūtaḥ sa me 'tyarthaṃ kaśmalaṃ prāviśan mahat pṛthivyāṃ ca śarāghātān nipapāta mumoha ca 5 tataḥ sūto 'jahāt prāṇān rāmabāṇaprapīḍitaḥ muhūrtād iva rājendra māṃ ca bhīr āviśat tadā 6 tataḥ sūte hate rājan kṣipatas tasya me śarān pramattamanaso rāmaḥ prāhiṇon mṛtyusaṃmitān 7 tataḥ sūtavyasaninaṃ viplutaṃ māṃ sa bhārgavaḥ śareṇābhyahanad gāḍhaṃ vikṛṣya balavad dhanuḥ 8 sa me jatrvantare rājan nipatya rudhirāśanaḥ mayaiva saha rājendra jagāma vasudhātalam 9 matvā tu nihataṃ rāmas tato māṃ bharatarṣabha meghavad vyanadac coccair jahṛṣe ca punaḥ punaḥ 10 tathā tu patite rājan mayi rāmo mudā yutaḥ udakrośan mahānādaṃ saha tair anuyāyibhiḥ 11 mama tatrābhavan ye tu kauravāḥ pārśvataḥ sthitāḥ āgatā ye ca yuddhaṃ taj janās tatra didṛkṣavaḥ ārtiṃ paramikāṃ jagmus te tadā mayi pātite 12 tato 'paśyaṃ pātito rājasiṃha; dvijān aṣṭau sūryahutāśanābhān te māṃ samantāt parivārya tasthuḥ; svabāhubhiḥ parigṛhyājimadhye 13 rakṣyamāṇaś ca tair viprair nāhaṃ bhūmim upāspṛśam antarikṣe sthito hy asmi tair viprair bāndhavair iva svapann ivāntarikṣe ca jalabindubhir ukṣitaḥ 14 tatas te brāhmaṇā rājann abruvan parigṛhya mām mā bhair iti samaṃ sarve svasti te 'stv iti cāsakṛt 15 tatas teṣām ahaṃ vāgbhis tarpitaḥ sahasotthitaḥ mātaraṃ saritāṃ śreṣṭhām apaśyaṃ ratham āsthitām 16 hayāś ca me saṃgṛhītās tayā vai; mahānadyā saṃyati kauravendra pādau jananyāḥ pratipūjya cāhaṃ; tathārṣṭiṣeṇaṃ ratham abhyaroham 17 rarakṣa sā mama rathaṃ hayāṃś copaskarāṇi ca tām ahaṃ prāñjalir bhūtvā punar eva vyasarjayam 18 tato 'haṃ svayam udyamya hayāṃs tān vātaraṃhasaḥ ayudhyaṃ jāmadagnyena nivṛtte 'hani bhārata 19 tato 'haṃ bharataśreṣṭha vegavantaṃ mahābalam amuñcaṃ samare bāṇaṃ rāmāya hṛdayacchidam 20 tato jagāma vasudhāṃ bāṇavegaprapīḍitaḥ jānubhyāṃ dhanur utsṛjya rāmo mohavaśaṃ gataḥ 21 tatas tasmin nipatite rāme bhūrisahasrade āvavrur jaladā vyoma kṣaranto rudhiraṃ bahu 22 ulkāś ca śataśaḥ petuḥ sanirghātāḥ sakampanāḥ arkaṃ ca sahasā dīptaṃ svarbhānur abhisaṃvṛṇot 23 vavuś ca vātāḥ paruṣāś calitā ca vasuṃdharā gṛdhrā baḍāś ca kaṅkāś ca paripetur mudā yutāḥ 24 dīptāyāṃ diśi gomāyur dāruṇaṃ muhur unnadat anāhatā dundubhayo vinedur bhṛśanisvanāḥ 25 etad autpātikaṃ ghoram āsīd bharatasattama visaṃjñakalpe dharaṇīṃ gate rāme mahātmani 26 tato ravir mandamarīcimaṇḍalo; jagāmāstaṃ pāṃsupuñjāvagāḍhaḥ niśā vyagāhat sukhaśītamārutā; tato yuddhaṃ pratyavahārayāvaḥ 27 evaṃ rājan avahāro babhūva; tataḥ punar vimale 'bhūt sughoram kālyaṃ kālyaṃ viṃśatiṃ vai dināni; tathaiva cānyāni dināni trīṇi |