|
1
भीष्म उवाच ततः शिखण्डिनॊ माता यदातत्त्वं नराधिप आचचक्षे महाबाहॊ भर्त्रे कन्यां शिखण्डिनीम 2 अपुत्रया मया राजन सपत्नीनां भयाथ इथम कन्या शिखण्डिनी जाता पुरुषॊ वै निवेथितः 3 तवया चैव नरश्रेष्ठ तन मे परीत्यानुमॊथितम पुत्रकर्म कृतं चैव कन्यायाः पार्दिवर्षभ भार्या चॊढा तवया राजन थशार्णाधिपतेः सुता 4 तवया च परागभिहितं थेववाक्यार्दथर्शनात कन्या भूत्वा पुमान भावीत्य एवं चैतथ उपेक्षितम 5 एतच छरुत्वा थरुपथॊ यज्ञसेनः; सर्वं तत्त्वम मन्त्रविथ्भ्यॊ निवेथ्य मन्त्रं राजा मन्त्रयाम आस राजन; यथ यथ युक्तं रक्षणे वै परजानाम 6 संबन्धकं चैव समर्द्य तस्मिन; थाशार्णके वै नृपतौ नरेन्थ्र सवयं कृत्वा विप्रलम्भं यदावन; मन्त्रैकाग्रॊ निश्चयं वै जगाम 7 सवभावगुप्तं नगरम आपत्काले तु भारत गॊपयाम आस राजेन्थ्र सर्वतः समलंकृतम 8 आर्तिं च परमां राजा जगाम सह भार्यया थशार्णपतिना सार्धं विरॊधे भरतर्षभ 9 कदं संबन्धिना सार्धं न मे सयाथ विग्रहॊ महान इति संचिन्त्य मनसा थैवतान्य अर्चयत तथा 10 तं तु थृष्ट्वा तथा राजन थेवी थेव परं तदा अर्चां परयुञ्जानम अदॊ भार्या वचनम अब्रवीत 11 थेवानां परतिपत्तिश च सत्या साधुमता सथा सा तु थुःखार्णवं पराप्य नः सयाथ अर्चयतां भृशम 12 थैवतानि च सर्वाणि पूज्यन्तां भूरिथक्षिणैः अग्नयश चापि हूयन्तां थाशार्णप्रतिसेधने 13 अयुथ्धेन निवृत्तिं च मनसा चिन्तयाभिभॊ थेवतानां परसाथेन सर्वम एतथ भविष्यति 14 मन्त्रिभिर मन्त्रितं सार्धं तवया यत पृदुलॊचन पुरस्यास्याविनाशाय तच च राजंस तदा कुरु 15 थैवं हि मानुषॊपेतं भृशं सिध्यति पार्दिव परस्परविरॊधात तु नानयॊः सिथ्धिर अस्ति वै 16 तस्माथ विधाय नगरे विधानं सचिवैः सह अर्चयस्व यदाकामं थैवतानि विशां पते 17 एवं संभाषमाणौ तौ थृष्ट्वा शॊकपरायणौ शिखण्डिनी तथा कन्या वरीडितेव मनस्विनी 18 ततः सा चिन्तयाम आस मत्कृते थुःखिताव उभौ इमाव इति ततश चक्रे मतिं पराणविनाशने 19 एवं सा निश्चयं कृत्वा भृशं शॊकपरायणा जगाम भवनं तयक्त्वा गहनं निर्जनं वनम 20 यक्षेणर्थ्धिमता राजन सदूणाकर्णेन पालितम तथ्भयाथ एव च जनॊ विसर्जयति तथ वनम 21 तत्र सदूणस्य भवनं सुधामृत्तिकलेपनम लाजॊल्लापिकधूमाढ्यम उच्चप्राकारतॊरणम 22 तत परविश्य शिखण्डी सा थरुपथस्यात्मजा नृप अनश्नती बहुतिदं शरीरम उपशॊषयत 23 थर्शयाम आस तां यक्षः सदूणॊ मध्वक्षसंयुतः किमर्दॊ ऽयं तवारम्भः करिष्ये बरूहि माचिरम 24 अशक्यम इति सा यक्षं पुनः पुनर उवाच ह करिष्यामीति चैनां स परत्युवाचाद गुह्यकः 25 धनेश्वरस्यानुचरॊ वरथॊ ऽसमि नृपात्मजे अथेयम अपि थास्यामि बरूहि यत ते विवक्षितम 26 ततः शिखण्डी तत सर्वम अखिलेन नयवेथयत तस्मै यक्षप्रधानाय सदूणाकर्णाय भारत 27 आपन्नॊ मे पिता यक्ष नचिराथ विनशिष्यति अभियास्यति संक्रुथ्धॊ थशार्णाधिपतिर हि तम 28 महाबलॊ महॊत्साहः स हेमकवचॊ नृपः तस्माथ रक्षस्व मां यक्ष पितरं मातरं च मे 29 परतिज्ञातॊ हि भवता थुःखप्रतिनयॊ मम भवेयं पुरुषॊ यक्ष तवत्प्रसाथाथ अनिन्थितः 30 यावथ एव स राजा वै नॊपयाति पुरं मम तावथ एव महायक्ष परसाथं कुरु गुह्यक |
1
bhīṣma uvāca tataḥ śikhaṇḍino mātā yathātattvaṃ narādhipa ācacakṣe mahābāho bhartre kanyāṃ śikhaṇḍinīm 2 aputrayā mayā rājan sapatnīnāṃ bhayād idam kanyā śikhaṇḍinī jātā puruṣo vai niveditaḥ 3 tvayā caiva naraśreṣṭha tan me prītyānumoditam putrakarma kṛtaṃ caiva kanyāyāḥ pārthivarṣabha bhāryā coḍhā tvayā rājan daśārṇādhipateḥ sutā 4 tvayā ca prāgabhihitaṃ devavākyārthadarśanāt kanyā bhūtvā pumān bhāvīty evaṃ caitad upekṣitam 5 etac chrutvā drupado yajñasenaḥ; sarvaṃ tattvam mantravidbhyo nivedya mantraṃ rājā mantrayām āsa rājan; yad yad yuktaṃ rakṣaṇe vai prajānām 6 saṃbandhakaṃ caiva samarthya tasmin; dāśārṇake vai nṛpatau narendra svayaṃ kṛtvā vipralambhaṃ yathāvan; mantraikāgro niścayaṃ vai jagāma 7 svabhāvaguptaṃ nagaram āpatkāle tu bhārata gopayām āsa rājendra sarvataḥ samalaṃkṛtam 8 ārtiṃ ca paramāṃ rājā jagāma saha bhāryayā daśārṇapatinā sārdhaṃ virodhe bharatarṣabha 9 kathaṃ saṃbandhinā sārdhaṃ na me syād vigraho mahān iti saṃcintya manasā daivatāny arcayat tadā 10 taṃ tu dṛṣṭvā tadā rājan devī deva paraṃ tathā arcāṃ prayuñjānam atho bhāryā vacanam abravīt 11 devānāṃ pratipattiś ca satyā sādhumatā sadā sā tu duḥkhārṇavaṃ prāpya naḥ syād arcayatāṃ bhṛśam 12 daivatāni ca sarvāṇi pūjyantāṃ bhūridakṣiṇaiḥ agnayaś cāpi hūyantāṃ dāśārṇapratisedhane 13 ayuddhena nivṛttiṃ ca manasā cintayābhibho devatānāṃ prasādena sarvam etad bhaviṣyati 14 mantribhir mantritaṃ sārdhaṃ tvayā yat pṛthulocana purasyāsyāvināśāya tac ca rājaṃs tathā kuru 15 daivaṃ hi mānuṣopetaṃ bhṛśaṃ sidhyati pārthiva parasparavirodhāt tu nānayoḥ siddhir asti vai 16 tasmād vidhāya nagare vidhānaṃ sacivaiḥ saha arcayasva yathākāmaṃ daivatāni viśāṃ pate 17 evaṃ saṃbhāṣamāṇau tau dṛṣṭvā śokaparāyaṇau śikhaṇḍinī tadā kanyā vrīḍiteva manasvinī 18 tataḥ sā cintayām āsa matkṛte duḥkhitāv ubhau imāv iti tataś cakre matiṃ prāṇavināśane 19 evaṃ sā niścayaṃ kṛtvā bhṛśaṃ śokaparāyaṇā jagāma bhavanaṃ tyaktvā gahanaṃ nirjanaṃ vanam 20 yakṣeṇarddhimatā rājan sthūṇākarṇena pālitam tadbhayād eva ca jano visarjayati tad vanam 21 tatra sthūṇasya bhavanaṃ sudhāmṛttikalepanam lājollāpikadhūmāḍhyam uccaprākāratoraṇam 22 tat praviśya śikhaṇḍī sā drupadasyātmajā nṛpa anaśnatī bahutithaṃ śarīram upaśoṣayat 23 darśayām āsa tāṃ yakṣaḥ sthūṇo madhvakṣasaṃyutaḥ kimartho 'yaṃ tavārambhaḥ kariṣye brūhi māciram 24 aśakyam iti sā yakṣaṃ punaḥ punar uvāca ha kariṣyāmīti caināṃ sa pratyuvācātha guhyakaḥ 25 dhaneśvarasyānucaro varado 'smi nṛpātmaje adeyam api dāsyāmi brūhi yat te vivakṣitam 26 tataḥ śikhaṇḍī tat sarvam akhilena nyavedayat tasmai yakṣapradhānāya sthūṇākarṇāya bhārata 27 āpanno me pitā yakṣa nacirād vinaśiṣyati abhiyāsyati saṃkruddho daśārṇādhipatir hi tam 28 mahābalo mahotsāhaḥ sa hemakavaco nṛpaḥ tasmād rakṣasva māṃ yakṣa pitaraṃ mātaraṃ ca me 29 pratijñāto hi bhavatā duḥkhapratinayo mama bhaveyaṃ puruṣo yakṣa tvatprasādād aninditaḥ 30 yāvad eva sa rājā vai nopayāti puraṃ mama tāvad eva mahāyakṣa prasādaṃ kuru guhyaka |