1
[स] गतापराह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न अहनि भारत रदनागाश्वपत्तीनां साथिनां च महाक्षये 2 थरॊणपुत्रेण शल्येन कृपेण च महात्मना समसज्जत पाञ्चाल्यस तरिभिर एतैर महारदैः 3 स लॊकविथितान अश्वान निजघान महाबलः थरौणेः पाञ्चाल थायाथः शितैर थशभिर आशुगैः 4 ततः शल्य रदं तूर्णम आस्दाय हतवाहनः थरौणिः पाञ्चाल थायाथम अभ्यवर्षथ अदेषुभिः 5 धृष्टथ्युम्नं तु संसक्तं थरौणिना थृश्य भारत सौभथ्रे ऽभयपतत तूर्णं विकिरन निशिताञ शरान 6 स शल्यं पञ्चविंशत्या कृपं च नवभिः शरैः अश्वत्दामानम अष्टाभिर विव्याध पुरुषर्षभ 7 आर्जुनिं तु ततस तूर्णं थरौणिर विव्याध पत्रिणा शल्यॊ थवाथशभिश चैव कृपश च निशितैस तरिभिः 8 लक्ष्मणस तव पौत्रस तु तव पौत्रम अवस्दितम अभ्यवर्तत संहृष्टस ततॊ युथ्धम अवर्तत 9 थौर्यॊधनिस तु संक्रुथ्धः सौभथ्रं नवभिः शरैः विव्याध समरे राजंस तथ अथ्भुतम इवाभवत 10 अभिमन्युस तु संक्रुथ्धॊ भरातरं भरतर्षभ शरैः पञ्चाशता राजन कषिप्रहस्तॊ ऽभयविध्यत 11 लक्ष्मणॊ ऽपि ततस तस्य धनुश चिच्छेथ पत्रिणा मुष्टिथेशे महाराज तत उच्चुक्रुशुर जनाः 12 तथ विहाय धनुश छिन्नं सौभथ्रः परवीरहा अन्यथ आथत्तवांश चित्रं कार्मुकं वेगवत्तरम 13 तौ तत्र समरे हृष्टौ कृतप्रतिकृतैषिणौ अन्यॊन्यं विशिखैस तीक्ष्णैर जघ्नतुः पुरुषर्षभौ 14 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा थृष्ट्वा पुत्रं महारदम पीडितं तव पौत्रेण परायात तत्र जनेश्वरः 15 संनिवृत्ते तव सुते सर्व एव जनाधिपाः आर्जुनिं रदवंशेन समन्तात पर्यवारयन 16 स तैः परिवृतः शूरैः शूरॊ युधि सुथुर्जयैः न सम विव्यदते राजन कृष्ण तुल्यपराक्रमः 17 सौभथ्रम अद संसक्तं तत्र थृष्ट्वा धनंजयः अभिथुथ्राव संक्रुथ्धस तरातुकामः सवम आत्मजम 18 ततः सरदनागाश्वा भीष्मथ्रॊणपुरॊगमाः अभ्यवर्तन्त राजानः सहिताः सव्यसाचिनम 19 उथ्धूतं सहसा भौमं नागाश्वरदसाथिभिः थिवाकरपदं पराप्य रजस तीव्रम अथृश्यत 20 तानि नागसहस्राणि भूमिपाल शतानि च तस्य बाणपदं पराप्य नाभ्यवर्तन्त सर्वशः 21 परणेथुः सर्वभूतानि बभूवुस तिमिरा थिशः कुरूणाम अनयस तीव्रः समथृश्यत थारुणः 22 नाप्य अन्तरिक्षं न थिशॊ न भूमिर न च भास्करः परजज्ञे भरतश्रेष्ठ शरसंघैः किरीटिनः 23 साथित धवजनागास तु हताश्वा रदिनॊ भृशम विप्रथ्रुत रदाः के चिथ थृश्यन्ते रदयूदपाः 24 विरदा रदिनश चान्ये धावमानाः समन्ततः तत्र तत्रैव थृश्यन्ते सायुधाः साङ्गथैर भुजैः 25 हयारॊहा हयांस तयक्त्वा गजारॊहाश च थन्तिनः अर्जुनस्य भयाथ राजन समन्ताथ विप्रथुथ्रुवुः 26 रदेभ्यश च गजेभ्यश च हयेभ्यश च नराधिपाः पतिताः पात्यमानाश च थृश्यन्ते ऽरजुन ताडिताः 27 सगथान उथ्यतान बाहून स खड्गांश च विशां पते स परासांश च स तूणीरान स शरान स शरासनान 28 साङ्कुशान स पताकांश च तत्र तत्रार्जुनॊ नृणाम निचकर्त शरैर उग्रै रौथ्रं बिभ्रथ वपुस तथा 29 परिघाणां परवृथ्धानां मुथ्गराणां च मारिष परासानां भिण्डिपालानां निस्त्रिंशानां च संयुगे 30 परश्वधानां तीक्ष्णानां तॊमराणां च भारत वर्मणां चापविथ्धानां कवचानां च भूतले 31 धवजानां चर्मणां चैव वयजनानां च सर्वशः छत्राणां हेमथण्डानां चामराणां च भारत 32 परतॊथानां कशानां च यॊक्त्राणां चैव मारिष राशयश चात्र थृश्यन्ते विनिकीर्णा रणक्षितौ 33 नासीत तत्र पुमान कश चित तव सैन्यस्य भारत यॊ ऽरजुनं समरे शूरं परत्युथ्यायात कदं चन 34 यॊ यॊ हि समरे पार्दं पत्युथ्याति विशां पते स स वै विशिखैस तीक्ष्णैः परलॊकाय नीयते 35 तेषु विथ्रवमाणेषु तव यॊधेषु सर्वशः अर्जुनॊ वासुथेवश च थध्मतुर वारिजॊत्तमौ 36 तत परभग्नं बलं थृष्ट्वा पिता थेवव्रतस तव अब्रवीत समरे शूरं भारथ्वाजं समयन्न इव 37 एष पाण्डुसुतॊ वीरः कृष्णेन सहितॊ बली तदा करॊति सैन्यानि यदा कुर्याथ धनंजयः 38 न हय एष समरे शक्यॊ जेतुम अथ्य कदं चन यदास्य थृश्यते रूपं कालान्तकयमॊपमम 39 न निवर्तयितुं चापि शक्येयं महती चमूः अन्यॊन्यप्रेक्षया पश्य थरवतीयं वरूदिनी 40 एष चास्तं गिरिश्रेष्ठं भानुमान परतिपथ्यते वपूंषि सर्वलॊकस्य संहरन्न इव सर्वदा 41 तत्रावहारं संप्राप्तं मन्ये ऽहं पुरुषर्षभ शरान्ता भीताश च नॊ यॊधा न यॊत्स्यन्ति कदं चन 42 एवम उक्त्वा ततॊ भीष्मॊ थरॊणम आचार्य सत्तमम अवहारम अदॊ चक्रे तावकानां महारदः 43 ततॊ ऽवहारः सैन्यानां तव तेषां च भारत अस्तं गच्छति सूर्ये ऽभूत संध्याकाले च वर्तति |
1
[s] gatāparāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani bhārata rathanāgāśvapattīnāṃ sādināṃ ca mahākṣaye 2 droṇaputreṇa śalyena kṛpeṇa ca mahātmanā samasajjata pāñcālyas tribhir etair mahārathaiḥ 3 sa lokaviditān aśvān nijaghāna mahābalaḥ drauṇeḥ pāñcāla dāyādaḥ śitair daśabhir āśugaiḥ 4 tataḥ śalya rathaṃ tūrṇam āsthāya hatavāhanaḥ drauṇiḥ pāñcāla dāyādam abhyavarṣad atheṣubhiḥ 5 dhṛṣṭadyumnaṃ tu saṃsaktaṃ drauṇinā dṛśya bhārata saubhadre 'bhyapatat tūrṇaṃ vikiran niśitāñ śarān 6 sa śalyaṃ pañcaviṃśatyā kṛpaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ aśvatthāmānam aṣṭābhir vivyādha puruṣarṣabha 7 ārjuniṃ tu tatas tūrṇaṃ drauṇir vivyādha patriṇā śalyo dvādaśabhiś caiva kṛpaś ca niśitais tribhiḥ 8 lakṣmaṇas tava pautras tu tava pautram avasthitam abhyavartata saṃhṛṣṭas tato yuddham avartata 9 dauryodhanis tu saṃkruddhaḥ saubhadraṃ navabhiḥ śaraiḥ vivyādha samare rājaṃs tad adbhutam ivābhavat 10 abhimanyus tu saṃkruddho bhrātaraṃ bharatarṣabha śaraiḥ pañcāśatā rājan kṣiprahasto 'bhyavidhyata 11 lakṣmaṇo 'pi tatas tasya dhanuś ciccheda patriṇā muṣṭideśe mahārāja tata uccukruśur janāḥ 12 tad vihāya dhanuś chinnaṃ saubhadraḥ paravīrahā anyad ādattavāṃś citraṃ kārmukaṃ vegavattaram 13 tau tatra samare hṛṣṭau kṛtapratikṛtaiṣiṇau anyonyaṃ viśikhais tīkṣṇair jaghnatuḥ puruṣarṣabhau 14 tato duryodhano rājā dṛṣṭvā putraṃ mahāratham pīḍitaṃ tava pautreṇa prāyāt tatra janeśvaraḥ 15 saṃnivṛtte tava sute sarva eva janādhipāḥ ārjuniṃ rathavaṃśena samantāt paryavārayan 16 sa taiḥ parivṛtaḥ śūraiḥ śūro yudhi sudurjayaiḥ na sma vivyathate rājan kṛṣṇa tulyaparākramaḥ 17 saubhadram atha saṃsaktaṃ tatra dṛṣṭvā dhanaṃjayaḥ abhidudrāva saṃkruddhas trātukāmaḥ svam ātmajam 18 tataḥ sarathanāgāśvā bhīṣmadroṇapurogamāḥ abhyavartanta rājānaḥ sahitāḥ savyasācinam 19 uddhūtaṃ sahasā bhaumaṃ nāgāśvarathasādibhiḥ divākarapathaṃ prāpya rajas tīvram adṛśyata 20 tāni nāgasahasrāṇi bhūmipāla śatāni ca tasya bāṇapathaṃ prāpya nābhyavartanta sarvaśaḥ 21 praṇeduḥ sarvabhūtāni babhūvus timirā diśaḥ kurūṇām anayas tīvraḥ samadṛśyata dāruṇaḥ 22 nāpy antarikṣaṃ na diśo na bhūmir na ca bhāskaraḥ prajajñe bharataśreṣṭha śarasaṃghaiḥ kirīṭinaḥ 23 sādita dhvajanāgās tu hatāśvā rathino bhṛśam vipradruta rathāḥ ke cid dṛśyante rathayūthapāḥ 24 virathā rathinaś cānye dhāvamānāḥ samantataḥ tatra tatraiva dṛśyante sāyudhāḥ sāṅgadair bhujaiḥ 25 hayārohā hayāṃs tyaktvā gajārohāś ca dantinaḥ arjunasya bhayād rājan samantād vipradudruvuḥ 26 rathebhyaś ca gajebhyaś ca hayebhyaś ca narādhipāḥ patitāḥ pātyamānāś ca dṛśyante 'rjuna tāḍitāḥ 27 sagadān udyatān bāhūn sa khaḍgāṃś ca viśāṃ pate sa prāsāṃś ca sa tūṇīrān sa śarān sa śarāsanān 28 sāṅkuśān sa patākāṃś ca tatra tatrārjuno nṛṇām nicakarta śarair ugrai raudraṃ bibhrad vapus tadā 29 parighāṇāṃ pravṛddhānāṃ mudgarāṇāṃ ca māriṣa prāsānāṃ bhiṇḍipālānāṃ nistriṃśānāṃ ca saṃyuge 30 paraśvadhānāṃ tīkṣṇānāṃ tomarāṇāṃ ca bhārata varmaṇāṃ cāpaviddhānāṃ kavacānāṃ ca bhūtale 31 dhvajānāṃ carmaṇāṃ caiva vyajanānāṃ ca sarvaśaḥ chatrāṇāṃ hemadaṇḍānāṃ cāmarāṇāṃ ca bhārata 32 pratodānāṃ kaśānāṃ ca yoktrāṇāṃ caiva māriṣa rāśayaś cātra dṛśyante vinikīrṇā raṇakṣitau 33 nāsīt tatra pumān kaś cit tava sainyasya bhārata yo 'rjunaṃ samare śūraṃ pratyudyāyāt kathaṃ cana 34 yo yo hi samare pārthaṃ patyudyāti viśāṃ pate sa sa vai viśikhais tīkṣṇaiḥ paralokāya nīyate 35 teṣu vidravamāṇeṣu tava yodheṣu sarvaśaḥ arjuno vāsudevaś ca dadhmatur vārijottamau 36 tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā pitā devavratas tava abravīt samare śūraṃ bhāradvājaṃ smayann iva 37 eṣa pāṇḍusuto vīraḥ kṛṣṇena sahito balī tathā karoti sainyāni yathā kuryād dhanaṃjayaḥ 38 na hy eṣa samare śakyo jetum adya kathaṃ cana yathāsya dṛśyate rūpaṃ kālāntakayamopamam 39 na nivartayituṃ cāpi śakyeyaṃ mahatī camūḥ anyonyaprekṣayā paśya dravatīyaṃ varūthinī 40 eṣa cāstaṃ giriśreṣṭhaṃ bhānumān pratipadyate vapūṃṣi sarvalokasya saṃharann iva sarvathā 41 tatrāvahāraṃ saṃprāptaṃ manye 'haṃ puruṣarṣabha śrāntā bhītāś ca no yodhā na yotsyanti kathaṃ cana 42 evam uktvā tato bhīṣmo droṇam ācārya sattamam avahāram atho cakre tāvakānāṃ mahārathaḥ 43 tato 'vahāraḥ sainyānāṃ tava teṣāṃ ca bhārata astaṃ gacchati sūrye 'bhūt saṃdhyākāle ca vartati |