|
1
[स] शिखण्डी सह मत्स्येन विराटेन विशां पते भीष्मम आशु महेष्वासम आससाथ सुथुर्जयम 2 थरॊणं कृपं विकर्णं च महेष्वासान महाबलान राज्ञश चान्यान रणे शूरान बहून आर्छथ धनंजयः 3 सैन्धवं च महेष्वासं सामात्यं सह बन्धुभिः पराच्यांश च थाक्षिणात्यांश च भूमिपान भूमिपर्षभ 4 पुत्रं च ते महेष्वासं थुर्यॊधनम अमर्षणम थुःसहं चैव समरे भीमसेनॊ ऽभयवर्तत 5 सहथेवस तु शकुनिम उलूकं च महारदम पिता पुत्रौ महेष्वासाव अभ्यवर्तत थुर्जयौ 6 युधिष्ठिरॊ महाराज गजानीकं महारदः समवर्तत संग्रामे पुत्रेण निकृतस तव 7 माथ्रीपुत्रस तु नकुलः शूरः संक्रन्थनॊ युधि तरिगर्तानां रदॊथारैः समसज्जत पाण्डवः 8 अभ्यवर्तन्त थुर्धर्षाः समरे शाल्व केकयान सात्यकिश चेकितानश च सौभथ्रश च महारदः 9 धृष्टकेतुश च समरे राक्षसश च घटॊत्कचः पुत्राणां ते रदानीकं परत्युथ्याताः सुथुर्जयाः 10 सेनापतिर अमेयात्मा धृष्टथ्युम्नॊ महाबलः थरॊणेन समरे राजन समियायेन्थ्र कर्मणा 11 एवम एते महेष्वासास तावकाः पाण्डवैः सह समेत्य समरे शूराः संप्रहारं परचक्रिरे 12 मध्यंथिन गते सूर्ये नभस्य आकुलतां गते कुरवः पाण्डवेयाश च निजघ्नुर इतरेतरम 13 धवजिनॊ हेमचित्राङ्गा विचरन्तॊ रणाजिरे स पताका रदा रेजुर वैयाघ्रपरिवारणाः 14 समेतानां च समरे जिगीषूणां परस्परम बभूव तुमुलः शब्थः सिंहानाम इव नर्थताम 15 तत्राथ्भुतम अपश्याम संप्रहारं सुथारुणम यम अकुर्वन रणे वीराः सृञ्जयाः कुरुभिः सह 16 नैव खं न थिशॊ राजन न सूर्यं शत्रुतापन विथिशॊ वाप्य अपश्याम शरैर मुक्तैः समन्ततः 17 शक्तीनां विमलाग्राणां तॊमराणां तदायताम निस्त्रिंशानां च पीतानां नीलॊत्पलनिभाः परभाः 18 कवचानां विचित्राणां भूषणानां परभास तदा खं थिशः परथिशश चैव भासयाम आसुर ओजसा विरराज तथा राजंस तत्र तत्र रणाङ्गणम 19 रदसिंहासन वयाघ्राः समायान्तश च संयुगे विरेजुः समरे राजन गरहा इव नभस्तले 20 भीष्मस तु रदिनां शरेष्ठॊ भीमसेनं महाबलम अवारयत संक्रुथ्धः सर्वसैन्यस्य पश्यतः 21 ततॊ भीष्म विनिर्मुक्ता रुक्मपुङ्खाः शिलाशिताः अभ्यघ्नन समरे भीमं तैलधौताः सुतेजनाः 22 तस्य शक्तिं महावेगां भीमसेनॊ महाबलः करुथ्धाशीविषसंकाशां परेषयाम आस भारत 23 ताम आपतन्तीं सहसा रुक्मथण्डां थुरासथाम चिच्छेथ समरे भीष्मः शरैः संनतपर्वभिः 24 ततॊ ऽपरेण भल्लेन पीतेन निशितेन च कार्मुकं भीमसेनस्य थविधा चिच्छेथ भारत 25 सात्यकिस तु ततस तूर्णं भीष्मम आसाथ्य संयुगे शरैर बहुभिर आनर्छत पितरं ते जनेश्वर 26 ततः संधाय वै तीक्ष्णं शरं परमथारुणम वार्ष्णेयस्य रदाथ भीष्मः पातयाम आस सारदिम 27 तस्याश्वाः परथ्रुता राजन निहते रदसारदौ तेन तेनैव धावन्ति मनॊमारुतरंहसः 28 ततः सर्वस्य सैन्यस्य निस्वनस तुमुलॊ ऽभवत हाहाकारश च संजज्ञे पाण्डवानां महात्मनाम 29 अभिथ्रवत गृह्णीत हयान यच्छत धावत इत्य आसीत तुमुलः शब्थॊ युयुधान रदं परति 30 एतस्मिन्न एव काले तु भीष्मः शांतनवः पुनः वयहनत पाण्डवीं सेनाम आसुरीम इव वृत्रहा 31 ते वध्यमाना भीष्मेण पाञ्चालाः सॊमकैः सह आर्यां युथ्धे मतिं कृत्वा भीष्मम एवाभिथुथ्रुवुः 32 धृष्टथ्युम्नमुखाश चापि पार्दाः शांतनवं रणे अभ्यधावञ जिगीषन्तस तव पुत्रस्य वाहिनीम 33 तदैव तावका राजन भीष्मथ्रॊणमुखाः परान अभ्यधावन्त वेगेन ततॊ युथ्धम अवर्तत |
1
[s] śikhaṇḍī saha matsyena virāṭena viśāṃ pate bhīṣmam āśu maheṣvāsam āsasāda sudurjayam 2 droṇaṃ kṛpaṃ vikarṇaṃ ca maheṣvāsān mahābalān rājñaś cānyān raṇe śūrān bahūn ārchad dhanaṃjayaḥ 3 saindhavaṃ ca maheṣvāsaṃ sāmātyaṃ saha bandhubhiḥ prācyāṃś ca dākṣiṇātyāṃś ca bhūmipān bhūmiparṣabha 4 putraṃ ca te maheṣvāsaṃ duryodhanam amarṣaṇam duḥsahaṃ caiva samare bhīmaseno 'bhyavartata 5 sahadevas tu śakunim ulūkaṃ ca mahāratham pitā putrau maheṣvāsāv abhyavartata durjayau 6 yudhiṣṭhiro mahārāja gajānīkaṃ mahārathaḥ samavartata saṃgrāme putreṇa nikṛtas tava 7 mādrīputras tu nakulaḥ śūraḥ saṃkrandano yudhi trigartānāṃ rathodāraiḥ samasajjata pāṇḍavaḥ 8 abhyavartanta durdharṣāḥ samare śālva kekayān sātyakiś cekitānaś ca saubhadraś ca mahārathaḥ 9 dhṛṣṭaketuś ca samare rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ putrāṇāṃ te rathānīkaṃ pratyudyātāḥ sudurjayāḥ 10 senāpatir ameyātmā dhṛṣṭadyumno mahābalaḥ droṇena samare rājan samiyāyendra karmaṇā 11 evam ete maheṣvāsās tāvakāḥ pāṇḍavaiḥ saha sametya samare śūrāḥ saṃprahāraṃ pracakrire 12 madhyaṃdina gate sūrye nabhasy ākulatāṃ gate kuravaḥ pāṇḍaveyāś ca nijaghnur itaretaram 13 dhvajino hemacitrāṅgā vicaranto raṇājire sa patākā rathā rejur vaiyāghraparivāraṇāḥ 14 sametānāṃ ca samare jigīṣūṇāṃ parasparam babhūva tumulaḥ śabdaḥ siṃhānām iva nardatām 15 tatrādbhutam apaśyāma saṃprahāraṃ sudāruṇam yam akurvan raṇe vīrāḥ sṛñjayāḥ kurubhiḥ saha 16 naiva khaṃ na diśo rājan na sūryaṃ śatrutāpana vidiśo vāpy apaśyāma śarair muktaiḥ samantataḥ 17 śaktīnāṃ vimalāgrāṇāṃ tomarāṇāṃ tathāyatām nistriṃśānāṃ ca pītānāṃ nīlotpalanibhāḥ prabhāḥ 18 kavacānāṃ vicitrāṇāṃ bhūṣaṇānāṃ prabhās tathā khaṃ diśaḥ pradiśaś caiva bhāsayām āsur ojasā virarāja tadā rājaṃs tatra tatra raṇāṅgaṇam 19 rathasiṃhāsana vyāghrāḥ samāyāntaś ca saṃyuge virejuḥ samare rājan grahā iva nabhastale 20 bhīṣmas tu rathināṃ śreṣṭho bhīmasenaṃ mahābalam avārayata saṃkruddhaḥ sarvasainyasya paśyataḥ 21 tato bhīṣma vinirmuktā rukmapuṅkhāḥ śilāśitāḥ abhyaghnan samare bhīmaṃ tailadhautāḥ sutejanāḥ 22 tasya śaktiṃ mahāvegāṃ bhīmaseno mahābalaḥ kruddhāśīviṣasaṃkāśāṃ preṣayām āsa bhārata 23 tām āpatantīṃ sahasā rukmadaṇḍāṃ durāsadām ciccheda samare bhīṣmaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 24 tato 'pareṇa bhallena pītena niśitena ca kārmukaṃ bhīmasenasya dvidhā ciccheda bhārata 25 sātyakis tu tatas tūrṇaṃ bhīṣmam āsādya saṃyuge śarair bahubhir ānarchat pitaraṃ te janeśvara 26 tataḥ saṃdhāya vai tīkṣṇaṃ śaraṃ paramadāruṇam vārṣṇeyasya rathād bhīṣmaḥ pātayām āsa sārathim 27 tasyāśvāḥ pradrutā rājan nihate rathasārathau tena tenaiva dhāvanti manomārutaraṃhasaḥ 28 tataḥ sarvasya sainyasya nisvanas tumulo 'bhavat hāhākāraś ca saṃjajñe pāṇḍavānāṃ mahātmanām 29 abhidravata gṛhṇīta hayān yacchata dhāvata ity āsīt tumulaḥ śabdo yuyudhāna rathaṃ prati 30 etasminn eva kāle tu bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ punaḥ vyahanat pāṇḍavīṃ senām āsurīm iva vṛtrahā 31 te vadhyamānā bhīṣmeṇa pāñcālāḥ somakaiḥ saha āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā bhīṣmam evābhidudruvuḥ 32 dhṛṣṭadyumnamukhāś cāpi pārthāḥ śāṃtanavaṃ raṇe abhyadhāvañ jigīṣantas tava putrasya vāhinīm 33 tathaiva tāvakā rājan bhīṣmadroṇamukhāḥ parān abhyadhāvanta vegena tato yuddham avartata |