|
1
[स] विराटॊ ऽद तरिभिर बाणैर भीष्मम आर्छन महारदम विव्याध तुरगांश चास्य तरिभिर बाणैर महारदः 2 तं परत्यविध्यथ थशभिर भीष्मः शांतनवः शरैः रुक्मपुङ्खैर महेष्वासः कृतहस्तॊ महाबलः 3 थरौणिर गाण्डीवधन्वानं भीम धन्वा महारदः अविध्यथ इषुभिः षड्भिर थृढहस्तः सतनान्तरे 4 कार्मुकं तस्य चिच्छेथ फल्गुनः परवीरहा अविध्यच च भृशं तीक्ष्णैर पत्रिभिः शत्रुकर्शनः 5 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय वेगवत करॊधमूर्छितः अमृष्यमाणः पार्देन कार्मुकच छेथम आहवे 6 अविध्यत फल्गुनं राजन नवत्या निशितैः शरैः वासुथेवं च सप्तत्या विव्याध परमेषुभिः 7 ततः करॊधाभिताम्राक्षः सह कृष्णेन फल्गुनः थीर्घम उष्णं च निःश्वस्य चिन्तयित्वा मुहुर मुहुः 8 धनुः परपीड्य वामेन करेणामित्रकर्शनः गाण्डीवधन्वा संक्रुथ्धः शितान संनतपर्वणः जीवितान्तकरान घॊरान समाथत्त शिलीमुखान 9 तैस तूर्णं समरे ऽविध्यथ थरौणिं बलवतां वरम तस्य ते कवचं भित्त्वा पपुः शॊणितम आहवे 10 न विव्यदे च निर्भिन्नॊ थरौणिर गाण्डीवधन्वना तदैव शरवर्षाणि परतिमुञ्चन्न अविह्वलः तस्दौ स समरे राजंस तरातुम इच्छन महाव्रतम 11 तस्य तत सुमहत कर्म शशंसुः पुरुषर्षभाः यत कृष्णाभ्यां समेताभ्यां नापत्रपत संयुगे 12 स हि नित्यम अनीकेषु युध्यते ऽभयम आस्दितः अस्त्रग्रामं स संहारं थरॊणात पराप्य सुथुर्लभम 13 ममायम आचार्य सुतॊ थरॊणस्यातिप्रियः सुतः बराह्मणश च विशेषेण माननीयॊ ममेति च 14 समास्दाय मतिं वीरॊ बीभत्सुः शत्रुतापनः कृपां चक्रे रदश्रेष्ठॊ भारथ्वाज सुतं परति 15 थरौणिं तयक्त्वा ततॊ युथ्धे कौन्तेयः शत्रुतापनः युयुधे तावकान निघ्नंस तवरमाणः पराक्रमी 16 थुर्यॊधनस तु थशभिर गार्ध्रपत्रैः शिलाशितैः भीमसेनं महेष्वासं रुक्मपुङ्खैः समर्पयत 17 भीमसेनस तु संक्रुथ्धः परासु करणं थृढम चित्रं कार्मुकम आथत्त शरांश च निशितान थश 18 आकर्णप्रहितैस तीक्ष्णैर वेगितैस तिग्मतेजनैः अविध्यत तूर्णम अव्यग्रः कुरुराजं महॊरसि 19 तस्य काञ्चनसूत्रस तु शरैः परिवृतॊ मणिः रराजॊरसि वै सूर्यॊ गरहैर इव समावृतः 20 पुत्रस तु तव तेजस्वी भीमसेनेन ताडितः नामृष्यत यदा नागस तलशब्थं समीरितम 21 ततः शरैर महाराज रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः भीमं विव्याध संक्रुथ्धस तरासयानॊ वरूदिनीम 22 तौ युध्यमानौ समरे भृशम अन्यॊन्यविक्षतौ पुत्रौ ते थेवसंकाशौ वयरॊचेतां महाबलौ 23 चित्रसेनं नरव्याघ्रं सौभथ्रः परवीरहा अविध्यथ थशभिर बाणैः पुरुमित्रं च सप्तभिः 24 सत्यव्रतं च सप्तत्या विथ्ध्वा शक्रसमॊ युधि नृत्यन्न इव रणे वीर आर्तिं नः समजीजनत 25 तं परत्यविथ्यथ थशभिश चित्रसेनः शिलीमुखैः सत्यव्रतश च नवभिः पुरु पित्रश च सप्तभिः 26 स विथ्धॊ विक्षरन रक्तं शत्रुसंवारणं महत चिच्छेथ चित्रसेनस्य चित्रं कार्मुकम आर्जुनिः भित्त्वा चास्य तनुत्राणं शरेणॊरस्य अताडयत 27 ततस ते तावका वीरा राजपुत्रा महारदाः समेत्य युधि संरब्धा विव्यधुर निशितैः शरैः तांश च सर्वाञ शरैस तीक्ष्णैर जघान परमास्त्रवित 28 तस्य थृष्ट्वा तु तत कर्म परिवव्रुः सुतास तव थहन्तं समरे सैन्यं तव कक्षं यदॊल्बणम 29 अपेतशिशिरे काले समिथ्धम इव पावकः अत्यरॊचत सौभथ्रस तव सैन्यानि शातयन 30 तत तस्य चरितं थृष्ट्वा पौत्रस तव विशां पते लक्ष्मणॊ ऽभयपतत तूर्णं सात्वती पुत्रम आहवे 31 अभिमन्युस तु संक्रुथ्धॊ लक्ष्मणं शुभलक्षणम विव्याध विशिखैः षड्भिः सारदिं च तरिभिः शरैः 32 तदैव लक्ष्मणॊ राजन सौभथ्रं निशितैः शरैः अविध्यत महाराज तथ अथ्भुतम इवाभवत 33 तस्याश्वांश चतुरॊ हत्वा सारदिं च महाबलः अभ्यथ्रवत सौभथ्रॊ लक्ष्मणं निशितैः शरैः 34 हताश्वे तु रदे तुष्ठँल लक्ष्मणः परवीरहा शक्तिं चिक्षेप संक्रुथ्धः सौभथ्रस्य रदं परति 35 ताम आपतन्तीं सहसा घॊररूपां थुरासथाम अभिमन्युः शरैस तीक्ष्णैश चिच्छेथ भुजगॊपमाम 36 ततः सवरदम आरॊप्य लक्ष्मणं गौतमस तथा अपॊवाह रदेनाजौ सर्वसैन्यस्य पश्यतः 37 ततः समाकुले तस्मिन वर्तमाने महाभये अभ्यथ्रवञ जिघांसन्तः परस्परवधैषिणः 38 तावकाश च महेष्वासाः पाण्डवाश च महारदाः जुह्वन्तः समरे पराणान निजघ्नुर इतरेतरम 39 मुक्तकेशा विकवचा विरदाश छिन्नकार्मुकाः बाहुभिः समयुध्यन्त सृञ्जयाः कुरुभिः सह 40 ततॊ भीष्मॊ महाबाहुः पाण्डवानां महात्मनाम सेनां जघान संक्रुथ्धॊ थिव्यैर अस्त्रैर महाबलः 41 हतेश्वरैर गजैर तत्र नरैर अश्वैश च पातितैः रदिभिः साथिभिश चैव समास्तीर्यत मेथिनी |
1
[s] virāṭo 'tha tribhir bāṇair bhīṣmam ārchan mahāratham vivyādha turagāṃś cāsya tribhir bāṇair mahārathaḥ 2 taṃ pratyavidhyad daśabhir bhīṣmaḥ śāṃtanavaḥ śaraiḥ rukmapuṅkhair maheṣvāsaḥ kṛtahasto mahābalaḥ 3 drauṇir gāṇḍīvadhanvānaṃ bhīma dhanvā mahārathaḥ avidhyad iṣubhiḥ ṣaḍbhir dṛḍhahastaḥ stanāntare 4 kārmukaṃ tasya ciccheda phalgunaḥ paravīrahā avidhyac ca bhṛśaṃ tīkṣṇair patribhiḥ śatrukarśanaḥ 5 so 'nyat kārmukam ādāya vegavat krodhamūrchitaḥ amṛṣyamāṇaḥ pārthena kārmukac chedam āhave 6 avidhyat phalgunaṃ rājan navatyā niśitaiḥ śaraiḥ vāsudevaṃ ca saptatyā vivyādha parameṣubhiḥ 7 tataḥ krodhābhitāmrākṣaḥ saha kṛṣṇena phalgunaḥ dīrgham uṣṇaṃ ca niḥśvasya cintayitvā muhur muhuḥ 8 dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ gāṇḍīvadhanvā saṃkruddhaḥ śitān saṃnataparvaṇaḥ jīvitāntakarān ghorān samādatta śilīmukhān 9 tais tūrṇaṃ samare 'vidhyad drauṇiṃ balavatāṃ varam tasya te kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave 10 na vivyathe ca nirbhinno drauṇir gāṇḍīvadhanvanā tathaiva śaravarṣāṇi pratimuñcann avihvalaḥ tasthau sa samare rājaṃs trātum icchan mahāvratam 11 tasya tat sumahat karma śaśaṃsuḥ puruṣarṣabhāḥ yat kṛṣṇābhyāṃ sametābhyāṃ nāpatrapata saṃyuge 12 sa hi nityam anīkeṣu yudhyate 'bhayam āsthitaḥ astragrāmaṃ sa saṃhāraṃ droṇāt prāpya sudurlabham 13 mamāyam ācārya suto droṇasyātipriyaḥ sutaḥ brāhmaṇaś ca viśeṣeṇa mānanīyo mameti ca 14 samāsthāya matiṃ vīro bībhatsuḥ śatrutāpanaḥ kṛpāṃ cakre rathaśreṣṭho bhāradvāja sutaṃ prati 15 drauṇiṃ tyaktvā tato yuddhe kaunteyaḥ śatrutāpanaḥ yuyudhe tāvakān nighnaṃs tvaramāṇaḥ parākramī 16 duryodhanas tu daśabhir gārdhrapatraiḥ śilāśitaiḥ bhīmasenaṃ maheṣvāsaṃ rukmapuṅkhaiḥ samarpayat 17 bhīmasenas tu saṃkruddhaḥ parāsu karaṇaṃ dṛḍham citraṃ kārmukam ādatta śarāṃś ca niśitān daśa 18 ākarṇaprahitais tīkṣṇair vegitais tigmatejanaiḥ avidhyat tūrṇam avyagraḥ kururājaṃ mahorasi 19 tasya kāñcanasūtras tu śaraiḥ parivṛto maṇiḥ rarājorasi vai sūryo grahair iva samāvṛtaḥ 20 putras tu tava tejasvī bhīmasenena tāḍitaḥ nāmṛṣyata yathā nāgas talaśabdaṃ samīritam 21 tataḥ śarair mahārāja rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ bhīmaṃ vivyādha saṃkruddhas trāsayāno varūthinīm 22 tau yudhyamānau samare bhṛśam anyonyavikṣatau putrau te devasaṃkāśau vyarocetāṃ mahābalau 23 citrasenaṃ naravyāghraṃ saubhadraḥ paravīrahā avidhyad daśabhir bāṇaiḥ purumitraṃ ca saptabhiḥ 24 satyavrataṃ ca saptatyā viddhvā śakrasamo yudhi nṛtyann iva raṇe vīra ārtiṃ naḥ samajījanat 25 taṃ pratyavidyad daśabhiś citrasenaḥ śilīmukhaiḥ satyavrataś ca navabhiḥ puru pitraś ca saptabhiḥ 26 sa viddho vikṣaran raktaṃ śatrusaṃvāraṇaṃ mahat ciccheda citrasenasya citraṃ kārmukam ārjuniḥ bhittvā cāsya tanutrāṇaṃ śareṇorasy atāḍayat 27 tatas te tāvakā vīrā rājaputrā mahārathāḥ sametya yudhi saṃrabdhā vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ tāṃś ca sarvāñ śarais tīkṣṇair jaghāna paramāstravit 28 tasya dṛṣṭvā tu tat karma parivavruḥ sutās tava dahantaṃ samare sainyaṃ tava kakṣaṃ yatholbaṇam 29 apetaśiśire kāle samiddham iva pāvakaḥ atyarocata saubhadras tava sainyāni śātayan 30 tat tasya caritaṃ dṛṣṭvā pautras tava viśāṃ pate lakṣmaṇo 'bhyapatat tūrṇaṃ sātvatī putram āhave 31 abhimanyus tu saṃkruddho lakṣmaṇaṃ śubhalakṣaṇam vivyādha viśikhaiḥ ṣaḍbhiḥ sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ 32 tathaiva lakṣmaṇo rājan saubhadraṃ niśitaiḥ śaraiḥ avidhyata mahārāja tad adbhutam ivābhavat 33 tasyāśvāṃś caturo hatvā sārathiṃ ca mahābalaḥ abhyadravata saubhadro lakṣmaṇaṃ niśitaiḥ śaraiḥ 34 hatāśve tu rathe tuṣṭhaṁl lakṣmaṇaḥ paravīrahā śaktiṃ cikṣepa saṃkruddhaḥ saubhadrasya rathaṃ prati 35 tām āpatantīṃ sahasā ghorarūpāṃ durāsadām abhimanyuḥ śarais tīkṣṇaiś ciccheda bhujagopamām 36 tataḥ svaratham āropya lakṣmaṇaṃ gautamas tadā apovāha rathenājau sarvasainyasya paśyataḥ 37 tataḥ samākule tasmin vartamāne mahābhaye abhyadravañ jighāṃsantaḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ 38 tāvakāś ca maheṣvāsāḥ pāṇḍavāś ca mahārathāḥ juhvantaḥ samare prāṇān nijaghnur itaretaram 39 muktakeśā vikavacā virathāś chinnakārmukāḥ bāhubhiḥ samayudhyanta sṛñjayāḥ kurubhiḥ saha 40 tato bhīṣmo mahābāhuḥ pāṇḍavānāṃ mahātmanām senāṃ jaghāna saṃkruddho divyair astrair mahābalaḥ 41 hateśvarair gajair tatra narair aśvaiś ca pātitaiḥ rathibhiḥ sādibhiś caiva samāstīryata medinī |