|
1
[स] एवं वयूढेष्व अनीकेषु भूयिष्ठम अनुवर्तिषु बरह्मलॊकपराः सर्वे समपथ्यन्त भारत 2 न हय अनीकम अनीकेन समसज्जत संकुले न रदा रदिभिः सार्धं न पथाताः पथातिभिः 3 अश्वा नाश्वैर अयुध्यन्त न गजा गजयॊधिभिः महान वयतिकरॊ रौथ्रः सेनयॊः समपथ्यत 4 नरनागरदेष्व एवं वयवकीर्णेषु सर्वशः कषये तस्मिन महारौथ्रे निर्विशेषम अजायत 5 ततः शल्यः कृपश चैव चित्रसेनश च भारत थुःशासनॊ विकर्णश च रदान आस्दाय स तवराः पाण्डवानां रणे शूरा धवजिनीं समकम्पयन 6 सा वध्यमाना समरे पाण्डुसेना महात्मभिः तरातारं नाध्यगच्छथ वै मज्जमानेव नैर जले 7 यदा हि शैशिरः कालॊ गवां मर्माणि कृन्तति तदा पाण्डुसुतानां वै भीष्मॊ मर्माण्य अकृन्तत 8 अतीव तव सैन्यस्य पार्देन च महात्मना नगमेघप्रतीकाशाः पतिता बहुधा गजाः 9 मृथ्यमानाश च थृश्यन्ते पार्देन नरयूदपाः इषुभिस ताड्यमानाश च नाराचैश च सहस्रशः 10 पेतुर आर्तस्वरं कृत्वा तत्र तत्र महागजाः आबथ्धाभरणैः कायैर निहतानां महात्मनाम 11 छन्नम आयॊधनं रेजे शिरॊभिश च सकुण्डलैः तस्मिन्न अतिमहाभीमे राजन वीरवरक्षये भीष्मे च युधि विक्रान्ते पाण्डवे च धनंजये 12 ते पराक्रान्तम आलॊक्य राजन युधि पितामहम न नयवर्तन्त कौरव्या बरह्मलॊकपुरस्कृताः 13 इच्छन्तॊ निधनं युथ्धे सवर्गं कृत्वा परायणम पाण्डवान अभ्यवर्तन्त तस्मिन वीरवरक्षये 14 पाण्डवापि महाराज समरन्तॊ विविधान बहून कलेशान कृतान सपुत्रेण तवया पूर्वं नराधिप 15 भयं तयक्त्वा रणे शूरा बरह्मलॊकपुरस्कृताः तावकांस तव पुत्रांश च यॊधयन्ति सम हृष्टवत 16 सेनापतिस तु समरे पराह सेनां महारदः अभिथ्रवत गाङ्गेयं सॊमकाः सृञ्जयैः सह 17 सेनापतिवचः शरुत्वा सॊमकाः सह सृञ्जयैः अभ्यथ्रवन्त गाङ्गेयं शस्त्रवृष्ट्या समन्ततः 18 वध्यमानस ततॊ राजन पिता शांतनवस तव अमर्षवशम आपन्नॊ यॊधयाम आस सृञ्जयान 19 तस्य कीर्तिमतस तात पुरा राणेम धीमता संप्रथत्तास्त्र शिक्षा वै परानीक विनाशिनी 20 स तां शिक्षाम अधिष्ठाय कृत्वा परबलक्षयम अहन्य अहनि पार्दानां वृथ्धः कुरुपितामहः भीष्मॊ थशसहस्राणि जघान परवीरहा 21 तस्मिंस तु थिवसे पराप्ते थशमे भरतर्षभ भीष्मेणैकेन मत्स्येषु पाञ्चालेषु च संयुगे गजाश्वम अमितं हत्वा हताः सप्त महारदाः 22 हत्वा पञ्च सहस्राणि रदिनां परपितामहः नराणां च महायुथ्धे सहस्राणि चतुर्थश 23 तदा थन्ति सहस्रं च हयानाम अयुतं पुनः शिक्षा बलेन निहतं पित्रा तव विशां पते 24 ततः सर्वमहीपानां कषॊभयित्वा वरूदिनीम विराटस्य परियॊ भराता शतानीकॊ निपातितः 25 शतानीकं च समरे हत्वा भीष्मः परतापवान सहस्राणि महाराज राज्ञां भल्लैर नयपातयत 26 ये च के चन पार्दानाम अभियाता धनंजयम राजानॊ भीष्मम आसाथ्य गतास ते यमसाथनम 27 एवं थश थिशॊ भीष्मः शरजालैः समन्ततः अतीत्य सेनां पार्दानाम अवतस्दे चमूमुखे 28 स कृता सुमहत कर्म तस्मिन वै थशमे ऽहनि सेनयॊर अन्तरे तिष्ठन परगृहीतशरासनः 29 न चैनं पादिवा राजञ शेकुः के चिन निरीक्षितुम मध्यं पराप्तं यदा गरीष्मे तपन्तं भास्करं थिवि 30 यदा थैत्य चमूं शक्रस तापयाम आस संयुगे तदा भीष्मः पाण्डवेयांस तापयाम आस भारत 31 तदा च तं पराक्रान्तम आलॊक्य मधुसूथनः उवाच थेवकीपुत्रः परीयमाणॊ धनंजयम 32 एष शांतनवॊ भीष्मः सेनयॊर अन्तरे सदितः नानिहत्य बलाथ एनं विजयस ते भविष्यति 33 यत्तः संस्तम्भयस्वैनं यत्रैषा भिथ्यते चमूः न हि भीष्म शरान अन्यः सॊढुम उत्सहते विभॊ 34 ततस तस्मिन कषणे राजंश चॊथितॊ वानरध्वजः स धवजं स रदं साश्वं भीष्मम अन्तर्थधे शरैः 35 स चापि कुरुमुख्यानाम ऋषभः पाण्डवेरितान शरव्रातैः शरव्रातान बहुधा विथुधाव तान 36 तेन पाञ्चालराजश च धृष्टकेतुश च वीर्यवान पाण्डवॊ भीमसेनश च धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः 37 यमौ च चेकितानश च केकयाः पञ्च चैव ह सात्यकिश च महाराज सौभथ्रॊ ऽद घटॊत्कचः 38 थरौपथेयाः शिखण्डी च कुन्तिभॊजश च वीर्यवान सुशर्मा च विराटश च पाण्डवेया महाबलाः 39 एत चान्ये च बहवः पीडिता भीष्मसायकैः समुथ्धृताः फल्गुनेन निमग्नाः शॊकसागरे 40 ततः शिखण्डी वेगेन परगृह्य परमायुधम भीष्मम एवाभिथुथ्राव रक्ष्यमाणः किरीटिना 41 ततॊ ऽसयानुचरान हत्व सर्वान रणविभागवित भीष्मम एवाभिथुथ्राव बीभत्सुर अपराजितः 42 सात्यकिश चेकितानश च धृष्टथ्युम्नश च पार्षतः विराटॊ थरुपथश चैव माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ थुथ्रुवुर भीष्मम एवाजौ रक्षिता थृढधन्वना 43 अभिमन्युश च समरे थरौपथ्याः पञ्च चात्मजाः थुथ्रुवुः समरे भीष्मं समुथ्यतमहायुधाः 44 ते सर्वे थृढधन्वानः संयुगेष्व अपलायिनः बहुधा भीष्मम आनर्छन मार्गणैः कृतमार्गणाः 45 विधूय तान बाणगणान ये मुक्ताः पार्दिवॊत्तमैः पाण्डवानाम अथीनात्मा वयगाहत वरूदिनीम कृत्वा शरविघातं च करीडन्न इव पितामहः 46 नाभिसंधत्त पाञ्चाल्यं समयमानॊ मुहुर मुहुः सत्रीत्वं तस्यानुसंस्मृत्य भीष्मॊ बाणाञ शिखण्डिनः जघान थरुपथानीके रदान सप्त महारदः 47 ततः किल किला शब्थः कषणेन समपथ्यत मत्स्यपाञ्चाल चेथीनां तम एकम अभिधावताम 48 ते वराश्वरदव्रातैर वारणैः स पथातिभिः तम एकं छाथयाम आसुर मेघा इव थिवाकरम भीष्मं भागिरदी पुत्रं परतपन्तं रणे रिपून 49 ततस तस्य च तेषां च युथ्धे थेवासुरॊपमे किरीटी भीष्मम आनर्छत पुरस्कृत्य शिखण्डिनम |
1
[s] evaṃ vyūḍheṣv anīkeṣu bhūyiṣṭham anuvartiṣu brahmalokaparāḥ sarve samapadyanta bhārata 2 na hy anīkam anīkena samasajjata saṃkule na rathā rathibhiḥ sārdhaṃ na padātāḥ padātibhiḥ 3 aśvā nāśvair ayudhyanta na gajā gajayodhibhiḥ mahān vyatikaro raudraḥ senayoḥ samapadyata 4 naranāgaratheṣv evaṃ vyavakīrṇeṣu sarvaśaḥ kṣaye tasmin mahāraudre nirviśeṣam ajāyata 5 tataḥ śalyaḥ kṛpaś caiva citrasenaś ca bhārata duḥśāsano vikarṇaś ca rathān āsthāya sa tvarāḥ pāṇḍavānāṃ raṇe śūrā dhvajinīṃ samakampayan 6 sā vadhyamānā samare pāṇḍusenā mahātmabhiḥ trātāraṃ nādhyagacchad vai majjamāneva nair jale 7 yathā hi śaiśiraḥ kālo gavāṃ marmāṇi kṛntati tathā pāṇḍusutānāṃ vai bhīṣmo marmāṇy akṛntata 8 atīva tava sainyasya pārthena ca mahātmanā nagameghapratīkāśāḥ patitā bahudhā gajāḥ 9 mṛdyamānāś ca dṛśyante pārthena narayūthapāḥ iṣubhis tāḍyamānāś ca nārācaiś ca sahasraśaḥ 10 petur ārtasvaraṃ kṛtvā tatra tatra mahāgajāḥ ābaddhābharaṇaiḥ kāyair nihatānāṃ mahātmanām 11 channam āyodhanaṃ reje śirobhiś ca sakuṇḍalaiḥ tasminn atimahābhīme rājan vīravarakṣaye bhīṣme ca yudhi vikrānte pāṇḍave ca dhanaṃjaye 12 te parākrāntam ālokya rājan yudhi pitāmaham na nyavartanta kauravyā brahmalokapuraskṛtāḥ 13 icchanto nidhanaṃ yuddhe svargaṃ kṛtvā parāyaṇam pāṇḍavān abhyavartanta tasmin vīravarakṣaye 14 pāṇḍavāpi mahārāja smaranto vividhān bahūn kleśān kṛtān saputreṇa tvayā pūrvaṃ narādhipa 15 bhayaṃ tyaktvā raṇe śūrā brahmalokapuraskṛtāḥ tāvakāṃs tava putrāṃś ca yodhayanti sma hṛṣṭavat 16 senāpatis tu samare prāha senāṃ mahārathaḥ abhidravata gāṅgeyaṃ somakāḥ sṛñjayaiḥ saha 17 senāpativacaḥ śrutvā somakāḥ saha sṛñjayaiḥ abhyadravanta gāṅgeyaṃ śastravṛṣṭyā samantataḥ 18 vadhyamānas tato rājan pitā śāṃtanavas tava amarṣavaśam āpanno yodhayām āsa sṛñjayān 19 tasya kīrtimatas tāta purā rāṇema dhīmatā saṃpradattāstra śikṣā vai parānīka vināśinī 20 sa tāṃ śikṣām adhiṣṭhāya kṛtvā parabalakṣayam ahany ahani pārthānāṃ vṛddhaḥ kurupitāmahaḥ bhīṣmo daśasahasrāṇi jaghāna paravīrahā 21 tasmiṃs tu divase prāpte daśame bharatarṣabha bhīṣmeṇaikena matsyeṣu pāñcāleṣu ca saṃyuge gajāśvam amitaṃ hatvā hatāḥ sapta mahārathāḥ 22 hatvā pañca sahasrāṇi rathināṃ prapitāmahaḥ narāṇāṃ ca mahāyuddhe sahasrāṇi caturdaśa 23 tathā danti sahasraṃ ca hayānām ayutaṃ punaḥ śikṣā balena nihataṃ pitrā tava viśāṃ pate 24 tataḥ sarvamahīpānāṃ kṣobhayitvā varūthinīm virāṭasya priyo bhrātā śatānīko nipātitaḥ 25 śatānīkaṃ ca samare hatvā bhīṣmaḥ pratāpavān sahasrāṇi mahārāja rājñāṃ bhallair nyapātayat 26 ye ca ke cana pārthānām abhiyātā dhanaṃjayam rājāno bhīṣmam āsādya gatās te yamasādanam 27 evaṃ daśa diśo bhīṣmaḥ śarajālaiḥ samantataḥ atītya senāṃ pārthānām avatasthe camūmukhe 28 sa kṛtā sumahat karma tasmin vai daśame 'hani senayor antare tiṣṭhan pragṛhītaśarāsanaḥ 29 na cainaṃ pāthivā rājañ śekuḥ ke cin nirīkṣitum madhyaṃ prāptaṃ yathā grīṣme tapantaṃ bhāskaraṃ divi 30 yathā daitya camūṃ śakras tāpayām āsa saṃyuge tathā bhīṣmaḥ pāṇḍaveyāṃs tāpayām āsa bhārata 31 tathā ca taṃ parākrāntam ālokya madhusūdanaḥ uvāca devakīputraḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam 32 eṣa śāṃtanavo bhīṣmaḥ senayor antare sthitaḥ nānihatya balād enaṃ vijayas te bhaviṣyati 33 yattaḥ saṃstambhayasvainaṃ yatraiṣā bhidyate camūḥ na hi bhīṣma śarān anyaḥ soḍhum utsahate vibho 34 tatas tasmin kṣaṇe rājaṃś codito vānaradhvajaḥ sa dhvajaṃ sa rathaṃ sāśvaṃ bhīṣmam antardadhe śaraiḥ 35 sa cāpi kurumukhyānām ṛṣabhaḥ pāṇḍaveritān śaravrātaiḥ śaravrātān bahudhā vidudhāva tān 36 tena pāñcālarājaś ca dhṛṣṭaketuś ca vīryavān pāṇḍavo bhīmasenaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ 37 yamau ca cekitānaś ca kekayāḥ pañca caiva ha sātyakiś ca mahārāja saubhadro 'tha ghaṭotkacaḥ 38 draupadeyāḥ śikhaṇḍī ca kuntibhojaś ca vīryavān suśarmā ca virāṭaś ca pāṇḍaveyā mahābalāḥ 39 eta cānye ca bahavaḥ pīḍitā bhīṣmasāyakaiḥ samuddhṛtāḥ phalgunena nimagnāḥ śokasāgare 40 tataḥ śikhaṇḍī vegena pragṛhya paramāyudham bhīṣmam evābhidudrāva rakṣyamāṇaḥ kirīṭinā 41 tato 'syānucarān hatva sarvān raṇavibhāgavit bhīṣmam evābhidudrāva bībhatsur aparājitaḥ 42 sātyakiś cekitānaś ca dhṛṣṭadyumnaś ca pārṣataḥ virāṭo drupadaś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau dudruvur bhīṣmam evājau rakṣitā dṛḍhadhanvanā 43 abhimanyuś ca samare draupadyāḥ pañca cātmajāḥ dudruvuḥ samare bhīṣmaṃ samudyatamahāyudhāḥ 44 te sarve dṛḍhadhanvānaḥ saṃyugeṣv apalāyinaḥ bahudhā bhīṣmam ānarchan mārgaṇaiḥ kṛtamārgaṇāḥ 45 vidhūya tān bāṇagaṇān ye muktāḥ pārthivottamaiḥ pāṇḍavānām adīnātmā vyagāhata varūthinīm kṛtvā śaravighātaṃ ca krīḍann iva pitāmahaḥ 46 nābhisaṃdhatta pāñcālyaṃ smayamāno muhur muhuḥ strītvaṃ tasyānusaṃsmṛtya bhīṣmo bāṇāñ śikhaṇḍinaḥ jaghāna drupadānīke rathān sapta mahārathaḥ 47 tataḥ kila kilā śabdaḥ kṣaṇena samapadyata matsyapāñcāla cedīnāṃ tam ekam abhidhāvatām 48 te varāśvarathavrātair vāraṇaiḥ sa padātibhiḥ tam ekaṃ chādayām āsur meghā iva divākaram bhīṣmaṃ bhāgirathī putraṃ pratapantaṃ raṇe ripūn 49 tatas tasya ca teṣāṃ ca yuddhe devāsuropame kirīṭī bhīṣmam ānarchat puraskṛtya śikhaṇḍinam |