|
1
[स] तथ बलं सुमहथ थीर्णं तवथीयं परेक्ष्य वीर्यवान थधारैकॊ रणे पाण्डून वृषसेनॊ ऽसत्रमायया 2 शरा थश थिशॊ मुक्ता वृषसेनेन मारिष विचेरुस ते विनिर्भिथ्यनर वाजिरदथ्विपान 3 तस्य थीप्ता महाबाणा विनिश्चेरुः सहस्रशः भानॊर इव महाबाहॊ गरीष्म काले मरीचयः 4 तेनार्थिता महाराज रदिनः साधिनस तदा निपेतुर उर्व्यां सहसा वातनुन्ना इव थरुमाः 5 हयौघांश च रदौघांश च गजौघांश च समन्ततः अपातयथ रणे राजञ शतशॊ ऽद सहस्रशः 6 थृष्ट्वा तम एवं समरे विचरन्तम अभीतवत सहिताः सर्वराजानः परिवव्रुः समन्ततः 7 नाकुलिस तु शतानीकॊ वृषसेनं समभ्ययात विव्याध चैनं थशभिर नाराचैर मर्मभेथिभिः 8 तस्य कर्णात्मजश चापं छित्त्वा केतुम अपातयत तं भरातरं परीप्सन्तॊ थरौपथेयाः समभ्ययुः 9 कर्णात्मजं शरव्रातैश चक्रुश चाथृश्यम अञ्जसा तान नथन्तॊ ऽभयधावन्त थरॊणपुत्र मुखा रदाः 10 छाथयन्तॊ महाराज थरौपथेयान महारदान शरैर नानाविधैस तूर्णं पर्वताञ जलथा इव 11 तान पाण्डवाः परत्यगृह्णंस तवरिताः पुत्रगृथ्धिनः पाञ्चालाः केकया मत्स्याः सृञ्जयांश चॊथ्यतायुधाः 12 तथ युथ्धम अभवथ घॊरं तुमुलं लॊमहर्षणम तवथीयैः पाण्डुपुत्राणां थेवानाम इव थानवैः 13 एवम उत्तमसंरम्भा युयुधुः कुरुपाण्डवाः परस्परम उथीक्षन्तः परस्परकृतागसः 14 तेषां थथृशिरे कॊपाथ वपूंष्य अमिततेजसाम युयुत्सूनाम इवाकाशे पतत्रिवरभॊगिनाम 15 भीमकर्ण कृप थरॊण थरौणिपार्षत सात्यकैः बभासे स रणॊथ्थेशः कालसूर्यैर इवॊथितैः 16 तथासीत तुमुलं युथ्धं निघ्नताम इतरेतरम महाबलानां बलिभिर थानवानां यदा सुरैः 17 ततॊ युधिष्ठिरानीकम उथ्धूतार्णव निस्वनम तवथीयम अवधीत सैन्यं संप्रथ्रुत महारदम 18 तत परभग्नं बलं थृष्ट्वा शत्रुभिर भृशम अर्थितम अलं थरुतेन वः शूरा इति थरॊणॊ ऽभयभाषत 19 ततः शॊण हयः करुथ्धश चतुर्थन्त इव थविपः परविश्य पाण्डवानीकं युधिष्ठिरम उपाथ्रवत 20 तम अविध्यच छितैर बाणैः कङ्कपत्रैर युधिष्ठिरः तस्य थरॊणॊ धनुश छित्त्वा तं थरुतं समुपाथ्रवत 21 चक्ररक्षः कुमारस तु पाञ्चालानां यशः करः थधार थरॊणम आयान्तं वेलेव सरितां पतिम 22 थरॊणं निवारितं थृष्ट्वा कुमारेण थविजर्षभम सिंहनाथ रवॊ हय आसीत साधु साध्व इति भाषताम 23 कुमारस तु ततॊ थरॊणं सायकेन महाहवे विव्याधॊरसि संक्रुथ्धः सिंहवच चानथन मुहुः 24 संवार्य तु रणे थरॊणः कुमारं वै महाबलः शरैर अनेकसाहस्रैः कृतहस्तॊ जितक्लमः 25 तं शूरम आर्य वरतिनम अस्त्रार्द कृतनिश्रमम चक्ररक्षम अपामृथ्नात कुमारं थविजसत्तमः 26 स मध्यं पराप्य सेनायाः सर्वाः परिचरन थिशः तव सैन्यस्य गॊप्तासीथ भारथ्वाजॊ रदर्षभः 27 शिखण्डिनं थवाथशभिर विंशत्या चॊत्तमौजसम नकुलं पञ्चभिर विथ्ध्वा सहथेवं च सप्तभिः 28 युधिष्ठिरं थवाथशभिर थरौपथेयांस तरिभिस तरिभिः सात्यकिं पञ्चभिर विथ्ध्वा मत्स्यं च थशभिः शरैः 29 वयक्षॊभयथ रणे यॊधान यदामुख्यान अभिथ्रवन अभ्यवर्तत संप्रेप्सुः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम 30 युगंधरस ततॊ राजन भारथ्वाजं महारदम वारयाम आस संक्रुथ्धं वातॊथ्धूतम इवार्णवम 31 युधिष्ठिरं स विथ्ध्वा तु शरैः संनतपर्वभिः युगंधरं च भल्लेन रदनीडाथ अपाहरत 32 ततॊ विराटथ्रुपथौ केकयाः सात्यकिः शिबिः वयाघ्रथत्तश च पाञ्चाल्यः सिंहसेनश च वीर्यवान 33 एते चान्ये च बहवः परीप्सन्तॊ युधिष्ठिरम आवव्रुस तस्य पन्दानं किरन्तः सायकान बहून 34 वयाघ्रथत्तश च पाञ्चाल्यॊ थरॊणं विव्याध मार्गणैः पञ्चाशथ्भिः शितै राजंस तत उच्चुक्रुशुर जनाः 35 तवरितं सिंहसेनस तु थरॊणं विथ्ध्वा महारदम पराहसत सहसा हृष्टस तरासयन वै यतव्रतम 36 ततॊ विस्फार्य नयने धनुर्ज्याम अवमृज्य च तलशब्थं महत कृत्वा थरॊणस तं समुपाथ्रवत 37 ततस तु सिंहसेनस्य शिरः कायात सकुण्डलम वयाघ्रथत्तस्य चाक्रम्य भल्लाभ्याम अहरथ बली 38 तान परमृथ्य शरव्रातैः पाण्डवानां महारदान युधिष्ठिर समभ्याशे तस्दौ मृत्युर इवान्तकः 39 ततॊ ऽभवन महाशब्थॊ राजन यौधिष्ठिरे बले हृतॊ राजेति यॊधानां समीपस्दे यतव्रते 40 अब्रुवन सैनिकास तत्र थृष्ट्वा थरॊणस्य विक्रमम अथ्य राजा धार्तराष्ट्रः कृतार्दॊ वै भविष्यति आगमिष्यति नॊ नूनं धार्तराष्ट्रस्य संयुगे 41 एवं संजल्पतां तेषां तावकानां महारदः आयाज जवेन कौनेयॊ रदघॊषेण नाथयन 42 शॊणितॊथां रदावर्तां कृत्वा विशसने नथीम शूरास्दि चयसंकीर्णां परेतकूलापहारिणीम 43 तां शरौघमहाफेनां परासमत्स्यसमाकुलाम नथीम उत्तीर्य वेगेन कुरून विथ्राव्य पाण्डवः 44 ततः किरीटी सहसा थरॊणानीकम उपाथ्रवत छाथयन्न इषुजालेन महता मॊहयन्न इव 45 शीघ्रम अभ्यस्यतॊ बाणान संथधानस्य चानिशम नान्तरं थथृशे कश चित कौन्तेयस्य यशस्विनः 46 न थिशॊ नान्तरिक्षं च न थयौर नैव च मेथिनी अथृश्यत महाराज बाणभूतम इवाभवत 47 नाथृश्यत तथा राजंस तत्र किं चन संयुगे बाणान्ध कारे महति कृते गाण्डीवधन्वना 48 सूर्ये चास्तम अनुप्राप्ते रजसा चाभिसंवृते नाज्ञायत तथा शत्रुर न सुहृन न च किं चन 49 ततॊ ऽवहारं चक्रुस ते थरॊणथुर्यॊधनाथयः तान विथित्वा भृशं तरस्तान अयुथ्धमनसः परान 50 सवान्य अनीकानि बीभत्सुः शनकैर अवहारयत ततॊ ऽभितुष्टुवुः पार्दं परहृष्टाः पाण्डुसृञ्जयाः पाञ्चालाश च मनॊज्ञाभिर वाग्भिः सूर्यम इवर्षयः 51 एवं सवशिबिरं परायाज जित्वा शत्रून धनंजयः पृष्ठतः सर्वसैन्यानां मुथितॊ वै स केशवः 52 मसारगल्वर्कसुवर्णरूप्यैर; वज्रप्रवाल सफटिकैश च मुख्यैः चित्रे रदे पाण्डुसुतॊ बभासे; नक्षत्रचिरे वियतीव चन्थ्रः |
1
[s] tad balaṃ sumahad dīrṇaṃ tvadīyaṃ prekṣya vīryavān dadhāraiko raṇe pāṇḍūn vṛṣaseno 'stramāyayā 2 śarā daśa diśo muktā vṛṣasenena māriṣa vicerus te vinirbhidyanara vājirathadvipān 3 tasya dīptā mahābāṇā viniśceruḥ sahasraśaḥ bhānor iva mahābāho grīṣma kāle marīcayaḥ 4 tenārditā mahārāja rathinaḥ sādhinas tathā nipetur urvyāṃ sahasā vātanunnā iva drumāḥ 5 hayaughāṃś ca rathaughāṃś ca gajaughāṃś ca samantataḥ apātayad raṇe rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ 6 dṛṣṭvā tam evaṃ samare vicarantam abhītavat sahitāḥ sarvarājānaḥ parivavruḥ samantataḥ 7 nākulis tu śatānīko vṛṣasenaṃ samabhyayāt vivyādha cainaṃ daśabhir nārācair marmabhedibhiḥ 8 tasya karṇātmajaś cāpaṃ chittvā ketum apātayat taṃ bhrātaraṃ parīpsanto draupadeyāḥ samabhyayuḥ 9 karṇātmajaṃ śaravrātaiś cakruś cādṛśyam añjasā tān nadanto 'bhyadhāvanta droṇaputra mukhā rathāḥ 10 chādayanto mahārāja draupadeyān mahārathān śarair nānāvidhais tūrṇaṃ parvatāñ jaladā iva 11 tān pāṇḍavāḥ pratyagṛhṇaṃs tvaritāḥ putragṛddhinaḥ pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ sṛñjayāṃś codyatāyudhāḥ 12 tad yuddham abhavad ghoraṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam tvadīyaiḥ pāṇḍuputrāṇāṃ devānām iva dānavaiḥ 13 evam uttamasaṃrambhā yuyudhuḥ kurupāṇḍavāḥ parasparam udīkṣantaḥ parasparakṛtāgasaḥ 14 teṣāṃ dadṛśire kopād vapūṃṣy amitatejasām yuyutsūnām ivākāśe patatrivarabhoginām 15 bhīmakarṇa kṛpa droṇa drauṇipārṣata sātyakaiḥ babhāse sa raṇoddeśaḥ kālasūryair ivoditaiḥ 16 tadāsīt tumulaṃ yuddhaṃ nighnatām itaretaram mahābalānāṃ balibhir dānavānāṃ yathā suraiḥ 17 tato yudhiṣṭhirānīkam uddhūtārṇava nisvanam tvadīyam avadhīt sainyaṃ saṃpradruta mahāratham 18 tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā śatrubhir bhṛśam arditam alaṃ drutena vaḥ śūrā iti droṇo 'bhyabhāṣata 19 tataḥ śoṇa hayaḥ kruddhaś caturdanta iva dvipaḥ praviśya pāṇḍavānīkaṃ yudhiṣṭhiram upādravat 20 tam avidhyac chitair bāṇaiḥ kaṅkapatrair yudhiṣṭhiraḥ tasya droṇo dhanuś chittvā taṃ drutaṃ samupādravat 21 cakrarakṣaḥ kumāras tu pāñcālānāṃ yaśaḥ karaḥ dadhāra droṇam āyāntaṃ veleva saritāṃ patim 22 droṇaṃ nivāritaṃ dṛṣṭvā kumāreṇa dvijarṣabham siṃhanāda ravo hy āsīt sādhu sādhv iti bhāṣatām 23 kumāras tu tato droṇaṃ sāyakena mahāhave vivyādhorasi saṃkruddhaḥ siṃhavac cānadan muhuḥ 24 saṃvārya tu raṇe droṇaḥ kumāraṃ vai mahābalaḥ śarair anekasāhasraiḥ kṛtahasto jitaklamaḥ 25 taṃ śūram ārya vratinam astrārtha kṛtaniśramam cakrarakṣam apāmṛdnāt kumāraṃ dvijasattamaḥ 26 sa madhyaṃ prāpya senāyāḥ sarvāḥ paricaran diśaḥ tava sainyasya goptāsīd bhāradvājo ratharṣabhaḥ 27 śikhaṇḍinaṃ dvādaśabhir viṃśatyā cottamaujasam nakulaṃ pañcabhir viddhvā sahadevaṃ ca saptabhiḥ 28 yudhiṣṭhiraṃ dvādaśabhir draupadeyāṃs tribhis tribhiḥ sātyakiṃ pañcabhir viddhvā matsyaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ 29 vyakṣobhayad raṇe yodhān yathāmukhyān abhidravan abhyavartata saṃprepsuḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 30 yugaṃdharas tato rājan bhāradvājaṃ mahāratham vārayām āsa saṃkruddhaṃ vātoddhūtam ivārṇavam 31 yudhiṣṭhiraṃ sa viddhvā tu śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ yugaṃdharaṃ ca bhallena rathanīḍād apāharat 32 tato virāṭadrupadau kekayāḥ sātyakiḥ śibiḥ vyāghradattaś ca pāñcālyaḥ siṃhasenaś ca vīryavān 33 ete cānye ca bahavaḥ parīpsanto yudhiṣṭhiram āvavrus tasya panthānaṃ kirantaḥ sāyakān bahūn 34 vyāghradattaś ca pāñcālyo droṇaṃ vivyādha mārgaṇaiḥ pañcāśadbhiḥ śitai rājaṃs tata uccukruśur janāḥ 35 tvaritaṃ siṃhasenas tu droṇaṃ viddhvā mahāratham prāhasat sahasā hṛṣṭas trāsayan vai yatavratam 36 tato visphārya nayane dhanurjyām avamṛjya ca talaśabdaṃ mahat kṛtvā droṇas taṃ samupādravat 37 tatas tu siṃhasenasya śiraḥ kāyāt sakuṇḍalam vyāghradattasya cākramya bhallābhyām aharad balī 38 tān pramṛdya śaravrātaiḥ pāṇḍavānāṃ mahārathān yudhiṣṭhira samabhyāśe tasthau mṛtyur ivāntakaḥ 39 tato 'bhavan mahāśabdo rājan yaudhiṣṭhire bale hṛto rājeti yodhānāṃ samīpasthe yatavrate 40 abruvan sainikās tatra dṛṣṭvā droṇasya vikramam adya rājā dhārtarāṣṭraḥ kṛtārtho vai bhaviṣyati āgamiṣyati no nūnaṃ dhārtarāṣṭrasya saṃyuge 41 evaṃ saṃjalpatāṃ teṣāṃ tāvakānāṃ mahārathaḥ āyāj javena kauneyo rathaghoṣeṇa nādayan 42 śoṇitodāṃ rathāvartāṃ kṛtvā viśasane nadīm śūrāsthi cayasaṃkīrṇāṃ pretakūlāpahāriṇīm 43 tāṃ śaraughamahāphenāṃ prāsamatsyasamākulām nadīm uttīrya vegena kurūn vidrāvya pāṇḍavaḥ 44 tataḥ kirīṭī sahasā droṇānīkam upādravat chādayann iṣujālena mahatā mohayann iva 45 śīghram abhyasyato bāṇān saṃdadhānasya cāniśam nāntaraṃ dadṛśe kaś cit kaunteyasya yaśasvinaḥ 46 na diśo nāntarikṣaṃ ca na dyaur naiva ca medinī adṛśyata mahārāja bāṇabhūtam ivābhavat 47 nādṛśyata tadā rājaṃs tatra kiṃ cana saṃyuge bāṇāndha kāre mahati kṛte gāṇḍīvadhanvanā 48 sūrye cāstam anuprāpte rajasā cābhisaṃvṛte nājñāyata tadā śatrur na suhṛn na ca kiṃ cana 49 tato 'vahāraṃ cakrus te droṇaduryodhanādayaḥ tān viditvā bhṛśaṃ trastān ayuddhamanasaḥ parān 50 svāny anīkāni bībhatsuḥ śanakair avahārayat tato 'bhituṣṭuvuḥ pārthaṃ prahṛṣṭāḥ pāṇḍusṛñjayāḥ pāñcālāś ca manojñābhir vāgbhiḥ sūryam ivarṣayaḥ 51 evaṃ svaśibiraṃ prāyāj jitvā śatrūn dhanaṃjayaḥ pṛṣṭhataḥ sarvasainyānāṃ mudito vai sa keśavaḥ 52 masāragalvarkasuvarṇarūpyair; vajrapravāla sphaṭikaiś ca mukhyaiḥ citre rathe pāṇḍusuto babhāse; nakṣatracire viyatīva candraḥ |