Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 7 Index  Previous  Next 

Book 7 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 7
Chapter 25

  1 [धृ]
      तेष्व एवं संनिवृत्तेषु परत्युथ्यातेषु भागशः
      कदं युयुधिरे पार्दा मामकाश च तरस्विनः
  2 किम अर्जुनश चाप्य अकरॊत संशप्तकबलं परति
      संशप्तका वा पार्दस्य किम अकुर्वत संजय
  3 [स]
      तदा तेषु निवृत्तेषु परत्युथ्यातेषु भागशः
      सवयम अभ्यथ्रवथ भीमं नागानीकेन ते सुतः
  4 स नाग इव नागेन गॊवृषेणेव गॊवृषः
      समाहूतः सवयं राज्ञा नागानीकम उपाथ्रवत
  5 स युथ्धकुशलः पार्दॊ बाहुवीर्येण चान्वितः
      अभिनत कुञ्जरानीकम अचिरेणैव मारिष
  6 ते गजा गिरिसंकाशाः कषरन्तः सर्वतॊ मथम
      भीमसेनस्य नाराचैर विमुखा विमथी कृताः
  7 विधमेथ अभ्रजालानि यदा वायुः समन्ततः
      वयधमत तान्य अनीकानि तदैव पवनात्मजः
  8 स तेषु विसृजन बाणान भीमॊ नागेष्व अशॊभत
      भुवनेष्व इव सर्वेषु गभस्तीन उथितॊ रविः
  9 ते भीम बाणैः शतशः संस्यूता विबभुर गजाः
      गभस्तिभिर इवार्कस्य वयॊम्नि नाना बलाहकाः
  10 तदा गजानां कथनं कुर्वाणम अनिलात्मजम
     करुथ्धॊ थुर्यॊधनॊ ऽभयेत्य परत्यविध्यच छितैः शरैः
 11 ततः कषणेन कषितिपं कषतजप्रतिमेक्षणः
     कषयं निनीषुर निशितैर भीमॊ विव्याध पत्रिभिः
 12 स शरार्पित सर्वाङ्गः करुथ्धॊ विव्याध पाण्डवम
     नाराचैर अर्करश्म्य आभैर भीमसेनं समयन्न इव
 13 तस्य नागं मणिमयं रत्नचित्रं धवजे सदितम
     भल्लाभ्यां कार्मुकं चैव कषिप्रं चिच्छेथ पाण्डवः
 14 थुर्यॊधनं पीड्यमानं थृष्ट्वा भीमेन मारिष
     चुक्षॊभयिषुर अभ्यागाथ अङ्गॊ मातङ्गम आस्दितः
 15 तम आपतन्तं मातङ्गम अम्बुथप्रतिमस्वनम
     कुम्भान्तरे भीमसेनॊ नाराचेनार्थयथ भृशम
 16 तस्य कायं विनिर्भिथ्य ममज्ज धरणीतले
     ततः पपात थविरथॊ वज्राहत इवाचलः
 17 तस्यावर्जितनागस्य मेच्छस्यावपतिष्यतः
     शिरश चिच्छेथ भल्लेन कषिप्रकारी वृकॊथरः
 18 तस्मिन निपतिते वीरे संप्राथ्रवत सा चमूः
     संभ्रांताश्वथ्विपरदा पथातीन अवमृथ्नती
 19 तेष्व अनीकेषु सर्वेषु विथ्रवत्सु समन्ततः
     पराग्ज्यॊतिषस ततॊ भीमं कुञ्जरेण समाथ्रवत
 20 येन नागेन मघवान अजयथ थैत्यथानवान
     स नागप्रवरॊ भीमं सहसा समुपाथ्रवत
 21 शरवणाभ्याम अदॊ पथ्भ्यां संहतेन करेण च
     वयावृत्तनयनः करुथ्धः परथहन्न इव पाण्डवम
 22 ततः सर्वस्य सैन्यस्य नाथः समभवन महान
     हाहा विनिहतॊ भीमः कुञ्जरेणेति मारिष
 23 तेन नाथेन वित्रस्ता पाण्डवानाम अनीकिनी
     समहाभ्यथ्रवथ राजन यत्र तस्दौ वृकॊथरः
 24 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा हतं मत्वा वृकॊथरम
     भगथत्तं सपाञ्चालः सर्वतः समवारयत
 25 तं रदै रदिनां शरेष्ठाः परिवार्य समन्ततः
     अवाकिरञ शैरस तीक्ष्णैः शतशॊ ऽद सहस्रशः
 26 स विघातं पृषत्कानाम अङ्कुशेन समाचरन
     गजेन पाण्डुपाञ्चालान वयधमत पर्वतेश्वरः
 27 तथ अथ्भुतम अपश्याम भगथत्तस्य संयुगे
     तदा वृथ्धस्य चरितं कुञ्जरेण विशां पते
 28 ततॊ राजा थशार्णानां पराग्ज्यॊतिषम उपाथ्रवत
     तिर्यग यातेन नागेन स मथेनाशु गामिना
 29 तयॊर युथ्धं समभवन नागयॊर भीमरूपयॊः
     स पक्षयॊः पर्वतयॊर यदा स थरुमयॊः पुरा
 30 पराग्ज्यॊतिषपतेर नागः संनिपत्यापवृत्य च
     पार्श्वे थशार्णाधिपतेर भित्त्वा नागम अपातयत
 31 तॊमरैः सूर्यरश्म्य आभैर भगथत्तॊ ऽद संपभिः
     जघान थविरथस्दं तं शत्रुं परचलितासनम
 32 उपसृत्य तु राजानं भगथत्तं युधिष्ठिरः
     रदानीकेन महता सर्वतः पर्यवारयत
 33 स कुञ्जरस्दॊ रदिभिः शुशुभे सर्वतॊवृतः
     पर्वते वनमध्यस्दॊ जवलन्न इव हुताशनः
 34 मण्डलं सर्वतः शलिष्टं रदिनाम उग्रधन्विनाम
     किरतां शरवर्षाणि स नागः पर्यवर्तत
 35 ततः पराग्ज्यॊतिषॊ राजा परिगृह्य थविपर्षभम
     परेषयाम आस सहसा युयुधानरदं परति
 36 शिनेः पौत्रस्य तु रदं परिगृह्य महाथ्विपः
     अभिचिक्षेप वेगेन युयुधानस तव अपाक्रमत
 37 बृहतः सैन्धवान अश्वान समुत्दाप्य तु सारदिः
     तस्दौ सात्यकिम आसाथ्य संप्लुतस तं रदं पुनः
 38 स तु लब्ध्वान्तरं नागस तवरितॊ रदमण्डलात
     निश्चक्राम ततः सर्वान परिचिक्षेप पार्दिवान
 39 ते तव आशुगतिना तेन तरास्यमाना नरर्षभाः
     तम एकं थविरथं संख्ये मेनिरे शतशॊ नृपाः
 40 ते जगस्देन काल्यन्ते भगथत्तेन पाण्डवाः
     ऐरावतस्देन यदा थेवराजेन थानवाः
 41 तेषां परथ्रवतां भीमः पाञ्चालानाम इतस ततः
     गजवाजिकृतः शब्थः सुमहान समजायत
 42 भगथत्तेन समरे काल्यमानेषु पाण्डुषु
     पराग्ज्यॊतिषम अभिक्रुथ्धः पुनर भीमः समभ्ययात
 43 तस्याभिथ्रवतॊ वाहान हस्तमुक्तेन वारिणा
     सिक्त्वा वयत्रासयन नागस ते पार्दम अहरंस ततः
 44 ततस तम अभ्ययात तूर्णं रुचि पर्वाकृती सुतः
     समुक्षञ शरवर्षेण रदस्दॊ ऽनतकसंनिभः
 45 ततॊ रुचिरपर्वाणं शरेण नतपर्वणा
     सुपर्वा पर्वत पतिर निन्ये वैवस्वतक्षयम
 46 तस्मिन निपतिते वीरे सौभथ्रॊ थरौपथी सुताः
     चेकितानॊ धृष्टकेतुर युयुत्सुश चार्थयन थविपम
 47 त एनं शरधाराभिर धाराभिर इव तॊयथाः
     सिषिचुर भैरवान नाथान विनथन्तॊ जिघांसवः
 48 ततः पार्ष्ण्यङ्कुशाङ्गुष्ठैः कृतिना चॊथितॊ थविपः
     परसारित करः परायात सतब्धकर्णेक्षणॊ थरुतम
 49 सॊ ऽधिष्ठाय पथा वाहान युयुत्सॊः सूतम आरुजत
     पुत्रस तु तव संभ्रान्तः सौभथ्रस्याप्लुतॊ रदम
 50 स कुञ्जरस्दॊ विसृजन्न इषून अरिषु पार्दिवः
     बभौ रश्मीन इवाथित्यॊ भुवनेषु समुत्सृजन
 51 तम आर्जुनिर थवाथशभिर युयुत्सुर थशभिः शरैः
     तरिभिस तरिभिर थरौपथेया धृष्टकेतुश च विव्यधुः
 52 सॊ ऽरियत्नार्पितैर बाणैर आचितॊ थविरथॊ बभौ
     संस्यूत इव सूर्यस्य रश्मिभिर जलथॊ महान
 53 नियन्तुः शिल्पयत्नाभ्यां परेषितॊ ऽरिशरार्थितः
     परिचिक्षेप तान नागः स रिपून सव्यथक्षिणम
 54 गॊपाल इव थण्डेन यदा पशुगणान वने
     आवेष्टयत तां सेनां भगथत्तस तदा मुहुः
 55 कषिप्रं शयेनाभिपन्नानां वायसानाम इव सवनः
     बभूव पाण्डवेयानां भृशं विथ्रवतां सवनः
 56 स नागराजः परवराङ्कुशाहतः; पुरा स पक्षॊ ऽथरिवरॊ यदा नृप
     भयं तदा रिपुषु समाथधथ भृशं; वणिग गणानां कषुभितॊ यदार्णवः
 57 ततॊ धवनिर थविरथरदाश्वपार्दिवैर; भयाथ थरवथ्भिर जनितॊ ऽतिभैरवः
     कषितिं वियथ थयां विथिशॊ थिशस तदा; समावृणॊत पार्दिवसंयुगे तथा
 58 स तेन नागप्रवरेण पार्दिवॊ; भृशं जगाहे थविषताम अनीकिनीम
     पुरा सुगुप्तां विबुधैर इवाहवे; विरॊचनॊ थेववरूदिनीम इव
 59 भृशं ववौ जवलनसखॊ वियथ रजः; समावृणॊन मुहुर अपि चैव सैनिकान
     तम एकनागं गणशॊ यदा गजाः; समन्ततॊ थरुतम इव मेनिरे जनाः
  1 [dhṛ]
      teṣv evaṃ saṃnivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ
      kathaṃ yuyudhire pārthā māmakāś ca tarasvinaḥ
  2 kim arjunaś cāpy akarot saṃśaptakabalaṃ prati
      saṃśaptakā vā pārthasya kim akurvata saṃjaya
  3 [s]
      tathā teṣu nivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ
      svayam abhyadravad bhīmaṃ nāgānīkena te sutaḥ
  4 sa nāga iva nāgena govṛṣeṇeva govṛṣaḥ
      samāhūtaḥ svayaṃ rājñā nāgānīkam upādravat
  5 sa yuddhakuśalaḥ pārtho bāhuvīryeṇa cānvitaḥ
      abhinat kuñjarānīkam acireṇaiva māriṣa
  6 te gajā girisaṃkāśāḥ kṣarantaḥ sarvato madam
      bhīmasenasya nārācair vimukhā vimadī kṛtāḥ
  7 vidhamed abhrajālāni yathā vāyuḥ samantataḥ
      vyadhamat tāny anīkāni tathaiva pavanātmajaḥ
  8 sa teṣu visṛjan bāṇān bhīmo nāgeṣv aśobhata
      bhuvaneṣv iva sarveṣu gabhastīn udito raviḥ
  9 te bhīma bāṇaiḥ śataśaḥ saṃsyūtā vibabhur gajāḥ
      gabhastibhir ivārkasya vyomni nānā balāhakāḥ
  10 tathā gajānāṃ kadanaṃ kurvāṇam anilātmajam
     kruddho duryodhano 'bhyetya pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ
 11 tataḥ kṣaṇena kṣitipaṃ kṣatajapratimekṣaṇaḥ
     kṣayaṃ ninīṣur niśitair bhīmo vivyādha patribhiḥ
 12 sa śarārpita sarvāṅgaḥ kruddho vivyādha pāṇḍavam
     nārācair arkaraśmy ābhair bhīmasenaṃ smayann iva
 13 tasya nāgaṃ maṇimayaṃ ratnacitraṃ dhvaje sthitam
     bhallābhyāṃ kārmukaṃ caiva kṣipraṃ ciccheda pāṇḍavaḥ
 14 duryodhanaṃ pīḍyamānaṃ dṛṣṭvā bhīmena māriṣa
     cukṣobhayiṣur abhyāgād aṅgo mātaṅgam āsthitaḥ
 15 tam āpatantaṃ mātaṅgam ambudapratimasvanam
     kumbhāntare bhīmaseno nārācenārdayad bhṛśam
 16 tasya kāyaṃ vinirbhidya mamajja dharaṇītale
     tataḥ papāta dvirado vajrāhata ivācalaḥ
 17 tasyāvarjitanāgasya mecchasyāvapatiṣyataḥ
     śiraś ciccheda bhallena kṣiprakārī vṛkodaraḥ
 18 tasmin nipatite vīre saṃprādravata sā camūḥ
     saṃbhrāṃtāśvadviparathā padātīn avamṛdnatī
 19 teṣv anīkeṣu sarveṣu vidravatsu samantataḥ
     prāgjyotiṣas tato bhīmaṃ kuñjareṇa samādravat
 20 yena nāgena maghavān ajayad daityadānavān
     sa nāgapravaro bhīmaṃ sahasā samupādravat
 21 śravaṇābhyām atho padbhyāṃ saṃhatena kareṇa ca
     vyāvṛttanayanaḥ kruddhaḥ pradahann iva pāṇḍavam
 22 tataḥ sarvasya sainyasya nādaḥ samabhavan mahān
     hāhā vinihato bhīmaḥ kuñjareṇeti māriṣa
 23 tena nādena vitrastā pāṇḍavānām anīkinī
     samahābhyadravad rājan yatra tasthau vṛkodaraḥ
 24 tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā vṛkodaram
     bhagadattaṃ sapāñcālaḥ sarvataḥ samavārayat
 25 taṃ rathai rathināṃ śreṣṭhāḥ parivārya samantataḥ
     avākirañ śairas tīkṣṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
 26 sa vighātaṃ pṛṣatkānām aṅkuśena samācaran
     gajena pāṇḍupāñcālān vyadhamat parvateśvaraḥ
 27 tad adbhutam apaśyāma bhagadattasya saṃyuge
     tathā vṛddhasya caritaṃ kuñjareṇa viśāṃ pate
 28 tato rājā daśārṇānāṃ prāgjyotiṣam upādravat
     tiryag yātena nāgena sa madenāśu gāminā
 29 tayor yuddhaṃ samabhavan nāgayor bhīmarūpayoḥ
     sa pakṣayoḥ parvatayor yathā sa drumayoḥ purā
 30 prāgjyotiṣapater nāgaḥ saṃnipatyāpavṛtya ca
     pārśve daśārṇādhipater bhittvā nāgam apātayat
 31 tomaraiḥ sūryaraśmy ābhair bhagadatto 'tha saṃpabhiḥ
     jaghāna dviradasthaṃ taṃ śatruṃ pracalitāsanam
 32 upasṛtya tu rājānaṃ bhagadattaṃ yudhiṣṭhiraḥ
     rathānīkena mahatā sarvataḥ paryavārayat
 33 sa kuñjarastho rathibhiḥ śuśubhe sarvatovṛtaḥ
     parvate vanamadhyastho jvalann iva hutāśanaḥ
 34 maṇḍalaṃ sarvataḥ śliṣṭaṃ rathinām ugradhanvinām
     kiratāṃ śaravarṣāṇi sa nāgaḥ paryavartata
 35 tataḥ prāgjyotiṣo rājā parigṛhya dviparṣabham
     preṣayām āsa sahasā yuyudhānarathaṃ prati
 36 śineḥ pautrasya tu rathaṃ parigṛhya mahādvipaḥ
     abhicikṣepa vegena yuyudhānas tv apākramat
 37 bṛhataḥ saindhavān aśvān samutthāpya tu sārathiḥ
     tasthau sātyakim āsādya saṃplutas taṃ rathaṃ punaḥ
 38 sa tu labdhvāntaraṃ nāgas tvarito rathamaṇḍalāt
     niścakrāma tataḥ sarvān paricikṣepa pārthivān
 39 te tv āśugatinā tena trāsyamānā nararṣabhāḥ
     tam ekaṃ dviradaṃ saṃkhye menire śataśo nṛpāḥ
 40 te jagasthena kālyante bhagadattena pāṇḍavāḥ
     airāvatasthena yathā devarājena dānavāḥ
 41 teṣāṃ pradravatāṃ bhīmaḥ pāñcālānām itas tataḥ
     gajavājikṛtaḥ śabdaḥ sumahān samajāyata
 42 bhagadattena samare kālyamāneṣu pāṇḍuṣu
     prāgjyotiṣam abhikruddhaḥ punar bhīmaḥ samabhyayāt
 43 tasyābhidravato vāhān hastamuktena vāriṇā
     siktvā vyatrāsayan nāgas te pārtham aharaṃs tataḥ
 44 tatas tam abhyayāt tūrṇaṃ ruci parvākṛtī sutaḥ
     samukṣañ śaravarṣeṇa rathastho 'ntakasaṃnibhaḥ
 45 tato ruciraparvāṇaṃ śareṇa nataparvaṇā
     suparvā parvata patir ninye vaivasvatakṣayam
 46 tasmin nipatite vīre saubhadro draupadī sutāḥ
     cekitāno dhṛṣṭaketur yuyutsuś cārdayan dvipam
 47 ta enaṃ śaradhārābhir dhārābhir iva toyadāḥ
     siṣicur bhairavān nādān vinadanto jighāṃsavaḥ
 48 tataḥ pārṣṇyaṅkuśāṅguṣṭhaiḥ kṛtinā codito dvipaḥ
     prasārita karaḥ prāyāt stabdhakarṇekṣaṇo drutam
 49 so 'dhiṣṭhāya padā vāhān yuyutsoḥ sūtam ārujat
     putras tu tava saṃbhrāntaḥ saubhadrasyāpluto ratham
 50 sa kuñjarastho visṛjann iṣūn ariṣu pārthivaḥ
     babhau raśmīn ivādityo bhuvaneṣu samutsṛjan
 51 tam ārjunir dvādaśabhir yuyutsur daśabhiḥ śaraiḥ
     tribhis tribhir draupadeyā dhṛṣṭaketuś ca vivyadhuḥ
 52 so 'riyatnārpitair bāṇair ācito dvirado babhau
     saṃsyūta iva sūryasya raśmibhir jalado mahān
 53 niyantuḥ śilpayatnābhyāṃ preṣito 'riśarārditaḥ
     paricikṣepa tān nāgaḥ sa ripūn savyadakṣiṇam
 54 gopāla iva daṇḍena yathā paśugaṇān vane
     āveṣṭayata tāṃ senāṃ bhagadattas tathā muhuḥ
 55 kṣipraṃ śyenābhipannānāṃ vāyasānām iva svanaḥ
     babhūva pāṇḍaveyānāṃ bhṛśaṃ vidravatāṃ svanaḥ
 56 sa nāgarājaḥ pravarāṅkuśāhataḥ; purā sa pakṣo 'drivaro yathā nṛpa
     bhayaṃ tathā ripuṣu samādadhad bhṛśaṃ; vaṇig gaṇānāṃ kṣubhito yathārṇavaḥ
 57 tato dhvanir dviradarathāśvapārthivair; bhayād dravadbhir janito 'tibhairavaḥ
     kṣitiṃ viyad dyāṃ vidiśo diśas tathā; samāvṛṇot pārthivasaṃyuge tadā
 58 sa tena nāgapravareṇa pārthivo; bhṛśaṃ jagāhe dviṣatām anīkinīm
     purā suguptāṃ vibudhair ivāhave; virocano devavarūthinīm iva
 59 bhṛśaṃ vavau jvalanasakho viyad rajaḥ; samāvṛṇon muhur api caiva sainikān
     tam ekanāgaṃ gaṇaśo yathā gajāḥ; samantato drutam iva menire janāḥ


Next: Chapter 26