|
1
[धृ] तेष्व एवं संनिवृत्तेषु परत्युथ्यातेषु भागशः कदं युयुधिरे पार्दा मामकाश च तरस्विनः 2 किम अर्जुनश चाप्य अकरॊत संशप्तकबलं परति संशप्तका वा पार्दस्य किम अकुर्वत संजय 3 [स] तदा तेषु निवृत्तेषु परत्युथ्यातेषु भागशः सवयम अभ्यथ्रवथ भीमं नागानीकेन ते सुतः 4 स नाग इव नागेन गॊवृषेणेव गॊवृषः समाहूतः सवयं राज्ञा नागानीकम उपाथ्रवत 5 स युथ्धकुशलः पार्दॊ बाहुवीर्येण चान्वितः अभिनत कुञ्जरानीकम अचिरेणैव मारिष 6 ते गजा गिरिसंकाशाः कषरन्तः सर्वतॊ मथम भीमसेनस्य नाराचैर विमुखा विमथी कृताः 7 विधमेथ अभ्रजालानि यदा वायुः समन्ततः वयधमत तान्य अनीकानि तदैव पवनात्मजः 8 स तेषु विसृजन बाणान भीमॊ नागेष्व अशॊभत भुवनेष्व इव सर्वेषु गभस्तीन उथितॊ रविः 9 ते भीम बाणैः शतशः संस्यूता विबभुर गजाः गभस्तिभिर इवार्कस्य वयॊम्नि नाना बलाहकाः 10 तदा गजानां कथनं कुर्वाणम अनिलात्मजम करुथ्धॊ थुर्यॊधनॊ ऽभयेत्य परत्यविध्यच छितैः शरैः 11 ततः कषणेन कषितिपं कषतजप्रतिमेक्षणः कषयं निनीषुर निशितैर भीमॊ विव्याध पत्रिभिः 12 स शरार्पित सर्वाङ्गः करुथ्धॊ विव्याध पाण्डवम नाराचैर अर्करश्म्य आभैर भीमसेनं समयन्न इव 13 तस्य नागं मणिमयं रत्नचित्रं धवजे सदितम भल्लाभ्यां कार्मुकं चैव कषिप्रं चिच्छेथ पाण्डवः 14 थुर्यॊधनं पीड्यमानं थृष्ट्वा भीमेन मारिष चुक्षॊभयिषुर अभ्यागाथ अङ्गॊ मातङ्गम आस्दितः 15 तम आपतन्तं मातङ्गम अम्बुथप्रतिमस्वनम कुम्भान्तरे भीमसेनॊ नाराचेनार्थयथ भृशम 16 तस्य कायं विनिर्भिथ्य ममज्ज धरणीतले ततः पपात थविरथॊ वज्राहत इवाचलः 17 तस्यावर्जितनागस्य मेच्छस्यावपतिष्यतः शिरश चिच्छेथ भल्लेन कषिप्रकारी वृकॊथरः 18 तस्मिन निपतिते वीरे संप्राथ्रवत सा चमूः संभ्रांताश्वथ्विपरदा पथातीन अवमृथ्नती 19 तेष्व अनीकेषु सर्वेषु विथ्रवत्सु समन्ततः पराग्ज्यॊतिषस ततॊ भीमं कुञ्जरेण समाथ्रवत 20 येन नागेन मघवान अजयथ थैत्यथानवान स नागप्रवरॊ भीमं सहसा समुपाथ्रवत 21 शरवणाभ्याम अदॊ पथ्भ्यां संहतेन करेण च वयावृत्तनयनः करुथ्धः परथहन्न इव पाण्डवम 22 ततः सर्वस्य सैन्यस्य नाथः समभवन महान हाहा विनिहतॊ भीमः कुञ्जरेणेति मारिष 23 तेन नाथेन वित्रस्ता पाण्डवानाम अनीकिनी समहाभ्यथ्रवथ राजन यत्र तस्दौ वृकॊथरः 24 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा हतं मत्वा वृकॊथरम भगथत्तं सपाञ्चालः सर्वतः समवारयत 25 तं रदै रदिनां शरेष्ठाः परिवार्य समन्ततः अवाकिरञ शैरस तीक्ष्णैः शतशॊ ऽद सहस्रशः 26 स विघातं पृषत्कानाम अङ्कुशेन समाचरन गजेन पाण्डुपाञ्चालान वयधमत पर्वतेश्वरः 27 तथ अथ्भुतम अपश्याम भगथत्तस्य संयुगे तदा वृथ्धस्य चरितं कुञ्जरेण विशां पते 28 ततॊ राजा थशार्णानां पराग्ज्यॊतिषम उपाथ्रवत तिर्यग यातेन नागेन स मथेनाशु गामिना 29 तयॊर युथ्धं समभवन नागयॊर भीमरूपयॊः स पक्षयॊः पर्वतयॊर यदा स थरुमयॊः पुरा 30 पराग्ज्यॊतिषपतेर नागः संनिपत्यापवृत्य च पार्श्वे थशार्णाधिपतेर भित्त्वा नागम अपातयत 31 तॊमरैः सूर्यरश्म्य आभैर भगथत्तॊ ऽद संपभिः जघान थविरथस्दं तं शत्रुं परचलितासनम 32 उपसृत्य तु राजानं भगथत्तं युधिष्ठिरः रदानीकेन महता सर्वतः पर्यवारयत 33 स कुञ्जरस्दॊ रदिभिः शुशुभे सर्वतॊवृतः पर्वते वनमध्यस्दॊ जवलन्न इव हुताशनः 34 मण्डलं सर्वतः शलिष्टं रदिनाम उग्रधन्विनाम किरतां शरवर्षाणि स नागः पर्यवर्तत 35 ततः पराग्ज्यॊतिषॊ राजा परिगृह्य थविपर्षभम परेषयाम आस सहसा युयुधानरदं परति 36 शिनेः पौत्रस्य तु रदं परिगृह्य महाथ्विपः अभिचिक्षेप वेगेन युयुधानस तव अपाक्रमत 37 बृहतः सैन्धवान अश्वान समुत्दाप्य तु सारदिः तस्दौ सात्यकिम आसाथ्य संप्लुतस तं रदं पुनः 38 स तु लब्ध्वान्तरं नागस तवरितॊ रदमण्डलात निश्चक्राम ततः सर्वान परिचिक्षेप पार्दिवान 39 ते तव आशुगतिना तेन तरास्यमाना नरर्षभाः तम एकं थविरथं संख्ये मेनिरे शतशॊ नृपाः 40 ते जगस्देन काल्यन्ते भगथत्तेन पाण्डवाः ऐरावतस्देन यदा थेवराजेन थानवाः 41 तेषां परथ्रवतां भीमः पाञ्चालानाम इतस ततः गजवाजिकृतः शब्थः सुमहान समजायत 42 भगथत्तेन समरे काल्यमानेषु पाण्डुषु पराग्ज्यॊतिषम अभिक्रुथ्धः पुनर भीमः समभ्ययात 43 तस्याभिथ्रवतॊ वाहान हस्तमुक्तेन वारिणा सिक्त्वा वयत्रासयन नागस ते पार्दम अहरंस ततः 44 ततस तम अभ्ययात तूर्णं रुचि पर्वाकृती सुतः समुक्षञ शरवर्षेण रदस्दॊ ऽनतकसंनिभः 45 ततॊ रुचिरपर्वाणं शरेण नतपर्वणा सुपर्वा पर्वत पतिर निन्ये वैवस्वतक्षयम 46 तस्मिन निपतिते वीरे सौभथ्रॊ थरौपथी सुताः चेकितानॊ धृष्टकेतुर युयुत्सुश चार्थयन थविपम 47 त एनं शरधाराभिर धाराभिर इव तॊयथाः सिषिचुर भैरवान नाथान विनथन्तॊ जिघांसवः 48 ततः पार्ष्ण्यङ्कुशाङ्गुष्ठैः कृतिना चॊथितॊ थविपः परसारित करः परायात सतब्धकर्णेक्षणॊ थरुतम 49 सॊ ऽधिष्ठाय पथा वाहान युयुत्सॊः सूतम आरुजत पुत्रस तु तव संभ्रान्तः सौभथ्रस्याप्लुतॊ रदम 50 स कुञ्जरस्दॊ विसृजन्न इषून अरिषु पार्दिवः बभौ रश्मीन इवाथित्यॊ भुवनेषु समुत्सृजन 51 तम आर्जुनिर थवाथशभिर युयुत्सुर थशभिः शरैः तरिभिस तरिभिर थरौपथेया धृष्टकेतुश च विव्यधुः 52 सॊ ऽरियत्नार्पितैर बाणैर आचितॊ थविरथॊ बभौ संस्यूत इव सूर्यस्य रश्मिभिर जलथॊ महान 53 नियन्तुः शिल्पयत्नाभ्यां परेषितॊ ऽरिशरार्थितः परिचिक्षेप तान नागः स रिपून सव्यथक्षिणम 54 गॊपाल इव थण्डेन यदा पशुगणान वने आवेष्टयत तां सेनां भगथत्तस तदा मुहुः 55 कषिप्रं शयेनाभिपन्नानां वायसानाम इव सवनः बभूव पाण्डवेयानां भृशं विथ्रवतां सवनः 56 स नागराजः परवराङ्कुशाहतः; पुरा स पक्षॊ ऽथरिवरॊ यदा नृप भयं तदा रिपुषु समाथधथ भृशं; वणिग गणानां कषुभितॊ यदार्णवः 57 ततॊ धवनिर थविरथरदाश्वपार्दिवैर; भयाथ थरवथ्भिर जनितॊ ऽतिभैरवः कषितिं वियथ थयां विथिशॊ थिशस तदा; समावृणॊत पार्दिवसंयुगे तथा 58 स तेन नागप्रवरेण पार्दिवॊ; भृशं जगाहे थविषताम अनीकिनीम पुरा सुगुप्तां विबुधैर इवाहवे; विरॊचनॊ थेववरूदिनीम इव 59 भृशं ववौ जवलनसखॊ वियथ रजः; समावृणॊन मुहुर अपि चैव सैनिकान तम एकनागं गणशॊ यदा गजाः; समन्ततॊ थरुतम इव मेनिरे जनाः |
1
[dhṛ] teṣv evaṃ saṃnivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ kathaṃ yuyudhire pārthā māmakāś ca tarasvinaḥ 2 kim arjunaś cāpy akarot saṃśaptakabalaṃ prati saṃśaptakā vā pārthasya kim akurvata saṃjaya 3 [s] tathā teṣu nivṛtteṣu pratyudyāteṣu bhāgaśaḥ svayam abhyadravad bhīmaṃ nāgānīkena te sutaḥ 4 sa nāga iva nāgena govṛṣeṇeva govṛṣaḥ samāhūtaḥ svayaṃ rājñā nāgānīkam upādravat 5 sa yuddhakuśalaḥ pārtho bāhuvīryeṇa cānvitaḥ abhinat kuñjarānīkam acireṇaiva māriṣa 6 te gajā girisaṃkāśāḥ kṣarantaḥ sarvato madam bhīmasenasya nārācair vimukhā vimadī kṛtāḥ 7 vidhamed abhrajālāni yathā vāyuḥ samantataḥ vyadhamat tāny anīkāni tathaiva pavanātmajaḥ 8 sa teṣu visṛjan bāṇān bhīmo nāgeṣv aśobhata bhuvaneṣv iva sarveṣu gabhastīn udito raviḥ 9 te bhīma bāṇaiḥ śataśaḥ saṃsyūtā vibabhur gajāḥ gabhastibhir ivārkasya vyomni nānā balāhakāḥ 10 tathā gajānāṃ kadanaṃ kurvāṇam anilātmajam kruddho duryodhano 'bhyetya pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ 11 tataḥ kṣaṇena kṣitipaṃ kṣatajapratimekṣaṇaḥ kṣayaṃ ninīṣur niśitair bhīmo vivyādha patribhiḥ 12 sa śarārpita sarvāṅgaḥ kruddho vivyādha pāṇḍavam nārācair arkaraśmy ābhair bhīmasenaṃ smayann iva 13 tasya nāgaṃ maṇimayaṃ ratnacitraṃ dhvaje sthitam bhallābhyāṃ kārmukaṃ caiva kṣipraṃ ciccheda pāṇḍavaḥ 14 duryodhanaṃ pīḍyamānaṃ dṛṣṭvā bhīmena māriṣa cukṣobhayiṣur abhyāgād aṅgo mātaṅgam āsthitaḥ 15 tam āpatantaṃ mātaṅgam ambudapratimasvanam kumbhāntare bhīmaseno nārācenārdayad bhṛśam 16 tasya kāyaṃ vinirbhidya mamajja dharaṇītale tataḥ papāta dvirado vajrāhata ivācalaḥ 17 tasyāvarjitanāgasya mecchasyāvapatiṣyataḥ śiraś ciccheda bhallena kṣiprakārī vṛkodaraḥ 18 tasmin nipatite vīre saṃprādravata sā camūḥ saṃbhrāṃtāśvadviparathā padātīn avamṛdnatī 19 teṣv anīkeṣu sarveṣu vidravatsu samantataḥ prāgjyotiṣas tato bhīmaṃ kuñjareṇa samādravat 20 yena nāgena maghavān ajayad daityadānavān sa nāgapravaro bhīmaṃ sahasā samupādravat 21 śravaṇābhyām atho padbhyāṃ saṃhatena kareṇa ca vyāvṛttanayanaḥ kruddhaḥ pradahann iva pāṇḍavam 22 tataḥ sarvasya sainyasya nādaḥ samabhavan mahān hāhā vinihato bhīmaḥ kuñjareṇeti māriṣa 23 tena nādena vitrastā pāṇḍavānām anīkinī samahābhyadravad rājan yatra tasthau vṛkodaraḥ 24 tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā vṛkodaram bhagadattaṃ sapāñcālaḥ sarvataḥ samavārayat 25 taṃ rathai rathināṃ śreṣṭhāḥ parivārya samantataḥ avākirañ śairas tīkṣṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 26 sa vighātaṃ pṛṣatkānām aṅkuśena samācaran gajena pāṇḍupāñcālān vyadhamat parvateśvaraḥ 27 tad adbhutam apaśyāma bhagadattasya saṃyuge tathā vṛddhasya caritaṃ kuñjareṇa viśāṃ pate 28 tato rājā daśārṇānāṃ prāgjyotiṣam upādravat tiryag yātena nāgena sa madenāśu gāminā 29 tayor yuddhaṃ samabhavan nāgayor bhīmarūpayoḥ sa pakṣayoḥ parvatayor yathā sa drumayoḥ purā 30 prāgjyotiṣapater nāgaḥ saṃnipatyāpavṛtya ca pārśve daśārṇādhipater bhittvā nāgam apātayat 31 tomaraiḥ sūryaraśmy ābhair bhagadatto 'tha saṃpabhiḥ jaghāna dviradasthaṃ taṃ śatruṃ pracalitāsanam 32 upasṛtya tu rājānaṃ bhagadattaṃ yudhiṣṭhiraḥ rathānīkena mahatā sarvataḥ paryavārayat 33 sa kuñjarastho rathibhiḥ śuśubhe sarvatovṛtaḥ parvate vanamadhyastho jvalann iva hutāśanaḥ 34 maṇḍalaṃ sarvataḥ śliṣṭaṃ rathinām ugradhanvinām kiratāṃ śaravarṣāṇi sa nāgaḥ paryavartata 35 tataḥ prāgjyotiṣo rājā parigṛhya dviparṣabham preṣayām āsa sahasā yuyudhānarathaṃ prati 36 śineḥ pautrasya tu rathaṃ parigṛhya mahādvipaḥ abhicikṣepa vegena yuyudhānas tv apākramat 37 bṛhataḥ saindhavān aśvān samutthāpya tu sārathiḥ tasthau sātyakim āsādya saṃplutas taṃ rathaṃ punaḥ 38 sa tu labdhvāntaraṃ nāgas tvarito rathamaṇḍalāt niścakrāma tataḥ sarvān paricikṣepa pārthivān 39 te tv āśugatinā tena trāsyamānā nararṣabhāḥ tam ekaṃ dviradaṃ saṃkhye menire śataśo nṛpāḥ 40 te jagasthena kālyante bhagadattena pāṇḍavāḥ airāvatasthena yathā devarājena dānavāḥ 41 teṣāṃ pradravatāṃ bhīmaḥ pāñcālānām itas tataḥ gajavājikṛtaḥ śabdaḥ sumahān samajāyata 42 bhagadattena samare kālyamāneṣu pāṇḍuṣu prāgjyotiṣam abhikruddhaḥ punar bhīmaḥ samabhyayāt 43 tasyābhidravato vāhān hastamuktena vāriṇā siktvā vyatrāsayan nāgas te pārtham aharaṃs tataḥ 44 tatas tam abhyayāt tūrṇaṃ ruci parvākṛtī sutaḥ samukṣañ śaravarṣeṇa rathastho 'ntakasaṃnibhaḥ 45 tato ruciraparvāṇaṃ śareṇa nataparvaṇā suparvā parvata patir ninye vaivasvatakṣayam 46 tasmin nipatite vīre saubhadro draupadī sutāḥ cekitāno dhṛṣṭaketur yuyutsuś cārdayan dvipam 47 ta enaṃ śaradhārābhir dhārābhir iva toyadāḥ siṣicur bhairavān nādān vinadanto jighāṃsavaḥ 48 tataḥ pārṣṇyaṅkuśāṅguṣṭhaiḥ kṛtinā codito dvipaḥ prasārita karaḥ prāyāt stabdhakarṇekṣaṇo drutam 49 so 'dhiṣṭhāya padā vāhān yuyutsoḥ sūtam ārujat putras tu tava saṃbhrāntaḥ saubhadrasyāpluto ratham 50 sa kuñjarastho visṛjann iṣūn ariṣu pārthivaḥ babhau raśmīn ivādityo bhuvaneṣu samutsṛjan 51 tam ārjunir dvādaśabhir yuyutsur daśabhiḥ śaraiḥ tribhis tribhir draupadeyā dhṛṣṭaketuś ca vivyadhuḥ 52 so 'riyatnārpitair bāṇair ācito dvirado babhau saṃsyūta iva sūryasya raśmibhir jalado mahān 53 niyantuḥ śilpayatnābhyāṃ preṣito 'riśarārditaḥ paricikṣepa tān nāgaḥ sa ripūn savyadakṣiṇam 54 gopāla iva daṇḍena yathā paśugaṇān vane āveṣṭayata tāṃ senāṃ bhagadattas tathā muhuḥ 55 kṣipraṃ śyenābhipannānāṃ vāyasānām iva svanaḥ babhūva pāṇḍaveyānāṃ bhṛśaṃ vidravatāṃ svanaḥ 56 sa nāgarājaḥ pravarāṅkuśāhataḥ; purā sa pakṣo 'drivaro yathā nṛpa bhayaṃ tathā ripuṣu samādadhad bhṛśaṃ; vaṇig gaṇānāṃ kṣubhito yathārṇavaḥ 57 tato dhvanir dviradarathāśvapārthivair; bhayād dravadbhir janito 'tibhairavaḥ kṣitiṃ viyad dyāṃ vidiśo diśas tathā; samāvṛṇot pārthivasaṃyuge tadā 58 sa tena nāgapravareṇa pārthivo; bhṛśaṃ jagāhe dviṣatām anīkinīm purā suguptāṃ vibudhair ivāhave; virocano devavarūthinīm iva 59 bhṛśaṃ vavau jvalanasakho viyad rajaḥ; samāvṛṇon muhur api caiva sainikān tam ekanāgaṃ gaṇaśo yathā gajāḥ; samantato drutam iva menire janāḥ |