|
1
[स] विष्णॊः सवसानन्थि करः स विष्ण्वायुध भीषितः रराजातिरदः संख्ये जनार्थन इवापरः 2 मारुतॊथ्धूत केशान्तम उथ्यतारि वरायुधम वपुः समीक्ष्य पृद्व ईशा थुःसमीक्ष्यं सुरैर अपि 3 तच चक्रं भृशम उथ्विग्नाः संचिच्छिथुर अनेकधा महारदस ततः कार्ष्णिः संजग्राह महागथाम 4 विधनुः सयन्थनासिस तैर विचक्रश चारिभिः कृतः अभिमन्युर गथापाणिर अश्वत्दामानम आथ्रवत 5 सगथाम उथ्यतां थृष्ट्वा जवलन्तीम अशनीम इव अपाक्रामथ रदॊपस्दाथ विक्रमांस तरीन नरर्षभः 6 तस्याश्वान गथया हत्वा तदॊभौ पार्ष्णिसारदी शराचिताङ्गः सौभथ्रः शवाविथ्वत परत्यथृश्यत 7 ततः सुबल थायाथं कालकेयम अपॊदयत जघान चास्यानुचरान गान्धारान सप्त सप्ततिम 8 पुनर बरह्म वसातीयाञ जघान रदिनॊ थश केकयानां रदान सप्त हत्वा च थश कुञ्जरान थौःशासनि रदं साश्वं गथया समपॊदयत 9 ततॊ थौःशासनिः करुथ्धॊ गथाम उथ्यम्य मारिष अभिथुथ्राव सौभथ्रं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 10 ताव उथ्यतगथौ वीराव अन्यॊन्यवधकाङ्क्षिणौ भरातृव्यौ संप्रजह्राते पुरेव तर्यम्बकान्तकौ 11 ताव अन्यॊन्यं गथाग्राभ्यां संहत्य पतितौ कषितौ इन्थ्रध्वजाव इवॊत्सृष्टौ रणमध्ये परंतपौ 12 थौःशासनिर अदॊत्दाय कुरूणां कीर्तिवर्धनः परॊत्तिष्ठमानं सौभथ्रं गथया मूर्ध्न्य अताडयत 13 गथा वेगेन महता वयायामेन च मॊहितः विचेता नयपतथ भूमौ सौभथ्रः परवीरहा एवं विनिहतॊ राजन्न एकॊ बहुभिर आहवे 14 कषॊभयित्वा चमूं सर्वां नलिनीम इव कुञ्जरः अशॊभत हतॊ वीरॊ वयाधैर वनगजॊ यदा 15 तंतदा पतितं शूरं तावकाः पर्यवारयन थावं थग्ध्वा यदा शान्तं पावकं शिशिरात्यये 16 विमृथ्य तरुशृङ्गाणि संनिवृत्तम इवानिलम अस्तं गतम इवाथित्यं तप्त्वा भारत वाहिनीम 17 उपप्लुतं यदा सॊमं संशुष्कम इव सागरम पूर्णचन्थ्राभवथनं काकपक्ष वृताक्षकम 18 तं भूमौ पतितं थृष्ट्वा तावकास ते महारदाः मुथा परमया युक्ताश चुक्रुशुः सिंहवन मुहुः 19 आसीत परमकॊ हर्षस तावकानां विशां पते इतरेषां तु वीराणां नेत्रेभ्यः परापतज जलम 20 अभिक्रॊशन्ति भूतानि अन्तरिक्षे विशां पते थृष्ट्वा निपतितं वीरं चयुतं चन्थ्रम इवाम्बरात 21 थरॊणकर्णमुखैः षड्भिर धार्तराष्ट्रैर महारदैः एकॊ ऽयं निहतः शेते नैष धर्मॊ मतॊ हि नः 22 तस्मिंस तु निहते वीरे बह्व अशॊभत मेथिनी थयौर यदा पूर्णचन्थ्रेण नक्षत्रगणमालिनी 23 रुक्मपुङ्खैश च संपूर्णा रुधिरौघपरिप्लुता उत्तमाङ्गैश च वीराणां भराजमानैः सकुण्डलैः 24 विचित्रैश च परिस्तॊमैः पताकाभिश च संवृता चामरैश च कुदाभिश च परविथ्धैश चाम्बरॊत्तमैः 25 रदाश्वनरनागानामालंकारैश च सुप्रभैः खड्गैश च निशितैः पीतैर निर्मुक्तैर भुजगैर इव 26 चापैश च विशिखैश छिन्नैः शक्त्यृष्टि परासकम्पनैः विविधैर आयुधैश चान्यैः संवृता भूर अशॊभत 27 वाजिभिश चापि निर्जीवैः सवपथ्भिः शॊणितॊक्षितैः सारॊहैर विषमा भूमिः सौभथ्रेण निपातितैः 28 साङ्कुशैः स महामात्रैः स वर्मायुधकेतुभिः पर्वतैर इव विध्वस्तैर विशिखॊन्मदितैर गजैः 29 पृदिव्याम अनुकीर्णैश च वयश्व सारदियॊधिभिः हरथैर इव परक्षुभितैर हतनागै रदॊत्तमैः 30 पथातिसंघैश च हतैर विविधायुधभूषणैः भीरूणां तरासजननी घॊररूपाभवन मही 31 तं थृष्ट्वा पतितं भूमै चन्थ्रार्कसथृशथ्युतिम तावकानां परा परीतिः पाण्डूनां चाभवथ वयदा 32 अभिमन्यौ हते राजञ शिशुके ऽपराप्तयौवने संप्राथ्रवच चमूः सर्वा धर्मराजस्य पश्यतः 33 थीर्यमाणं बलं थृष्ट्वा सौभथ्रे विनिपातिते अजातशत्रुः सवान वीरान इथं वचनम अब्रवीत 34 सवर्गम एष गतः शूरॊ यॊ हतॊ न पराङ्मुखः संस्तम्भयत मा भैष्ट विजेष्यामॊ रणे रिपून 35 इत्य एवं स महातेजा थुःखितेभ्यॊ महाथ्युतिः धर्मराजॊ युधां शरेष्ठॊ बरुवन थुःखम अपानुथत 36 युथ्धे हय आशीविषाकारान राजपुत्रान रणे बहून पूर्वं निहत्य संग्रामे पश्चाथ आर्जुनिर अन्वगात 37 हत्वा थशसहस्राणि कौसल्यं च महारदम कृष्णार्जुन समः कार्ष्णिः शक्र सथ्म गतॊ धरुवम 38 रदाश्वनरमातङ्गान विनिहत्य सहस्रशः अवतृप्तः स संग्रामाथ अशॊच्यः पुण्यकर्मकृत 39 वयं तु परवरं हत्वा तेषां तैः शरपीडिताः निवेशायाभ्युपायाम सायाह्ने रुधिरॊक्षिताः 40 निरीक्षमाणास तु वयं परे चायॊधनं शनैः अपयाता महाराज गलानिं पराप्ता विचेतसः 41 ततॊ निशाया थिवसस्य चाशिवः; शिवा रुतः संधिर अवर्तताथ्भुतः कुशेशयापीड निभे थिवाकरे; विलम्बमाने ऽसतम उपेत्य पर्वतम 42 वरासि शक्त्यृष्टि वरूद चर्मणां; विभूषणानां च समाक्षिपन परभाम थिवं च भूमिं च समानयन्न इव; परियां तनुं भानुर उपैति पावकम 43 महाभ्रकूटाचलशृङ्गसंनिभैर; गजैर अनेकैर इव वज्रपातितैः स वैजयन्त्य अङ्कुश वर्म यन्तृभिर; निपातितैर निष्टनतीव गौश चिता 44 हतेश्वरैश चूर्णित पत्त्युपस्करैर; हताश्वसूतैर विपताक केतुभिः महारदैर भूः शुशुभे विचूर्णितैः; पुरैर इवामित्र हतैर नराधिप 45 रदाश्ववृन्थैः सह साथिभिर हतैः; परविथ्ध भाण्डाभरणैः पृदग्विधैः निरस्तजिह्वा थशनान्त्र लॊचनैर; धरा बभौ घॊरविरूप थर्शना 46 परविथ्ध वर्माभरणा वरायुधा; विपन्नहस्त्यश्वरदानुगा नराः महार्हशय्यास्तरणॊचिताः सथा; कषिताव अनादा इव शेरते हताः 47 अतीव हृष्टाः शवसृगाल वायसा; बडाः सुपर्णाश च वृकास तरक्षवः वयांस्य असृक्पान्य अद रक्षसां गणाः; पिशाचसंघाश च सुथारुणा रणे 48 तवचॊ विनिर्भिथ्य पिबन वसाम असृक; तदैव मज्जां पिशितानि चाश्नुवन वपां विलुम्पन्ति हसन्ति गान्ति च; परकर्षमाणाः कुणपान्य अनेकशः 49 शरीरसंघाट वहा असृग जला; रदॊडुपा कुञ्जरशैलसंकटा मनुष्यशीर्षॊपल मांसकर्थमा; परविथ्ध नानाविध शस्त्रमालिनी 50 महाभया वैतरणीव थुस्तरा; परवर्तिता यॊधवरैस तथा नथी उवाह मध्येन रणाजिरं भृशं; भयावहा जीव मृतप्रवाहिनी 51 पिबन्ति चाश्नन्ति च यत्र थुर्थृशाः; पिशाचसंघा विविधाः सुभैरवाः सुनन्थिताः पराणभृतां भयंकराः; समानभक्षाः शवसृगाल पक्षिणः 52 तदा तथ आयॊधनम उग्रथर्शनं; निशामुखे पितृपतिराष्ट्र संनिभम निरीक्षमाणाः शनकैर जहुर नराः; समुत्दितारुण्ड कुलॊपसंकुलम 53 अपेतविध्वस्तमहार्ह भूषणं; निपातितं शक्रसमं महारदम रणे ऽभिमन्युं थथृशुस तथा जना; वयपॊढ हव्यं सथसीव पावकम |
1
[s] viṣṇoḥ svasānandi karaḥ sa viṣṇvāyudha bhīṣitaḥ rarājātirathaḥ saṃkhye janārdana ivāparaḥ 2 mārutoddhūta keśāntam udyatāri varāyudham vapuḥ samīkṣya pṛthv īśā duḥsamīkṣyaṃ surair api 3 tac cakraṃ bhṛśam udvignāḥ saṃcicchidur anekadhā mahārathas tataḥ kārṣṇiḥ saṃjagrāha mahāgadām 4 vidhanuḥ syandanāsis tair vicakraś cāribhiḥ kṛtaḥ abhimanyur gadāpāṇir aśvatthāmānam ādravat 5 sagadām udyatāṃ dṛṣṭvā jvalantīm aśanīm iva apākrāmad rathopasthād vikramāṃs trīn nararṣabhaḥ 6 tasyāśvān gadayā hatvā tathobhau pārṣṇisārathī śarācitāṅgaḥ saubhadraḥ śvāvidvat pratyadṛśyata 7 tataḥ subala dāyādaṃ kālakeyam apothayat jaghāna cāsyānucarān gāndhārān sapta saptatim 8 punar brahma vasātīyāñ jaghāna rathino daśa kekayānāṃ rathān sapta hatvā ca daśa kuñjarān dauḥśāsani rathaṃ sāśvaṃ gadayā samapothayat 9 tato dauḥśāsaniḥ kruddho gadām udyamya māriṣa abhidudrāva saubhadraṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 10 tāv udyatagadau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau bhrātṛvyau saṃprajahrāte pureva tryambakāntakau 11 tāv anyonyaṃ gadāgrābhyāṃ saṃhatya patitau kṣitau indradhvajāv ivotsṛṣṭau raṇamadhye paraṃtapau 12 dauḥśāsanir athotthāya kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ prottiṣṭhamānaṃ saubhadraṃ gadayā mūrdhny atāḍayat 13 gadā vegena mahatā vyāyāmena ca mohitaḥ vicetā nyapatad bhūmau saubhadraḥ paravīrahā evaṃ vinihato rājann eko bahubhir āhave 14 kṣobhayitvā camūṃ sarvāṃ nalinīm iva kuñjaraḥ aśobhata hato vīro vyādhair vanagajo yathā 15 taṃtathā patitaṃ śūraṃ tāvakāḥ paryavārayan dāvaṃ dagdhvā yathā śāntaṃ pāvakaṃ śiśirātyaye 16 vimṛdya taruśṛṅgāṇi saṃnivṛttam ivānilam astaṃ gatam ivādityaṃ taptvā bhārata vāhinīm 17 upaplutaṃ yathā somaṃ saṃśuṣkam iva sāgaram pūrṇacandrābhavadanaṃ kākapakṣa vṛtākṣakam 18 taṃ bhūmau patitaṃ dṛṣṭvā tāvakās te mahārathāḥ mudā paramayā yuktāś cukruśuḥ siṃhavan muhuḥ 19 āsīt paramako harṣas tāvakānāṃ viśāṃ pate itareṣāṃ tu vīrāṇāṃ netrebhyaḥ prāpataj jalam 20 abhikrośanti bhūtāni antarikṣe viśāṃ pate dṛṣṭvā nipatitaṃ vīraṃ cyutaṃ candram ivāmbarāt 21 droṇakarṇamukhaiḥ ṣaḍbhir dhārtarāṣṭrair mahārathaiḥ eko 'yaṃ nihataḥ śete naiṣa dharmo mato hi naḥ 22 tasmiṃs tu nihate vīre bahv aśobhata medinī dyaur yathā pūrṇacandreṇa nakṣatragaṇamālinī 23 rukmapuṅkhaiś ca saṃpūrṇā rudhiraughapariplutā uttamāṅgaiś ca vīrāṇāṃ bhrājamānaiḥ sakuṇḍalaiḥ 24 vicitraiś ca paristomaiḥ patākābhiś ca saṃvṛtā cāmaraiś ca kuthābhiś ca praviddhaiś cāmbarottamaiḥ 25 rathāśvanaranāgānāmālaṃkāraiś ca suprabhaiḥ khaḍgaiś ca niśitaiḥ pītair nirmuktair bhujagair iva 26 cāpaiś ca viśikhaiś chinnaiḥ śaktyṛṣṭi prāsakampanaiḥ vividhair āyudhaiś cānyaiḥ saṃvṛtā bhūr aśobhata 27 vājibhiś cāpi nirjīvaiḥ svapadbhiḥ śoṇitokṣitaiḥ sārohair viṣamā bhūmiḥ saubhadreṇa nipātitaiḥ 28 sāṅkuśaiḥ sa mahāmātraiḥ sa varmāyudhaketubhiḥ parvatair iva vidhvastair viśikhonmathitair gajaiḥ 29 pṛthivyām anukīrṇaiś ca vyaśva sārathiyodhibhiḥ hradair iva prakṣubhitair hatanāgai rathottamaiḥ 30 padātisaṃghaiś ca hatair vividhāyudhabhūṣaṇaiḥ bhīrūṇāṃ trāsajananī ghorarūpābhavan mahī 31 taṃ dṛṣṭvā patitaṃ bhūmai candrārkasadṛśadyutim tāvakānāṃ parā prītiḥ pāṇḍūnāṃ cābhavad vyathā 32 abhimanyau hate rājañ śiśuke 'prāptayauvane saṃprādravac camūḥ sarvā dharmarājasya paśyataḥ 33 dīryamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā saubhadre vinipātite ajātaśatruḥ svān vīrān idaṃ vacanam abravīt 34 svargam eṣa gataḥ śūro yo hato na parāṅmukhaḥ saṃstambhayata mā bhaiṣṭa vijeṣyāmo raṇe ripūn 35 ity evaṃ sa mahātejā duḥkhitebhyo mahādyutiḥ dharmarājo yudhāṃ śreṣṭho bruvan duḥkham apānudat 36 yuddhe hy āśīviṣākārān rājaputrān raṇe bahūn pūrvaṃ nihatya saṃgrāme paścād ārjunir anvagāt 37 hatvā daśasahasrāṇi kausalyaṃ ca mahāratham kṛṣṇārjuna samaḥ kārṣṇiḥ śakra sadma gato dhruvam 38 rathāśvanaramātaṅgān vinihatya sahasraśaḥ avatṛptaḥ sa saṃgrāmād aśocyaḥ puṇyakarmakṛt 39 vayaṃ tu pravaraṃ hatvā teṣāṃ taiḥ śarapīḍitāḥ niveśāyābhyupāyāma sāyāhne rudhirokṣitāḥ 40 nirīkṣamāṇās tu vayaṃ pare cāyodhanaṃ śanaiḥ apayātā mahārāja glāniṃ prāptā vicetasaḥ 41 tato niśāyā divasasya cāśivaḥ; śivā rutaḥ saṃdhir avartatādbhutaḥ kuśeśayāpīḍa nibhe divākare; vilambamāne 'stam upetya parvatam 42 varāsi śaktyṛṣṭi varūtha carmaṇāṃ; vibhūṣaṇānāṃ ca samākṣipan prabhām divaṃ ca bhūmiṃ ca samānayann iva; priyāṃ tanuṃ bhānur upaiti pāvakam 43 mahābhrakūṭācalaśṛṅgasaṃnibhair; gajair anekair iva vajrapātitaiḥ sa vaijayanty aṅkuśa varma yantṛbhir; nipātitair niṣṭanatīva gauś citā 44 hateśvaraiś cūrṇita pattyupaskarair; hatāśvasūtair vipatāka ketubhiḥ mahārathair bhūḥ śuśubhe vicūrṇitaiḥ; purair ivāmitra hatair narādhipa 45 rathāśvavṛndaiḥ saha sādibhir hataiḥ; praviddha bhāṇḍābharaṇaiḥ pṛthagvidhaiḥ nirastajihvā daśanāntra locanair; dharā babhau ghoravirūpa darśanā 46 praviddha varmābharaṇā varāyudhā; vipannahastyaśvarathānugā narāḥ mahārhaśayyāstaraṇocitāḥ sadā; kṣitāv anāthā iva śerate hatāḥ 47 atīva hṛṣṭāḥ śvasṛgāla vāyasā; baḍāḥ suparṇāś ca vṛkās tarakṣavaḥ vayāṃsy asṛkpāny atha rakṣasāṃ gaṇāḥ; piśācasaṃghāś ca sudāruṇā raṇe 48 tvaco vinirbhidya piban vasām asṛk; tathaiva majjāṃ piśitāni cāśnuvan vapāṃ vilumpanti hasanti gānti ca; prakarṣamāṇāḥ kuṇapāny anekaśaḥ 49 śarīrasaṃghāṭa vahā asṛg jalā; rathoḍupā kuñjaraśailasaṃkaṭā manuṣyaśīrṣopala māṃsakardamā; praviddha nānāvidha śastramālinī 50 mahābhayā vaitaraṇīva dustarā; pravartitā yodhavarais tadā nadī uvāha madhyena raṇājiraṃ bhṛśaṃ; bhayāvahā jīva mṛtapravāhinī 51 pibanti cāśnanti ca yatra durdṛśāḥ; piśācasaṃghā vividhāḥ subhairavāḥ sunanditāḥ prāṇabhṛtāṃ bhayaṃkarāḥ; samānabhakṣāḥ śvasṛgāla pakṣiṇaḥ 52 tathā tad āyodhanam ugradarśanaṃ; niśāmukhe pitṛpatirāṣṭra saṃnibham nirīkṣamāṇāḥ śanakair jahur narāḥ; samutthitāruṇḍa kulopasaṃkulam 53 apetavidhvastamahārha bhūṣaṇaṃ; nipātitaṃ śakrasamaṃ mahāratham raṇe 'bhimanyuṃ dadṛśus tadā janā; vyapoḍha havyaṃ sadasīva pāvakam |