|
1
[स] तस्मिन्न अहनि निर्वृत्ते घॊरे पराणभृतां कषये आथित्ये ऽसतं गते शरीमान संध्याकाल उपस्दिते 2 वयपयातेषु सैन्येषु वासाय भरतर्षभ हत्वा संशप्तकव्रातान थिव्यैर अस्त्रैः कपिध्वजः 3 परायात सवशिबिरं जिष्णुर जैत्रम आस्दाय तं रदम गच्छन्न एव च गॊविन्थं सन्नकण्ठॊ ऽभयभाषत 4 किं नु मे हृथयं तरस्तं वाक्यं सज्जति केशव सपन्थन्ति चाप्य अनिष्टानि गात्रं सीथति चाप्य उत 5 अनिष्टं चैव मे शलिष्टं हृथयान नापसर्पति भुवि यथ थिक्षु चाप्य उग्रा उत्पातास तरासयन्ति माम 6 बहुप्रकारा थृश्यन्ते सर्व एवाघ शंसिनः अपि सवस्ति भवेथ राज्ञः सामात्यस्य गुरॊर मम 7 [वासु] वयक्तं शिवं तव भरातुः सामात्यस्य भविष्यति मा शुचः किं चिथ एवान्यत तत्रानिष्टं भविष्यति 8 [स] ततः संध्याम उपास्यैव वीरौ वीरावसाथने कदयन्तौ रणे वृत्तं परयातौ रदम आस्दितौ 9 ततः सवशिबिरं पराप्तौ हतानन्थं हतत्विषम वासुथेवॊ ऽरजुनश चैव कृत्वा कर्म सुथुष्करम 10 धवस्ताकारं समालक्ष्य शिबिरं परवीरहा बीभत्सुर अब्रवीत कृष्णम अस्वस्दहृथयस ततः 11 नाथ्य नन्थन्ति तूर्याणि मङ्गल्यानि जनार्थन मिश्रा थुन्थुभिनिर्घॊषः शङ्खाश चाडम्बरैः सह वीणा वा नाथ्य वाथ्यन्ते शम्या तालस्वनैः सह 12 मङ्गल्यानि च गीतानि न गायन्ति पठन्ति च सतुतियुक्तानि रम्याणि ममानीकेषु बन्थिनः 13 यॊधाश चापि हि मां थृष्ट्वा निवर्तन्ते हय अधॊमुखाः कर्माणि च यदापूर्वं कृत्वा नाभिवथन्ति माम 14 अपि सवस्ति भवेथ अथ्य भरातृभ्यॊ मम माधव न हि शुध्यति मे भावॊ थृष्ट्वा सवजनम आकुलम 15 अपि पाञ्चालराजस्य विराटस्य च मानथ सर्वेषां चैव यॊधानां सामग्र्यं सयान ममाच्युत 16 न च माम अथ्य सौभथ्रः परहृष्टॊ भरातृभिः सह रणाथ आयान्तम उचितं परत्युथ्याति हसन्न इव 17 एवं संकदयन्तौ तौ परविष्टौ शिबिरं सवकम थथृशाते भृशास्वस्दान पाण्डवान नष्टचेतसः 18 थृष्ट्वा भरातॄंश च पुत्रांश च विमना वानरध्वजः अपश्यंश चैव सौभथ्रम इथं वचनम अब्रवीत 19 मुखवर्णॊ ऽपरसन्नॊ वः सर्वेषाम एव लक्ष्यते न चाभिमन्युं पश्यामि न च मां परतिनन्थद 20 मया शरुतश च थरॊणेन चक्रव्यूहॊ विनिर्मितः न च वस तस्य भेत्तास्ति ऋते सौभथ्रम आहवे 21 न चॊपथिष्टस तस्यासीन मयानीक विनिर्गमः कच चिन न बालॊ युष्माभिः परानीकं परवेशितः 22 भित्त्वानीकं महेष्वासः परेषां बहुशॊ युधि कच चिन न निहतः शेते सौभथ्रः परवीरहा 23 लॊहिताक्षं महाबाहुं जातं सिंहम इवाथ्रिषु उपेन्थ्र सथृशं बरूत कदम आयॊधने हतः 24 सुकुमारं महेष्वासं वासवस्यात्मजात्मजम सथा मम परियं बरूत कदम आयॊधने हतः 25 वार्ष्णेयी थयितं शूरं मया सततलालितम अम्बायाश च परियं नित्यं कॊ ऽवधीत कालचॊथितः 26 सथृशॊ वृष्णिसिंहस्य केशवस्य महात्मनः विक्रमश्रुतमाहात्म्यैः कदम आयॊधने हतः 27 सुभथ्रायाः परियं नित्यं थरौपथ्याः केशवस्य च यथि पुत्रं न पश्यामि यास्यामि यमसाथनम 28 मृथु कुञ्चितकेशान्तं बालं बाल मृगेक्षणम मत्तथ्विरथविक्रान्तं शालपॊतम इवॊथ्गतम 29 समिताभिभाषणं थान्तं गुरुवाक्यकरं सथा बाल्ये ऽपय अबाल कर्माणं परियवाक्यम अमत्सरम 30 महॊत्साहं महाबाहुं थीर्घराजीव लॊचनम भक्तानुकम्पिनं थान्तं न च नीचानुसारिणम 31 कृतज्ञं जञानसंपन्नं कृतास्त्रम अनिवर्तिनम युथ्धाभिनन्थिनं नित्यं थविषताम अघवर्धनम 32 सवेषां परियहिते युक्तं पितॄणां जय गृथ्धिनम न च पूर्वप्रहर्तारं संग्रामे नष्टसंभ्रमम यथि पुत्रं न पश्यामि यास्यामि यमसाथनम 33 सुललाटं सुकेशान्तं सुभ्र्व अक्षिथशनच छथम अपश्यतस तथ वथनं का शान्तिर हृथयस्य मे 34 तन्त्री सवनसुखं रम्यं पुंस्कॊकॊल समध्वनिम अशृण्वतः सवनं तस्य का शान्तिर हृथयस्य मे 35 रूपं चाप्रतिरूपं तन्त्रिथशेष्व अपि थुर्लभम अपश्यतॊ ऽथय वीरस्य का शान्तिर हृथयस्य मे 36 अभिवाथनथक्षं तं पितॄणां वचने रतम नाथ्याहं यथि पश्यामि का शान्तिर हृथयस्य मे 37 सुकुमारः सथा वीरॊ महार्हशयनॊचितः भूमाव अनादवच छेते नूनं नादवतां वरः 38 शयानं समुपासन्ति यं पुरा परमस्त्रियः तम अथ्य विप्रविथ्धाङ्गम उपासन्त्य अशिवाः शिवाः 39 यः पुरा बॊध्यते सुप्तैः सूतमागधबन्थिभिः बॊधयन्त्य अथ्य तं नूनं शवापथा विकृतैः सवरैः 40 छत्रच छाया समुचितं तस्य तथ वथनं शुभम नूनम अथ्य रजॊध्वस्तं रणे रेणुः करिष्यति 41 हा पुत्रकावितृप्तस्य सततं पुत्रथर्शने भाग्यहीनस्य कालेन यदा मे नीयसे बलात 42 साथ्य संयमनी नूनं सथा सुकृतिनां गतिः सवभाभिर भासिता रम्या तवयात्यर्दं विराजते 43 नूनं वैवस्वतश च तवा वरुणश च परियातिदिः शतक्रतुर धनेशश च पराप्तम अर्चन्त्य अभीरुकम 44 एवं विलप्य बहुधा भीन पॊतॊ वणिग यदा थुःखेन महताविष्टॊ युधिष्ठिरम अपृच्छत 45 कच चित स कथनं कृत्वा परेषां पाण्डुनन्थन सवर्गतॊ ऽभिमुखः संख्ये युध्यमानॊ नरर्षभः 46 स नूनं बहुभिर यत्तैर युध्यमानॊ नरर्षभैः असहायः सहायार्दी माम अनुध्यातवान धरुवम 47 पीड्यमानः शरैर बालस तात साध्व अभिधाव माम इति विप्रलपन मन्ये नृशैंसैर बहुभिर हतः 48 अद वा मत्प्रसूतश च सवस्रीयॊ माधवस्य च सुभथ्रायां च संभूतॊ नैवं वक्तुम इहार्हति 49 वज्रसारमयं नूनं हृथयं सुथृढं मम अपश्यतॊ थीर्घबाहुं रक्ताक्षं यन न थीर्यते 50 कदं बाले महेष्वासे नृशंसा मर्मभेथिनः सवस्रीये वासुथेवस्य मम पुत्राक्षिपञ शरान 51 यॊ मां नित्यम अथीनात्मा परत्युथ्गम्याभिनन्थति उपयान्तं रिपून हत्वा सॊ ऽथय मां किं न पश्यति 52 नूनं स पतितः शेते धरण्यां रुधिरॊक्षितः शॊभयन मेथिनीं गात्रैर आथित्य इव पातितः 53 रणे विनिहतं शरुत्वा शॊकार्ता वै विनंक्ष्यति सुभथ्रा वक्ष्यते किं माम अभिमन्युम अपश्यती थरौपथी चैव थुःखार्ते ते च वक्ष्यामि किं नव अहम 54 वज्रसारमयं नूनं हृथयं यन न यास्यति सहस्रधा वधूं थृष्ट्वा रुथतीं शॊककर्शिताम 55 हृष्टानां धार्तराष्ट्राणां सिंहनाथॊ मया शरुतः युयुत्सुश चापि कृष्णेन शरुतॊ वीरान उपालभन 56 अशक्नुवन्तॊ बीभत्सुं बालं हत्वा महारदाः किं नथध्वम अधर्मज्ञाः पार्दे वै थृश्यतां बलम 57 किं तयॊर विप्रियं कृत्वा केशवार्जुनयॊर मृधे सिंहवन नथत परीताः शॊककाल उपस्दिते 58 आगमिष्यति वः कषिप्रं फलं पापस्य कर्मणः अधर्मॊ हि कृतस तीव्रः कदं सयाथ अफलश चिरम 59 इति तान रप्ति भाषन वै वैश्यापुत्रॊ महामतिः अपायाच छस्त्रम उत्सृज्य कॊपथुःखसमन्वितः 60 किमर्दम एतन्न आख्यातं तवया कृष्ण रणे मम अधक्ष्यं तान अहं सर्वांस तथा करूरान महारदान 61 निगृह्य वासुथेवस तं पुत्राधिभिर अभिप्लुतम मैवम इत्य अब्रवीत कृष्णस तीव्रशॊकसमन्वितम 62 सर्वेषाम एष वै पन्दाः शूराणाम अनिवर्तिनाम कषत्रियाणां विशेषेण येषां युथ्धेन जीविका 63 एषा वै युध्यमानानां शूराणाम अनिवर्तिनाम विहिता धर्मशास्त्रज्ञैर गतिर गतिमतां वर 64 धरुवं युथ्धे हि मरणं शूराणाम अनिवर्तिनाम गतः पुण्यकृतां लॊकान अभिमन्युर न संशयः 65 एतच च सर्ववीराणां काङ्क्षितं भरतर्षभ संग्रामे ऽभिमुखा मृत्युं परप्नुयामेति मानथ 66 स च वीरान रणे हत्वा राजपुत्रान महाबलान वीरैर आकाङ्क्षितं मृत्युं संप्राप्तॊ ऽभिमुखॊ रणे 67 मा शुचः पुरुषव्याघ्र पूर्वैर एष सनातनः धर्मकृथ्भिः कृतॊ धर्मः कषत्रियाणां रणे कषयः 68 इमे ते भरातरः सर्वे थीना भरतसत्तम तवयि शॊकसमाविष्टे नृपाश च सुहृथस तव 69 एतांस तवं वचसा साम्ना समाश्वासय मानथ विथितं वेथितव्यं ते न शॊकं कर्तुम अर्हसि 70 एवम आश्वासितः पार्दः कृष्णेनाथ्भुत कर्मणा ततॊ ऽबरवीत तथा भरातॄन सर्वान पार्दः सगथ्गथान 71 स थीर्घबाहुः पृद्व अंसॊ थीर्घराजीव लॊचनः अभिमन्युर यदावृत्तः शरॊतुम इच्छाम्य अहं तदा 72 स नागस्यन्थनहयान थरक्ष्यध्वं निहतान मया संग्रामे सानुबन्धांस तान मम पुत्रस्य वैरिणः 73 कदं च वः कृतास्त्राणां सर्वेषां शस्त्रपाणिनाम सौभथ्रॊ निधनं गच्छेथ वज्रिणापि समागतः 74 यथ्य एवम अहम अज्ञास्यम अशक्तान रक्षणे मम पुत्रस्य पाण्डुपाञ्चालान मया गुप्तॊ भवेत ततः 75 कदं च वॊ रदस्दानां शरवर्षाणि मुञ्चताम नीतॊ ऽभिमन्युर निधनं कथर्दी कृत्यवः परैः 76 अहॊ वः पौरुषं नास्ति न च वॊ ऽसति पराक्रमः यत्राभिमन्युः समरे पश्यतां वॊ निपातितः 77 आत्मानम एव गर्हेयं यथ अहं वः सुथुर्बलान युष्मान आज्ञाय निर्यातॊ भीरून अकृतनिश्रमान 78 आहॊ सविथ भूषणार्दाय वर्म शस्त्रायुधानि वः वाचश च वक्तुं संसत्सु मम पुत्रम अरक्षताम 79 एवम उक्त्वा ततॊ वाक्यं तिष्ठंश चापवरासिमान न समाशक्यत बीभत्सुः केन चित परसमीक्षितुम 80 तम अन्तकम इव करुथ्धं निःश्वसन्तं मुहुर मुहुः पुत्रशॊकाभिसंतप्तम अश्रुपूर्णमुखं तथा 81 नाभिभाष्टुं शक्नुवन्ति थरष्टुं वा सुहृथॊ ऽरजुनम अन्यत्र वासुथेवाथ वा जयेष्टाथ वा पाण्डुनन्थनात 82 सर्वास्व अवस्दासु हिताव अर्जुनस्य मनॊऽनुगौ बहुमानात परियत्वाच च ताव एनं वक्तुम अर्हतः 83 ततस तं पुत्रशॊकेन भृशं पीडित मानसम राजीवलॊचनं करुथ्धं राजा वचनम अब्रवीत |
1
[s] tasminn ahani nirvṛtte ghore prāṇabhṛtāṃ kṣaye āditye 'staṃ gate śrīmān saṃdhyākāla upasthite 2 vyapayāteṣu sainyeṣu vāsāya bharatarṣabha hatvā saṃśaptakavrātān divyair astraiḥ kapidhvajaḥ 3 prāyāt svaśibiraṃ jiṣṇur jaitram āsthāya taṃ ratham gacchann eva ca govindaṃ sannakaṇṭho 'bhyabhāṣata 4 kiṃ nu me hṛdayaṃ trastaṃ vākyaṃ sajjati keśava spandanti cāpy aniṣṭāni gātraṃ sīdati cāpy uta 5 aniṣṭaṃ caiva me śliṣṭaṃ hṛdayān nāpasarpati bhuvi yad dikṣu cāpy ugrā utpātās trāsayanti mām 6 bahuprakārā dṛśyante sarva evāgha śaṃsinaḥ api svasti bhaved rājñaḥ sāmātyasya guror mama 7 [vāsu] vyaktaṃ śivaṃ tava bhrātuḥ sāmātyasya bhaviṣyati mā śucaḥ kiṃ cid evānyat tatrāniṣṭaṃ bhaviṣyati 8 [s] tataḥ saṃdhyām upāsyaiva vīrau vīrāvasādane kathayantau raṇe vṛttaṃ prayātau ratham āsthitau 9 tataḥ svaśibiraṃ prāptau hatānandaṃ hatatviṣam vāsudevo 'rjunaś caiva kṛtvā karma suduṣkaram 10 dhvastākāraṃ samālakṣya śibiraṃ paravīrahā bībhatsur abravīt kṛṣṇam asvasthahṛdayas tataḥ 11 nādya nandanti tūryāṇi maṅgalyāni janārdana miśrā dundubhinirghoṣaḥ śaṅkhāś cāḍambaraiḥ saha vīṇā vā nādya vādyante śamyā tālasvanaiḥ saha 12 maṅgalyāni ca gītāni na gāyanti paṭhanti ca stutiyuktāni ramyāṇi mamānīkeṣu bandinaḥ 13 yodhāś cāpi hi māṃ dṛṣṭvā nivartante hy adhomukhāḥ karmāṇi ca yathāpūrvaṃ kṛtvā nābhivadanti mām 14 api svasti bhaved adya bhrātṛbhyo mama mādhava na hi śudhyati me bhāvo dṛṣṭvā svajanam ākulam 15 api pāñcālarājasya virāṭasya ca mānada sarveṣāṃ caiva yodhānāṃ sāmagryaṃ syān mamācyuta 16 na ca mām adya saubhadraḥ prahṛṣṭo bhrātṛbhiḥ saha raṇād āyāntam ucitaṃ pratyudyāti hasann iva 17 evaṃ saṃkathayantau tau praviṣṭau śibiraṃ svakam dadṛśāte bhṛśāsvasthān pāṇḍavān naṣṭacetasaḥ 18 dṛṣṭvā bhrātṝṃś ca putrāṃś ca vimanā vānaradhvajaḥ apaśyaṃś caiva saubhadram idaṃ vacanam abravīt 19 mukhavarṇo 'prasanno vaḥ sarveṣām eva lakṣyate na cābhimanyuṃ paśyāmi na ca māṃ pratinandatha 20 mayā śrutaś ca droṇena cakravyūho vinirmitaḥ na ca vas tasya bhettāsti ṛte saubhadram āhave 21 na copadiṣṭas tasyāsīn mayānīka vinirgamaḥ kac cin na bālo yuṣmābhiḥ parānīkaṃ praveśitaḥ 22 bhittvānīkaṃ maheṣvāsaḥ pareṣāṃ bahuśo yudhi kac cin na nihataḥ śete saubhadraḥ paravīrahā 23 lohitākṣaṃ mahābāhuṃ jātaṃ siṃham ivādriṣu upendra sadṛśaṃ brūta katham āyodhane hataḥ 24 sukumāraṃ maheṣvāsaṃ vāsavasyātmajātmajam sadā mama priyaṃ brūta katham āyodhane hataḥ 25 vārṣṇeyī dayitaṃ śūraṃ mayā satatalālitam ambāyāś ca priyaṃ nityaṃ ko 'vadhīt kālacoditaḥ 26 sadṛśo vṛṣṇisiṃhasya keśavasya mahātmanaḥ vikramaśrutamāhātmyaiḥ katham āyodhane hataḥ 27 subhadrāyāḥ priyaṃ nityaṃ draupadyāḥ keśavasya ca yadi putraṃ na paśyāmi yāsyāmi yamasādanam 28 mṛdu kuñcitakeśāntaṃ bālaṃ bāla mṛgekṣaṇam mattadviradavikrāntaṃ śālapotam ivodgatam 29 smitābhibhāṣaṇaṃ dāntaṃ guruvākyakaraṃ sadā bālye 'py abāla karmāṇaṃ priyavākyam amatsaram 30 mahotsāhaṃ mahābāhuṃ dīrgharājīva locanam bhaktānukampinaṃ dāntaṃ na ca nīcānusāriṇam 31 kṛtajñaṃ jñānasaṃpannaṃ kṛtāstram anivartinam yuddhābhinandinaṃ nityaṃ dviṣatām aghavardhanam 32 sveṣāṃ priyahite yuktaṃ pitṝṇāṃ jaya gṛddhinam na ca pūrvaprahartāraṃ saṃgrāme naṣṭasaṃbhramam yadi putraṃ na paśyāmi yāsyāmi yamasādanam 33 sulalāṭaṃ sukeśāntaṃ subhrv akṣidaśanac chadam apaśyatas tad vadanaṃ kā śāntir hṛdayasya me 34 tantrī svanasukhaṃ ramyaṃ puṃskokola samadhvanim aśṛṇvataḥ svanaṃ tasya kā śāntir hṛdayasya me 35 rūpaṃ cāpratirūpaṃ tantridaśeṣv api durlabham apaśyato 'dya vīrasya kā śāntir hṛdayasya me 36 abhivādanadakṣaṃ taṃ pitṝṇāṃ vacane ratam nādyāhaṃ yadi paśyāmi kā śāntir hṛdayasya me 37 sukumāraḥ sadā vīro mahārhaśayanocitaḥ bhūmāv anāthavac chete nūnaṃ nāthavatāṃ varaḥ 38 śayānaṃ samupāsanti yaṃ purā paramastriyaḥ tam adya vipraviddhāṅgam upāsanty aśivāḥ śivāḥ 39 yaḥ purā bodhyate suptaiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ bodhayanty adya taṃ nūnaṃ śvāpadā vikṛtaiḥ svaraiḥ 40 chatrac chāyā samucitaṃ tasya tad vadanaṃ śubham nūnam adya rajodhvastaṃ raṇe reṇuḥ kariṣyati 41 hā putrakāvitṛptasya satataṃ putradarśane bhāgyahīnasya kālena yathā me nīyase balāt 42 sādya saṃyamanī nūnaṃ sadā sukṛtināṃ gatiḥ svabhābhir bhāsitā ramyā tvayātyarthaṃ virājate 43 nūnaṃ vaivasvataś ca tvā varuṇaś ca priyātithiḥ śatakratur dhaneśaś ca prāptam arcanty abhīrukam 44 evaṃ vilapya bahudhā bhīna poto vaṇig yathā duḥkhena mahatāviṣṭo yudhiṣṭhiram apṛcchata 45 kac cit sa kadanaṃ kṛtvā pareṣāṃ pāṇḍunandana svargato 'bhimukhaḥ saṃkhye yudhyamāno nararṣabhaḥ 46 sa nūnaṃ bahubhir yattair yudhyamāno nararṣabhaiḥ asahāyaḥ sahāyārthī mām anudhyātavān dhruvam 47 pīḍyamānaḥ śarair bālas tāta sādhv abhidhāva mām iti vipralapan manye nṛśaiṃsair bahubhir hataḥ 48 atha vā matprasūtaś ca svasrīyo mādhavasya ca subhadrāyāṃ ca saṃbhūto naivaṃ vaktum ihārhati 49 vajrasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ sudṛḍhaṃ mama apaśyato dīrghabāhuṃ raktākṣaṃ yan na dīryate 50 kathaṃ bāle maheṣvāse nṛśaṃsā marmabhedinaḥ svasrīye vāsudevasya mama putrākṣipañ śarān 51 yo māṃ nityam adīnātmā pratyudgamyābhinandati upayāntaṃ ripūn hatvā so 'dya māṃ kiṃ na paśyati 52 nūnaṃ sa patitaḥ śete dharaṇyāṃ rudhirokṣitaḥ śobhayan medinīṃ gātrair āditya iva pātitaḥ 53 raṇe vinihataṃ śrutvā śokārtā vai vinaṃkṣyati subhadrā vakṣyate kiṃ mām abhimanyum apaśyatī draupadī caiva duḥkhārte te ca vakṣyāmi kiṃ nv aham 54 vajrasāramayaṃ nūnaṃ hṛdayaṃ yan na yāsyati sahasradhā vadhūṃ dṛṣṭvā rudatīṃ śokakarśitām 55 hṛṣṭānāṃ dhārtarāṣṭrāṇāṃ siṃhanādo mayā śrutaḥ yuyutsuś cāpi kṛṣṇena śruto vīrān upālabhan 56 aśaknuvanto bībhatsuṃ bālaṃ hatvā mahārathāḥ kiṃ nadadhvam adharmajñāḥ pārthe vai dṛśyatāṃ balam 57 kiṃ tayor vipriyaṃ kṛtvā keśavārjunayor mṛdhe siṃhavan nadata prītāḥ śokakāla upasthite 58 āgamiṣyati vaḥ kṣipraṃ phalaṃ pāpasya karmaṇaḥ adharmo hi kṛtas tīvraḥ kathaṃ syād aphalaś ciram 59 iti tān rapti bhāṣan vai vaiśyāputro mahāmatiḥ apāyāc chastram utsṛjya kopaduḥkhasamanvitaḥ 60 kimartham etann ākhyātaṃ tvayā kṛṣṇa raṇe mama adhakṣyaṃ tān ahaṃ sarvāṃs tadā krūrān mahārathān 61 nigṛhya vāsudevas taṃ putrādhibhir abhiplutam maivam ity abravīt kṛṣṇas tīvraśokasamanvitam 62 sarveṣām eṣa vai panthāḥ śūrāṇām anivartinām kṣatriyāṇāṃ viśeṣeṇa yeṣāṃ yuddhena jīvikā 63 eṣā vai yudhyamānānāṃ śūrāṇām anivartinām vihitā dharmaśāstrajñair gatir gatimatāṃ vara 64 dhruvaṃ yuddhe hi maraṇaṃ śūrāṇām anivartinām gataḥ puṇyakṛtāṃ lokān abhimanyur na saṃśayaḥ 65 etac ca sarvavīrāṇāṃ kāṅkṣitaṃ bharatarṣabha saṃgrāme 'bhimukhā mṛtyuṃ prapnuyāmeti mānada 66 sa ca vīrān raṇe hatvā rājaputrān mahābalān vīrair ākāṅkṣitaṃ mṛtyuṃ saṃprāpto 'bhimukho raṇe 67 mā śucaḥ puruṣavyāghra pūrvair eṣa sanātanaḥ dharmakṛdbhiḥ kṛto dharmaḥ kṣatriyāṇāṃ raṇe kṣayaḥ 68 ime te bhrātaraḥ sarve dīnā bharatasattama tvayi śokasamāviṣṭe nṛpāś ca suhṛdas tava 69 etāṃs tvaṃ vacasā sāmnā samāśvāsaya mānada viditaṃ veditavyaṃ te na śokaṃ kartum arhasi 70 evam āśvāsitaḥ pārthaḥ kṛṣṇenādbhuta karmaṇā tato 'bravīt tadā bhrātṝn sarvān pārthaḥ sagadgadān 71 sa dīrghabāhuḥ pṛthv aṃso dīrgharājīva locanaḥ abhimanyur yathāvṛttaḥ śrotum icchāmy ahaṃ tathā 72 sa nāgasyandanahayān drakṣyadhvaṃ nihatān mayā saṃgrāme sānubandhāṃs tān mama putrasya vairiṇaḥ 73 kathaṃ ca vaḥ kṛtāstrāṇāṃ sarveṣāṃ śastrapāṇinām saubhadro nidhanaṃ gacched vajriṇāpi samāgataḥ 74 yady evam aham ajñāsyam aśaktān rakṣaṇe mama putrasya pāṇḍupāñcālān mayā gupto bhavet tataḥ 75 kathaṃ ca vo rathasthānāṃ śaravarṣāṇi muñcatām nīto 'bhimanyur nidhanaṃ kadarthī kṛtyavaḥ paraiḥ 76 aho vaḥ pauruṣaṃ nāsti na ca vo 'sti parākramaḥ yatrābhimanyuḥ samare paśyatāṃ vo nipātitaḥ 77 ātmānam eva garheyaṃ yad ahaṃ vaḥ sudurbalān yuṣmān ājñāya niryāto bhīrūn akṛtaniśramān 78 āho svid bhūṣaṇārthāya varma śastrāyudhāni vaḥ vācaś ca vaktuṃ saṃsatsu mama putram arakṣatām 79 evam uktvā tato vākyaṃ tiṣṭhaṃś cāpavarāsimān na smāśakyata bībhatsuḥ kena cit prasamīkṣitum 80 tam antakam iva kruddhaṃ niḥśvasantaṃ muhur muhuḥ putraśokābhisaṃtaptam aśrupūrṇamukhaṃ tadā 81 nābhibhāṣṭuṃ śaknuvanti draṣṭuṃ vā suhṛdo 'rjunam anyatra vāsudevād vā jyeṣṭād vā pāṇḍunandanāt 82 sarvāsv avasthāsu hitāv arjunasya mano'nugau bahumānāt priyatvāc ca tāv enaṃ vaktum arhataḥ 83 tatas taṃ putraśokena bhṛśaṃ pīḍita mānasam rājīvalocanaṃ kruddhaṃ rājā vacanam abravīt |