|
1
[स] एतच छरुत्वा वचस तस्य केशवस्य महात्मनः सुभथ्रा पुत्रशॊकार्ता विललाप सुथुःखिता 2 हा पुत्र मम मन्थायाः कदं संयुगम एत्य ह निधनं पराप्तवांस तात पितृतुल्यपराक्रमः 3 कदम इन्थीवरश्यामं सुथंष्ट्रं चारुलॊचनम मुखं ते थृश्यते वत्स गुण्ठितं रणरेणुना 4 नूनं शूरं निपतितं तवां पश्यन्त्य अनिवर्तिनम सुशिरॊ गरीव बाह्वंसं वयूढॊरस्कं निरूथरम 5 चारूपचित सर्वाङ्गं सवक्षं शस्त्रक्षताचितम भूतानि तवा निरीक्षन्ते नूनं चन्थ्रम इवॊथितम 6 शयनीयं पुरा यस्य सपर्ध्यास्तरण संवृतम भूमाव अथ्य कदं शेषे विप्र विथ्धः सुखॊचितः 7 यॊ ऽनवास्यत पुरा वीरॊ वरस्त्रीभिर महाभुजः कदम अन्वास्यते सॊ ऽथय शिवाभिः पतितॊ मृधे 8 यॊ ऽसतूयत पुरा हृष्टैः सूतमागधबन्थिभिः सॊ ऽथय करव्याथ गणैर घॊरैर विनथथ्भिर उपास्यते 9 पाण्डवेषु च नादेषु वृष्णिवीरेषु चाभिभॊ पाञ्चालेषु च वीरेषु हतः केनास्य अनादवत 10 अतृप्त थर्शना पुत्रथर्शनस्य तवानघ मन्थभाग्या गमिष्यामि वयक्तम अथ्य यमक्षयम 11 विशालाक्षं सुकेशान्तं चारु वाक्यं सुगन्धि च तव पुत्र कथा भूयॊ मुखं थरक्ष्यामि निर्व्रणम 12 धिग बलं भीमसेनस्य धिक पार्दस्य धनुष्मताम धिग वीर्यं वृष्णिवीराणां पाञ्चालानां च धिग बलम 13 धिक केकयांस तदा चेथीन मत्स्यांश चैवाद सृञ्जयान ये तवा रणे गतं वीरं न जानन्ति निपातितम 14 अथ्य पश्यामि पृदिवीं शून्याम इव हतत्विषम अभिमन्युम अपश्यन्ती शॊकव्याकुल लॊचना 15 सवस्रीयं वासुथेवस्य पुत्रं गाण्डीवधन्वनः कदं तवा विरदं वीरं थरक्ष्याम्य अन्यैर निपातितम 16 हा वीर थृष्टॊ नष्टश च धनं सवप्न इवासि मे अहॊ हय अनित्यं मानुष्यं जलबुथ्बुथ चञ्चलम 17 इमां ते तरुणीं भार्यां तवथ आधिभिर अभिप्लुताम कदं संधारयिष्यामि विवत्साम इव धेनुकाम 18 अहॊ हय अकाले परस्दानं कृतवान असि पुत्रक विहाय फलकाले मां सुगृथ्धां तव थर्शने 19 नूनं गतिः कृतान्तस्य पराज्ञैर अपि सुथुर्विथा यत्र तवं केशवे नादे संग्रामे ऽनादवथ धतः 20 यज्वनां थानशीलानां बराह्मणानां कृतात्मनाम चरितब्रह्म चर्याणां पुण्यतीर्दावगाहिनाम 21 कृतज्ञानां वथान्यानां गुरुशुश्रूषिणाम अपि सहस्रथक्षिणानां च या गतिस ताम अवाप्नुहि 22 या गतिर युध्यमानानां शूराणाम अनिवर्तिनाम हत्वारीन निहतानां च संग्रामे तां गतिं वरज 23 गॊसहस्रप्रथातॄणां करतुथानां च या गतिः नैवेशिकं चाभिमतं थथतां या गतिः शुभा 24 बरह्मचर्येण यां यान्ति मुनयः संशितव्रता एकपत्न्यश च यां यान्ति तां गतिं वरज पुत्रक 25 राज्ञां सुचरितैर या च गतिर भवति शाश्वती चतुराश्रमिणां पुण्यैः पावितानां सुरक्षितैः 26 थीनानुकम्पिनां या च सततं संविभागिनाम पैशुन्याच च निवृत्तानां तां गतिं वरज पुत्रक 27 वरतिनां धर्मशीलानां गुरुशुश्रूषिणाम अपि अमॊघातिदिनां या च तां गतिं वरज पुत्रक 28 ऋतुकाले सवकां पत्नीं गच्छतां या मनस्विनाम न चान्यथारसेवीनां तां गतिं वरज पुत्रक 29 साम्ना ये सर्वभूतानि गच्छन्ति गतमत्सराः नारुंतुथानां कषमिणां या गतिस ताम अवाप्नुहि 30 मधु मांसनिवृत्तानां मथाथ थम्भात तदानृतात परॊपताप तयक्तानां तां गतिं वरज पुत्रक 31 हरीमन्तः सर्वशास्त्रज्ञा जञानतृप्ता जितेन्थ्रियाः यां गतिं साधवॊ यान्ति तां गतिं वरज पुत्रक 32 एवं विलपतीं थीनां सुभथ्रां शॊककर्शिताम अभ्यपथ्यत पाञ्चाली वैराती सहिता तथा 33 ताः परकामं रुथित्वा च विपल्य च सुथुःखिताः उन्मत्तवत तथा राजन विसंज्ञा नयपतन कषितौ 34 सॊपचारस तु कृष्णस तां थुःखितां भृशथुःखितः सिक्त्वाम्भसा समाश्वास्य तत तथ उक्त्वा हितं वचः 35 विसंज्ञकल्पां रुथतीम अपविथ्धां परवेपतीम भगिनीं पुण्डरीकाक्ष इथं वचनम अब्रवीत 36 सुभथ्रे मा शुचः पुत्रं पाञ्चाल्याश्वासयॊत्तराम गतॊ ऽभिमन्युः परदितां गतिं कषत्रिय पुंगवः 37 ये चान्ये ऽपि कुले सन्ति पुरुषा नॊ वरानने सर्वे ते वै गतिं यान्तु अभिमन्यॊर यशस्विनः 38 कुर्याम तथ वयं कर्म करियासुः सुहृथश च नः कृतवान याथृग अथ्यैकस तव पुत्रॊ महारदः 39 एवम आश्वास्य भगिनीं थरौपथीम अपि चॊत्तराम पार्दस्यैव महाबाहुः पार्श्वम आगाथ अरिंथमः 40 ततॊ ऽभयनुज्ञाय नृपान कृष्णॊ बन्धूंस तदाभिभूः विवेशान्तःपुरं राजंस ते ऽनये जग्मुर यदालयम |
1
[s] etac chrutvā vacas tasya keśavasya mahātmanaḥ subhadrā putraśokārtā vilalāpa suduḥkhitā 2 hā putra mama mandāyāḥ kathaṃ saṃyugam etya ha nidhanaṃ prāptavāṃs tāta pitṛtulyaparākramaḥ 3 katham indīvaraśyāmaṃ sudaṃṣṭraṃ cārulocanam mukhaṃ te dṛśyate vatsa guṇṭhitaṃ raṇareṇunā 4 nūnaṃ śūraṃ nipatitaṃ tvāṃ paśyanty anivartinam suśiro grīva bāhvaṃsaṃ vyūḍhoraskaṃ nirūdaram 5 cārūpacita sarvāṅgaṃ svakṣaṃ śastrakṣatācitam bhūtāni tvā nirīkṣante nūnaṃ candram ivoditam 6 śayanīyaṃ purā yasya spardhyāstaraṇa saṃvṛtam bhūmāv adya kathaṃ śeṣe vipra viddhaḥ sukhocitaḥ 7 yo 'nvāsyata purā vīro varastrībhir mahābhujaḥ katham anvāsyate so 'dya śivābhiḥ patito mṛdhe 8 yo 'stūyata purā hṛṣṭaiḥ sūtamāgadhabandibhiḥ so 'dya kravyād gaṇair ghorair vinadadbhir upāsyate 9 pāṇḍaveṣu ca nātheṣu vṛṣṇivīreṣu cābhibho pāñcāleṣu ca vīreṣu hataḥ kenāsy anāthavat 10 atṛpta darśanā putradarśanasya tavānagha mandabhāgyā gamiṣyāmi vyaktam adya yamakṣayam 11 viśālākṣaṃ sukeśāntaṃ cāru vākyaṃ sugandhi ca tava putra kadā bhūyo mukhaṃ drakṣyāmi nirvraṇam 12 dhig balaṃ bhīmasenasya dhik pārthasya dhanuṣmatām dhig vīryaṃ vṛṣṇivīrāṇāṃ pāñcālānāṃ ca dhig balam 13 dhik kekayāṃs tathā cedīn matsyāṃś caivātha sṛñjayān ye tvā raṇe gataṃ vīraṃ na jānanti nipātitam 14 adya paśyāmi pṛthivīṃ śūnyām iva hatatviṣam abhimanyum apaśyantī śokavyākula locanā 15 svasrīyaṃ vāsudevasya putraṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ kathaṃ tvā virathaṃ vīraṃ drakṣyāmy anyair nipātitam 16 hā vīra dṛṣṭo naṣṭaś ca dhanaṃ svapna ivāsi me aho hy anityaṃ mānuṣyaṃ jalabudbuda cañcalam 17 imāṃ te taruṇīṃ bhāryāṃ tvad ādhibhir abhiplutām kathaṃ saṃdhārayiṣyāmi vivatsām iva dhenukām 18 aho hy akāle prasthānaṃ kṛtavān asi putraka vihāya phalakāle māṃ sugṛddhāṃ tava darśane 19 nūnaṃ gatiḥ kṛtāntasya prājñair api sudurvidā yatra tvaṃ keśave nāthe saṃgrāme 'nāthavad dhataḥ 20 yajvanāṃ dānaśīlānāṃ brāhmaṇānāṃ kṛtātmanām caritabrahma caryāṇāṃ puṇyatīrthāvagāhinām 21 kṛtajñānāṃ vadānyānāṃ guruśuśrūṣiṇām api sahasradakṣiṇānāṃ ca yā gatis tām avāpnuhi 22 yā gatir yudhyamānānāṃ śūrāṇām anivartinām hatvārīn nihatānāṃ ca saṃgrāme tāṃ gatiṃ vraja 23 gosahasrapradātṝṇāṃ kratudānāṃ ca yā gatiḥ naiveśikaṃ cābhimataṃ dadatāṃ yā gatiḥ śubhā 24 brahmacaryeṇa yāṃ yānti munayaḥ saṃśitavratā ekapatnyaś ca yāṃ yānti tāṃ gatiṃ vraja putraka 25 rājñāṃ sucaritair yā ca gatir bhavati śāśvatī caturāśramiṇāṃ puṇyaiḥ pāvitānāṃ surakṣitaiḥ 26 dīnānukampināṃ yā ca satataṃ saṃvibhāginām paiśunyāc ca nivṛttānāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka 27 vratināṃ dharmaśīlānāṃ guruśuśrūṣiṇām api amoghātithināṃ yā ca tāṃ gatiṃ vraja putraka 28 ṛtukāle svakāṃ patnīṃ gacchatāṃ yā manasvinām na cānyadārasevīnāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka 29 sāmnā ye sarvabhūtāni gacchanti gatamatsarāḥ nāruṃtudānāṃ kṣamiṇāṃ yā gatis tām avāpnuhi 30 madhu māṃsanivṛttānāṃ madād dambhāt tathānṛtāt paropatāpa tyaktānāṃ tāṃ gatiṃ vraja putraka 31 hrīmantaḥ sarvaśāstrajñā jñānatṛptā jitendriyāḥ yāṃ gatiṃ sādhavo yānti tāṃ gatiṃ vraja putraka 32 evaṃ vilapatīṃ dīnāṃ subhadrāṃ śokakarśitām abhyapadyata pāñcālī vairātī sahitā tadā 33 tāḥ prakāmaṃ ruditvā ca vipalya ca suduḥkhitāḥ unmattavat tadā rājan visaṃjñā nyapatan kṣitau 34 sopacāras tu kṛṣṇas tāṃ duḥkhitāṃ bhṛśaduḥkhitaḥ siktvāmbhasā samāśvāsya tat tad uktvā hitaṃ vacaḥ 35 visaṃjñakalpāṃ rudatīm apaviddhāṃ pravepatīm bhaginīṃ puṇḍarīkākṣa idaṃ vacanam abravīt 36 subhadre mā śucaḥ putraṃ pāñcālyāśvāsayottarām gato 'bhimanyuḥ prathitāṃ gatiṃ kṣatriya puṃgavaḥ 37 ye cānye 'pi kule santi puruṣā no varānane sarve te vai gatiṃ yāntu abhimanyor yaśasvinaḥ 38 kuryāma tad vayaṃ karma kriyāsuḥ suhṛdaś ca naḥ kṛtavān yādṛg adyaikas tava putro mahārathaḥ 39 evam āśvāsya bhaginīṃ draupadīm api cottarām pārthasyaiva mahābāhuḥ pārśvam āgād ariṃdamaḥ 40 tato 'bhyanujñāya nṛpān kṛṣṇo bandhūṃs tathābhibhūḥ viveśāntaḥpuraṃ rājaṃs te 'nye jagmur yathālayam |