|
1
[स] परविष्टयॊर महाराज पार्द वार्ष्णेययॊस तथा थुर्यॊधने परयाते च पृष्ठतः पुरुषर्षभे 2 जवेनाभ्यथ्रवन थरॊणं महता निस्वनेन च पाण्डवाः सॊमकैः सार्धं ततॊ युथ्धम अवर्तत 3 तथ युथ्धम अभवथ घॊरं तुमुलं लॊमहर्षणम पाञ्चालानां कुरूणां च वयूहस्य पुरतॊ ऽथभुतम 4 राजन कथा चिन नास्माभिर थृष्टं ताथृङ न च शरुतम याथृङ मध्यगते सूर्ये युथ्धम आसीथ विशां पते 5 धृष्टथ्युम्नमुखाः पार्दा वयूढानीकाः परहारिणः थरॊणस्य सैन्यं ते सर्वे शरवर्षैर अवाकिरन 6 वयं थरॊणं पुरस्कृत्य सर्वशस्त्रभृतां वरम पार्षत परमुखान पार्दान अभ्यवर्षाम सायकैः 7 महामेघाव इवॊथीर्णौ मिश्रवातौ हिमात्यये सेनाग्रे विप्रकाशेते रुचिरे रदभूषिते 8 समेत्य तु महासेने चक्रतुर वेगम उत्तमम जाह्नवी यमुने नथ्यौ परावृषीवॊल्बणॊथके 9 नानाशस्त्रपुरॊ वातॊ थविपाश्वरदसंवृतः गथा विथ्युन महारौथ्रः संग्रामजलथॊ महान 10 भारथ्वाजानिलॊथ्धूतः शरधारा सहस्रवान अभ्यवर्षन महारौथ्रः पाण्डुसेनाग्निम उथ्धतम 11 समुथ्रम इव घर्मान्ते विवान घॊरॊ महानिलः वयक्षॊभयथ अनीकानि पाण्डवानां थविजॊत्तमः 12 ते ऽपि सर्वप्रयत्नेन थरॊणम एव समाथ्रवन बिभित्सन्तॊ महासेनं वार्यौघाः परबला इव 13 वारयाम आस तान थरॊणॊ जलौघान अचलॊ यदा पाण्डवान समरे करुथ्धान पाञ्चालांश च स केकयान 14 अदापरे ऽपि राजानः परावृत्य समन्ततः महाबाला रणे शूराः पाञ्चालान अन्ववारयन 15 ततॊ रणे नरव्याघ्रः पार्षतः पाण्डवैः सह संजघानासकृथ थरॊणं बिभित्सुर अरिवाहिनीम 16 यदैव शरवर्षाणि थरॊणॊ वर्षति पार्षते तदैव शरवर्षाणि धृष्टथ्युम्नॊ ऽभयवर्षत 17 सनिस्त्रिंशपुरॊ वातः शक्तिप्रासर्ष्टि संवृतः जया विथ्युच चापसंह्राथॊ धृष्टथ्युम्न बलाहकः 18 शरधाराश्म वर्षाणि वयसृजत सर्वतॊथिशम निघ्नन रदवराश्वौघांश छाथयाम आस वाहिनीम 19 यं यम आर्छच छरैर थरॊणः पाण्डवानां रदव्रजम ततस ततः शरैर थरॊणम अपाकर्षत पार्षतः 20 तदा तु यतमानस्य थरॊणस्य युधि भारत धृष्टथ्युम्नं समासाथ्य तरिधा सैन्यम अभिथ्यत 21 भॊजम एके नयवर्तन्त जलसंधम अदापरे पाण्डवैर हन्यमानाश च थरॊणम एवापरे ऽवरजन 22 सैन्यान्य अघटयथ यानि थरॊणस तु रदिनां वरः वयधमच चापि तान्य अस्य घृष्टथ्युम्नॊ महारदः 23 धार्तराष्टास तरिधा भूता वध्यन्ते पाण्डुसृञ्जयैः अगॊपाः पशवॊ ऽरण्ये बहुभिः शवापथैर इव 24 कालः संग्रसते यॊधान धृष्टथ्युम्नेन मॊहितान संग्रामे तुमुले तस्मिन्न इति संमेनिरे जनाः 25 कुनृपस्य यदा राष्ट्रं थुर्भिक्षव्याधितस्करैः थराव्यते तथ्वथ आपन्ना पाण्डवैस तव वाहिनी 26 अर्करश्मि परभिन्नेषु शस्त्रेषु कवचेषु च चक्षूंषि परतिहन्यन्ते सैन्येन रजसा तदा 27 तरिधा भूतेषु सैन्येषु वध्यमानेषु पाण्डवैः अमर्षितस ततॊ थरॊणः पाञ्चालान वयधमच छरैः 28 मृथ्नतस तान्य अनीकानि निघ्नतश चापि सायकैः बभूव रूपं थरॊणस्य कालाग्नेर इव थीप्यतः 29 रदं नागं हयं चापि पत्तिनश च विशां पते एकैकेनेषुणा संख्ये निर्बिभेथ महारदः 30 पाण्डवानां तु सैन्येषु नास्ति कश चित स भारत थधार यॊ रणे बाणान थरॊण चापच्युताञ शितान 31 तत पच्यमानम अर्केण थरॊण सायकतापितम बभ्राम पार्षतं सैन्यं तत्र तत्रैव भारत 32 तदैव पार्षतेनापि काल्यमानं बलं तव अभवत सर्वतॊ थीप्तं शुष्कं वनम इवाग्निना 33 वध्यमानेषु सैन्येषु थरॊण पार्षत सायकैः तयक्त्वा पराणान परं शक्त्या परायुध्यन्त सम सैनिकाः 34 तावकानां परेषां च युध्यतां भरतर्षभ नासीत कश चिन महाराज यॊ ऽतयाक्षीत संयुगं भयात 35 भीमसेनं तु कौन्तेयं सॊथर्याः पर्यवारयन विविंशतिश चित्रसेनॊ विकर्णश च महारदः 36 विन्थानुविन्थाव आवन्त्यौ कषेमधूर्तिश च वीर्यवान तरयाणां तव पुत्राणां तरय एवानुयायिनः 37 बाह्लीक राजस तेजस्वी कुलपुत्रॊ महारदः सह सेनः सहामात्यॊ थरापथेयान अवारयत 38 शब्यॊ गॊवासनॊ राजा यॊधैर थशशतावरैः काश्यस्याभिभुवः पुत्रं पराक्रान्तम अवारयत 39 अजातशत्रुं कौन्तेयं जवलन्तम इव पावकम मथ्राणमेश्वरः शल्यॊ राजा राजानम आवृणॊत 40 थुःशासनस तव अवस्दाप्य सवम अनीकम अमर्षणः सात्यकिं परययौ करुथ्धः शूरॊ रदवरं युधि 41 सवकेनाहम अनीकेन संनथ्ध कवचावृतः चतुःशतैर महेष्वासैश चेकितानम अवारयम 42 शकुनिस तु सहानीकॊ माथ्रीपुत्रम अवारयत गान्धारकैः सप्तशतैश चापशक्तिशरासिभिः 43 विन्थानुविन्थाव आवन्त्यौ विराटं मत्स्यम आर्छताम पराणांस तयक्त्वा महेष्वासौ मित्रार्दे ऽभयुथ्यतौ युधि 44 शिखण्डिनं याज्ञसेनिं रुन्धानम अपराजितम बाह्लिकः परतिसंयत्तः पराक्रानम अवारयत 45 धृष्टथ्युम्नं च पाञ्चाल्यं करूरैः सार्धं परभथ्रकैः आवन्त्यः सह सौवीरैः करुथ्ध रूपम अवारयत 46 घटॊत्कचं तदा शूरं राक्षसं करूर यॊधिनम अलायुधॊ ऽथरवत तूर्णं करुथ्धम आयान्तम आहवे 47 अलम्बुसं राक्षसेन्थ्रं कुन्तिभॊजॊ महारदः सैन्येन महता युक्तः करुथ्ध रूपम अवारयत 48 सैन्धवः पृष्ठतस तव आसीत सर्वसैन्यस्य भारत रक्षितः परमेष्वासैः कृपप्रभृतिभी रदैः 49 तस्यास्तां चक्ररक्षौ थवौ सैन्धवस्य बृहत्तमौ थरौणिर थक्षिणतॊ राजन सूतपुत्रश च वामतः 50 पृष्ठगॊपास तु तस्यासन सौमथत्ति पुरॊगमाः कृपश च वृषसेनश च शलः शल्यश च थुर्जयः 51 नीतिमन्तॊ महेष्वासाः सर्वे युथ्धविशारथाः सैन्धवस्य विधायैवं रक्षां युयुधिरे तथा |
1
[s] praviṣṭayor mahārāja pārtha vārṣṇeyayos tadā duryodhane prayāte ca pṛṣṭhataḥ puruṣarṣabhe 2 javenābhyadravan droṇaṃ mahatā nisvanena ca pāṇḍavāḥ somakaiḥ sārdhaṃ tato yuddham avartata 3 tad yuddham abhavad ghoraṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam pāñcālānāṃ kurūṇāṃ ca vyūhasya purato 'dbhutam 4 rājan kadā cin nāsmābhir dṛṣṭaṃ tādṛṅ na ca śrutam yādṛṅ madhyagate sūrye yuddham āsīd viśāṃ pate 5 dhṛṣṭadyumnamukhāḥ pārthā vyūḍhānīkāḥ prahāriṇaḥ droṇasya sainyaṃ te sarve śaravarṣair avākiran 6 vayaṃ droṇaṃ puraskṛtya sarvaśastrabhṛtāṃ varam pārṣata pramukhān pārthān abhyavarṣāma sāyakaiḥ 7 mahāmeghāv ivodīrṇau miśravātau himātyaye senāgre viprakāśete rucire rathabhūṣite 8 sametya tu mahāsene cakratur vegam uttamam jāhnavī yamune nadyau prāvṛṣīvolbaṇodake 9 nānāśastrapuro vāto dvipāśvarathasaṃvṛtaḥ gadā vidyun mahāraudraḥ saṃgrāmajalado mahān 10 bhāradvājāniloddhūtaḥ śaradhārā sahasravān abhyavarṣan mahāraudraḥ pāṇḍusenāgnim uddhatam 11 samudram iva gharmānte vivān ghoro mahānilaḥ vyakṣobhayad anīkāni pāṇḍavānāṃ dvijottamaḥ 12 te 'pi sarvaprayatnena droṇam eva samādravan bibhitsanto mahāsenaṃ vāryaughāḥ prabalā iva 13 vārayām āsa tān droṇo jalaughān acalo yathā pāṇḍavān samare kruddhān pāñcālāṃś ca sa kekayān 14 athāpare 'pi rājānaḥ parāvṛtya samantataḥ mahābālā raṇe śūrāḥ pāñcālān anvavārayan 15 tato raṇe naravyāghraḥ pārṣataḥ pāṇḍavaiḥ saha saṃjaghānāsakṛd droṇaṃ bibhitsur arivāhinīm 16 yathaiva śaravarṣāṇi droṇo varṣati pārṣate tathaiva śaravarṣāṇi dhṛṣṭadyumno 'bhyavarṣata 17 sanistriṃśapuro vātaḥ śaktiprāsarṣṭi saṃvṛtaḥ jyā vidyuc cāpasaṃhrādo dhṛṣṭadyumna balāhakaḥ 18 śaradhārāśma varṣāṇi vyasṛjat sarvatodiśam nighnan rathavarāśvaughāṃś chādayām āsa vāhinīm 19 yaṃ yam ārchac charair droṇaḥ pāṇḍavānāṃ rathavrajam tatas tataḥ śarair droṇam apākarṣata pārṣataḥ 20 tathā tu yatamānasya droṇasya yudhi bhārata dhṛṣṭadyumnaṃ samāsādya tridhā sainyam abhidyata 21 bhojam eke nyavartanta jalasaṃdham athāpare pāṇḍavair hanyamānāś ca droṇam evāpare 'vrajan 22 sainyāny aghaṭayad yāni droṇas tu rathināṃ varaḥ vyadhamac cāpi tāny asya ghṛṣṭadyumno mahārathaḥ 23 dhārtarāṣṭās tridhā bhūtā vadhyante pāṇḍusṛñjayaiḥ agopāḥ paśavo 'raṇye bahubhiḥ śvāpadair iva 24 kālaḥ saṃgrasate yodhān dhṛṣṭadyumnena mohitān saṃgrāme tumule tasminn iti saṃmenire janāḥ 25 kunṛpasya yathā rāṣṭraṃ durbhikṣavyādhitaskaraiḥ drāvyate tadvad āpannā pāṇḍavais tava vāhinī 26 arkaraśmi prabhinneṣu śastreṣu kavaceṣu ca cakṣūṃṣi pratihanyante sainyena rajasā tathā 27 tridhā bhūteṣu sainyeṣu vadhyamāneṣu pāṇḍavaiḥ amarṣitas tato droṇaḥ pāñcālān vyadhamac charaiḥ 28 mṛdnatas tāny anīkāni nighnataś cāpi sāyakaiḥ babhūva rūpaṃ droṇasya kālāgner iva dīpyataḥ 29 rathaṃ nāgaṃ hayaṃ cāpi pattinaś ca viśāṃ pate ekaikeneṣuṇā saṃkhye nirbibheda mahārathaḥ 30 pāṇḍavānāṃ tu sainyeṣu nāsti kaś cit sa bhārata dadhāra yo raṇe bāṇān droṇa cāpacyutāñ śitān 31 tat pacyamānam arkeṇa droṇa sāyakatāpitam babhrāma pārṣataṃ sainyaṃ tatra tatraiva bhārata 32 tathaiva pārṣatenāpi kālyamānaṃ balaṃ tava abhavat sarvato dīptaṃ śuṣkaṃ vanam ivāgninā 33 vadhyamāneṣu sainyeṣu droṇa pārṣata sāyakaiḥ tyaktvā prāṇān paraṃ śaktyā prāyudhyanta sma sainikāḥ 34 tāvakānāṃ pareṣāṃ ca yudhyatāṃ bharatarṣabha nāsīt kaś cin mahārāja yo 'tyākṣīt saṃyugaṃ bhayāt 35 bhīmasenaṃ tu kaunteyaṃ sodaryāḥ paryavārayan viviṃśatiś citraseno vikarṇaś ca mahārathaḥ 36 vindānuvindāv āvantyau kṣemadhūrtiś ca vīryavān trayāṇāṃ tava putrāṇāṃ traya evānuyāyinaḥ 37 bāhlīka rājas tejasvī kulaputro mahārathaḥ saha senaḥ sahāmātyo drāpadeyān avārayat 38 śabyo govāsano rājā yodhair daśaśatāvaraiḥ kāśyasyābhibhuvaḥ putraṃ parākrāntam avārayat 39 ajātaśatruṃ kaunteyaṃ jvalantam iva pāvakam madrāṇameśvaraḥ śalyo rājā rājānam āvṛṇot 40 duḥśāsanas tv avasthāpya svam anīkam amarṣaṇaḥ sātyakiṃ prayayau kruddhaḥ śūro rathavaraṃ yudhi 41 svakenāham anīkena saṃnaddha kavacāvṛtaḥ catuḥśatair maheṣvāsaiś cekitānam avārayam 42 śakunis tu sahānīko mādrīputram avārayat gāndhārakaiḥ saptaśataiś cāpaśaktiśarāsibhiḥ 43 vindānuvindāv āvantyau virāṭaṃ matsyam ārchatām prāṇāṃs tyaktvā maheṣvāsau mitrārthe 'bhyudyatau yudhi 44 śikhaṇḍinaṃ yājñaseniṃ rundhānam aparājitam bāhlikaḥ pratisaṃyattaḥ parākrānam avārayat 45 dhṛṣṭadyumnaṃ ca pāñcālyaṃ krūraiḥ sārdhaṃ prabhadrakaiḥ āvantyaḥ saha sauvīraiḥ kruddha rūpam avārayat 46 ghaṭotkacaṃ tathā śūraṃ rākṣasaṃ krūra yodhinam alāyudho 'dravat tūrṇaṃ kruddham āyāntam āhave 47 alambusaṃ rākṣasendraṃ kuntibhojo mahārathaḥ sainyena mahatā yuktaḥ kruddha rūpam avārayat 48 saindhavaḥ pṛṣṭhatas tv āsīt sarvasainyasya bhārata rakṣitaḥ parameṣvāsaiḥ kṛpaprabhṛtibhī rathaiḥ 49 tasyāstāṃ cakrarakṣau dvau saindhavasya bṛhattamau drauṇir dakṣiṇato rājan sūtaputraś ca vāmataḥ 50 pṛṣṭhagopās tu tasyāsan saumadatti purogamāḥ kṛpaś ca vṛṣasenaś ca śalaḥ śalyaś ca durjayaḥ 51 nītimanto maheṣvāsāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ saindhavasya vidhāyaivaṃ rakṣāṃ yuyudhire tadā |