|
1
[धृ] बाणे तस्मिन निकृत्ते तु धृष्टथ्युम्ने च मॊक्षिते तेन वृष्णिप्रवीरेण युयुधानेन संजय 2 अमर्षितॊ महेष्वासः सर्वशस्त्रभृतां वरः नरव्याघ्रः शिनेः पौत्रे थरॊणः किम अकरॊथ युधि 3 [स] संप्रथ्रुतः करॊधविषॊ वयाथितास्य शरासनः तीक्ष्णधारेषु थशनः शितनाराच थंष्ट्रवान 4 संरम्भामर्ष ताम्राक्षॊ महाहिर इव निःश्वसन नरवीर परमुथितैः शॊणैर अश्वैर महाजवैः 5 उत्पतथ्भिर इवाकाशं करमथ्भिर इव सर्वतः रुक्मपुङ्खाञ शरान अस्यन युयुधानम उपाथ्रवत 6 शरपात महावर्षं रदघॊषबलाहकम कार्मुकाकर्ष विक्षिप्तं नाराचबहु विथ्युतम 7 शक्तिखड्गाशनि धरं करॊधवेगसमुत्दितम थरॊण मेघम अनावार्यं हयमारुत चॊथितम 8 थृष्ट्वैवाभिपतन्तं तं शूरः परपुरंजयः उवाच सूतं शैनेयः परहसन युथ्धथुर्मथः 9 एतं वै बराह्मणं करूरं सवकर्मण्य अनवस्दितम आश्रयं धार्तराष्ट्रस्य राज्ञॊ थुःखभयावहम 10 शीघ्रं परजवितैर अश्वैः परत्युथ्याहि परहृष्टवत आचार्यं राजपुत्राणां सततं शूरमानिनम 11 ततॊ रजतसंकाशा माधवस्य हयॊत्तमाः थरॊणस्याभिमुखाः शीघ्रम अगच्छन वातरंहसः 12 इषुजालावृतं घॊरम अन्धकारम अनन्तरम अनाधृष्यम इवान्येषां शूराणाम अभवत तथा 13 ततः शीघ्रास्त्र विथुषॊर थरॊण सात्वतयॊस तथा नान्तर्म शरवृष्टीनां थृश्यते नरसिंहयॊः 14 इषूणां संनिपातेन शब्थॊ धाराभिघातजः शुश्रुवे शक्रम उक्तानाम अशनीनाम इव सवनः 15 नाराचैर अतिविथ्धानां शराणां रूपम आबभौ आशीविषविथष्टानां सर्पाणाम इव भारत 16 तयॊर जयातलनिर्घॊषॊ वयश्रूयत सुथारुणः अजस्रं शैलशृङ्गाणां वज्रेणाहन्यताम इव 17 उभयॊस तौ रदौ राजंस ते चाश्वास्तौ च सारदी रुक्मपुङ्खैः शरैश छन्नाश चित्ररूपा बभुस तथा 18 निर्मलानाम अजिह्मानां नाराचानां विशां पते निर्मुक्ताशीविषाभानां संपातॊ ऽभूत सुथारुणः 19 उभयॊः पतिते छत्त्रं तदैव पतितौ धवजौ उभौ रुधिरसिक्ताङ्गाव उभौ च विजयैषिणौ 20 सरवथ्भिः शॊणितं गात्रैः परस्रुताव इव वारणौ अन्यॊन्यम अभिविध्येतां जीवितान्तकरैः शरैः 21 गर्जितॊत्क्रुष्ट संनाथाः शङ्खथुन्थुभिनिस्वनाः उपारमन महाराज वयाजहार न कश चन 22 तूष्णींभूतान्य अनीकानि यॊधा युथ्धाथ उपारमन थथृशे थवैरदं ताभ्यां जातकौतूहलॊ जनः 23 रदिनॊ हस्तियन्तारॊ हयारॊहाः पथातयः अवैक्षन्ताचलैर नेत्रैः परिवार्य रदर्षभौ 24 हस्त्यनीकान्य अतिष्ठन्त तहानीकानि वाजिनाम तदैव रदवाहिन्यः परतिव्यूह्य वयवस्दिताः 25 मुक्ता विथ्रुमचित्रैश च मणिकाञ्चनभूषितैः धवजैर आभरणैश चित्रैः कवचैश च हिरण्मयैः 26 वैजयन्ती पताकाभिः परिस्तॊमाङ्गकम्बलैः विमलैर निशितैः शस्त्रैर हयानां च परकीर्णकैः 27 जातरूपमयीभिश च राजतीभिश च मूर्धसु गजानां कुम्भमालाभिर थन्तवेष्टैश च भारत 28 सबलाकाः स खथ्यॊताः सैरावत शतह्रथाः अथृश्यन्तॊष्ण पर्याये मेघानाम इव वागुराः 29 अपश्यन्न अस्मथीयाश च ते च यौधिष्ठिराः सदिताः तथ युथ्धं युयुधानस्य थरॊणस्य च महात्मनः 30 विमानाग्रगता थेवा बरह्म शक्रपुरॊगमाः सिथ्धचारणसंघाश च विथ्याधरमहॊरगाः 31 गतप्रत्यागताक्षेपैश चित्रैः शस्त्रविघातिभिः विविधैर विस्मयं जग्मुस तयॊः पुरुषसिंहयॊः 32 हस्तलाघवम अस्त्रेषु थर्शयन्तौ महाबलौ अन्यॊन्यं समविध्येतां शरैस तौ थरॊण सात्यकी 33 ततॊ थरॊणस्य थाशार्हः शरांश चिच्छेथ संयुगे पत्रिभिः सुथृढैर आशु धनुश चैव महाथ्युते 34 निमेषान्तरमात्रेण भारथ्वाजॊ ऽपरं धनुः सज्यं चकार तच चाशु चिच्छेथास्य स सात्यकिः 35 ततस तवरन पुनर थरॊणॊ धनुर हस्तॊ वयतिष्ठत सज्यं सज्यं पुनश चास्य चिच्छेथ निशितैः शरैः 36 ततॊ ऽसय संयुगे थरॊणॊ थृष्ट्वा कर्मातिमानुषम युयुधानस्य राजेन्थ्र मनसेथम अचिन्तयत 37 एतथ अस्त्रबलं रामे कार्तवीर्ये धनंजये भीष्मे च पुरुषव्याघ्रे यथ इथं सात्वतां वरे 38 तं चास्य मनसा थरॊणः पूजयाम आस विक्रमम लाघवं वासवस्येव संप्रेक्ष्य थविजसत्तमः 39 तुतॊषास्त्रविथां शरेष्ठस तदा थेवाः स वासवाः न ताम आलक्षयाम आसुर लघुतां शीघ्रकारिणः 40 थेवाश च युयुधानस्य गन्धर्वाश च विशां पते सिथ्धचारणसंघाश च विथुर थरॊणस्य कर्म तत 41 ततॊ ऽनयथ धनुर आथाय थरॊणः कषत्रिय मर्थनः अस्त्रैर अस्त्रविथां शरेष्ठॊ यॊधयाम आस भारत 42 तस्यास्त्राण्य अस्त्रमायाभिः परतिहन्य स सात्यकिः जघान निशितैर बाणैस तथ अथ्भुतम इवाभवत 43 तस्यातिमानुषं कर्म थृष्ट्वान्यैर असमं रणे युक्तं यॊगेन यॊगज्ञास तावकाः समपूजयन 44 यथ अस्त्रम अस्यति थरॊणस तथ एवास्यति सात्यकिः तम आचार्यॊ ऽपय असंभ्रान्तॊ ऽयॊधयत्ल्शत्रु तापनः 45 ततः करुथ्धॊ महाराज धनुर्वेथस्य पारगः वधाय युयुधानस्य थिव्यम अस्त्रम उथैरयत 46 तथ आग्नेयं महाघॊरं विपुघ्नम उपलक्ष्य सः अस्त्रं थिव्यं महेष्वासॊ वारुणं समुथैरयत 47 हाहाकारॊ महान आसीथ थृष्ट्वा थिव्यास्त्रधारिणौ न विचेरुस तथाकाशे भूतान्य आकाशगान्य अपि 48 अस्त्रे ते वारुणाग्नेये ताभ्यां बाणसमाहिते न तावथ अभिषज्येते वयावर्तथ अद भास्करः 49 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा भीमसेनश च पाण्डवः नकुलः सहथेवश च पर्यरक्षन्त सात्यकिम 50 धृष्ट्वथ्युम्न मुखैः सार्धं विराटश च स केकयः मत्स्याः शाल्वेय सेनाश च थरॊणम आजग्मुर अञ्जसा 51 थुःशासनं पुरस्कृत्य राजपुत्रः सहस्रशः थरॊणम अभ्युपपथ्यन्त सपत्नैः परिवारितम 52 ततॊ युथ्धम अभूथ राजंस तव तेषां च धन्विनाम रजसा संवृते लॊके शरजालसमावृते 53 सर्वम आविग्नम अभवन न पराज्ञायत किं चन सैन्येन रजसा धवस्ते निर्मर्याथम अवर्तत |
1
[dhṛ] bāṇe tasmin nikṛtte tu dhṛṣṭadyumne ca mokṣite tena vṛṣṇipravīreṇa yuyudhānena saṃjaya 2 amarṣito maheṣvāsaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ naravyāghraḥ śineḥ pautre droṇaḥ kim akarod yudhi 3 [s] saṃpradrutaḥ krodhaviṣo vyāditāsya śarāsanaḥ tīkṣṇadhāreṣu daśanaḥ śitanārāca daṃṣṭravān 4 saṃrambhāmarṣa tāmrākṣo mahāhir iva niḥśvasan naravīra pramuditaiḥ śoṇair aśvair mahājavaiḥ 5 utpatadbhir ivākāśaṃ kramadbhir iva sarvataḥ rukmapuṅkhāñ śarān asyan yuyudhānam upādravat 6 śarapāta mahāvarṣaṃ rathaghoṣabalāhakam kārmukākarṣa vikṣiptaṃ nārācabahu vidyutam 7 śaktikhaḍgāśani dharaṃ krodhavegasamutthitam droṇa megham anāvāryaṃ hayamāruta coditam 8 dṛṣṭvaivābhipatantaṃ taṃ śūraḥ parapuraṃjayaḥ uvāca sūtaṃ śaineyaḥ prahasan yuddhadurmadaḥ 9 etaṃ vai brāhmaṇaṃ krūraṃ svakarmaṇy anavasthitam āśrayaṃ dhārtarāṣṭrasya rājño duḥkhabhayāvaham 10 śīghraṃ prajavitair aśvaiḥ pratyudyāhi prahṛṣṭavat ācāryaṃ rājaputrāṇāṃ satataṃ śūramāninam 11 tato rajatasaṃkāśā mādhavasya hayottamāḥ droṇasyābhimukhāḥ śīghram agacchan vātaraṃhasaḥ 12 iṣujālāvṛtaṃ ghoram andhakāram anantaram anādhṛṣyam ivānyeṣāṃ śūrāṇām abhavat tadā 13 tataḥ śīghrāstra viduṣor droṇa sātvatayos tadā nāntarma śaravṛṣṭīnāṃ dṛśyate narasiṃhayoḥ 14 iṣūṇāṃ saṃnipātena śabdo dhārābhighātajaḥ śuśruve śakram uktānām aśanīnām iva svanaḥ 15 nārācair atividdhānāṃ śarāṇāṃ rūpam ābabhau āśīviṣavidaṣṭānāṃ sarpāṇām iva bhārata 16 tayor jyātalanirghoṣo vyaśrūyata sudāruṇaḥ ajasraṃ śailaśṛṅgāṇāṃ vajreṇāhanyatām iva 17 ubhayos tau rathau rājaṃs te cāśvāstau ca sārathī rukmapuṅkhaiḥ śaraiś channāś citrarūpā babhus tadā 18 nirmalānām ajihmānāṃ nārācānāṃ viśāṃ pate nirmuktāśīviṣābhānāṃ saṃpāto 'bhūt sudāruṇaḥ 19 ubhayoḥ patite chattraṃ tathaiva patitau dhvajau ubhau rudhirasiktāṅgāv ubhau ca vijayaiṣiṇau 20 sravadbhiḥ śoṇitaṃ gātraiḥ prasrutāv iva vāraṇau anyonyam abhividhyetāṃ jīvitāntakaraiḥ śaraiḥ 21 garjitotkruṣṭa saṃnādāḥ śaṅkhadundubhinisvanāḥ upāraman mahārāja vyājahāra na kaś cana 22 tūṣṇīṃbhūtāny anīkāni yodhā yuddhād upāraman dadṛśe dvairathaṃ tābhyāṃ jātakautūhalo janaḥ 23 rathino hastiyantāro hayārohāḥ padātayaḥ avaikṣantācalair netraiḥ parivārya ratharṣabhau 24 hastyanīkāny atiṣṭhanta tahānīkāni vājinām tathaiva rathavāhinyaḥ prativyūhya vyavasthitāḥ 25 muktā vidrumacitraiś ca maṇikāñcanabhūṣitaiḥ dhvajair ābharaṇaiś citraiḥ kavacaiś ca hiraṇmayaiḥ 26 vaijayantī patākābhiḥ paristomāṅgakambalaiḥ vimalair niśitaiḥ śastrair hayānāṃ ca prakīrṇakaiḥ 27 jātarūpamayībhiś ca rājatībhiś ca mūrdhasu gajānāṃ kumbhamālābhir dantaveṣṭaiś ca bhārata 28 sabalākāḥ sa khadyotāḥ sairāvata śatahradāḥ adṛśyantoṣṇa paryāye meghānām iva vāgurāḥ 29 apaśyann asmadīyāś ca te ca yaudhiṣṭhirāḥ sthitāḥ tad yuddhaṃ yuyudhānasya droṇasya ca mahātmanaḥ 30 vimānāgragatā devā brahma śakrapurogamāḥ siddhacāraṇasaṃghāś ca vidyādharamahoragāḥ 31 gatapratyāgatākṣepaiś citraiḥ śastravighātibhiḥ vividhair vismayaṃ jagmus tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ 32 hastalāghavam astreṣu darśayantau mahābalau anyonyaṃ samavidhyetāṃ śarais tau droṇa sātyakī 33 tato droṇasya dāśārhaḥ śarāṃś ciccheda saṃyuge patribhiḥ sudṛḍhair āśu dhanuś caiva mahādyute 34 nimeṣāntaramātreṇa bhāradvājo 'paraṃ dhanuḥ sajyaṃ cakāra tac cāśu cicchedāsya sa sātyakiḥ 35 tatas tvaran punar droṇo dhanur hasto vyatiṣṭhata sajyaṃ sajyaṃ punaś cāsya ciccheda niśitaiḥ śaraiḥ 36 tato 'sya saṃyuge droṇo dṛṣṭvā karmātimānuṣam yuyudhānasya rājendra manasedam acintayat 37 etad astrabalaṃ rāme kārtavīrye dhanaṃjaye bhīṣme ca puruṣavyāghre yad idaṃ sātvatāṃ vare 38 taṃ cāsya manasā droṇaḥ pūjayām āsa vikramam lāghavaṃ vāsavasyeva saṃprekṣya dvijasattamaḥ 39 tutoṣāstravidāṃ śreṣṭhas tathā devāḥ sa vāsavāḥ na tām ālakṣayām āsur laghutāṃ śīghrakāriṇaḥ 40 devāś ca yuyudhānasya gandharvāś ca viśāṃ pate siddhacāraṇasaṃghāś ca vidur droṇasya karma tat 41 tato 'nyad dhanur ādāya droṇaḥ kṣatriya mardanaḥ astrair astravidāṃ śreṣṭho yodhayām āsa bhārata 42 tasyāstrāṇy astramāyābhiḥ pratihanya sa sātyakiḥ jaghāna niśitair bāṇais tad adbhutam ivābhavat 43 tasyātimānuṣaṃ karma dṛṣṭvānyair asamaṃ raṇe yuktaṃ yogena yogajñās tāvakāḥ samapūjayan 44 yad astram asyati droṇas tad evāsyati sātyakiḥ tam ācāryo 'py asaṃbhrānto 'yodhayatlśatru tāpanaḥ 45 tataḥ kruddho mahārāja dhanurvedasya pāragaḥ vadhāya yuyudhānasya divyam astram udairayat 46 tad āgneyaṃ mahāghoraṃ vipughnam upalakṣya saḥ astraṃ divyaṃ maheṣvāso vāruṇaṃ samudairayat 47 hāhākāro mahān āsīd dṛṣṭvā divyāstradhāriṇau na vicerus tadākāśe bhūtāny ākāśagāny api 48 astre te vāruṇāgneye tābhyāṃ bāṇasamāhite na tāvad abhiṣajyete vyāvartad atha bhāskaraḥ 49 tato yudhiṣṭhiro rājā bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ nakulaḥ sahadevaś ca paryarakṣanta sātyakim 50 dhṛṣṭvadyumna mukhaiḥ sārdhaṃ virāṭaś ca sa kekayaḥ matsyāḥ śālveya senāś ca droṇam ājagmur añjasā 51 duḥśāsanaṃ puraskṛtya rājaputraḥ sahasraśaḥ droṇam abhyupapadyanta sapatnaiḥ parivāritam 52 tato yuddham abhūd rājaṃs tava teṣāṃ ca dhanvinām rajasā saṃvṛte loke śarajālasamāvṛte 53 sarvam āvignam abhavan na prājñāyata kiṃ cana sainyena rajasā dhvaste nirmaryādam avartata |