|
1
[स] परिवर्तमाने तव आथित्ये तत्र सूर्यस्य रश्मिभिः रजसा कीर्यमाणाश च मन्थी भूताश च सैनिकाः 2 तिष्ठतां युध्यमानानां पुनरावर्तताम अपि भज्यतां जयतां चैव जगाम तथ अहः शनैः 3 तदा तेषु विषक्तेषु सैन्येषु जय गृथ्धिषु अर्जुनॊ वासुथेवश च सैन्धवायैव जग्मतुः 4 रदमार्ग परमाणं तु कौन्तेयॊ निशितैः शरैः चकार तत्र पन्दानं ययौ येन जनार्थनः 5 यत्र यत्र रदॊ याति पाण्डवस्य महात्मनः तत्र तत्रैव थीर्यन्ते सेनास तव विशां पते 6 रदशिक्षां तु थाशार्हॊ थर्शयाम आस वीर्यवान उत्तमाधममध्यानि मण्डलानि विथर्शयन 7 ते तु नामाङ्किताः पीताः कालज्वलन संनिभाः सनायु नथ्धाः सुपर्वाणः पृदवॊ थीर्घगामिनः 8 वैणवायस्मय शराः सवायता विविधाननाः रुधिरं पतगैः सार्धं पराणिनां पपुर आहवे 9 रदस्दिरः करॊशमात्रे यान अस्यत्य अर्जुनः शरान रदे करॊशम अतिक्रान्ते तस्य ते घनन्ति शात्रवान 10 तार्क्ष्य मारुत रंहॊभिर वाजिभिः साधु वाहिभिः तदागच्छथ धृषीकेशः कृत्स्नं विस्मापयञ जगत 11 न तदा गच्छति रदस तपनस्य विशां पते नेन्थ्रस्य न च रुथ्रस्य नापि वैश्रवणस्य च 12 नान्यस्य समरे राजन गतपूर्वस तदा रदः यदा ययाव अर्जुनस्य मनॊ ऽभिप्राय शीघ्रगः 13 परविश्य तु रणे राजन केशवः परवीरहा सेना मध्ये हयांस तूर्णं चॊथयाम आस भारत 14 ततस तस्य रदौघस्य मध्यं पराप्य हयॊत्तमाः कृच्छ्रेण रदम ऊहुस तं कषुत्पिपासाश्रमान्विताः 15 कषताश च बहुभिः शस्त्रैर युथ्धशौण्डैर अनेकशः मण्डलानि विचित्राणि विचेरुस ते मुहुर मुहुः 16 हतानां वाजिनागानां रदानां च नरैः सह उपरिष्टाथ अतिक्रान्ताः शैलाभानां सहस्रशः 17 एतस्मिन्न अन्तरे वीराव आवन्त्यौ भरातरौ नृप सहसेनौ समार्छेतां पाण्डवं कलान्तवाहनम 18 ताव अर्जुनं चतुःषष्ट्या सप्तत्या च जनार्थनम शराणां च शतेनाश्वान अविध्येतां मुथान्वितौ 19 ताव अर्जुनॊ महाराज नवभिर नतपर्वभिः आजघान रणे करुथ्धॊ मर्मज्ञॊ मर्मभेथिभिः 20 ततस तौ तु शरौघेण बीभत्सुं सह केशवम आच्छाथयेतां संरब्धौ सिंहनाथं च नेथतुः 21 तयॊस तु धनुषी चित्रे भल्लाभ्यां शवेतवाहनः चिच्छेथ समरे तूर्णं धवजौ च कनकॊज्ज्वलौ 22 अदान्ये धनुषी राजन परगृह्य समरे तथा पाण्डवं भृशसंक्रुथ्धाव अर्थयाम आसतुः शरैः 23 तयॊस तु भृशसंक्रुथ्धः शराभ्यां पाण्डुनन्थनः चिच्छेथ धनुषी तूर्णं भूय एव धनंजयः 24 तदान्यैर विशिखैस तूर्णं हेमपुङ्खैः शिलाशितैः जघानाश्वान सपथातांस तदॊभौ पार्ष्णिसारदी 25 जयेष्ठस्य च शिरः कायात कषुरप्रेण नयकृन्तत स पपात हतः पृद्व्यां वातरुग्ण इव थरुमः 26 विन्थं तु निहतं थृष्ट्वा अनुविन्थः परतापवान हताश्वं रदम उत्सृज्य गथां गृह्य महाबलः 27 अभ्यथ्रवत संग्रामे भरातुर वधम अनुस्मरन गथया गथिनां शरेष्ठॊ नृत्यन्न इव महारदः 28 अनुविन्थस तु थगया ललाटे मधुसूथनम सपृष्ट्वा नाकम्पयत करुथ्धॊ मैनाकम इव पर्वतम 29 तस्यार्जुनः शरिः षड्भिर गरीवां पाथौ भुजौ शिरः निचकर्त स संछिन्नः पपाताथ्रिचयॊ यदा 30 ततस तौ निहतौ थृष्ट्वा तयॊ राजन पथानुगाः अभ्यथ्रवन्त संक्रुथ्धाः किरन्तः शतशः शरान 31 तान अर्जुनः शरैस तूर्णं निहत्य भरतर्षभ वयरॊचत यदा वह्निर थावं थग्ध्वा हिमात्यये 32 तयॊः सेनाम अतिक्रम्य कृच्छ्रान निर्याथ धनंजयः विबभौ जलथान भित्त्वा थिवाकर इवॊथितः 33 तं थृष्ट्वा कुरवस तरस्ताः परहृष्टाश चाभवन पुनः अभ्यवर्षंस तथा पार्दं समन्ताथ भरतर्षभ 34 शरान्तं चैनं समालक्ष्य जञात्वा थूरे च सैन्धवम सिंहनाथेन महता सर्वतः पर्यवारयन 35 तांस तु थृष्ट्वा सुसंरब्धान उत्स्मयन पुरुषर्षभः शनकैर इव थाशार्हम अर्जुनॊ वाक्यम अब्रवीत 36 शरार्थिताश च गलानाश च हया थूरे च सैन्धवः किम इहानन्तरं कार्यं जयायिष्ठं तव रॊचते 37 बरूहि कृष्ण यदातत्त्वं तवं हि पराज्ञतमः सथा भवन नेत्रा रणे शत्रून विजेष्यन्तीह पाण्डवाः 38 मम तव अनन्तर्म कृत्यं यथ वै तत संनिबॊध मे हयान विमुच्य हि सुखं विशल्यान कुरु माघव 39 एवम उक्तस तु पार्देन केशवः परत्युवाच तम ममाप्य एतन मतं पाद यथ इथं ते परभाषितम 40 [अर्ज] अहम आवारयिष्यामि सर्वसैन्यानि केशव तवम अप्य अत्र यदान्यायं कुरु कायम अनन्तरम 41 [स] सॊ ऽवतीर्य रदॊपस्दाथ असंभ्रान्तॊ धनंजयः गाण्डीवं धनुर आथाय तस्दौ गिरिर इवाचलः 42 तम अभ्यधावन करॊशन्तः कषत्रिया जयकाङ्क्षिणः इथं छिथ्रम इति जञात्वा धरणीस्दं धनंजयम 43 तम एकं रदवंशेन महता पर्यवारयन विकर्षन्तश च चापानि विसृजन्तश च सायकान 44 अस्त्राणि च विचित्राणि करुथ्धास तत्र वयथर्शयन छाथयन्तः शरैः पार्दं मेघा इव थिवाकरम 45 अभ्यथ्रवन्त वेगेन कषत्रियाः कषत्रियर्षभम रदसिंहं रदॊथाराः सिंहं मत्ता इव थविपाः 46 तत्र पार्दस्य भुजयॊर महथ बलम अथृश्यत यत करुथ्धॊ बहुलाः सेनाः सर्वतः समवारयत 47 अस्त्रैर अस्त्राणि संवार्य थविषतां सर्वतॊ विभुः इषुभिर बहुभिस तूर्णं सर्वान एव समावृणॊत 48 तत्रान्तरिक्षे बाणानां परगाढानां विशां पते संघर्षेण महार्चिष्मान पावकः समजायत 49 तत्र तत्र महेष्वासैः शवसथ्भिः शॊणिथ उक्षितैः हयैर नागैश च संभिन्नैर नथथ्भिश चारि कर्शनैः 50 संरब्धैश चारिभिर वीरैः परार्दयथ्भिर जयं मृधे एकस्दैर बहुभिः करुथ्धैर ऊष्मा व समजायत 51 शरॊर्मिणं धवजावर्तं नागनक्रं थुरत्ययम पथातिमत्स्य कलिलं शङ्खथुन्थुभिनिस्वनम 52 असंख्येयम अपारं च रजॊ ऽऽभीलम अतीव च उष्णीष कमठच छन्नं पताकाफेन मालिनम 53 रदसागरम अक्षॊभ्यं मातङ्गाङ्गशिला चितम वेला भूतास तथा पार्दः पत्रिभिः समवारयत 54 ततॊ जनार्थनः संख्ये परियं पुरुषसत्तमम असंभ्रान्तॊ महाबाहुर अर्जुनं वाक्यम अब्रवीत 55 उथपानम इहाश्वानां नालम अस्ति रणे ऽरजुने परीप्सन्ते जलं चेमे पेयं च तव अवगाहनम 56 इथम अस्तीत्य असंभ्रान्तॊ बरुवन्न अस्त्रेण मेथिनीम अभिहत्यार्जुनश चक्रे वाजिपानं सरः शुभम 57 शरवंशं शरस्दूणं शराच्छाथनम अथ्भुतम शरवेश्माकरॊत पार्दस तवष्टेवाथ्भुत कर्मकृत 58 ततः परहस्य गॊविन्थः साधु साध्व इत्य अदाब्रवीत शरवेश्मनि पार्देन कृते तस्मिन महारणे |
1
[s] parivartamāne tv āditye tatra sūryasya raśmibhiḥ rajasā kīryamāṇāś ca mandī bhūtāś ca sainikāḥ 2 tiṣṭhatāṃ yudhyamānānāṃ punarāvartatām api bhajyatāṃ jayatāṃ caiva jagāma tad ahaḥ śanaiḥ 3 tathā teṣu viṣakteṣu sainyeṣu jaya gṛddhiṣu arjuno vāsudevaś ca saindhavāyaiva jagmatuḥ 4 rathamārga pramāṇaṃ tu kaunteyo niśitaiḥ śaraiḥ cakāra tatra panthānaṃ yayau yena janārdanaḥ 5 yatra yatra ratho yāti pāṇḍavasya mahātmanaḥ tatra tatraiva dīryante senās tava viśāṃ pate 6 rathaśikṣāṃ tu dāśārho darśayām āsa vīryavān uttamādhamamadhyāni maṇḍalāni vidarśayan 7 te tu nāmāṅkitāḥ pītāḥ kālajvalana saṃnibhāḥ snāyu naddhāḥ suparvāṇaḥ pṛthavo dīrghagāminaḥ 8 vaiṇavāyasmaya śarāḥ svāyatā vividhānanāḥ rudhiraṃ patagaiḥ sārdhaṃ prāṇināṃ papur āhave 9 rathasthiraḥ krośamātre yān asyaty arjunaḥ śarān rathe krośam atikrānte tasya te ghnanti śātravān 10 tārkṣya māruta raṃhobhir vājibhiḥ sādhu vāhibhiḥ tathāgacchad dhṛṣīkeśaḥ kṛtsnaṃ vismāpayañ jagat 11 na tathā gacchati rathas tapanasya viśāṃ pate nendrasya na ca rudrasya nāpi vaiśravaṇasya ca 12 nānyasya samare rājan gatapūrvas tathā rathaḥ yathā yayāv arjunasya mano 'bhiprāya śīghragaḥ 13 praviśya tu raṇe rājan keśavaḥ paravīrahā senā madhye hayāṃs tūrṇaṃ codayām āsa bhārata 14 tatas tasya rathaughasya madhyaṃ prāpya hayottamāḥ kṛcchreṇa ratham ūhus taṃ kṣutpipāsāśramānvitāḥ 15 kṣatāś ca bahubhiḥ śastrair yuddhaśauṇḍair anekaśaḥ maṇḍalāni vicitrāṇi vicerus te muhur muhuḥ 16 hatānāṃ vājināgānāṃ rathānāṃ ca naraiḥ saha upariṣṭād atikrāntāḥ śailābhānāṃ sahasraśaḥ 17 etasminn antare vīrāv āvantyau bhrātarau nṛpa sahasenau samārchetāṃ pāṇḍavaṃ klāntavāhanam 18 tāv arjunaṃ catuḥṣaṣṭyā saptatyā ca janārdanam śarāṇāṃ ca śatenāśvān avidhyetāṃ mudānvitau 19 tāv arjuno mahārāja navabhir nataparvabhiḥ ājaghāna raṇe kruddho marmajño marmabhedibhiḥ 20 tatas tau tu śaraugheṇa bībhatsuṃ saha keśavam ācchādayetāṃ saṃrabdhau siṃhanādaṃ ca nedatuḥ 21 tayos tu dhanuṣī citre bhallābhyāṃ śvetavāhanaḥ ciccheda samare tūrṇaṃ dhvajau ca kanakojjvalau 22 athānye dhanuṣī rājan pragṛhya samare tadā pāṇḍavaṃ bhṛśasaṃkruddhāv ardayām āsatuḥ śaraiḥ 23 tayos tu bhṛśasaṃkruddhaḥ śarābhyāṃ pāṇḍunandanaḥ ciccheda dhanuṣī tūrṇaṃ bhūya eva dhanaṃjayaḥ 24 tathānyair viśikhais tūrṇaṃ hemapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ jaghānāśvān sapadātāṃs tathobhau pārṣṇisārathī 25 jyeṣṭhasya ca śiraḥ kāyāt kṣurapreṇa nyakṛntata sa papāta hataḥ pṛthvyāṃ vātarugṇa iva drumaḥ 26 vindaṃ tu nihataṃ dṛṣṭvā anuvindaḥ pratāpavān hatāśvaṃ ratham utsṛjya gadāṃ gṛhya mahābalaḥ 27 abhyadravata saṃgrāme bhrātur vadham anusmaran gadayā gadināṃ śreṣṭho nṛtyann iva mahārathaḥ 28 anuvindas tu dagayā lalāṭe madhusūdanam spṛṣṭvā nākampayat kruddho mainākam iva parvatam 29 tasyārjunaḥ śariḥ ṣaḍbhir grīvāṃ pādau bhujau śiraḥ nicakarta sa saṃchinnaḥ papātādricayo yathā 30 tatas tau nihatau dṛṣṭvā tayo rājan padānugāḥ abhyadravanta saṃkruddhāḥ kirantaḥ śataśaḥ śarān 31 tān arjunaḥ śarais tūrṇaṃ nihatya bharatarṣabha vyarocata yathā vahnir dāvaṃ dagdhvā himātyaye 32 tayoḥ senām atikramya kṛcchrān niryād dhanaṃjayaḥ vibabhau jaladān bhittvā divākara ivoditaḥ 33 taṃ dṛṣṭvā kuravas trastāḥ prahṛṣṭāś cābhavan punaḥ abhyavarṣaṃs tadā pārthaṃ samantād bharatarṣabha 34 śrāntaṃ cainaṃ samālakṣya jñātvā dūre ca saindhavam siṃhanādena mahatā sarvataḥ paryavārayan 35 tāṃs tu dṛṣṭvā susaṃrabdhān utsmayan puruṣarṣabhaḥ śanakair iva dāśārham arjuno vākyam abravīt 36 śarārditāś ca glānāś ca hayā dūre ca saindhavaḥ kim ihānantaraṃ kāryaṃ jyāyiṣṭhaṃ tava rocate 37 brūhi kṛṣṇa yathātattvaṃ tvaṃ hi prājñatamaḥ sadā bhavan netrā raṇe śatrūn vijeṣyantīha pāṇḍavāḥ 38 mama tv anantarma kṛtyaṃ yad vai tat saṃnibodha me hayān vimucya hi sukhaṃ viśalyān kuru māghava 39 evam uktas tu pārthena keśavaḥ pratyuvāca tam mamāpy etan mataṃ pātha yad idaṃ te prabhāṣitam 40 [arj] aham āvārayiṣyāmi sarvasainyāni keśava tvam apy atra yathānyāyaṃ kuru kāyam anantaram 41 [s] so 'vatīrya rathopasthād asaṃbhrānto dhanaṃjayaḥ gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya tasthau girir ivācalaḥ 42 tam abhyadhāvan krośantaḥ kṣatriyā jayakāṅkṣiṇaḥ idaṃ chidram iti jñātvā dharaṇīsthaṃ dhanaṃjayam 43 tam ekaṃ rathavaṃśena mahatā paryavārayan vikarṣantaś ca cāpāni visṛjantaś ca sāyakān 44 astrāṇi ca vicitrāṇi kruddhās tatra vyadarśayan chādayantaḥ śaraiḥ pārthaṃ meghā iva divākaram 45 abhyadravanta vegena kṣatriyāḥ kṣatriyarṣabham rathasiṃhaṃ rathodārāḥ siṃhaṃ mattā iva dvipāḥ 46 tatra pārthasya bhujayor mahad balam adṛśyata yat kruddho bahulāḥ senāḥ sarvataḥ samavārayat 47 astrair astrāṇi saṃvārya dviṣatāṃ sarvato vibhuḥ iṣubhir bahubhis tūrṇaṃ sarvān eva samāvṛṇot 48 tatrāntarikṣe bāṇānāṃ pragāḍhānāṃ viśāṃ pate saṃgharṣeṇa mahārciṣmān pāvakaḥ samajāyata 49 tatra tatra maheṣvāsaiḥ śvasadbhiḥ śoṇid ukṣitaiḥ hayair nāgaiś ca saṃbhinnair nadadbhiś cāri karśanaiḥ 50 saṃrabdhaiś cāribhir vīraiḥ prārthayadbhir jayaṃ mṛdhe ekasthair bahubhiḥ kruddhair ūṣmā va samajāyata 51 śarormiṇaṃ dhvajāvartaṃ nāganakraṃ duratyayam padātimatsya kalilaṃ śaṅkhadundubhinisvanam 52 asaṃkhyeyam apāraṃ ca rajo ''bhīlam atīva ca uṣṇīṣa kamaṭhac channaṃ patākāphena mālinam 53 rathasāgaram akṣobhyaṃ mātaṅgāṅgaśilā citam velā bhūtās tadā pārthaḥ patribhiḥ samavārayat 54 tato janārdanaḥ saṃkhye priyaṃ puruṣasattamam asaṃbhrānto mahābāhur arjunaṃ vākyam abravīt 55 udapānam ihāśvānāṃ nālam asti raṇe 'rjune parīpsante jalaṃ ceme peyaṃ ca tv avagāhanam 56 idam astīty asaṃbhrānto bruvann astreṇa medinīm abhihatyārjunaś cakre vājipānaṃ saraḥ śubham 57 śaravaṃśaṃ śarasthūṇaṃ śarācchādanam adbhutam śaraveśmākarot pārthas tvaṣṭevādbhuta karmakṛt 58 tataḥ prahasya govindaḥ sādhu sādhv ity athābravīt śaraveśmani pārthena kṛte tasmin mahāraṇe |