|
1
[धृ] एवं बहुविधं सैन्यम एवं परविचितं वरम वयूढम एवं यदान्यायम एवं बहु च संजय 2 नित्यं पूजितम अस्माभिर अभिकामं च नः सथा परौढम इत्य अथ्भुताकारं पुरस्ताथ थृढविक्रमम 3 नातिवृथ्धम अबालं च न कृशं नातिपीवरम लघुवृत्तायतप्राणं सारगात्रम अनामयम 4 आत्तसंनाहसंपन्नं बहुशस्त्रपरिच्छथम शस्त्रग्रहणविथ्यासु बह्वीषु परिनिष्ठितम 5 आरॊहे पर्यवस्कन्थे सरणे सान्तरप्लुते सम्यक्प्रहरणे याने वयपयाने च कॊविथम 6 नागेष्व अश्वेषु बहुशॊ रदेषु च परीक्षितम परीक्ष्य च यदान्यायं वेतनेनॊपपाथितम 7 न गॊष्ठ्या नॊपचारेण न संबन्ध निमित्ततः नानाहूतॊ न हय अभृतॊ मम सैन्ये बभूव ह 8 कुलीनार्य जनॊपेतं तुष्टपुष्टम अनुथ्धतम कृतमानॊपकारम च यशस्वि च मनस्वि च 9 सचिवैश चापरैर मुख्यैर बहुभिर मुख्यकर्मभिः लॊकपालॊपमैस तात पालितं नरसत्तमैः 10 बहुभिः पार्दिवैर गुप्तम अस्मत्प्रियचिकीर्षुभिः अस्मान अभिसृतैः कामात सबलैः सपथानुगैः 11 महॊथधिम इवापूर्णम आपगाभिः समन्ततः अपक्षैः पक्षिसंकाशै रदैर अश्वैश च संवृतम 12 यॊधाक्षय्य जलं भीमं वाहनॊर्मितरङ्गिणम कषेपण्यसिगथाशक्तिशरप्रासझषाकुलम 13 धवजभूषणसंबाधं रत्नपट्टेन संचितम वाहनैर अपि धावथ्भिर वायुवेगविकम्पितम 14 थरॊण गम्भीरपातालं कृतवर्म महाह्रथम जलसंध महाग्राहं कर्ण चन्थ्रॊथयॊथ्धतम 15 गते सैन्यार्णवं भित्त्वा तरसा पाण्डवर्षभे संजयैक रदेनैव युयुधाने च मामकम 16 तत्र शेषं न पश्यामि परविष्टे सव्यसाचिनि सात्वते च रदॊथारे मम सैन्यस्य संजय 17 तौ तत्र समतिक्रान्तौ थृष्ट्वाभीतौ तरस्विनौ सिन्धुराजं च संप्रेक्ष्य गाण्डीवस्येषु गॊचरे 18 किं तथा कुरवः कृत्यं विथधुः कालचॊथिताः थारुणैकायने काले कदं वा परतिपेथिरे 19 गरस्तान हि कौरवान मन्ये मृत्युना तात संगतान विक्रमॊ हि रणे तेषां न तदा थृश्यते ऽथय वै 20 अक्षतौ संयुगे तत्र परविष्टौ कृष्ण पाण्डवौ न च वारयिता कश चित तयॊर अस्तीह संजय 21 भृताश च बहवॊ यॊधाः परीक्ष्यैव महारदाः वेतनेन यदायॊग्यं परियवाथेन चापरे 22 अकारणभृतस तात मम सैन्ये न विथ्यते कर्मणा हय अनुरूपेण लभ्यते भक्त वेतनम 23 न च यॊधॊ ऽभवत कश चिन मम सैन्ये तु संजय अल्पथानभृतस तात न कुप्य भृतकॊ नरः 24 पूजिता हि यदाशक्त्या थानमानासनैर मया तदा पुत्रैश च मे तात जञातिभिश च स बान्धवैः 25 ते च पराप्यैव संग्रामे निर्जिताः सव्यसाचिना शैनेयेन परामृष्टाः किम अन्यथ भागधेयतः 26 रक्ष्यते यश च संग्रामे ये च संजय रक्षिणः एकः साधारणः पन्दा रक्ष्यस्य सह रक्षिभिः 27 अर्जुनं समरे थृष्ट्वा सैन्धवस्याग्रतः सदितम पुत्रॊ मम भृशं मूढः किं कार्यं परत्यपथ्यत 28 सात्यकिं च रणे थृष्ट्वा परविशन्तम अभीतवत किं नु थुर्यॊधनः कृत्यं पराप्तकालम अमन्यत 29 सर्वशस्त्रातिगौ सेनां परविष्टौ रदसत्तमौ थृष्ट्वा कां वै धृतिं युथ्धे परत्यपथ्यन्त मामकाः 30 थृष्ट्वा कृष्णं तु थाशार्हम अर्जुनार्दे वयवस्दितम शिनीनाम ऋषभं चैव मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 31 थृष्ट्वा सेनां वयतिक्रान्तां सात्वतेनार्जुनेन च पलायमानांश च कुरून मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 32 विथ्रुतान रदिनॊ थृष्ट्वा निरुत्साहान थविषज जये पलायने कृतॊत्साहान मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 33 शून्यान कृतान रदॊपस्दान सात्वतेनार्जुनेन च हतांश च यॊधान संथृश्य मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 34 वयश्व नागरदान थृष्ट्वा तत्र वीरान सहस्रशः धावमानान रणे वयग्रान मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 35 विवीरांश च कृतानाश्वान विरदांश च कृतान नरान तत्र सात्यकिपार्दाभ्यां मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 36 पत्तिसंघान रणे थृष्ट्वा धावमानांश च सर्वशः निराशा विजये सर्वे मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 37 थरॊणस्य समतिक्रान्ताव अनीकम अपराजितौ कषणेन थृष्ट्वा तौ वीरौ मन्ये शॊचन्ति पुत्रकाः 38 संमूढॊ ऽसमि भृशं तात शरुत्वा कृष्ण धनंजयौ परविटौ मामकं सैन्यं सात्वतेन सहाच्युतौ 39 तस्मिन परविष्टे पृतनां शिनीनां परवरे रदे भॊजानीकं वयतिक्रान्ते कदम आसन हि कौरवाः 40 तदा थरॊणेन समरे निगृहीतेषु पाण्डुषु कदं युथ्धम अभूत तत्र तन ममाचक्ष्व संजय 41 थरॊणॊ हि बलवाञ शूरः कृतास्त्रॊ थृढविक्रमः पाञ्चालास तं महेष्वासं परत्ययुध्यन कदं रणे 42 बथ्धवैरास तदा थरॊणे धर्मराज जयैषिणः भारथ्वाजस तदा तेषु कृतवैरॊ महारदः 43 अर्जुनश चापि यच चक्रे सिन्धुराजवधं परति तन मे सर्वं समाचक्ष्व कुशलॊ हय असि संजय |
1
[dhṛ] evaṃ bahuvidhaṃ sainyam evaṃ pravicitaṃ varam vyūḍham evaṃ yathānyāyam evaṃ bahu ca saṃjaya 2 nityaṃ pūjitam asmābhir abhikāmaṃ ca naḥ sadā prauḍham ity adbhutākāraṃ purastād dṛḍhavikramam 3 nātivṛddham abālaṃ ca na kṛśaṃ nātipīvaram laghuvṛttāyataprāṇaṃ sāragātram anāmayam 4 āttasaṃnāhasaṃpannaṃ bahuśastraparicchadam śastragrahaṇavidyāsu bahvīṣu pariniṣṭhitam 5 ārohe paryavaskande saraṇe sāntaraplute samyakpraharaṇe yāne vyapayāne ca kovidam 6 nāgeṣv aśveṣu bahuśo ratheṣu ca parīkṣitam parīkṣya ca yathānyāyaṃ vetanenopapāditam 7 na goṣṭhyā nopacāreṇa na saṃbandha nimittataḥ nānāhūto na hy abhṛto mama sainye babhūva ha 8 kulīnārya janopetaṃ tuṣṭapuṣṭam anuddhatam kṛtamānopakāram ca yaśasvi ca manasvi ca 9 sacivaiś cāparair mukhyair bahubhir mukhyakarmabhiḥ lokapālopamais tāta pālitaṃ narasattamaiḥ 10 bahubhiḥ pārthivair guptam asmatpriyacikīrṣubhiḥ asmān abhisṛtaiḥ kāmāt sabalaiḥ sapadānugaiḥ 11 mahodadhim ivāpūrṇam āpagābhiḥ samantataḥ apakṣaiḥ pakṣisaṃkāśai rathair aśvaiś ca saṃvṛtam 12 yodhākṣayya jalaṃ bhīmaṃ vāhanormitaraṅgiṇam kṣepaṇyasigadāśaktiśaraprāsajhaṣākulam 13 dhvajabhūṣaṇasaṃbādhaṃ ratnapaṭṭena saṃcitam vāhanair api dhāvadbhir vāyuvegavikampitam 14 droṇa gambhīrapātālaṃ kṛtavarma mahāhradam jalasaṃdha mahāgrāhaṃ karṇa candrodayoddhatam 15 gate sainyārṇavaṃ bhittvā tarasā pāṇḍavarṣabhe saṃjayaika rathenaiva yuyudhāne ca māmakam 16 tatra śeṣaṃ na paśyāmi praviṣṭe savyasācini sātvate ca rathodāre mama sainyasya saṃjaya 17 tau tatra samatikrāntau dṛṣṭvābhītau tarasvinau sindhurājaṃ ca saṃprekṣya gāṇḍīvasyeṣu gocare 18 kiṃ tadā kuravaḥ kṛtyaṃ vidadhuḥ kālacoditāḥ dāruṇaikāyane kāle kathaṃ vā pratipedire 19 grastān hi kauravān manye mṛtyunā tāta saṃgatān vikramo hi raṇe teṣāṃ na tathā dṛśyate 'dya vai 20 akṣatau saṃyuge tatra praviṣṭau kṛṣṇa pāṇḍavau na ca vārayitā kaś cit tayor astīha saṃjaya 21 bhṛtāś ca bahavo yodhāḥ parīkṣyaiva mahārathāḥ vetanena yathāyogyaṃ priyavādena cāpare 22 akāraṇabhṛtas tāta mama sainye na vidyate karmaṇā hy anurūpeṇa labhyate bhakta vetanam 23 na ca yodho 'bhavat kaś cin mama sainye tu saṃjaya alpadānabhṛtas tāta na kupya bhṛtako naraḥ 24 pūjitā hi yathāśaktyā dānamānāsanair mayā tathā putraiś ca me tāta jñātibhiś ca sa bāndhavaiḥ 25 te ca prāpyaiva saṃgrāme nirjitāḥ savyasācinā śaineyena parāmṛṣṭāḥ kim anyad bhāgadheyataḥ 26 rakṣyate yaś ca saṃgrāme ye ca saṃjaya rakṣiṇaḥ ekaḥ sādhāraṇaḥ panthā rakṣyasya saha rakṣibhiḥ 27 arjunaṃ samare dṛṣṭvā saindhavasyāgrataḥ sthitam putro mama bhṛśaṃ mūḍhaḥ kiṃ kāryaṃ pratyapadyata 28 sātyakiṃ ca raṇe dṛṣṭvā praviśantam abhītavat kiṃ nu duryodhanaḥ kṛtyaṃ prāptakālam amanyata 29 sarvaśastrātigau senāṃ praviṣṭau rathasattamau dṛṣṭvā kāṃ vai dhṛtiṃ yuddhe pratyapadyanta māmakāḥ 30 dṛṣṭvā kṛṣṇaṃ tu dāśārham arjunārthe vyavasthitam śinīnām ṛṣabhaṃ caiva manye śocanti putrakāḥ 31 dṛṣṭvā senāṃ vyatikrāntāṃ sātvatenārjunena ca palāyamānāṃś ca kurūn manye śocanti putrakāḥ 32 vidrutān rathino dṛṣṭvā nirutsāhān dviṣaj jaye palāyane kṛtotsāhān manye śocanti putrakāḥ 33 śūnyān kṛtān rathopasthān sātvatenārjunena ca hatāṃś ca yodhān saṃdṛśya manye śocanti putrakāḥ 34 vyaśva nāgarathān dṛṣṭvā tatra vīrān sahasraśaḥ dhāvamānān raṇe vyagrān manye śocanti putrakāḥ 35 vivīrāṃś ca kṛtānāśvān virathāṃś ca kṛtān narān tatra sātyakipārthābhyāṃ manye śocanti putrakāḥ 36 pattisaṃghān raṇe dṛṣṭvā dhāvamānāṃś ca sarvaśaḥ nirāśā vijaye sarve manye śocanti putrakāḥ 37 droṇasya samatikrāntāv anīkam aparājitau kṣaṇena dṛṣṭvā tau vīrau manye śocanti putrakāḥ 38 saṃmūḍho 'smi bhṛśaṃ tāta śrutvā kṛṣṇa dhanaṃjayau praviṭau māmakaṃ sainyaṃ sātvatena sahācyutau 39 tasmin praviṣṭe pṛtanāṃ śinīnāṃ pravare rathe bhojānīkaṃ vyatikrānte katham āsan hi kauravāḥ 40 tathā droṇena samare nigṛhīteṣu pāṇḍuṣu kathaṃ yuddham abhūt tatra tan mamācakṣva saṃjaya 41 droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstro dṛḍhavikramaḥ pāñcālās taṃ maheṣvāsaṃ pratyayudhyan kathaṃ raṇe 42 baddhavairās tathā droṇe dharmarāja jayaiṣiṇaḥ bhāradvājas tathā teṣu kṛtavairo mahārathaḥ 43 arjunaś cāpi yac cakre sindhurājavadhaṃ prati tan me sarvaṃ samācakṣva kuśalo hy asi saṃjaya |