|
1
[स] अपराह्णे महाराज संग्रामः समपथ्यत पर्जन्यसमनिर्घॊषः पुनर थरॊणस्य सॊमकैः 2 शॊणाश्वं रदम आस्दाय नरवीरः समाहितः समरे ऽभयथ्रवत पाण्डूञ जवम आस्दाय मध्यमम 3 तव परियहिते युक्तॊ महेष्वासॊ महाबलः चित्रपुङ्खैः शितैर बाणैः कलशॊत्तम संभवः 4 वरान वरान हि यॊधानां विचिन्वन्न इव भारत अक्रीडत रणे राजन भारथ्वाजः परतापवान 5 तम अभ्ययाथ बृहत कषत्रः केकयानां महारदः भरातॄणां वीर पञ्चानां जयेष्ठः समरकर्कशः 6 विमुञ्चन विशिखांस तीक्ष्णान आचार्यं छाथयन भृशम महामेघॊ यदा वर्षं विमुञ्चन गन्धमाथने 7 तस्य थरॊणॊ महाराज सवर्णपुङ्खाञ शिलाशितान परेषयाम आस संक्रुथ्धः सायकान थश सप्त च 8 तांस तु थरॊण धनुर्मुक्तान घॊरान आशीविषॊपमान एकैकं थशभिर बाणैर युधि चिच्छेथ हृष्टवत 9 तस्य तल लाघवं थृष्ट्वा परहसन थविजसत्तमः परेषयाम आस विशिखान अष्टौ संनतपर्वणः 10 तान थृष्ट्वा पततः शीघ्रं थरॊण चापच्युताञ शरान अवारयच छरैर एव तावथ्भिर निशितैर थृढैः 11 ततॊ ऽभवन महाराज तव सैन्यस्य विस्मयः बृह कषत्रेण तत कर्मकृतं थृष्ट्वा सुथुष्करम 12 ततॊ थरॊणॊ महाराज केकयं वै विशेषयन पराथुश्चक्रे रणे थिव्यं बराह्मम अस्त्रं महातपाः 13 तथ अस्य राजन कैकेयः परत्यवारयथ अच्युतः बराह्मेणैव महाबाहुर आहवे समुथीरितम 14 परतिहन्य तथ अस्त्रं तु भारथ्वाजस्य संयुगे विव्याध बराह्मणं षष्ट्या सवर्णपुङ्खैः शिलाशितैः 15 तं थरॊणॊ थविपथां शरेष्ठॊ नाराचेन समर्पयत स तस्य कवचं भित्त्वा पराविशथ धरणीतलम 16 कृष्णसर्पॊ यदा मुक्तॊ वल्मीकं नृपसत्तम तदाभ्यगान महीं बाणॊ भित्त्वा कैकेयम आहवे 17 सॊ ऽतिविथ्धॊ महाराज थरॊणेनास्त्रविथा भृशम करॊधेन महताविष्टॊ वयावृत्य नयने शुभे 18 थरॊणं विव्याध सप्तत्या सवर्णपुङ्खैः शिलाशितैः सारदिं चास्य भल्लेन बाह्वॊर उरसि चार्पयत 19 थरॊणस तु बहुधा विथ्धॊ बृहत कषत्रेण मारिष असृजथ विशिखांस तीक्ष्णान केकयस्य रदं परति 20 वयाकुलीकृत्य तं थरॊणॊ बृहत कषत्रं महारदम वयसृजत सायकं तीक्ष्णं केकयं परति भारत 21 स गाढविथ्धस तेनाशु महाराज सतनान्तरे रदात पुरुषशार्थूलः संभिन्नहृथयॊ ऽपतत 22 बृहत कषत्रे हते राजन केकयानां महारदे शैशुपालिः सुसंक्रुथ्धॊ यन्तारम इथम अब्रवीत 23 सारदे याहि यत्रैष थरॊणस तिष्ठति थंशितः विनिघ्नन केकयान सर्वान पाञ्चालानां च वाहिनीम 24 तस्य तथ वचनं शरुत्वा सारदी रदिनां वरम थरॊणाय परापयाम आस काम्बॊजैर जवनैर हयैः 25 धृष्टकेतुश च चेथीनाम ऋषभॊ ऽतिबलॊथितः सहसा परापतथ थरॊणं पतंग इव पावकम 26 सॊ ऽभयविध्यत ततॊ थरॊणं षष्ट्या साश्वरदध्वजम पुनश चान्यैः शरैस तीक्ष्णैः सुप्तं वयाघ्रं तुथन्न इव 27 तस्य थरॊणॊ धनुर्मध्ये कषुरप्रेण शितेन ह चिच्छेथ राज्ञॊ बलिनॊ यतमानस्य संयुगे 28 अदान्यथ धनुर आथाय शैशुपालिर महारदः विव्याध सायकैर थरॊणं पुनः सुनिशितैर थृढैः 29 तस्य थरॊणॊ हयान हत्वा सारदिंच महाबलः अदैनं पञ्चविंशत्या सायकानां समार्पयत 30 विरदॊ विधनुष्कश च चेथिराजॊ ऽपि संयुगे गथां चिक्षेप संक्रुथ्धॊ भारथ्वाज रदं परति 31 ताम आपतन्तीं सहसा घॊररूपां भयावहाम अश्मसारमयीं गुर्वीं तपनीयविभूषिताम शरैर अनेकसाहस्रैर भारथ्वाजॊ नयपातयत 32 सा पपात गथा भूमौ भारथ्वाजेन साथिता रक्तमाल्याम्बरधरा तारेव नभसस तलात 33 गथां विनिहतां थृष्ट्वा धृष्टकेतुर अमर्षणः तॊमरं वयसृजत तूर्णं शक्तिं च कनकॊज्ज्वलाम 34 तॊमरं तु तरिभिर बाणैर थरॊणश छित्त्वा महामृधे शक्तिं चिच्छेथ सहसा कृतहस्तॊ महाबलः 35 ततॊ ऽसय विशिखं तीक्ष्णं वधार्दं वधकाङ्क्षिणः परेषयाम आस समरे भारथ्वाजः परतापवान 36 स तस्य कवचं भित्त्वा हृथयं चामितौजसः अभ्यगाथ धरणीं बाणॊ हंसः पथ्मसरॊ यदा 37 पतंगं हि गरसेच चाषॊ यदा राजन बुभुक्षितः तदा थरॊणॊ ऽगरसच छूरॊ धृष्टकेतुं महामृधे 38 निहते चेथिराजे तु तत खण्डं पित्र्यम आविशत अमर्षवशम आपन्नः पुत्रॊ ऽसय परमास्त्रवित 39 तम अपि परहसन थरॊणः शरैर निन्ये यमक्षयम महाव्याघ्रॊ महारण्ये मृगशावं यदाबली 40 तेषु परक्षीयमाणेषु पाण्डवेयेषु भारत जरासंध सुतॊ वीरः सवयं थरॊणम उपाथ्रवत 41 स तु थरॊणं महाराज छाथयन सायकैः शितैः अथृश्यम अकरॊत तूर्णं जलथॊ भास्करं यदा 42 तस्य तल लाघवं थृष्ट्वा थरॊणः कषत्रिय मर्थनः वयसृजत सायकांस तूर्णं शतशॊ ऽद सहस्रशः 43 छाथयित्वा रणे थरॊणॊ रदस्दं रदिनां वरम जारासंधिम अदॊ जघ्ने मिषतां सर्वधन्विनाम 44 यॊ यः सम लीयते थरॊणं तं तं थरॊणॊ ऽनतकॊपमः आथत्त सर्वभूतानि पराप्रे काले यदान्तकः 45 ततॊ थरॊणॊ महेष्वासॊ नाम विश्राव्य संयुगे शरैर अनेकसाहस्रैः पाण्डवेयान वयमॊहयत 46 ततॊ थरॊणाङ्किता बाणाः सवर्णपुङ्खाः शिलाशिताः नरान नागान हयांश चैव निजघ्नुः सर्वतॊ रणे 47 ते वध्यमाना थरॊणेन शक्रेणेव महासुराः समकम्पन्त पाञ्चाला गावः शीतार्थिता इव 48 ततॊ निष्टानकॊ घॊरः पाण्डवानाम अजायत थरॊणेन वध्यमानेषु सैन्येषु भरतर्षभ 49 मॊहिताः शरवर्षेण भारथ्वाजस्य संयुगे ऊरुग्राहगृहीता हि पाञ्चालानां महारदाः 50 चेथयश च महाराज सृञ्जयाः सॊमकास तदा अभ्यथ्रवन्त संहृष्टा भारथ्वाजं युयुत्सया 51 हतथ्रॊणं हतथ्रॊणम इति ते थरॊणम अभ्ययुः यतन्तः पुरुषव्याघ्राः सर्वशक्त्या महाथ्युतिम निनीषन्तॊ रणे थरॊणं यमस्य सथनं परति 52 यतमानांस तु तान वीरान भारथ्वाजः शिलीमुखैः यमाय परेषयाम आस चेथिमुख्यान विशेषतः 53 तेषु परक्षीयमाणेषु चेथिमुख्येषु भारत पाञ्चालाः समकम्पन्त थरॊण सायकपीडिताः 54 पराक्रॊशन भीमसेनं ते धृष्टथ्युम्न रदं परति थृष्ट्वा थरॊणस्य कर्माणि तदारूपाणि मारिष 55 बराह्मणेन तपॊ नूनं चरितं थुश्चरं महत तदा हि युधि विक्रान्तॊ थहति कषत्रियर्षभान 56 धर्मॊ युथ्धं कषत्रियस्य बराह्मणस्य परंतपः तपस्वी कृतविथ्यश च परेक्षितेनापि निर्थहेत 57 थरॊणास्त्रम अग्निसंस्पर्शं परविष्टाः कषत्रियर्षभाः बहवॊ थुस्तरं घॊरं यत्राथह्यन्त भारत 58 यदाबलं यदॊत्साहं यदा सत्त्वं महाथ्युतिः मॊहयन सर्वभूतानि थरॊणॊ हन्ति बलानि नः 59 तेषां तथ वचनं शरुत्वा कषत्रधर्मा वयवस्दितः अर्धचन्थ्रेण चिच्छेथ थरॊणस्य स शरं धनुः 60 स संरब्धतरॊ भूत्वा थरॊणः कषत्रिय मर्थनः अन्यत कार्मुकम आथाय भास्वरं वेगवत्तरम 61 तत्राधाय शरं तीक्ष्णं भारघ्नं विमलं थृढम आकर्णपूर्णम आचार्यॊ बलवान अभ्यवासृजत 62 स हत्वा कषत्रधर्म्माणं जगाम धरणीतलम स भिन्नहृथयॊ वाहाथ अपतन मेथिनी तले 63 ततः सैन्यान्य अकम्पन्त धृष्टथ्युम्न सुते हते अद थरॊणं समारॊहच चेकितानॊ महारदः 64 स थरॊणं थशभिर बाणैः परत्यविध्यत सतनान्तरे चतुर्भिः सारदिं चास्य चतुर्भिश चतुरॊ हयान 65 तस्याचार्यः षॊडशभिर अविध्यथ थक्षिणं भुजम धवजं षॊडशभिर बाणैर यन्तारं चास्य सप्तभिः 66 तस्य सूते हते ते ऽशवा रदम आथाय विथ्रुताः समरे शरसंवीता भारथ्वाजेन मारिष 67 चेकितान रदं थृष्ट्वा विथ्रुतं हतसारदिम पाञ्चालान पाण्डवांश चैव महथ भयम अदाविशत 68 तान समेतान रणे शूरांश चेथिपाञ्चालसृञ्जयान समन्ताथ थरावयन थरॊणॊ बह्व अशॊभत मारिष 69 आकर्णपलितः शयामॊ वयसाशीतिकात परः रणे पर्यचरथ थरॊणॊ वृथ्धः षॊडशवर्षवत 70 अद थरॊणं महाराज विचरन्तम अभीतवत वज्रहस्तम अमन्यन्त शत्रवः शत्रुसूथनम 71 ततॊ ऽबरवीन महाराज थरुपथॊ बुथ्धिमान नृप लुब्धॊ ऽयं कषत्रियान हन्ति वयाघ्रः कषुथ्रमृगान इव 72 कृच्छ्रान थुर्यॊधनॊ लॊकान आपः पराप्स्यति थुर्मतिः यस्य लॊभाथ विनिहताः समरे कषत्रियर्षभाः 73 शतशः शेरते भूमौ निकृत्ता गॊवृषा इव रुधिरेण परीताङ्गाः शवसृगालाथनी कृताः 74 एवम उक्त्वा महाराज थरुपथॊ ऽकषौहिणीपतिः पुरस्कृत्य रणे पार्दान थरॊणम अभ्यथ्रवथ थरुतम |
1
[s] aparāhṇe mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata parjanyasamanirghoṣaḥ punar droṇasya somakaiḥ 2 śoṇāśvaṃ ratham āsthāya naravīraḥ samāhitaḥ samare 'bhyadravat pāṇḍūñ javam āsthāya madhyamam 3 tava priyahite yukto maheṣvāso mahābalaḥ citrapuṅkhaiḥ śitair bāṇaiḥ kalaśottama saṃbhavaḥ 4 varān varān hi yodhānāṃ vicinvann iva bhārata akrīḍata raṇe rājan bhāradvājaḥ pratāpavān 5 tam abhyayād bṛhat kṣatraḥ kekayānāṃ mahārathaḥ bhrātṝṇāṃ vīra pañcānāṃ jyeṣṭhaḥ samarakarkaśaḥ 6 vimuñcan viśikhāṃs tīkṣṇān ācāryaṃ chādayan bhṛśam mahāmegho yathā varṣaṃ vimuñcan gandhamādane 7 tasya droṇo mahārāja svarṇapuṅkhāñ śilāśitān preṣayām āsa saṃkruddhaḥ sāyakān daśa sapta ca 8 tāṃs tu droṇa dhanurmuktān ghorān āśīviṣopamān ekaikaṃ daśabhir bāṇair yudhi ciccheda hṛṣṭavat 9 tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā prahasan dvijasattamaḥ preṣayām āsa viśikhān aṣṭau saṃnataparvaṇaḥ 10 tān dṛṣṭvā patataḥ śīghraṃ droṇa cāpacyutāñ śarān avārayac charair eva tāvadbhir niśitair dṛḍhaiḥ 11 tato 'bhavan mahārāja tava sainyasya vismayaḥ bṛha kṣatreṇa tat karmakṛtaṃ dṛṣṭvā suduṣkaram 12 tato droṇo mahārāja kekayaṃ vai viśeṣayan prāduścakre raṇe divyaṃ brāhmam astraṃ mahātapāḥ 13 tad asya rājan kaikeyaḥ pratyavārayad acyutaḥ brāhmeṇaiva mahābāhur āhave samudīritam 14 pratihanya tad astraṃ tu bhāradvājasya saṃyuge vivyādha brāhmaṇaṃ ṣaṣṭyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ 15 taṃ droṇo dvipadāṃ śreṣṭho nārācena samarpayat sa tasya kavacaṃ bhittvā prāviśad dharaṇītalam 16 kṛṣṇasarpo yathā mukto valmīkaṃ nṛpasattama tathābhyagān mahīṃ bāṇo bhittvā kaikeyam āhave 17 so 'tividdho mahārāja droṇenāstravidā bhṛśam krodhena mahatāviṣṭo vyāvṛtya nayane śubhe 18 droṇaṃ vivyādha saptatyā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ sārathiṃ cāsya bhallena bāhvor urasi cārpayat 19 droṇas tu bahudhā viddho bṛhat kṣatreṇa māriṣa asṛjad viśikhāṃs tīkṣṇān kekayasya rathaṃ prati 20 vyākulīkṛtya taṃ droṇo bṛhat kṣatraṃ mahāratham vyasṛjat sāyakaṃ tīkṣṇaṃ kekayaṃ prati bhārata 21 sa gāḍhaviddhas tenāśu mahārāja stanāntare rathāt puruṣaśārdūlaḥ saṃbhinnahṛdayo 'patat 22 bṛhat kṣatre hate rājan kekayānāṃ mahārathe śaiśupāliḥ susaṃkruddho yantāram idam abravīt 23 sārathe yāhi yatraiṣa droṇas tiṣṭhati daṃśitaḥ vinighnan kekayān sarvān pāñcālānāṃ ca vāhinīm 24 tasya tad vacanaṃ śrutvā sārathī rathināṃ varam droṇāya prāpayām āsa kāmbojair javanair hayaiḥ 25 dhṛṣṭaketuś ca cedīnām ṛṣabho 'tibaloditaḥ sahasā prāpatad droṇaṃ pataṃga iva pāvakam 26 so 'bhyavidhyat tato droṇaṃ ṣaṣṭyā sāśvarathadhvajam punaś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ suptaṃ vyāghraṃ tudann iva 27 tasya droṇo dhanurmadhye kṣurapreṇa śitena ha ciccheda rājño balino yatamānasya saṃyuge 28 athānyad dhanur ādāya śaiśupālir mahārathaḥ vivyādha sāyakair droṇaṃ punaḥ suniśitair dṛḍhaiḥ 29 tasya droṇo hayān hatvā sārathiṃca mahābalaḥ athainaṃ pañcaviṃśatyā sāyakānāṃ samārpayat 30 viratho vidhanuṣkaś ca cedirājo 'pi saṃyuge gadāṃ cikṣepa saṃkruddho bhāradvāja rathaṃ prati 31 tām āpatantīṃ sahasā ghorarūpāṃ bhayāvahām aśmasāramayīṃ gurvīṃ tapanīyavibhūṣitām śarair anekasāhasrair bhāradvājo nyapātayat 32 sā papāta gadā bhūmau bhāradvājena sāditā raktamālyāmbaradharā tāreva nabhasas talāt 33 gadāṃ vinihatāṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭaketur amarṣaṇaḥ tomaraṃ vyasṛjat tūrṇaṃ śaktiṃ ca kanakojjvalām 34 tomaraṃ tu tribhir bāṇair droṇaś chittvā mahāmṛdhe śaktiṃ ciccheda sahasā kṛtahasto mahābalaḥ 35 tato 'sya viśikhaṃ tīkṣṇaṃ vadhārthaṃ vadhakāṅkṣiṇaḥ preṣayām āsa samare bhāradvājaḥ pratāpavān 36 sa tasya kavacaṃ bhittvā hṛdayaṃ cāmitaujasaḥ abhyagād dharaṇīṃ bāṇo haṃsaḥ padmasaro yathā 37 pataṃgaṃ hi grasec cāṣo yathā rājan bubhukṣitaḥ tathā droṇo 'grasac chūro dhṛṣṭaketuṃ mahāmṛdhe 38 nihate cedirāje tu tat khaṇḍaṃ pitryam āviśat amarṣavaśam āpannaḥ putro 'sya paramāstravit 39 tam api prahasan droṇaḥ śarair ninye yamakṣayam mahāvyāghro mahāraṇye mṛgaśāvaṃ yathābalī 40 teṣu prakṣīyamāṇeṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata jarāsaṃdha suto vīraḥ svayaṃ droṇam upādravat 41 sa tu droṇaṃ mahārāja chādayan sāyakaiḥ śitaiḥ adṛśyam akarot tūrṇaṃ jalado bhāskaraṃ yathā 42 tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā droṇaḥ kṣatriya mardanaḥ vyasṛjat sāyakāṃs tūrṇaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 43 chādayitvā raṇe droṇo rathasthaṃ rathināṃ varam jārāsaṃdhim atho jaghne miṣatāṃ sarvadhanvinām 44 yo yaḥ sma līyate droṇaṃ taṃ taṃ droṇo 'ntakopamaḥ ādatta sarvabhūtāni prāpre kāle yathāntakaḥ 45 tato droṇo maheṣvāso nāma viśrāvya saṃyuge śarair anekasāhasraiḥ pāṇḍaveyān vyamohayat 46 tato droṇāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ śilāśitāḥ narān nāgān hayāṃś caiva nijaghnuḥ sarvato raṇe 47 te vadhyamānā droṇena śakreṇeva mahāsurāḥ samakampanta pāñcālā gāvaḥ śītārditā iva 48 tato niṣṭānako ghoraḥ pāṇḍavānām ajāyata droṇena vadhyamāneṣu sainyeṣu bharatarṣabha 49 mohitāḥ śaravarṣeṇa bhāradvājasya saṃyuge ūrugrāhagṛhītā hi pāñcālānāṃ mahārathāḥ 50 cedayaś ca mahārāja sṛñjayāḥ somakās tathā abhyadravanta saṃhṛṣṭā bhāradvājaṃ yuyutsayā 51 hatadroṇaṃ hatadroṇam iti te droṇam abhyayuḥ yatantaḥ puruṣavyāghrāḥ sarvaśaktyā mahādyutim ninīṣanto raṇe droṇaṃ yamasya sadanaṃ prati 52 yatamānāṃs tu tān vīrān bhāradvājaḥ śilīmukhaiḥ yamāya preṣayām āsa cedimukhyān viśeṣataḥ 53 teṣu prakṣīyamāṇeṣu cedimukhyeṣu bhārata pāñcālāḥ samakampanta droṇa sāyakapīḍitāḥ 54 prākrośan bhīmasenaṃ te dhṛṣṭadyumna rathaṃ prati dṛṣṭvā droṇasya karmāṇi tathārūpāṇi māriṣa 55 brāhmaṇena tapo nūnaṃ caritaṃ duścaraṃ mahat tathā hi yudhi vikrānto dahati kṣatriyarṣabhān 56 dharmo yuddhaṃ kṣatriyasya brāhmaṇasya paraṃtapaḥ tapasvī kṛtavidyaś ca prekṣitenāpi nirdahet 57 droṇāstram agnisaṃsparśaṃ praviṣṭāḥ kṣatriyarṣabhāḥ bahavo dustaraṃ ghoraṃ yatrādahyanta bhārata 58 yathābalaṃ yathotsāhaṃ yathā sattvaṃ mahādyutiḥ mohayan sarvabhūtāni droṇo hanti balāni naḥ 59 teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā kṣatradharmā vyavasthitaḥ ardhacandreṇa ciccheda droṇasya sa śaraṃ dhanuḥ 60 sa saṃrabdhataro bhūtvā droṇaḥ kṣatriya mardanaḥ anyat kārmukam ādāya bhāsvaraṃ vegavattaram 61 tatrādhāya śaraṃ tīkṣṇaṃ bhāraghnaṃ vimalaṃ dṛḍham ākarṇapūrṇam ācāryo balavān abhyavāsṛjat 62 sa hatvā kṣatradharmmāṇaṃ jagāma dharaṇītalam sa bhinnahṛdayo vāhād apatan medinī tale 63 tataḥ sainyāny akampanta dhṛṣṭadyumna sute hate atha droṇaṃ samārohac cekitāno mahārathaḥ 64 sa droṇaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare caturbhiḥ sārathiṃ cāsya caturbhiś caturo hayān 65 tasyācāryaḥ ṣoḍaśabhir avidhyad dakṣiṇaṃ bhujam dhvajaṃ ṣoḍaśabhir bāṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ 66 tasya sūte hate te 'śvā ratham ādāya vidrutāḥ samare śarasaṃvītā bhāradvājena māriṣa 67 cekitāna rathaṃ dṛṣṭvā vidrutaṃ hatasārathim pāñcālān pāṇḍavāṃś caiva mahad bhayam athāviśat 68 tān sametān raṇe śūrāṃś cedipāñcālasṛñjayān samantād drāvayan droṇo bahv aśobhata māriṣa 69 ākarṇapalitaḥ śyāmo vayasāśītikāt paraḥ raṇe paryacarad droṇo vṛddhaḥ ṣoḍaśavarṣavat 70 atha droṇaṃ mahārāja vicarantam abhītavat vajrahastam amanyanta śatravaḥ śatrusūdanam 71 tato 'bravīn mahārāja drupado buddhimān nṛpa lubdho 'yaṃ kṣatriyān hanti vyāghraḥ kṣudramṛgān iva 72 kṛcchrān duryodhano lokān āpaḥ prāpsyati durmatiḥ yasya lobhād vinihatāḥ samare kṣatriyarṣabhāḥ 73 śataśaḥ śerate bhūmau nikṛttā govṛṣā iva rudhireṇa parītāṅgāḥ śvasṛgālādanī kṛtāḥ 74 evam uktvā mahārāja drupado 'kṣauhiṇīpatiḥ puraskṛtya raṇe pārthān droṇam abhyadravad drutam |