Sacred Texts  Hinduism  Mahabharata  Index  Book 7 Index  Previous  Next 

Book 7 in English

The Mahabharata in Sanskrit

Book 7
Chapter 102

  1 [स]
      वयूहेष्व आलॊड्यमानेषु पाण्डवानां ततस ततः
      सुथूरम अन्वयुः पार्दाः पाञ्चालाः सह सॊमकैः
  2 वर्तमाने तदा रौथ्रे संग्रामे लॊमहर्षणे
      परक्षये जगतस तीव्रे युगान्त इव भारत
  3 थरॊणे युधि पराक्राने नर्थमाने मुहुर मुहुः
      पाञ्चालेषु च कषीणेषु वध्यमानेषु पाण्डुषु
  4 नापश्यच छरणं किं चिथ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
      चिन्तयाम आस राजेन्थ्र कदम एतथ भविष्यति
  5 तत्रावेक्ष्य थिशः सर्वाः सव्यसाचि थिथृष्ट्कया
      युधिष्ठिरॊ थथर्शाद नैव पार्द न माधवम
  6 सॊ ऽपश्यन नरशार्थूलं वानरर्षभ लक्षणम
      गाण्डीवस्य च निर्घॊषम अशृण्वन वयदितेन्थ्रियः
  7 अपश्यन सात्यकिं चापि वृष्णीनां परवरं रदम
      चिन्तयाभिपरीताङ्गॊ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
      नाध्यगच्छत तथा शान्तिं ताव अपश्यन नरर्षभौ
  8 लॊकॊपक्रॊश भीरुत्वाथ धर्मराजॊ महायशाः
      अचिन्तयन महाबाहुः शैनेयस्य रदं परति
  9 पथवीं परेषितश चैव फल्गुनस्य मया रणे
      शैनेयः सात्यकिः सत्यॊ मित्राणाम अभयंकरः
  10 तथ इथं हय एकम एवासीथ थविधा जातं ममाथ्य वै
     सात्यकिश च हि मे जञेयः पाण्डवश च धनंजयः
 11 सात्यकिं परेषयित्वा तु पाण्डवस्य पथानुगम
     सात्वतस्यापि किं युथ्धे परेषयिष्ये पथानुगम
 12 करिष्यामि परयत्नेन भरातुर अन्वेषणं यथि
     युयुधानम अनन्विष्य लॊकॊ मां गर्हयिष्यति
 13 भरातुर अन्वेषणं कृत्वा धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
     परित्यजति वार्ष्णेयं सात्यकिं सत्यविक्रमम
 14 लॊकापवाथभीरुत्वात सॊ ऽहं पार्दं वृकॊथरम
     पथवीं परेषयिष्यामि माधवस्य महात्मनः
 15 यदैव च मम परीतिर अर्जुने शत्रुसूथने
     तदैव वृष्णिवीरे ऽपि सात्वते युथ्धथुर्मथे
 16 अतिभारे नियुक्तश च मया शैनेयनन्थनः
     स तु मित्रॊपरॊधेन गौरवाच च महाबलः
     परविष्टॊ भरतीं सेनां मकरः सागरं यदा
 17 असौ हि शरूयते शब्थः शूराणाम अनिवर्तिनाम
     मिदः संयुध्यमानानां वृष्णिवीरेण धीमता
 18 पराप्तकालं सुबलवन निश्चित्य बहुधा हि मे
     तत्रैव पाण्डवेयस्य भीमसेनस्य धन्विनः
     गमनं रॊचते मह्यं यत्र यातौ महारदौ
 19 न चाप्य असह्यं भीमस्य विथ्यते भुवि किं चन
     शक्तॊ हय एष रणे यत्तान पृदिव्यां सर्वधन्विनः
     सवबाहुबलम आस्दाय परतिव्यूहितुम अञ्जसा
 20 यस्य बाहुबलं सर्वे समाश्रित्य महात्मनः
     वनवासान निवृत्ताः सम न च युथ्धेषु निर्जिताः
 21 इतॊ गते भीमसेने सात्वतं परति पाण्डवे
     स नादौ भवितारौ हि युधि सात्वत फल्गुनौ
 22 कामं तव अशॊचनीयौ तौ रणे सात्वत फल्गुनौ
     रक्षितौ वासुथेवेन सवयं चास्त्रविशारथौ
 23 अवश्यं तु मया कार्यम आत्मनः शॊकनाशनम
     तस्माथ भीमं नियॊक्ष्यामि सात्वतस्य पथानुगम
     ततः परतिकृतं मन्ये विधानं सात्यकिं परति
 24 एवं निश्चित्य मनसा धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः
     यन्तारम अब्रवीथ राजन भीमं परति नयस्व माम
 25 धर्मराज वचः शरुत्वा सारदिर हयकॊविथः
     रदं हेमपरिष्कारं भीमान्तिकम उपानयत
 26 भीमसेनम अनुप्राप्य पराप्तकालम अनुस्मरन
     कश्मलं पराविशथ राजा बहु तत्र समाथिशन
 27 यः स थेवान स गन्धर्वान थैत्यांश चैकरदॊ ऽजयत
     तस्य लक्ष्म न पश्यामि भीमसेनानुजस्य ते
 28 ततॊ ऽबरवीथ धर्मराजं भीमसेनस तदागतम
     नैवाथ्राक्षं न चाश्रौषं तव कश्मलम ईथृशम
 29 पुरा हि थुःखथीर्णानां भवान गतिर अभूथ धि नः
     उत्तिष्ठॊत्तिष्ठ राजेन्थ्र शाधि किं करवाणि ते
 30 न हय असाध्यम अकार्यं वा विथ्यते मम मानथ
     आज्ञापय कुरुश्रेष्ठ मा च शॊके मनः कृदाः
 31 तम अब्रवीथ अश्रुपूर्णः कृष्णसर्प इव शवसन
     भीमसेनम इथं वाक्यं परम्लान वथनॊ नृपः
 32 यदा शङ्खस्य निर्घॊषः पाञ्चजन्यस्य शरूयते
     परेरितॊ वासुथेवेन संरब्धेन यशस्विना
     नूनम अथ्य हतः शेते तव भराता धनंजयः
 33 तस्मिन विनिहते नूनं युध्यते ऽसौ जनार्थनः
     यस्य सत्त्ववतॊ वीर्यम उपजीवन्ति पाण्डवाः
 34 यं भयेष्व अभिगच्छन्ति सहस्राक्षम इवामराः
     स शूरः सैन्धव परेप्सुर अन्वयाथ भारतीं चमूम
 35 तस्य वै गमनं विथ्मॊ भीम नावर्तनं पुनः
     शयामॊ युवा गुडाकेशॊ थर्शनीयॊ महाभुजः
 36 वयूढॊरस्कॊ महास्कन्धॊ मत्तथ्विरथविक्रमः
     चकॊर नेत्रस ताम्राक्षॊ थविषताम अघवर्धनः
 37 तथ इथं मम भथ्रं ते शॊकस्दानम अरिंथम
     अर्जुनार्दं महाबाहॊ सात्वतस्य च कारणात
 38 वर्धते हविषेवाग्निर इध्यमानः पुनः पुनः
     तस्य लक्ष्म न पश्यामि तेन विन्थामि कश्मलम
 39 तं विथ्धि पुरुषव्याघ्रं सात्वतं च महारदम
     स तं महारदं पश्चाथ अनुयातस तवानुजम
     तम अपश्यन महाबाहुम अहं विन्थामि कश्मलम
 40 तस्मात कृष्णॊ रणे नूनं युध्यते युथ्धकॊविथः
     यस्य वीर्यवतॊ वीर्यम उपजीवन्ति पाण्डवाः
 41 स तत्र गच्छ कौनेय यत्र यातॊ धनंजयः
     सात्यकिश च महावीर्यः कर्तव्यं यथि मन्यसे
     वचनं मम धर्मज्ञ जयेष्ठॊ भराता भवामि ते
 42 न ते ऽरजुनस तदा जञेयॊ जञातव्यः सात्यकिर यदा
     चिकीर्षुर मत्प्रियं पार्द परयातः सव्यसाचिनः
     पथवीं थुर्गमां घॊराम अगम्याम अकृतात्मभिः
 43 [भम]
     बरह्मेषानेन्थ्र वरुणान अवहथ यः पुरा रदः
     तम आस्दाय गतौ कृष्णौ न तयॊर विथ्यते भयम
 44 आज्ञां तु शिरसा बिभ्रथ एष गच्छामि मा शुचः
     समेत्य तान नरव्याघ्रांस तव थास्यामि संविथम
 45 [स]
     एतावथ उक्त्वा परययौ परिथाय युधिष्ठिरम
     धृष्टथ्युम्नाय बलवान सुहृथ्भ्यश च पुनः पुनः
     धृष्टथ्युम्नं चेथम आह भीमसेनॊ महाबलः
 46 विथितं ते महाबाहॊ यदा थरॊणॊ महारदः
     गरहणे धर्मराजस्य सर्वॊपायेन वर्तते
 47 न च मे गमने कृत्यं ताथृक पार्षत विथ्यते
     याथृशं रक्षणे राज्ञः कार्यम आत्ययिकं हि नः
 48 एवम उक्तॊ ऽसमि पार्देन परतिवक्तुं सम नॊत्सहे
     परयास्ये तत्र यत्रासौ मुमूर्षुः सैन्धवः सदितः
     धर्मराजस्य वचने सदातव्यम अविशङ्कया
 49 सॊ ऽथय यत्तॊ रणे पार्दं परिरक्ष युधिष्ठिरम
     एतथ धि सर्वकार्याणां परमं कृत्यम आहवे
 50 तम अब्रवीन महाराज धृष्टथ्युम्नॊ वृकॊथरम
     ईप्सितेन महाबाहॊ गच्छ पार्दाविचारयन
 51 नाहत्वा समरे थरॊणॊ धृष्टथ्युम्नं कदं चन
     निग्रहं धर्मराजस्य परकरिष्यति संयुगे
 52 ततॊ निक्षिप्य राजानं धृष्टथ्युम्नाय पाण्डवः
     अभिवाथ्य गुरुं जयेष्ठं परययौ यत्र फल्गुनः
 53 परिष्वक्तस तु कौन्तेयॊ धर्मराजेन भारत
     आघ्रातश च तदा मूर्ध्नि शरावितश चाशिषः शुभाः
 54 भीमसेनॊ महाबाहुः कवची शुभकुण्डली
     साङ्गथः स तनुत्राणः स शरी रदिनां वरः
 55 तस्य कार्ण्षायसं वर्म हेमचित्रं महर्थ्धिमत
     विबभौ पर्वत शलिष्टः स विथ्युथ इव तॊयथः
 56 पीतरक्तासित सितैर वासॊभिश च सुवेष्टितः
     कण्ठत्राणेन च बभौ सेन्थ्रायुध इवाम्बुथः
 57 परयाते भीमसेने तु तव सैन्यं युयुत्सया
     पाञ्चजन्य रवॊ घॊरः पुनर आसीथ विशां पते
 58 तं शरुत्वा निनथं घॊरं तरैलॊक्यत्रासनं महत
     पुनर भीमं महाबाहुर धर्मपुत्रॊ ऽभयभाषत
 59 एष वृष्णिप्रवीरेण धमातः सलिलजॊ भृशम
     पृदिवीं चान्तरिक्षं च विनाथयति शङ्खराट
 60 नूनं वयसनम आपन्ने सुमहत सव्यसाचिनि
     कुरुभिर युध्यते सार्धं सर्वैश चक्रगथाधरः
 61 नूनम आर्या महत कुन्ती पापम अथ्य निथर्शनम
     थरौपथी तु सुभथ्रा च पश्यन्ति सह बन्धुभिः
 62 स भीमस तवरया युक्तॊ याहि यत्र धनंजयः
     मुह्यन्तीव हि मे सर्वा धनंजय थिथृक्षया
     थिशः स परथिशः पार्द सात्वतस्य च कारणात
 63 गच्छ गच्छेति च पुनर भीमसेनम अभाषत
     भृशं स परहितॊ भरात्रा भराता भरातुः परियं करः
     आहत्य थुन्थुभिं भीमः शङ्खं परध्माय चासकृत
 64 विनथ्य सिंहनाथं च जयां विकर्षन पुनः पुनः
     थर्शयन घॊरम आत्मानम अमित्रान सहसाभ्ययात
 65 तम ऊहुर जवना थान्ता विकुर्वाणा हयॊत्तमाः
     विशॊकेनाभिसंयत्ता मनॊमारुतरंहसः
 66 आरुजन विरुजन पार्दॊ जयां विकर्षंश च पाणिना
     सॊ ऽवकर्षन विकर्षंश च सेनाग्रं समलॊडयत
 67 तं परयान्तं महाबाहुं पाञ्चालाः सह सॊमकाः
     पृष्ठतॊ ऽनुययुः शूरा मघवन्तम इवामराः
 68 तं स सेना महाराज सॊथर्याः पर्यवारयन
     थुःशलश चित्रसेनश च कुण्ड भेथी विविंशतिः
 69 थुर्मुखॊ थुःसहश चैव विकर्णश च शलस तदा
     विन्थानुविन्थौ सुमुखॊ थीर्घबाहुः सुथर्शनः
 70 वृन्थारकः सुहस्तश च सुषेणॊ थीर्घलॊचनः
     अभयॊ रौथ्रकर्मा च सुवर्मा थुर्विमॊचनः
 71 विविधै रदिनां शरेष्ठाः सह सैन्यैः सहानुगैः
     संयत्ताः समरे शूरा भीमसेनम उपाथ्रवन
 72 तान समीक्ष्य तु कौन्तेयॊ भीमसेनः पराक्रमी
     अभ्यवर्तत वेगेन सिंहः कषुथ्रमृगान इव
 73 ते महास्त्राणि थिव्यानि तत्र वीरा अथर्शयन
     वारयन्तः शरैर भीमं मेघाः सूर्यम इवॊथितम
 74 स तान अतीत्य वेगेन थरॊणानीकम उपाथ्रवत
     अग्रतश च गजानीकं शरवर्षैर अवाकिरत
 75 सॊ ऽचिरेणैव कालेन तथ गजानीकम आशुगैः
     थिशः सर्वाः समभ्यस्य वयधमत पवनात्मजः
 76 तरासिताः शरभस्येव गर्जितेन वने मृगाः
     परथ्रवन थविरथाः सर्वे नथन्तॊ भैरवान रवान
 77 पुनश चातीत्य वेगेन थरॊणानीकम उपाथ्रवत
     तम अवारयथ आचार्यॊ वेलेवॊथ्वृत्तम अर्णवम
 78 ललाटे ऽताडयच चैनं नाराचेन समयन्न इव
     ऊर्ध्वरश्मिर इवाथित्यॊ विबभौ तत्र पाण्डवः
 79 स मन्यमानस तव आचार्यॊ ममायं फल्गुनॊ यदा
     भीमः करिष्यते पूजाम इत्य उवाच वृकॊथरम
 80 भीमसेन न ते शक्यं परवेष्टुम अरिवाहिनीम
     माम अनिर्जित्य समरे शत्रुमध्ये महाबल
 81 यथि ते सॊ ऽनुजः कृष्णः परविष्टॊ ऽनुमते मम
     अनीकं न तु शक्यं भॊः परवेष्टुम इह वै तवया
 82 अद भीमस तु तच छरुत्वा गुरॊर वाक्यम अपेतभीः
     करुथ्धः परॊवाच वै थरॊणं रक्तताम्रेक्षणः शवसन
 83 तवार्जुनॊ नानुमते बरह्म बन्धॊ रणाजिरम
     परविष्टः स हि थुर्धर्षः शक्रस्यापि विशेथ बलम
 84 येन वै परमां पूजां कुर्वता मानितॊ हय असि
     नार्जुनॊ ऽहं घृणी थरॊण भीमसेनॊ ऽसमि ते रिपुः
 85 पिता नस तवं गुरुर बन्धुस तदा पुत्रा हि ते वयम
     इति मन्यामहे सर्वे भवन्तं परणताः सदिताः
 86 अथ्य तथ विपरीतं ते वथतॊ ऽसमासु थृश्यते
     यथि शत्रुं तवम आत्मानं मन्यसे तत तदास्त्व इह
     एष ते सथृशं शत्रॊः कर्म भीमः करॊम्य अहम
 87 अदॊथ्भ्राम्य गथां भीमः कालथण्डम इवान्तकः
     थरॊणायावसृजथ राजन स रदाथ अवपुप्लुवे
 88 साश्वसूत धवजं यानं थरॊणस्यापॊदयत तथा
     परामृथ्नाच च बहून यॊधान वायुर कृष्णान इवौजसा
 89 तं पुनः परिवव्रुस ते तव पुत्रा रदॊत्तमम
     अन्यं च रदम आस्दाय थरॊणः परहरतां वरः
 90 ततः करुथ्थॊर महाराज भीमसेनः पराक्रमी
     अग्रतः सयन्थनानीकं शरवर्षैर अवाकिरत
 91 ते वध्यमानाः समरे तव पुत्रा महारदाः
     भीमं भीमबलं युथ्धे ऽयॊधयंस तु जयैषिणः
 92 ततॊ थुःशासनः करुथ्धॊ रदशक्तिं समाक्षिपन
     सर्वपारशवीं तीक्ष्णां जिघांसुः पाण्डुनन्थनम
 93 आपतन्तीं महाशक्तिं तव पुत्र परचॊथिताम
     थविधा चिच्छेथ तां भीमस तथ अथ्भुतम इवाभवत
 94 अदान्यैर निशितैर बाणैः संक्रुथ्धः कुण्ड भेथिनम
     सुषेणं थीर्घनेत्रं च तरिभिस तरीन अवधीथ बली
 95 ततॊ वृन्थारकं वीरं कुरूणां कीर्तिवर्धनम
     पुत्राणां तव वीराणां युध्यताम अवधीत पुनः
 96 अभयं रौथ्रकर्माणं थुर्विमॊचनम एव च
     तरिभिस तरीन अवधीथ भीमः पुनर एव सुतांस तव
 97 वध्यमाना महाराज पुत्रास तव बलीयसा
     भीमं परहरतां शरेष्ठं समन्तात पर्यवारयन
 98 विन्थानुविन्थौ सहितौ सुवर्माणं च ते सुतम
     परहसन्न इव कौनेयः शरैर निन्ये यमक्षयम
 99 ततः सुथर्शनं वीरं पुत्रं ते भरतर्षभ
     विव्याध समरे तूर्णं स पपात ममार च
 100 सॊ चिरेणैव कालेन तथ्रदानीकम आशुगैः
    थिशः सर्वाः समभ्यस्य वयधमत पाणुनन्थनः
101 ततॊ वै रदगॊषेण गर्जितेन मृगा इव
    वध्यमानाश च समरे पुत्रास तव विशां पते
    पराथ्रवन स रदाः सर्वे भीमसेनभयार्थिताः
102 अनुयाय तु कौनेयः पुत्राणां ते महथ बलम
    विव्याध समरे राजन कौरवेयान समन्ततः
103 वध्यमाना महाराज भीमसेनेन तावकाः
    तयक्त्वा भीमं रणे यन्ति चॊथयन्तॊ हयॊत्तमान
104 तांस तु निर्जित्य समरे भीमसेनॊ महाबलः
    सिंहनाथ रवं चक्रे बाहुशब्थं च पाण्डवः
105 तलशब्थं च सुमहत कृत्वा भीमॊ महाबलः
    वयतीत्य रदिनश चापि थरॊणानीकम उपाथ्रवत
  1 [s]
      vyūheṣv āloḍyamāneṣu pāṇḍavānāṃ tatas tataḥ
      sudūram anvayuḥ pārthāḥ pāñcālāḥ saha somakaiḥ
  2 vartamāne tathā raudre saṃgrāme lomaharṣaṇe
      prakṣaye jagatas tīvre yugānta iva bhārata
  3 droṇe yudhi parākrāne nardamāne muhur muhuḥ
      pāñcāleṣu ca kṣīṇeṣu vadhyamāneṣu pāṇḍuṣu
  4 nāpaśyac charaṇaṃ kiṃ cid dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
      cintayām āsa rājendra katham etad bhaviṣyati
  5 tatrāvekṣya diśaḥ sarvāḥ savyasāci didṛṣṭkayā
      yudhiṣṭhiro dadarśātha naiva pārtha na mādhavam
  6 so 'paśyan naraśārdūlaṃ vānararṣabha lakṣaṇam
      gāṇḍīvasya ca nirghoṣam aśṛṇvan vyathitendriyaḥ
  7 apaśyan sātyakiṃ cāpi vṛṣṇīnāṃ pravaraṃ ratham
      cintayābhiparītāṅgo dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
      nādhyagacchat tadā śāntiṃ tāv apaśyan nararṣabhau
  8 lokopakrośa bhīrutvād dharmarājo mahāyaśāḥ
      acintayan mahābāhuḥ śaineyasya rathaṃ prati
  9 padavīṃ preṣitaś caiva phalgunasya mayā raṇe
      śaineyaḥ sātyakiḥ satyo mitrāṇām abhayaṃkaraḥ
  10 tad idaṃ hy ekam evāsīd dvidhā jātaṃ mamādya vai
     sātyakiś ca hi me jñeyaḥ pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ
 11 sātyakiṃ preṣayitvā tu pāṇḍavasya padānugam
     sātvatasyāpi kiṃ yuddhe preṣayiṣye padānugam
 12 kariṣyāmi prayatnena bhrātur anveṣaṇaṃ yadi
     yuyudhānam ananviṣya loko māṃ garhayiṣyati
 13 bhrātur anveṣaṇaṃ kṛtvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
     parityajati vārṣṇeyaṃ sātyakiṃ satyavikramam
 14 lokāpavādabhīrutvāt so 'haṃ pārthaṃ vṛkodaram
     padavīṃ preṣayiṣyāmi mādhavasya mahātmanaḥ
 15 yathaiva ca mama prītir arjune śatrusūdane
     tathaiva vṛṣṇivīre 'pi sātvate yuddhadurmade
 16 atibhāre niyuktaś ca mayā śaineyanandanaḥ
     sa tu mitroparodhena gauravāc ca mahābalaḥ
     praviṣṭo bharatīṃ senāṃ makaraḥ sāgaraṃ yathā
 17 asau hi śrūyate śabdaḥ śūrāṇām anivartinām
     mithaḥ saṃyudhyamānānāṃ vṛṣṇivīreṇa dhīmatā
 18 prāptakālaṃ subalavan niścitya bahudhā hi me
     tatraiva pāṇḍaveyasya bhīmasenasya dhanvinaḥ
     gamanaṃ rocate mahyaṃ yatra yātau mahārathau
 19 na cāpy asahyaṃ bhīmasya vidyate bhuvi kiṃ cana
     śakto hy eṣa raṇe yattān pṛthivyāṃ sarvadhanvinaḥ
     svabāhubalam āsthāya prativyūhitum añjasā
 20 yasya bāhubalaṃ sarve samāśritya mahātmanaḥ
     vanavāsān nivṛttāḥ sma na ca yuddheṣu nirjitāḥ
 21 ito gate bhīmasene sātvataṃ prati pāṇḍave
     sa nāthau bhavitārau hi yudhi sātvata phalgunau
 22 kāmaṃ tv aśocanīyau tau raṇe sātvata phalgunau
     rakṣitau vāsudevena svayaṃ cāstraviśāradau
 23 avaśyaṃ tu mayā kāryam ātmanaḥ śokanāśanam
     tasmād bhīmaṃ niyokṣyāmi sātvatasya padānugam
     tataḥ pratikṛtaṃ manye vidhānaṃ sātyakiṃ prati
 24 evaṃ niścitya manasā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
     yantāram abravīd rājan bhīmaṃ prati nayasva mām
 25 dharmarāja vacaḥ śrutvā sārathir hayakovidaḥ
     rathaṃ hemapariṣkāraṃ bhīmāntikam upānayat
 26 bhīmasenam anuprāpya prāptakālam anusmaran
     kaśmalaṃ prāviśad rājā bahu tatra samādiśan
 27 yaḥ sa devān sa gandharvān daityāṃś caikaratho 'jayat
     tasya lakṣma na paśyāmi bhīmasenānujasya te
 28 tato 'bravīd dharmarājaṃ bhīmasenas tathāgatam
     naivādrākṣaṃ na cāśrauṣaṃ tava kaśmalam īdṛśam
 29 purā hi duḥkhadīrṇānāṃ bhavān gatir abhūd dhi naḥ
     uttiṣṭhottiṣṭha rājendra śādhi kiṃ karavāṇi te
 30 na hy asādhyam akāryaṃ vā vidyate mama mānada
     ājñāpaya kuruśreṣṭha mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ
 31 tam abravīd aśrupūrṇaḥ kṛṣṇasarpa iva śvasan
     bhīmasenam idaṃ vākyaṃ pramlāna vadano nṛpaḥ
 32 yathā śaṅkhasya nirghoṣaḥ pāñcajanyasya śrūyate
     prerito vāsudevena saṃrabdhena yaśasvinā
     nūnam adya hataḥ śete tava bhrātā dhanaṃjayaḥ
 33 tasmin vinihate nūnaṃ yudhyate 'sau janārdanaḥ
     yasya sattvavato vīryam upajīvanti pāṇḍavāḥ
 34 yaṃ bhayeṣv abhigacchanti sahasrākṣam ivāmarāḥ
     sa śūraḥ saindhava prepsur anvayād bhāratīṃ camūm
 35 tasya vai gamanaṃ vidmo bhīma nāvartanaṃ punaḥ
     śyāmo yuvā guḍākeśo darśanīyo mahābhujaḥ
 36 vyūḍhorasko mahāskandho mattadviradavikramaḥ
     cakora netras tāmrākṣo dviṣatām aghavardhanaḥ
 37 tad idaṃ mama bhadraṃ te śokasthānam ariṃdama
     arjunārthaṃ mahābāho sātvatasya ca kāraṇāt
 38 vardhate haviṣevāgnir idhyamānaḥ punaḥ punaḥ
     tasya lakṣma na paśyāmi tena vindāmi kaśmalam
 39 taṃ viddhi puruṣavyāghraṃ sātvataṃ ca mahāratham
     sa taṃ mahārathaṃ paścād anuyātas tavānujam
     tam apaśyan mahābāhum ahaṃ vindāmi kaśmalam
 40 tasmāt kṛṣṇo raṇe nūnaṃ yudhyate yuddhakovidaḥ
     yasya vīryavato vīryam upajīvanti pāṇḍavāḥ
 41 sa tatra gaccha kauneya yatra yāto dhanaṃjayaḥ
     sātyakiś ca mahāvīryaḥ kartavyaṃ yadi manyase
     vacanaṃ mama dharmajña jyeṣṭho bhrātā bhavāmi te
 42 na te 'rjunas tathā jñeyo jñātavyaḥ sātyakir yathā
     cikīrṣur matpriyaṃ pārtha prayātaḥ savyasācinaḥ
     padavīṃ durgamāṃ ghorām agamyām akṛtātmabhiḥ
 43 [bhm]
     brahmeṣānendra varuṇān avahad yaḥ purā rathaḥ
     tam āsthāya gatau kṛṣṇau na tayor vidyate bhayam
 44 ājñāṃ tu śirasā bibhrad eṣa gacchāmi mā śucaḥ
     sametya tān naravyāghrāṃs tava dāsyāmi saṃvidam
 45 [s]
     etāvad uktvā prayayau paridāya yudhiṣṭhiram
     dhṛṣṭadyumnāya balavān suhṛdbhyaś ca punaḥ punaḥ
     dhṛṣṭadyumnaṃ cedam āha bhīmaseno mahābalaḥ
 46 viditaṃ te mahābāho yathā droṇo mahārathaḥ
     grahaṇe dharmarājasya sarvopāyena vartate
 47 na ca me gamane kṛtyaṃ tādṛk pārṣata vidyate
     yādṛśaṃ rakṣaṇe rājñaḥ kāryam ātyayikaṃ hi naḥ
 48 evam ukto 'smi pārthena prativaktuṃ sma notsahe
     prayāsye tatra yatrāsau mumūrṣuḥ saindhavaḥ sthitaḥ
     dharmarājasya vacane sthātavyam aviśaṅkayā
 49 so 'dya yatto raṇe pārthaṃ parirakṣa yudhiṣṭhiram
     etad dhi sarvakāryāṇāṃ paramaṃ kṛtyam āhave
 50 tam abravīn mahārāja dhṛṣṭadyumno vṛkodaram
     īpsitena mahābāho gaccha pārthāvicārayan
 51 nāhatvā samare droṇo dhṛṣṭadyumnaṃ kathaṃ cana
     nigrahaṃ dharmarājasya prakariṣyati saṃyuge
 52 tato nikṣipya rājānaṃ dhṛṣṭadyumnāya pāṇḍavaḥ
     abhivādya guruṃ jyeṣṭhaṃ prayayau yatra phalgunaḥ
 53 pariṣvaktas tu kaunteyo dharmarājena bhārata
     āghrātaś ca tathā mūrdhni śrāvitaś cāśiṣaḥ śubhāḥ
 54 bhīmaseno mahābāhuḥ kavacī śubhakuṇḍalī
     sāṅgadaḥ sa tanutrāṇaḥ sa śarī rathināṃ varaḥ
 55 tasya kārṇṣāyasaṃ varma hemacitraṃ maharddhimat
     vibabhau parvata śliṣṭaḥ sa vidyud iva toyadaḥ
 56 pītaraktāsita sitair vāsobhiś ca suveṣṭitaḥ
     kaṇṭhatrāṇena ca babhau sendrāyudha ivāmbudaḥ
 57 prayāte bhīmasene tu tava sainyaṃ yuyutsayā
     pāñcajanya ravo ghoraḥ punar āsīd viśāṃ pate
 58 taṃ śrutvā ninadaṃ ghoraṃ trailokyatrāsanaṃ mahat
     punar bhīmaṃ mahābāhur dharmaputro 'bhyabhāṣata
 59 eṣa vṛṣṇipravīreṇa dhmātaḥ salilajo bhṛśam
     pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca vinādayati śaṅkharāṭ
 60 nūnaṃ vyasanam āpanne sumahat savyasācini
     kurubhir yudhyate sārdhaṃ sarvaiś cakragadādharaḥ
 61 nūnam āryā mahat kuntī pāpam adya nidarśanam
     draupadī tu subhadrā ca paśyanti saha bandhubhiḥ
 62 sa bhīmas tvarayā yukto yāhi yatra dhanaṃjayaḥ
     muhyantīva hi me sarvā dhanaṃjaya didṛkṣayā
     diśaḥ sa pradiśaḥ pārtha sātvatasya ca kāraṇāt
 63 gaccha gaccheti ca punar bhīmasenam abhāṣata
     bhṛśaṃ sa prahito bhrātrā bhrātā bhrātuḥ priyaṃ karaḥ
     āhatya dundubhiṃ bhīmaḥ śaṅkhaṃ pradhmāya cāsakṛt
 64 vinadya siṃhanādaṃ ca jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ
     darśayan ghoram ātmānam amitrān sahasābhyayāt
 65 tam ūhur javanā dāntā vikurvāṇā hayottamāḥ
     viśokenābhisaṃyattā manomārutaraṃhasaḥ
 66 ārujan virujan pārtho jyāṃ vikarṣaṃś ca pāṇinā
     so 'vakarṣan vikarṣaṃś ca senāgraṃ samaloḍayat
 67 taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ pāñcālāḥ saha somakāḥ
     pṛṣṭhato 'nuyayuḥ śūrā maghavantam ivāmarāḥ
 68 taṃ sa senā mahārāja sodaryāḥ paryavārayan
     duḥśalaś citrasenaś ca kuṇḍa bhedī viviṃśatiḥ
 69 durmukho duḥsahaś caiva vikarṇaś ca śalas tathā
     vindānuvindau sumukho dīrghabāhuḥ sudarśanaḥ
 70 vṛndārakaḥ suhastaś ca suṣeṇo dīrghalocanaḥ
     abhayo raudrakarmā ca suvarmā durvimocanaḥ
 71 vividhai rathināṃ śreṣṭhāḥ saha sainyaiḥ sahānugaiḥ
     saṃyattāḥ samare śūrā bhīmasenam upādravan
 72 tān samīkṣya tu kaunteyo bhīmasenaḥ parākramī
     abhyavartata vegena siṃhaḥ kṣudramṛgān iva
 73 te mahāstrāṇi divyāni tatra vīrā adarśayan
     vārayantaḥ śarair bhīmaṃ meghāḥ sūryam ivoditam
 74 sa tān atītya vegena droṇānīkam upādravat
     agrataś ca gajānīkaṃ śaravarṣair avākirat
 75 so 'cireṇaiva kālena tad gajānīkam āśugaiḥ
     diśaḥ sarvāḥ samabhyasya vyadhamat pavanātmajaḥ
 76 trāsitāḥ śarabhasyeva garjitena vane mṛgāḥ
     pradravan dviradāḥ sarve nadanto bhairavān ravān
 77 punaś cātītya vegena droṇānīkam upādravat
     tam avārayad ācāryo velevodvṛttam arṇavam
 78 lalāṭe 'tāḍayac cainaṃ nārācena smayann iva
     ūrdhvaraśmir ivādityo vibabhau tatra pāṇḍavaḥ
 79 sa manyamānas tv ācāryo mamāyaṃ phalguno yathā
     bhīmaḥ kariṣyate pūjām ity uvāca vṛkodaram
 80 bhīmasena na te śakyaṃ praveṣṭum arivāhinīm
     mām anirjitya samare śatrumadhye mahābala
 81 yadi te so 'nujaḥ kṛṣṇaḥ praviṣṭo 'numate mama
     anīkaṃ na tu śakyaṃ bhoḥ praveṣṭum iha vai tvayā
 82 atha bhīmas tu tac chrutvā guror vākyam apetabhīḥ
     kruddhaḥ provāca vai droṇaṃ raktatāmrekṣaṇaḥ śvasan
 83 tavārjuno nānumate brahma bandho raṇājiram
     praviṣṭaḥ sa hi durdharṣaḥ śakrasyāpi viśed balam
 84 yena vai paramāṃ pūjāṃ kurvatā mānito hy asi
     nārjuno 'haṃ ghṛṇī droṇa bhīmaseno 'smi te ripuḥ
 85 pitā nas tvaṃ gurur bandhus tathā putrā hi te vayam
     iti manyāmahe sarve bhavantaṃ praṇatāḥ sthitāḥ
 86 adya tad viparītaṃ te vadato 'smāsu dṛśyate
     yadi śatruṃ tvam ātmānaṃ manyase tat tathāstv iha
     eṣa te sadṛśaṃ śatroḥ karma bhīmaḥ karomy aham
 87 athodbhrāmya gadāṃ bhīmaḥ kāladaṇḍam ivāntakaḥ
     droṇāyāvasṛjad rājan sa rathād avapupluve
 88 sāśvasūta dhvajaṃ yānaṃ droṇasyāpothayat tadā
     prāmṛdnāc ca bahūn yodhān vāyur kṛṣṇān ivaujasā
 89 taṃ punaḥ parivavrus te tava putrā rathottamam
     anyaṃ ca ratham āsthāya droṇaḥ praharatāṃ varaḥ
 90 tataḥ kruddor mahārāja bhīmasenaḥ parākramī
     agrataḥ syandanānīkaṃ śaravarṣair avākirat
 91 te vadhyamānāḥ samare tava putrā mahārathāḥ
     bhīmaṃ bhīmabalaṃ yuddhe 'yodhayaṃs tu jayaiṣiṇaḥ
 92 tato duḥśāsanaḥ kruddho rathaśaktiṃ samākṣipan
     sarvapāraśavīṃ tīkṣṇāṃ jighāṃsuḥ pāṇḍunandanam
 93 āpatantīṃ mahāśaktiṃ tava putra pracoditām
     dvidhā ciccheda tāṃ bhīmas tad adbhutam ivābhavat
 94 athānyair niśitair bāṇaiḥ saṃkruddhaḥ kuṇḍa bhedinam
     suṣeṇaṃ dīrghanetraṃ ca tribhis trīn avadhīd balī
 95 tato vṛndārakaṃ vīraṃ kurūṇāṃ kīrtivardhanam
     putrāṇāṃ tava vīrāṇāṃ yudhyatām avadhīt punaḥ
 96 abhayaṃ raudrakarmāṇaṃ durvimocanam eva ca
     tribhis trīn avadhīd bhīmaḥ punar eva sutāṃs tava
 97 vadhyamānā mahārāja putrās tava balīyasā
     bhīmaṃ praharatāṃ śreṣṭhaṃ samantāt paryavārayan
 98 vindānuvindau sahitau suvarmāṇaṃ ca te sutam
     prahasann iva kauneyaḥ śarair ninye yamakṣayam
 99 tataḥ sudarśanaṃ vīraṃ putraṃ te bharatarṣabha
     vivyādha samare tūrṇaṃ sa papāta mamāra ca
 100 so cireṇaiva kālena tadrathānīkam āśugaiḥ
    diśaḥ sarvāḥ samabhyasya vyadhamat pāṇunandanaḥ
101 tato vai rathagoṣeṇa garjitena mṛgā iva
    vadhyamānāś ca samare putrās tava viśāṃ pate
    prādravan sa rathāḥ sarve bhīmasenabhayārditāḥ
102 anuyāya tu kauneyaḥ putrāṇāṃ te mahad balam
    vivyādha samare rājan kauraveyān samantataḥ
103 vadhyamānā mahārāja bhīmasenena tāvakāḥ
    tyaktvā bhīmaṃ raṇe yanti codayanto hayottamān
104 tāṃs tu nirjitya samare bhīmaseno mahābalaḥ
    siṃhanāda ravaṃ cakre bāhuśabdaṃ ca pāṇḍavaḥ
105 talaśabdaṃ ca sumahat kṛtvā bhīmo mahābalaḥ
    vyatītya rathinaś cāpi droṇānīkam upādravat


Next: Chapter 103