|
1
[स] तम उत्तीर्णं रदानीकात तमसॊ भास्करं यदा थिधारयिषुर आचार्यः शरवर्षैर अवाकिरत 2 पिबन्न इव शरौघांस तान थरॊण चापवरातिगान सॊ ऽभयवर्तत सॊथर्यान मायया मॊहयन बलम 3 तं मृधे वेगम आस्दाय परं परमधन्विनः चॊथितास तव पुत्रै च सरतः पर्यवारयन 4 स तदा संवृतॊ भीमः परहसन्न इव भारत उथयच्छथ गथां तेभ्यॊ घॊरां तां सिंहवन नथन अवासृजच च वेगेन तेषु तान परमदथ बली 5 सेन्थ्राशनिर इवेन्थ्रेण परविथ्धा संहतात्मना घॊषेण महता राजन पूरयित्वेव मेथिनीम जवलन्ती तेजसा भीमा तरासयाम आस ते सुतान 6 तां पतन्तीं महावेगां थृष्ट्वा तेजॊ ऽभिसंवृताम पराथ्रवंस तावकाः सर्वे नथन्तॊ भैरवान रवान 7 तं च शब्थम असंसह्यं तस्याः संलक्ष्य मारिष परापतन मनुजास तत्र रदेभ्यॊ रदिनस तथा 8 स तान विथ्राव्य कौन्तेयः संख्ये ऽमित्रान थुरासथः सुपर्ण इव वेगेन पक्षिराड अत्यगाच चमूम 9 तदा तं विप्रकुर्वाणं रदयूदप यूदपम भारथ्वाजॊ महाराज भीमसेनं समभ्ययात 10 थरॊणस तु समरे भीमं वारयित्वा शरॊर्मिभिः अकरॊत सहसा नाथं पाण्डूनां भयम आथधत 11 तथ युथ्धम आसीत सुमहथ घॊरं थेवासुरॊपमम थरॊणस्य च महाराज भीमस्य च महात्मनः 12 यथा तु विशिखैस तीक्ष्णैर थरॊण चापविनिःसृतैः वध्यन्ते समरे वीराः शतशॊ ऽद सहस्रशः 13 ततॊ रदाथ अवप्लुत्य वेगम आस्दाय पाण्डवः निमील्य नयने राजन पथातिर थरॊणम अभ्ययात 14 यदा हि गॊवृषॊ वर्षं परतिगृह्णाति लीलया तदा भीमॊ नरव्याघ्रः शरवर्षं समग्रहीत 15 स वध्यमानः समरे रदं थरॊणस्य मारिष ईषायां पाणिना गृह्य परचिक्षेप महाबलः 16 थरॊणस तु स तवरॊ राजन कषिप्तॊ भीमेन संयुगे रदम अन्यं समास्दाय वयूह थवारम उपाययौ 17 तस्मिन कषणे तस्य यन्ता तूर्णम अश्वान अचॊथयत भीमसेनस्य कौरव्य तथ अथ्भुतम इवाभवत 18 ततः सवरदम आस्दाय भीमसेनॊ महाबलः अभ्यवर्तत वेगेन तव पुत्रस्य वाहिनीम 19 स मृथ्नन कषत्रियान आजौ वातॊ कृष्णान इवॊथ्धतः अगच्छथ थारयन सेनां सिन्धुवेगॊ नगान इव 20 भॊजानीकं समासाथ्य हार्थिक्येनाभिरक्षितम परमद्य बहुधा राजन भीमसेनः समभ्ययात 21 संत्रासयन्न अनीकानि तलशब्थेन मारिष अजयत सर्वसैन्यानि शार्थूल इव गॊवृषान 22 भॊजानीकम अतिक्रम्य काम्बॊजानां च वाहिनीम तदा मलेच्छ गणांश चान्यान बहून युथ्धविशारथान 23 सात्यकिं चापि संपेर्क्ष्य युध्यमानं नरर्षभम रदेन यत्तः कौन्तेयॊ वेगेन परययौ तथा 24 भीमसेनॊ महाराज थरष्टुकामॊ धनंजयम अतीत्य समरे यॊधांस तावकान पाण्डुनन्थनः 25 सॊ ऽपश्यथ अर्जुनं तत्र युध्यमानं नरर्षभम सैन्धवस्य वधार्दं हि पराक्रान्तं पराक्रमी 26 अर्जुनं तत्र थृष्ट्वाद चुक्रॊश महतॊ रवान तं तु तस्य महानाथं पार्दः शुश्राव नर्थतः 27 ततः पार्दॊ महानाथं मुञ्चन वै माधवश च ह अभ्ययातां महाराज नर्थन्तौ गॊवृषाव इव 28 वासुथेवार्जुनौ शरुत्वा निनाथं तस्य शुष्मिणः पुनः पुनः परणथतां थिथृक्षन्तौ वृकॊथरम 29 भीमसेनरवं शरुत्वा फल्गुनस्य च धन्विनः अप्रीयत महाराज धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः 30 विशॊकश चाभवथ राजा शरुत्वा तं निनथं महत धनंजयस्य च रणे जयम आशा सतवान विभुः 31 तदा तु नर्थमाने वै भीमसेने रणॊत्कटे समितं कृत्वा महाबाहुर धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः 32 हृथ्गतं मनसा पराह धयात्वा धर्मभृतां वरः थत्ता भीम तवया संवित कृतं गुरुवचस तदा 33 न हि तेषां जयॊ युथ्धे येषां थवेष्टासि पाण्डव थिष्ट्या जीवति संग्रामे सव्यसाची धनंजयः 34 थिष्ट्या च कुशली वीरः सात्यकिः सत्यविक्रमः थिष्ट्या शृणॊमि गर्जन्तौ वासुथेवधनंजयौ 35 येन शक्रं रणे जित्वा तर्पितॊ हव्यवाहनः स हन्ता थविषतां संख्ये थिष्ट्या जीवति फल्गुनः 36 यस्य बाहुबलं सर्वे वयम आश्रित्य जीविताः स हन्ता रिपुसन्यानां थिष्ट्या जीवति फल्गुनः 37 निवातकवचा येन थेवैर अपि सुथुर्जयाः निर्जिता रदिनैकेन थिष्ट्या पार्दः स जीवति 38 कौरवान सहितान सर्वान गॊग्रहार्दे समागतान यॊ ऽजयन मत्स्यनगरे थिष्ट्या पार्दः स जीवति 39 कालकेय सहस्राणि चतुर्थश महारणे यॊ ऽवधीथ भुजवीर्येण थिष्ट्या पार्दः स जीवति 40 गन्धर्वराजं बलिनं थुर्यॊधनकृतेन वै जितवान यॊ ऽसत्रवीर्येण थिष्ट्या पार्दः स जीवति 41 किरीटमाली बलवाञ शवेताश्वः कृष्णसारदिः मम परियश च सततं थिष्ट्या जीवति फल्गुनः 42 पुत्रशॊकाभिसंतप्तश चिकीर्षुः कर्म थुष्करम जयथ्रदवधान्वेषी परतिज्ञां कृतवान हि यः कच चित स सैन्धवं संख्ये हनिष्यति धनंजयः 43 कच चित तीर्णप्रतिज्ञं हि वासुथेवेन रक्षितम अनस्तमित आथित्ये समेष्याम्य अहम अर्जुनम 44 कच चित सैन्धवकॊ राजा थुर्यॊधन हिते रतः नन्थयिष्यत्य अमित्राणि फल्गुनेन निपातितः 45 कच चिथ थुर्यॊधनॊ राका फल्गुनेन निपातितम थृष्ट्वा सैन्धवकं संख्ये शमम अस्मासु धास्यति 46 थृष्ट्वा विनिहतान भरातॄन भीमसेनेन संयुगे कच चिथ थुर्यॊधनॊ मन्थः शमम अस्मासु धास्यति 47 थृष्ट्वा चान्यान बहून यॊधान पातितान धरणीतले कच चिथ थुर्यॊधनॊ मन्थः पश्चात तापं करिष्यति 48 कच चिथ भीष्मेण नॊ वैरम एकेनैव परशाम्यति शेषस्य रक्षणार्दं च संधास्यति सुयॊधनः 49 एवं बहुविधं तस्य चिन्तयानस्य पार्दिव कृपयाभिपरीतस्य घॊरं युथ्धम अवर्तत |
1
[s] tam uttīrṇaṃ rathānīkāt tamaso bhāskaraṃ yathā didhārayiṣur ācāryaḥ śaravarṣair avākirat 2 pibann iva śaraughāṃs tān droṇa cāpavarātigān so 'bhyavartata sodaryān māyayā mohayan balam 3 taṃ mṛdhe vegam āsthāya paraṃ paramadhanvinaḥ coditās tava putrai ca sarataḥ paryavārayan 4 sa tathā saṃvṛto bhīmaḥ prahasann iva bhārata udayacchad gadāṃ tebhyo ghorāṃ tāṃ siṃhavan nadan avāsṛjac ca vegena teṣu tān pramathad balī 5 sendrāśanir ivendreṇa praviddhā saṃhatātmanā ghoṣeṇa mahatā rājan pūrayitveva medinīm jvalantī tejasā bhīmā trāsayām āsa te sutān 6 tāṃ patantīṃ mahāvegāṃ dṛṣṭvā tejo 'bhisaṃvṛtām prādravaṃs tāvakāḥ sarve nadanto bhairavān ravān 7 taṃ ca śabdam asaṃsahyaṃ tasyāḥ saṃlakṣya māriṣa prāpatan manujās tatra rathebhyo rathinas tadā 8 sa tān vidrāvya kaunteyaḥ saṃkhye 'mitrān durāsadaḥ suparṇa iva vegena pakṣirāḍ atyagāc camūm 9 tathā taṃ viprakurvāṇaṃ rathayūthapa yūthapam bhāradvājo mahārāja bhīmasenaṃ samabhyayāt 10 droṇas tu samare bhīmaṃ vārayitvā śarormibhiḥ akarot sahasā nādaṃ pāṇḍūnāṃ bhayam ādadhat 11 tad yuddham āsīt sumahad ghoraṃ devāsuropamam droṇasya ca mahārāja bhīmasya ca mahātmanaḥ 12 yadā tu viśikhais tīkṣṇair droṇa cāpaviniḥsṛtaiḥ vadhyante samare vīrāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 13 tato rathād avaplutya vegam āsthāya pāṇḍavaḥ nimīlya nayane rājan padātir droṇam abhyayāt 14 yathā hi govṛṣo varṣaṃ pratigṛhṇāti līlayā tathā bhīmo naravyāghraḥ śaravarṣaṃ samagrahīt 15 sa vadhyamānaḥ samare rathaṃ droṇasya māriṣa īṣāyāṃ pāṇinā gṛhya pracikṣepa mahābalaḥ 16 droṇas tu sa tvaro rājan kṣipto bhīmena saṃyuge ratham anyaṃ samāsthāya vyūha dvāram upāyayau 17 tasmin kṣaṇe tasya yantā tūrṇam aśvān acodayat bhīmasenasya kauravya tad adbhutam ivābhavat 18 tataḥ svaratham āsthāya bhīmaseno mahābalaḥ abhyavartata vegena tava putrasya vāhinīm 19 sa mṛdnan kṣatriyān ājau vāto kṛṣṇān ivoddhataḥ agacchad dārayan senāṃ sindhuvego nagān iva 20 bhojānīkaṃ samāsādya hārdikyenābhirakṣitam pramathya bahudhā rājan bhīmasenaḥ samabhyayāt 21 saṃtrāsayann anīkāni talaśabdena māriṣa ajayat sarvasainyāni śārdūla iva govṛṣān 22 bhojānīkam atikramya kāmbojānāṃ ca vāhinīm tathā mleccha gaṇāṃś cānyān bahūn yuddhaviśāradān 23 sātyakiṃ cāpi saṃperkṣya yudhyamānaṃ nararṣabham rathena yattaḥ kaunteyo vegena prayayau tadā 24 bhīmaseno mahārāja draṣṭukāmo dhanaṃjayam atītya samare yodhāṃs tāvakān pāṇḍunandanaḥ 25 so 'paśyad arjunaṃ tatra yudhyamānaṃ nararṣabham saindhavasya vadhārthaṃ hi parākrāntaṃ parākramī 26 arjunaṃ tatra dṛṣṭvātha cukrośa mahato ravān taṃ tu tasya mahānādaṃ pārthaḥ śuśrāva nardataḥ 27 tataḥ pārtho mahānādaṃ muñcan vai mādhavaś ca ha abhyayātāṃ mahārāja nardantau govṛṣāv iva 28 vāsudevārjunau śrutvā ninādaṃ tasya śuṣmiṇaḥ punaḥ punaḥ praṇadatāṃ didṛkṣantau vṛkodaram 29 bhīmasenaravaṃ śrutvā phalgunasya ca dhanvinaḥ aprīyata mahārāja dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 30 viśokaś cābhavad rājā śrutvā taṃ ninadaṃ mahat dhanaṃjayasya ca raṇe jayam āśā stavān vibhuḥ 31 tathā tu nardamāne vai bhīmasene raṇotkaṭe smitaṃ kṛtvā mahābāhur dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 32 hṛdgataṃ manasā prāha dhyātvā dharmabhṛtāṃ varaḥ dattā bhīma tvayā saṃvit kṛtaṃ guruvacas tathā 33 na hi teṣāṃ jayo yuddhe yeṣāṃ dveṣṭāsi pāṇḍava diṣṭyā jīvati saṃgrāme savyasācī dhanaṃjayaḥ 34 diṣṭyā ca kuśalī vīraḥ sātyakiḥ satyavikramaḥ diṣṭyā śṛṇomi garjantau vāsudevadhanaṃjayau 35 yena śakraṃ raṇe jitvā tarpito havyavāhanaḥ sa hantā dviṣatāṃ saṃkhye diṣṭyā jīvati phalgunaḥ 36 yasya bāhubalaṃ sarve vayam āśritya jīvitāḥ sa hantā ripusanyānāṃ diṣṭyā jīvati phalgunaḥ 37 nivātakavacā yena devair api sudurjayāḥ nirjitā rathinaikena diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati 38 kauravān sahitān sarvān gograhārthe samāgatān yo 'jayan matsyanagare diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati 39 kālakeya sahasrāṇi caturdaśa mahāraṇe yo 'vadhīd bhujavīryeṇa diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati 40 gandharvarājaṃ balinaṃ duryodhanakṛtena vai jitavān yo 'stravīryeṇa diṣṭyā pārthaḥ sa jīvati 41 kirīṭamālī balavāñ śvetāśvaḥ kṛṣṇasārathiḥ mama priyaś ca satataṃ diṣṭyā jīvati phalgunaḥ 42 putraśokābhisaṃtaptaś cikīrṣuḥ karma duṣkaram jayadrathavadhānveṣī pratijñāṃ kṛtavān hi yaḥ kac cit sa saindhavaṃ saṃkhye haniṣyati dhanaṃjayaḥ 43 kac cit tīrṇapratijñaṃ hi vāsudevena rakṣitam anastamita āditye sameṣyāmy aham arjunam 44 kac cit saindhavako rājā duryodhana hite rataḥ nandayiṣyaty amitrāṇi phalgunena nipātitaḥ 45 kac cid duryodhano rākā phalgunena nipātitam dṛṣṭvā saindhavakaṃ saṃkhye śamam asmāsu dhāsyati 46 dṛṣṭvā vinihatān bhrātṝn bhīmasenena saṃyuge kac cid duryodhano mandaḥ śamam asmāsu dhāsyati 47 dṛṣṭvā cānyān bahūn yodhān pātitān dharaṇītale kac cid duryodhano mandaḥ paścāt tāpaṃ kariṣyati 48 kac cid bhīṣmeṇa no vairam ekenaiva praśāmyati śeṣasya rakṣaṇārthaṃ ca saṃdhāsyati suyodhanaḥ 49 evaṃ bahuvidhaṃ tasya cintayānasya pārthiva kṛpayābhiparītasya ghoraṃ yuddham avartata |