|
1
[धृ] यत तथा पराविशत पाण्डून आचार्यः कुपितॊ वशी उत्क्वा थुर्यॊधनं सम्यङ मम शास्त्रातिगं सुतम 2 परविश्य विचरन्तं च रणे शूरम अवस्दितम कदं थरॊणं महेष्वासं पाण्डवाः पर्यवारयन 3 के ऽरक्षन थक्षिणं चक्रम आचार्यस्य महात्मनः के चॊत्तरम अरक्षन्त निघ्नतः शात्रवान रणे 4 नृत्यन स रदमार्गेषु सर्वशस्त्रभृतां वरः धूमकेतुर इव करुथ्धः कदं मृत्युम उपेयिवान 5 [स] सायाह्ने सैन्धवं हत्वा राज्ञा पार्दः समेत्य च सात्यकिश च महेष्वासॊ थरॊणम एवाभ्यधावताम 6 तदा युधिष्ठिरस तूर्णं भीमसेनश च पाण्डवः पृदक चमूभ्यां संसक्तौ थरॊणम एवाभ्यधावताम 7 तदैव नकुलॊ धीमान सहथेवश च थुर्जयः धृष्टथ्युम्नः शतानीकॊ विराटश च स केकयः मत्स्याः शाल्वेय सेनाश च थरॊणम एव ययुर युधि 8 थरुपथश च तदा राजा पाञ्चालैर अभिरक्षितः धृष्टथ्युम्न पिता राजन थरॊणम एवाभ्यवर्तत 9 थरौपथेया महेष्वासा राक्षसश च घटॊत्कचः स सेनास ते ऽभयवर्तन्त थरॊणम एव महाथ्युतिम 10 परभथ्रकश च पाञ्चालाः षट सहस्राः परहारिणः थरॊणम एवाभ्यवर्तन्त पुरस्कृत्य शिखण्डिनम 11 तदेतरे नरव्याघ्राः पाण्डवानां महारदाः सहिताः संन्यवर्तन्त थरॊणम एव थविजर्षभम 12 तेषु शूरेषु युथ्धाय गतेषु भरतर्षभ बभूव रजनी घॊरा भीरूणां भयवर्धिनी 13 यॊधानाम अशिवा रौथ्रा राजन्न अन्तकगामिनी कुञ्जराश्वमनुष्याणां पराणान्त करणी तथा 14 तस्यां रजन्यां घॊरायां नथन्त्यः सर्वतः शिवाः नयवेथयन भयं घॊरं स जवालकवलैर मुखैः 15 उलूकाश चाप्य अथृश्यन्त शंसन्तॊ विपुलं भयम विशेषतः कौरवाणां धवजिन्याम अतिथारुणम 16 ततः सैन्येषु राजेन्थ्र शब्थः समभवन महान भेरीशब्थेन महता मृथङ्गानां सवनेन च 17 गजानां गर्जितैश चापि तुरङ्गाणां च हेषितैः खुरशब्थनिपातैश च तुमुलः सर्वतॊ ऽभवत 18 ततः समभवथ युथ्धं संध्यायाम अतिथारुणम थरॊणस्य च महाराज सृञ्जयानां च सर्वशः 19 तमसा चावृते लॊके न पराज्ञायत किं चन सैन्येन रजसा चैव समन्ताथ उत्दितेन ह 20 नरस्याश्वस्य नागस्य समसज्जत शॊणितम नापश्याम रजॊ भौमं कश्मलेनाभिसंवृताः 21 रात्रौ वंशवनस्येव थह्यमानस्य पर्वते घॊरश चाटचटा शब्थः शस्त्राणां पतताम अभूत 22 नैव सवे न परे राजन पराज्ञायन्त तमॊवृते उन्मत्तम इव तत सर्वं बभूव रजनी मुखे 23 भौमं रजॊ ऽद राजेन्थ्र शॊणितेन परशामितम शातकौम्भैश च कवचैर भूषणैश च तमॊ ऽभयगात 24 ततः सा भारती सेना मणिहेमविभूषिता थयुर इवासीत स नक्षत्रा रजन्यां भरतर्षभ 25 गॊमायुबड संघुष्टा शक्तिध्वजसमाकुला थारुणाभिरुता घॊरा कष्वेडितॊत्क्रुष्ट नाथिता 26 ततॊ ऽभवन महाशब्थस तुमुलॊ लॊमहर्षणः समावृण्वन थिशः सर्वा महेन्थ्राशनिनिस्वनः 27 सा निशीदे महाराज सेनाथृश्यत भारती अङ्गथैः कुण्डलैर निष्कैः शस्तैश चैवावभासिता 28 तत्र नागा रदाश चैव जाम्बूनथविभूषिताः निशायां परत्यथृश्यन्त मेघा इव स विथ्युतः 29 ऋष्टिशक्तिगथा बाणमुसल परासपट्टिशाः संपतन्तॊ वयथृश्यन्त भराजमाना इवाग्नयः 30 थुर्यॊधन पुरॊवातां रदनागबलाहकाम वाथित्रघॊषस्तनितां चापविथ्युथ धवजैर वृताम 31 थरॊण पाण्डव पर्जन्यां खड्गशक्ति गथाशनिम शरधारास्त्र पवनां भृशं शीतॊष्णसंकुलाम 32 घॊरां विस्मापनीम उग्रां जीवितच छिथम अप्लवाम तां पराविशन्न अतिभयां सेनां युथ्धचिकीर्षवः 33 तस्मिन रात्रिमुखे घॊरे महाशब्थनिनाथिते भीरूणां तरासजनने शूराणां हर्षवर्धने 34 रात्रियुथ्धे तथा घॊरे वर्तमाने सुथारुणे थरॊणम अभ्यथ्रवन करुथ्धाः सहिताः पाण्डुसृञ्जयाः 35 ये ये परमुखतॊ राजन नयवर्तन्त महात्मनः तान सर्वान विमुखांश चक्रे कांश चिन निन्ये यमक्षयम |
1
[dhṛ] yat tadā prāviśat pāṇḍūn ācāryaḥ kupito vaśī utkvā duryodhanaṃ samyaṅ mama śāstrātigaṃ sutam 2 praviśya vicarantaṃ ca raṇe śūram avasthitam kathaṃ droṇaṃ maheṣvāsaṃ pāṇḍavāḥ paryavārayan 3 ke 'rakṣan dakṣiṇaṃ cakram ācāryasya mahātmanaḥ ke cottaram arakṣanta nighnataḥ śātravān raṇe 4 nṛtyan sa rathamārgeṣu sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ dhūmaketur iva kruddhaḥ kathaṃ mṛtyum upeyivān 5 [s] sāyāhne saindhavaṃ hatvā rājñā pārthaḥ sametya ca sātyakiś ca maheṣvāso droṇam evābhyadhāvatām 6 tathā yudhiṣṭhiras tūrṇaṃ bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ pṛthak camūbhyāṃ saṃsaktau droṇam evābhyadhāvatām 7 tathaiva nakulo dhīmān sahadevaś ca durjayaḥ dhṛṣṭadyumnaḥ śatānīko virāṭaś ca sa kekayaḥ matsyāḥ śālveya senāś ca droṇam eva yayur yudhi 8 drupadaś ca tathā rājā pāñcālair abhirakṣitaḥ dhṛṣṭadyumna pitā rājan droṇam evābhyavartata 9 draupadeyā maheṣvāsā rākṣasaś ca ghaṭotkacaḥ sa senās te 'bhyavartanta droṇam eva mahādyutim 10 prabhadrakaś ca pāñcālāḥ ṣaṭ sahasrāḥ prahāriṇaḥ droṇam evābhyavartanta puraskṛtya śikhaṇḍinam 11 tathetare naravyāghrāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ sahitāḥ saṃnyavartanta droṇam eva dvijarṣabham 12 teṣu śūreṣu yuddhāya gateṣu bharatarṣabha babhūva rajanī ghorā bhīrūṇāṃ bhayavardhinī 13 yodhānām aśivā raudrā rājann antakagāminī kuñjarāśvamanuṣyāṇāṃ prāṇānta karaṇī tadā 14 tasyāṃ rajanyāṃ ghorāyāṃ nadantyaḥ sarvataḥ śivāḥ nyavedayan bhayaṃ ghoraṃ sa jvālakavalair mukhaiḥ 15 ulūkāś cāpy adṛśyanta śaṃsanto vipulaṃ bhayam viśeṣataḥ kauravāṇāṃ dhvajinyām atidāruṇam 16 tataḥ sainyeṣu rājendra śabdaḥ samabhavan mahān bherīśabdena mahatā mṛdaṅgānāṃ svanena ca 17 gajānāṃ garjitaiś cāpi turaṅgāṇāṃ ca heṣitaiḥ khuraśabdanipātaiś ca tumulaḥ sarvato 'bhavat 18 tataḥ samabhavad yuddhaṃ saṃdhyāyām atidāruṇam droṇasya ca mahārāja sṛñjayānāṃ ca sarvaśaḥ 19 tamasā cāvṛte loke na prājñāyata kiṃ cana sainyena rajasā caiva samantād utthitena ha 20 narasyāśvasya nāgasya samasajjata śoṇitam nāpaśyāma rajo bhaumaṃ kaśmalenābhisaṃvṛtāḥ 21 rātrau vaṃśavanasyeva dahyamānasya parvate ghoraś cāṭacaṭā śabdaḥ śastrāṇāṃ patatām abhūt 22 naiva sve na pare rājan prājñāyanta tamovṛte unmattam iva tat sarvaṃ babhūva rajanī mukhe 23 bhaumaṃ rajo 'tha rājendra śoṇitena praśāmitam śātakaumbhaiś ca kavacair bhūṣaṇaiś ca tamo 'bhyagāt 24 tataḥ sā bhāratī senā maṇihemavibhūṣitā dyur ivāsīt sa nakṣatrā rajanyāṃ bharatarṣabha 25 gomāyubaḍa saṃghuṣṭā śaktidhvajasamākulā dāruṇābhirutā ghorā kṣveḍitotkruṣṭa nāditā 26 tato 'bhavan mahāśabdas tumulo lomaharṣaṇaḥ samāvṛṇvan diśaḥ sarvā mahendrāśaninisvanaḥ 27 sā niśīthe mahārāja senādṛśyata bhāratī aṅgadaiḥ kuṇḍalair niṣkaiḥ śastaiś caivāvabhāsitā 28 tatra nāgā rathāś caiva jāmbūnadavibhūṣitāḥ niśāyāṃ pratyadṛśyanta meghā iva sa vidyutaḥ 29 ṛṣṭiśaktigadā bāṇamusala prāsapaṭṭiśāḥ saṃpatanto vyadṛśyanta bhrājamānā ivāgnayaḥ 30 duryodhana purovātāṃ rathanāgabalāhakām vāditraghoṣastanitāṃ cāpavidyud dhvajair vṛtām 31 droṇa pāṇḍava parjanyāṃ khaḍgaśakti gadāśanim śaradhārāstra pavanāṃ bhṛśaṃ śītoṣṇasaṃkulām 32 ghorāṃ vismāpanīm ugrāṃ jīvitac chidam aplavām tāṃ prāviśann atibhayāṃ senāṃ yuddhacikīrṣavaḥ 33 tasmin rātrimukhe ghore mahāśabdaninādite bhīrūṇāṃ trāsajanane śūrāṇāṃ harṣavardhane 34 rātriyuddhe tadā ghore vartamāne sudāruṇe droṇam abhyadravan kruddhāḥ sahitāḥ pāṇḍusṛñjayāḥ 35 ye ye pramukhato rājan nyavartanta mahātmanaḥ tān sarvān vimukhāṃś cakre kāṃś cin ninye yamakṣayam |