|
1
[स] परायॊपविष्टे तु हते पुत्रे सात्यकिना ततः सॊमथत्तॊ भृशं करुथ्धः सात्यक्तिं वाक्यम अब्रवीत 2 कषत्रधर्मः पुरा थृष्टॊ यस तु थेवैर महात्मभिः तं तवं सात्वत संत्यज्य थस्यु धर्मे कदं रतः 3 पराङ्मुखाय थीनाय नयस्तशस्त्राय याचते कषत्रधर्मरतः पराज्ञः कदं नु परहरेथ रणे 4 थवाव एव किल वृष्णीनां तत्र खयातौ महारदौ परथ्युम्नश च महाबाहुस तवं चैव युधि सात्वत 5 कदं परायॊपविष्टाय पार्देन छिन्नबाहवे नृशंसं पतनीयं च ताथृशं कृतवान असि 6 शपे सात्वत पुत्राभ्याम इष्टेन सुकृतेन च अनतीताम इमां रात्रिं यथि तवां वीर मानिनम 7 अरक्ष्यमाणं पार्देन जिष्णुना स सुतानुजम न हन्यां निरये घॊरे पतेयं वृष्णिपांसन 8 एवम उक्त्वा सुसंक्रुथ्धः सॊमथत्तॊ महाबलः थध्मौ शङ्खं च तारेण सिंहनाथं ननाथ च 9 ततः कमलपत्राक्षः सिंहथंष्ट्रॊ महाबलः सात्वतॊ भृशसंक्रुथ्धः सॊमथत्तम अदाब्रवीत 10 हतॊ भूरिश्रवा वीरस तव पुत्रॊ महारदः शरश चैव तदा राजन भरातृव्यसनकर्शितः 11 तवां चाप्य अथ्य वधिष्यामि सपुत्रपशुबान्धवम तिष्ठेथानीं रणे यत्तः कौरवॊ ऽसि विशेषतः 12 यस्मिन्थानं थमः शौचम अहिंसा हरीर धृतिः कषमा अनपायीनि सर्वाणि नित्यं राज्ञि युधिष्ठिरे 13 मृथङ्गकेतॊस तस्य तवं तेजसा निहतः पुरा स कर्ण सौबलः संख्ये विनाशं समुपेष्यसि 14 शपे ऽहं कृष्ण चरणैर इष्टापूर्तेन चैव ह यथि तवां ससुतं पापं न हन्यां युधि रॊषितः अपयास्यसि चेत तयक्त्वा ततॊ मुक्तॊ भविष्यसि 15 एवम आभाष्य चान्यॊन्यं करॊधसंरक्तलॊचनौ परवृत्तौ शरसंपातं कर्तुं पुरुषसत्तमौ 16 ततॊ गजसहस्रेण रदानाम अयुतेन च थुर्यॊधनः सॊमथत्तं परिवार्य वयवस्दितः 17 शकुनिश च सुसंक्रुथ्धः सर्वशस्त्रभृतां वरः पुत्रपौत्रैः परिवृतॊ भरातृभिश चेन्थ्र विक्रमैः सयालस तव महाबाहुर वज्रसंहननॊ युवा 18 साग्रं शतसहस्रं तु हयानां तस्य धीमतः सॊमथत्तं महेष्वासं समन्तात पर्यरक्षत 19 रक्ष्यमाणश च बलिभिश छाथयाम आस सात्यकिम तं छाथ्यमानं विशिखैर थृष्ट्वा संनतपर्वभिः धृष्टथ्युम्नॊ ऽभययात करुथ्धः परगृह्य महतीं चमूम 20 चण्डवाताभिसृष्टानाम उथधीनाम इव सवनः आसीथ राजन बलौघानाम अन्यॊन्यम अभिनिघ्नताम 21 विव्याध सॊमथत्तस तु सात्वतं नवभिः शरैः सात्यकिर थशभिश चैनम अवधीत कुरुपुंगवम 22 सॊ ऽतिविथ्धॊ बलवता समरे थृढधन्विना रदॊपस्दं समासाथ्य मुमॊह गतचेतनः 23 तं विमूढं समालक्ष्य सारदिस तवरयान्वितः अपॊवाह रणाथ वीरं सॊमथत्तं महारदम 24 तं विसंज्ञं समालॊक्य युयुधान शरार्थितम थरौणिर अभ्यथ्रवत करुथ्धः सात्वतं रणमूर्धनि 25 तम आपतन्तं संप्रेक्ष्य शैनेयस्य रदं परति भैमसेनिः सुसंक्रुथ्धः परत्यमित्रम अवारयत 26 कार्ष्णायसमयं घॊरम ऋक्षचर्मावृतं महत युक्तं गजनिभैर वाहैर न हयैर नापि वा गजैः 27 विक्षिप्तम अष्टचक्रेण विवृताक्षेण कूजता धवजेनॊच्छ्रिततुण्डेन गृध्रराजेन राजता 28 लॊहितार्थ्र पताकं तम अन्त्र माला विभूषितम अष्टचक्रसमायुक्तम आस्दाय विपुलं रदम 29 शूलमुथ्गर धारिण्या शैलपाथप हस्तया रक्षसां घॊररूपाणाम अक्षैहिण्या समावृतः 30 तम उथ्यतमहाचापं निशाम्य वयदिता नृपाः युगान्तकालसमये थण्डहस्तम इवान्तकम 31 भयार्थिता पचुक्षॊभ पुत्रस्य तव वाहिनी वायुना कषॊभितावर्ता गङ्गेवॊर्ध्व तरङ्गिणी 32 गटॊत्कच परयुक्तेन सिंहनाथेन भीषिताः परसुस्रुवुर गजा मूत्रं विव्यदुश च नरा भृशम 33 ततॊ ऽशमवृष्टिर अत्यर्दम आसीत तत्र समन्ततः संध्याकालाधिक बलैः परमुक्ता राक्षसैः कषितौ 34 आयसानि च चक्राणि भुशुण्ड्यः परासतॊमराः पतन्त्य अविरलाः शूलाः शतघ्न्यः पट्टिशास तदा 35 तथ उग्रम अतिरौथ्रं च थृष्ट्वा युथ्धं नराधिपाः तनयास तव कर्णश च वयदिताः पराथ्रवन थिशः 36 तत्रैकॊ ऽसत्रबलश्लाघी थरौणिर मानी न विव्यदे वयधमच च शरैर मायां घटॊत्कच विनिर्मिताम 37 निहतायां तु मायायाम अमर्षी स घटॊत्कचः विससर्ज शरान घॊरांस ते ऽशवत्दामानम आविशन 38 भुजगा इव वेगेन वल्मीकं करॊधमूर्छिताः ते शरा रुधिराभ्यक्ता भित्त्वा शारथ्वती सुतम विविशुर धरणीं शीघ्रा रुक्मपुङ्खाः शिलाशिताः 39 अश्वत्दामा तु संक्रुथ्धॊ लघुहस्तः परतापवान घटॊत्कचम अभिक्रुथ्धं बिभेथ थशभिः शरैः 40 घटॊत्कचॊ ऽतिविथ्धस तु थरॊणपुत्रेण मर्मसु चक्रं शतसहस्रारम अगृह्णाथ वयदितॊ भृशम 41 कषुरान्तं बालसूर्याभं मणिवज्र विभूषितम अश्वत्दाम्नस तु चिक्षेप भैमसेनिर जिघांसया 42 वेगेन महता गच्छथ विक्षिप्तं थरौणिना शरैः अभाग्यस्येव संकल्पस तन मॊघं नयपतथ भुवि 43 घटॊत्कचस ततस तूर्णं थृष्ट्वा चक्रं निपातितम थरौणिं पराच्छाथयथ बाणैः सवर्भानुर इव भास्करम 44 घटॊत्कच सुतः शरीमान भिन्नाञ जनचयॊपमः रुरॊध थरौणिम आयान्तं परभञ्जनम इवाथ्रिराट 45 पौत्रेण भीमसेनस्य शरैः सॊ ऽञजन पर्वणा बभौ मेघेन धाराभिर घिरिर मेरुर इवार्थितः 46 अश्वत्दामा तव असंभ्रान्तॊ रुथ्रॊपेन्थ्रेन्थ्र विक्रमः धवजम एकेन बाणेन चिच्छेथाञ्जनपर्वणः 47 थवाभ्यां तु रदयन्तारं तरिभिश चास्य तरिवेणुकम धनुर एकेन चिच्छेथ चतुर्भिश चतुरॊ हयान 48 विरदस्यॊथ्यतं हस्ताथ धेमबिन्थुभिर आचितम विशिखेन सुतीक्ष्णेन खड्गम अस्य थविधाकरॊत 49 गथा हेमाङ्गथा राजंस तूर्णं हैडिम्ब सूनुना भराम्यॊत्क्षिप्ता शरैः सापि थरौणिनाभ्याहतापतत 50 ततॊ ऽनतरिक्षम उत्पत्य कालमेघ इवॊन्नथन ववर्षाञ्जन पर्वा स थरुमवर्षं नभस्तलात 51 ततॊ मायाधरं थरौणिर घटॊत्कच सुतं थिवि मार्गणैर अभिविव्याध धनं सूर्य इवांशुभिः 52 सॊ ऽवतीर्य पुनस तस्दौ रदे हेमपरिष्कृते महीधर इवात्युच्चः शरीमान अञ्जन पर्वतः 53 तम अयस्मय वर्माणं थरौणिर भीमात्मजात्मजम जघानाञ्जन पर्वाणं महेश्वर इवान्धकम 54 अद थृष्ट्वा हतं पुत्रम अश्वत्दाम्ना महाबलम थरौणेः सकाशम अभ्येत्य रॊषात पचलिताङ्गथः 55 पराह वाक्यम असंभ्रान्तॊ वीरं शारथ्वती सुतम थहन्तं पाण्डवानीकं वनम अग्निम इवॊथ्धतम 56 तिष्ठ तिष्ठ न मे जीवन थरॊणपुत्र गमिष्यसि तवाम अथ्य निहनिष्यामि करौञ्चम अग्निसुतॊ यदा 57 [अष्व] गच्छ वत्स सहान्यैस तवं युध्यस्वामर विक्रम न हि पुत्रेण हैडिम्बे पिता नयाय्यं परबाधितुम 58 कामं खलु न मे रॊषॊ हैडिम्बे विथ्यते तवयि किं तु रॊषान्वितॊ जन्तुर हन्याथ आत्मानम अप्य उत 59 [स] शरुत्वैतत करुध ताम्राक्षः पुत्रशॊकसमन्वितः अश्वत्दामानम आयस्तॊ भैमसेनिर अभाषत 60 किम अहं कातरॊ थरौणे पृदग्जन इवाहवे भीमात खल्व अहम उत्पन्नः कुरूणां विपुले कुले 61 पाण्डवानाम अहं पुत्रः समरेष्व अनिवर्तिनाम रक्षसाम अधिराजॊ ऽहं थशग्रीव समॊ बले 62 तिष्ठ तिष्ठ न मे जीवन थरॊणपुत्र गमिष्यसि युथ्धश्रथ्धाम अहं ते ऽथय विनेष्यामि रणाजिरे 63 इत्य उक्त्वा रॊषताम्राक्षॊ राक्षसः सुमहाबलः थरौणिम अभ्यथ्रवत करुथ्धॊ गजेन्थ्रम इव केसरी 64 रदाक्षमात्रैर इषुभिर अभ्यवर्षथ घटॊत्कचः रदिनाम ऋषभं थरौणिं धाराभिर इव तॊयथः 65 शरवृष्टिं शरैर थरौणिर अप्राप्तां तां वयशातयत ततॊ ऽनतरिक्षे बाणानां संग्रामॊ ऽनय इवाभवत 66 अदास्त्र संघर्षकृतैर विस्फुलिङ्गैः समाबभौ विभावरी मुखे वयॊम खथ्यॊतैर इव चित्रितम 67 निशाम्य निहतं मायां थरौणिना रणमानिना घटॊत्कचस ततॊ मायां ससर्जान्तर्हितः पुनः 68 सॊ ऽभवथ गिरिर इत्य उच्चः शिखरैस तरुसंकटैः शूलप्रासासि मुसलजलप्रस्रवणॊ महान 69 तम अञ्जन चयप्रख्यं थरौणिर थृष्ट्वा महीधरम परपतथ्भिश च बहुभिः शस्त्रसंघैर न चुक्षुभे 70 ततः समयन्न इव थरौणिर वज्रम अस्त्रम उथीरयत स तेनास्त्रेण शैलेन्थ्रः कषिप्तः कषिप्रम अनश्यत 71 ततः स तॊयथॊ भूत्वा नीलः सेन्थ्रायुधॊ थिवि अश्मवृष्टिभिर अत्युग्रॊ थरौणिम आच्छाथयथ रणे 72 अद संधाय वायव्यम अस्त्रम अस्त्रविथां वरः वयधमथ थरॊण तनयॊ नीलमेघं समुत्दितम 73 स मार्गणगणैर थरौणिर थिशः परच्छाथ्य सर्वतः शतं रदसहस्राणां जघान थविपथां वरः 74 स थृष्ट्वा पुनर आयान्तं रदेनायत कार्मुकम घटॊत्कचम असंभ्रान्तं राक्षसैर बहुभिर वृतम 75 सिंहशार्थूलसथृशैर मत्तथ्विरथविक्रमैः गजस्दैश च रदस्दैश च वाजिपृष्ठ गतैर अपि 76 विवृतास्य शिरॊग्रीवैर हैडिम्बानुचरैः सह पौलस्त्यैर यातुधानैश च तामसैश चॊग्रविक्रमैः 77 नानाशस्त्रधरैर वीरैर नाना कवचभूषणैः महाबलैर भीमरवैः संरम्भॊथ्वृत्त लॊचनैः 78 उपस्दितैस ततॊ युथ्धे राक्षसैर युथ्धथुर्मथैः विषण्णम अभिसंप्रेक्ष्य पुत्रं ते थरौणिर अब्रवीत 79 तिष्ठ थुर्यॊधनाथ्य तवं न कार्यः संभ्रमस तवया सहैभिर भरातृभिर वीरैः पार्दिवैश चेन्थ्र विक्रमैः 80 निहनिष्याम्य अमित्रांस ते न तवास्ति पराजयः सत्यं ते परतिजानामि पर्याश्वासय वाहिनीम 81 [थुर] न तव एतथ अथ्भुतं मन्ये यत ते महथ इथं मनः अस्मासु च परा भक्तिस तव गौतमिनन्थन 82 [स] अश्वत्दामानम उक्त्वैवं ततः सौबलम अब्रवीत वृतः शतसहस्रेण रदानां रणशॊभिनाम 83 षष्ट्या गजसहस्रैश च परयाहि तवं धनंजयम कर्णश च वृषसेनश च कृपॊ नीलस तदैव च 84 उथीच्याः कृतवर्मा च पुरुमित्रः शरुतार्पणः थुःशासनॊ निकुम्भश च कुण्ड भेथी उरु करमः 85 पुरंजयॊ थृढरदः पताकी हेमपङ्कजः शल्यारुणीन्थ्र सेनाश च संजयॊ विजयॊ जयः 86 कमलाक्षः पुरुः करादी जय वर्मा सुथर्शनः एते तवाम अनुयास्यन्ति पत्तीनाम अयुतानि षट 87 जहि भीमं यमौ चॊभौ धर्मराजं च मातुल असुरान इव थेवेन्थ्रॊ जयाशा मे तवयि सदिता 88 थारितान थरौणिना बाणैर भृशं विक्षत विग्रहान अझि मातुलकौन्तेयान असुरान इव पावकिः 89 एवम उक्तॊ ययौ शीघ्रं पुत्रेण तव सौबलः पिप्रीषुस ते सुतान राजन थिधक्षुश चैव पाण्डवान 90 अद परववृते युथ्धं थरौणिराक्षसयॊर मृधे विभावर्यां सुतुमुलं शक्र परह्राथयॊर इव 91 ततॊ घटॊत्कचॊ बाणैर थशभिर गौतमी सुतम जघानॊरसि संक्रुथ्धॊ विषाग्निप्रतिमैर थृढैः 92 स तैर अभ्याहतॊ गाढं शरैर भीमसुतेरितैः चचाल रदमध्यस्दॊ वातॊथ्धूत इव थरुमः 93 भूयश चाञ्जलिकेनास्य मार्गणेन महाप्रभम थरौणिहस्तस्दितं चापं चिच्छेथाशु घटॊत्कचः 94 ततॊ ऽनयथ थरौणिर आथाय धनुर भारसहं महत ववर्ष विशिखांस तीक्ष्णान वारिधारा इवाम्बुथः 95 ततः शारथ्वती पुत्रः परेषयाम आस भारत सुवर्णपुङ्खाञ शत्रुघ्नान खचरान खचरान परति 96 तथ बाणैर अर्थितं यूदं रक्षसां पीनवक्षसाम सिंहैर इव बभौ मत्तं गजानाम आकुलं कुलम 97 विधम्य राक्षसान बाणैः साश्वसूत रदान विभुः थथाह भगवान वह्निर भूतानीव युगक्षये 98 स थग्ध्वाक्षौहिणीं बाणैर नैरृतान रुरुचे भृशम पुरेव तरिपुरं थग्ध्वा थिवि थेवॊ महेश्वरः 99 युगान्ते सर्वभूतानि थग्ध्वेव वसुर उल्बणः रराज जयतां शरेष्ठॊ थरॊणपुत्रस तवाहितान 100 तेषु राजसहस्रेषु पाण्डवेयेषु भारत नैनं निरीक्षितुं कश चिच छक्नॊति थरौणिम आहवे ऋते घटॊत्कचाथ वीराथ राक्षसेन्थ्रान महाबलात 101 स पुनर भरतश्रेष्ठ करॊधाथ रक्तान्तलॊचनः तलं तलेन संहत्य संथश्य थशनच छथम सवसूतम अब्रवीत करुथ्धॊ थरॊणपुत्राय मां वह 102 स ययौ घॊररूपेण तेन जैत्र पताकिना थवैरदं थरॊण रूपेण पुनर अप्य अरिसूथनः 103 स चिक्षेप ततः करुथ्धॊ थरॊणपुत्राय राक्षसः अष्टचक्रां महारौथ्राम अशनीं रुथ्र निर्मिताम 104 ताम अवप्लुत्य जग्राह थरौणिर नयस्य रदे धनुः चिक्षेप चैनां तस्यैव सयन्थनात सॊ ऽवपुप्लुवे 105 साश्वसूत धवजं वाहं भस्मकृत्वा महाप्रभा विवेश वसुधं भित्त्वा साशनिर भृशथारुणा 106 थरौणेस तत कर्म थृष्ट्वा तु सर्वभूतान्य अपूजयन यथ अवप्लुत्य जग्राह घॊरां शंकर निर्मिताम 107 धृष्टथ्युम्न रदं गत्वा भैमसेनिस ततॊ नृप मुमॊच निशितान बाणान पुनर थरौणेर महॊरसि 108 धृष्टथ्युम्नॊ ऽपय असंभ्रान्तॊ मुमॊचाशीविषॊपमान सुवर्णपुङ्खान विशिखान थरॊणपुत्रस्य वक्षसि 109 ततॊ मुमॊच नाराचान थरौणिस ताभ्यां सहस्रशः ताव अप्य अग्निशिखा परख्यैर जघ्नतुस तस्य मार्गणान 110 अतितीव्रम अभूथ युथ्धं तयॊः पुरुषसिंहयॊः यॊधानां परीतिजननं थरौणेश च भरतर्षभ 111 ततॊ रदसहस्रेण थविरथानां शतैस तरिभिः षड्भिर वाजिसहस्रैश च भीमस तं थेशम आव्रजत 112 ततॊ भीमात्मजं रक्षॊ धृष्टथ्युम्नं च सानुगम अयॊधयत धर्मात्मा थरौणिर अक्लिष्टकर्मकृत 113 तत्राथ्भुततमं थरौणिर थर्शयाम आस विक्रमम अशक्यं कर्तुम अन्येन सर्वभूतेषु भारत 114 निमेषान्तरमात्रेण साश्वसूत रदथ्विपाम अक्षौहिणीं राक्षसानां शितैर बाणैर अशातयत 115 मिषतॊ भीमसेनस्य हैडिम्बेः पार्षतस्य च यमयॊर धर्मपुत्रस्य विजयस्याच्युतस्य च 116 परगाढम अञ्जॊ गतिभिर नाराचैर अभिताडिताः निपेतुर थविरथा भूमौ थविशृङ्गा इव पर्वताः 117 निकृत्तैर हस्तिहस्तैश च विचलथ्भिर इतस ततः रराज वसुधा कीर्णा विसर्पथ्भिर इवॊरगैः 118 कषिप्तैः काञ्चनथण्डैश च नृपच छत्रैः कषितिर बभौ थयौर इवॊथित चन्थ्रार्का गरहाकीर्णा युगक्षये 119 परवृथ्धध्वजमण्डूकां भेरी विस्तीर्णकच्चपाम छत्रहंसावली जुष्टां फेनचामरमालिनीम 120 कङ्कगृध्रमहाग्राहां नैकायुध झषाकुलाम रदक्षिप्त महावप्रां पताका रुचिरथ्रुमाम 121 शरमीनां महारौथ्रां परासशक्त्युग्रडुण्डुभाम मज्जा मांसमहापङ्कां कबन्धावर्जितॊडुपाम 122 केशशैवलकल्माषां भीरूणां कश्मलावहाम नागेन्थ्र हययॊधानां शरीरव्यय संभवाम 123 शॊणितौघमहावेगां थरौणिः परावर्तयन नथीम यॊधार्तरव निर्घॊषां कषतजॊर्मि समाकुलाम 124 परायाथ अतिमहाघॊरं यमक्षयमहॊथधिम निहत्य राक्षसान बाणैर थरौणिर हैडिम्बम आर्थयत 125 पुनर अप्य अतिसंक्रुथ्धः स वृकॊथर पार्षतान स नाराचगणैः पार्दान थरौणिर विथ्ध्वा महाबलः 126 जघान सुरदं नाम थरुपथस्य सुतं विभुः पुनः शरुतंजयं नाम सुरदस्यानुजं रणे 127 बलानीकं जयानीकं जयाश्वं चाभिजघ्निवान शरुताह्वयं च राजेन्थ्र थरौणिर निन्ये यमक्षयम 128 तरिभिश चान्यैः शरैस तीक्ष्णैः सुपुङ्खै रुक्ममालिनाम शत्रुंजयं च बलिनं शक्र लॊकं निनाय ह 129 जघान स पृषध्रं च चन्थ्र थेवं च मानिनम कुन्तिभॊजसुतांश चाजौ थशभिर थश जघ्निवान 130 अश्वत्दामा सुसंक्रुथ्धः संधायॊग्रम अजिह्मगम मुमॊचाकर्ण पूर्णेन धनुषा शरम उत्तमम यमथण्डॊपमं गॊरम उथ्थिश्याशु घटॊत्कचम 131 स भित्त्वा हृथयं तस्य राक्षसस्य महाशरः विवेश वसुधां शीघ्रं स पुङ्खः पृदिवीपते 132 तं हतं पतितं जञात्वा धृष्टथ्युम्नॊ महारदः थरौणेः सकाशाथ राजेन्थ्र अपनिन्ये रदान्तरम 133 तदा पराङ्मुख रदं सैन्यं यौधिष्ठिरं नृप पराजित्य रणे वीरॊ थरॊणपुत्रॊ ननाथ ह पूजितः सर्वभूतैश च तव पुत्रैश च भारत 134 अद शरशतभिन्नकृत्तथेहैर; हतपतितैः कषणथाचरैः समन्तात निधनम उपगतैर महीकृताभूथ; गिरिशिखरैर इव थुर्गमातिरौथ्रा 135 तं सिथ्धगन्धर्वपिशाचसंघा; नागाः सुपर्णाः पितरॊ वयांसि रक्षॊगणा भूतगणाश च थरौणिम; अपूजयन्न अप्सरसः सुराश च |
1
[s] prāyopaviṣṭe tu hate putre sātyakinā tataḥ somadatto bhṛśaṃ kruddhaḥ sātyaktiṃ vākyam abravīt 2 kṣatradharmaḥ purā dṛṣṭo yas tu devair mahātmabhiḥ taṃ tvaṃ sātvata saṃtyajya dasyu dharme kathaṃ rataḥ 3 parāṅmukhāya dīnāya nyastaśastrāya yācate kṣatradharmarataḥ prājñaḥ kathaṃ nu prahared raṇe 4 dvāv eva kila vṛṣṇīnāṃ tatra khyātau mahārathau pradyumnaś ca mahābāhus tvaṃ caiva yudhi sātvata 5 kathaṃ prāyopaviṣṭāya pārthena chinnabāhave nṛśaṃsaṃ patanīyaṃ ca tādṛśaṃ kṛtavān asi 6 śape sātvata putrābhyām iṣṭena sukṛtena ca anatītām imāṃ rātriṃ yadi tvāṃ vīra māninam 7 arakṣyamāṇaṃ pārthena jiṣṇunā sa sutānujam na hanyāṃ niraye ghore pateyaṃ vṛṣṇipāṃsana 8 evam uktvā susaṃkruddhaḥ somadatto mahābalaḥ dadhmau śaṅkhaṃ ca tāreṇa siṃhanādaṃ nanāda ca 9 tataḥ kamalapatrākṣaḥ siṃhadaṃṣṭro mahābalaḥ sātvato bhṛśasaṃkruddhaḥ somadattam athābravīt 10 hato bhūriśravā vīras tava putro mahārathaḥ śaraś caiva tathā rājan bhrātṛvyasanakarśitaḥ 11 tvāṃ cāpy adya vadhiṣyāmi saputrapaśubāndhavam tiṣṭhedānīṃ raṇe yattaḥ kauravo 'si viśeṣataḥ 12 yasmindānaṃ damaḥ śaucam ahiṃsā hrīr dhṛtiḥ kṣamā anapāyīni sarvāṇi nityaṃ rājñi yudhiṣṭhire 13 mṛdaṅgaketos tasya tvaṃ tejasā nihataḥ purā sa karṇa saubalaḥ saṃkhye vināśaṃ samupeṣyasi 14 śape 'haṃ kṛṣṇa caraṇair iṣṭāpūrtena caiva ha yadi tvāṃ sasutaṃ pāpaṃ na hanyāṃ yudhi roṣitaḥ apayāsyasi cet tyaktvā tato mukto bhaviṣyasi 15 evam ābhāṣya cānyonyaṃ krodhasaṃraktalocanau pravṛttau śarasaṃpātaṃ kartuṃ puruṣasattamau 16 tato gajasahasreṇa rathānām ayutena ca duryodhanaḥ somadattaṃ parivārya vyavasthitaḥ 17 śakuniś ca susaṃkruddhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ putrapautraiḥ parivṛto bhrātṛbhiś cendra vikramaiḥ syālas tava mahābāhur vajrasaṃhanano yuvā 18 sāgraṃ śatasahasraṃ tu hayānāṃ tasya dhīmataḥ somadattaṃ maheṣvāsaṃ samantāt paryarakṣata 19 rakṣyamāṇaś ca balibhiś chādayām āsa sātyakim taṃ chādyamānaṃ viśikhair dṛṣṭvā saṃnataparvabhiḥ dhṛṣṭadyumno 'bhyayāt kruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ camūm 20 caṇḍavātābhisṛṣṭānām udadhīnām iva svanaḥ āsīd rājan balaughānām anyonyam abhinighnatām 21 vivyādha somadattas tu sātvataṃ navabhiḥ śaraiḥ sātyakir daśabhiś cainam avadhīt kurupuṃgavam 22 so 'tividdho balavatā samare dṛḍhadhanvinā rathopasthaṃ samāsādya mumoha gatacetanaḥ 23 taṃ vimūḍhaṃ samālakṣya sārathis tvarayānvitaḥ apovāha raṇād vīraṃ somadattaṃ mahāratham 24 taṃ visaṃjñaṃ samālokya yuyudhāna śarārditam drauṇir abhyadravat kruddhaḥ sātvataṃ raṇamūrdhani 25 tam āpatantaṃ saṃprekṣya śaineyasya rathaṃ prati bhaimaseniḥ susaṃkruddhaḥ pratyamitram avārayat 26 kārṣṇāyasamayaṃ ghoram ṛkṣacarmāvṛtaṃ mahat yuktaṃ gajanibhair vāhair na hayair nāpi vā gajaiḥ 27 vikṣiptam aṣṭacakreṇa vivṛtākṣeṇa kūjatā dhvajenocchritatuṇḍena gṛdhrarājena rājatā 28 lohitārdra patākaṃ tam antra mālā vibhūṣitam aṣṭacakrasamāyuktam āsthāya vipulaṃ ratham 29 śūlamudgara dhāriṇyā śailapādapa hastayā rakṣasāṃ ghorarūpāṇām akṣaihiṇyā samāvṛtaḥ 30 tam udyatamahācāpaṃ niśāmya vyathitā nṛpāḥ yugāntakālasamaye daṇḍahastam ivāntakam 31 bhayārditā pacukṣobha putrasya tava vāhinī vāyunā kṣobhitāvartā gaṅgevordhva taraṅgiṇī 32 gaṭotkaca prayuktena siṃhanādena bhīṣitāḥ prasusruvur gajā mūtraṃ vivyathuś ca narā bhṛśam 33 tato 'śmavṛṣṭir atyartham āsīt tatra samantataḥ saṃdhyākālādhika balaiḥ pramuktā rākṣasaiḥ kṣitau 34 āyasāni ca cakrāṇi bhuśuṇḍyaḥ prāsatomarāḥ patanty aviralāḥ śūlāḥ śataghnyaḥ paṭṭiśās tathā 35 tad ugram atiraudraṃ ca dṛṣṭvā yuddhaṃ narādhipāḥ tanayās tava karṇaś ca vyathitāḥ prādravan diśaḥ 36 tatraiko 'strabalaślāghī drauṇir mānī na vivyathe vyadhamac ca śarair māyāṃ ghaṭotkaca vinirmitām 37 nihatāyāṃ tu māyāyām amarṣī sa ghaṭotkacaḥ visasarja śarān ghorāṃs te 'śvatthāmānam āviśan 38 bhujagā iva vegena valmīkaṃ krodhamūrchitāḥ te śarā rudhirābhyaktā bhittvā śāradvatī sutam viviśur dharaṇīṃ śīghrā rukmapuṅkhāḥ śilāśitāḥ 39 aśvatthāmā tu saṃkruddho laghuhastaḥ pratāpavān ghaṭotkacam abhikruddhaṃ bibheda daśabhiḥ śaraiḥ 40 ghaṭotkaco 'tividdhas tu droṇaputreṇa marmasu cakraṃ śatasahasrāram agṛhṇād vyathito bhṛśam 41 kṣurāntaṃ bālasūryābhaṃ maṇivajra vibhūṣitam aśvatthāmnas tu cikṣepa bhaimasenir jighāṃsayā 42 vegena mahatā gacchad vikṣiptaṃ drauṇinā śaraiḥ abhāgyasyeva saṃkalpas tan moghaṃ nyapatad bhuvi 43 ghaṭotkacas tatas tūrṇaṃ dṛṣṭvā cakraṃ nipātitam drauṇiṃ prācchādayad bāṇaiḥ svarbhānur iva bhāskaram 44 ghaṭotkaca sutaḥ śrīmān bhinnāñ janacayopamaḥ rurodha drauṇim āyāntaṃ prabhañjanam ivādrirāṭ 45 pautreṇa bhīmasenasya śaraiḥ so 'ñjana parvaṇā babhau meghena dhārābhir ghirir merur ivārditaḥ 46 aśvatthāmā tv asaṃbhrānto rudropendrendra vikramaḥ dhvajam ekena bāṇena cicchedāñjanaparvaṇaḥ 47 dvābhyāṃ tu rathayantāraṃ tribhiś cāsya triveṇukam dhanur ekena ciccheda caturbhiś caturo hayān 48 virathasyodyataṃ hastād dhemabindubhir ācitam viśikhena sutīkṣṇena khaḍgam asya dvidhākarot 49 gadā hemāṅgadā rājaṃs tūrṇaṃ haiḍimba sūnunā bhrāmyotkṣiptā śaraiḥ sāpi drauṇinābhyāhatāpatat 50 tato 'ntarikṣam utpatya kālamegha ivonnadan vavarṣāñjana parvā sa drumavarṣaṃ nabhastalāt 51 tato māyādharaṃ drauṇir ghaṭotkaca sutaṃ divi mārgaṇair abhivivyādha dhanaṃ sūrya ivāṃśubhiḥ 52 so 'vatīrya punas tasthau rathe hemapariṣkṛte mahīdhara ivātyuccaḥ śrīmān añjana parvataḥ 53 tam ayasmaya varmāṇaṃ drauṇir bhīmātmajātmajam jaghānāñjana parvāṇaṃ maheśvara ivāndhakam 54 atha dṛṣṭvā hataṃ putram aśvatthāmnā mahābalam drauṇeḥ sakāśam abhyetya roṣāt pacalitāṅgadaḥ 55 prāha vākyam asaṃbhrānto vīraṃ śāradvatī sutam dahantaṃ pāṇḍavānīkaṃ vanam agnim ivoddhatam 56 tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi tvām adya nihaniṣyāmi krauñcam agnisuto yathā 57 [aṣv] gaccha vatsa sahānyais tvaṃ yudhyasvāmara vikrama na hi putreṇa haiḍimbe pitā nyāyyaṃ prabādhitum 58 kāmaṃ khalu na me roṣo haiḍimbe vidyate tvayi kiṃ tu roṣānvito jantur hanyād ātmānam apy uta 59 [s] śrutvaitat krudha tāmrākṣaḥ putraśokasamanvitaḥ aśvatthāmānam āyasto bhaimasenir abhāṣata 60 kim ahaṃ kātaro drauṇe pṛthagjana ivāhave bhīmāt khalv aham utpannaḥ kurūṇāṃ vipule kule 61 pāṇḍavānām ahaṃ putraḥ samareṣv anivartinām rakṣasām adhirājo 'haṃ daśagrīva samo bale 62 tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire 63 ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ sumahābalaḥ drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī 64 rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ 65 śaravṛṣṭiṃ śarair drauṇir aprāptāṃ tāṃ vyaśātayat tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat 66 athāstra saṃgharṣakṛtair visphuliṅgaiḥ samābabhau vibhāvarī mukhe vyoma khadyotair iva citritam 67 niśāmya nihataṃ māyāṃ drauṇinā raṇamāninā ghaṭotkacas tato māyāṃ sasarjāntarhitaḥ punaḥ 68 so 'bhavad girir ity uccaḥ śikharais tarusaṃkaṭaiḥ śūlaprāsāsi musalajalaprasravaṇo mahān 69 tam añjana cayaprakhyaṃ drauṇir dṛṣṭvā mahīdharam prapatadbhiś ca bahubhiḥ śastrasaṃghair na cukṣubhe 70 tataḥ smayann iva drauṇir vajram astram udīrayat sa tenāstreṇa śailendraḥ kṣiptaḥ kṣipram anaśyata 71 tataḥ sa toyado bhūtvā nīlaḥ sendrāyudho divi aśmavṛṣṭibhir atyugro drauṇim ācchādayad raṇe 72 atha saṃdhāya vāyavyam astram astravidāṃ varaḥ vyadhamad droṇa tanayo nīlameghaṃ samutthitam 73 sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ śataṃ rathasahasrāṇāṃ jaghāna dvipadāṃ varaḥ 74 sa dṛṣṭvā punar āyāntaṃ rathenāyata kārmukam ghaṭotkacam asaṃbhrāntaṃ rākṣasair bahubhir vṛtam 75 siṃhaśārdūlasadṛśair mattadviradavikramaiḥ gajasthaiś ca rathasthaiś ca vājipṛṣṭha gatair api 76 vivṛtāsya śirogrīvair haiḍimbānucaraiḥ saha paulastyair yātudhānaiś ca tāmasaiś cogravikramaiḥ 77 nānāśastradharair vīrair nānā kavacabhūṣaṇaiḥ mahābalair bhīmaravaiḥ saṃrambhodvṛtta locanaiḥ 78 upasthitais tato yuddhe rākṣasair yuddhadurmadaiḥ viṣaṇṇam abhisaṃprekṣya putraṃ te drauṇir abravīt 79 tiṣṭha duryodhanādya tvaṃ na kāryaḥ saṃbhramas tvayā sahaibhir bhrātṛbhir vīraiḥ pārthivaiś cendra vikramaiḥ 80 nihaniṣyāmy amitrāṃs te na tavāsti parājayaḥ satyaṃ te pratijānāmi paryāśvāsaya vāhinīm 81 [dur] na tv etad adbhutaṃ manye yat te mahad idaṃ manaḥ asmāsu ca parā bhaktis tava gautaminandana 82 [s] aśvatthāmānam uktvaivaṃ tataḥ saubalam abravīt vṛtaḥ śatasahasreṇa rathānāṃ raṇaśobhinām 83 ṣaṣṭyā gajasahasraiś ca prayāhi tvaṃ dhanaṃjayam karṇaś ca vṛṣasenaś ca kṛpo nīlas tathaiva ca 84 udīcyāḥ kṛtavarmā ca purumitraḥ śrutārpaṇaḥ duḥśāsano nikumbhaś ca kuṇḍa bhedī uru kramaḥ 85 puraṃjayo dṛḍharathaḥ patākī hemapaṅkajaḥ śalyāruṇīndra senāś ca saṃjayo vijayo jayaḥ 86 kamalākṣaḥ puruḥ krāthī jaya varmā sudarśanaḥ ete tvām anuyāsyanti pattīnām ayutāni ṣaṭ 87 jahi bhīmaṃ yamau cobhau dharmarājaṃ ca mātula asurān iva devendro jayāśā me tvayi sthitā 88 dāritān drauṇinā bāṇair bhṛśaṃ vikṣata vigrahān ajhi mātulakaunteyān asurān iva pāvakiḥ 89 evam ukto yayau śīghraṃ putreṇa tava saubalaḥ piprīṣus te sutān rājan didhakṣuś caiva pāṇḍavān 90 atha pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe vibhāvaryāṃ sutumulaṃ śakra prahrādayor iva 91 tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir gautamī sutam jaghānorasi saṃkruddho viṣāgnipratimair dṛḍhaiḥ 92 sa tair abhyāhato gāḍhaṃ śarair bhīmasuteritaiḥ cacāla rathamadhyastho vātoddhūta iva drumaḥ 93 bhūyaś cāñjalikenāsya mārgaṇena mahāprabham drauṇihastasthitaṃ cāpaṃ cicchedāśu ghaṭotkacaḥ 94 tato 'nyad drauṇir ādāya dhanur bhārasahaṃ mahat vavarṣa viśikhāṃs tīkṣṇān vāridhārā ivāmbudaḥ 95 tataḥ śāradvatī putraḥ preṣayām āsa bhārata suvarṇapuṅkhāñ śatrughnān khacarān khacarān prati 96 tad bāṇair arditaṃ yūthaṃ rakṣasāṃ pīnavakṣasām siṃhair iva babhau mattaṃ gajānām ākulaṃ kulam 97 vidhamya rākṣasān bāṇaiḥ sāśvasūta rathān vibhuḥ dadāha bhagavān vahnir bhūtānīva yugakṣaye 98 sa dagdhvākṣauhiṇīṃ bāṇair nairṛtān ruruce bhṛśam pureva tripuraṃ dagdhvā divi devo maheśvaraḥ 99 yugānte sarvabhūtāni dagdhveva vasur ulbaṇaḥ rarāja jayatāṃ śreṣṭho droṇaputras tavāhitān 100 teṣu rājasahasreṣu pāṇḍaveyeṣu bhārata nainaṃ nirīkṣituṃ kaś cic chaknoti drauṇim āhave ṛte ghaṭotkacād vīrād rākṣasendrān mahābalāt 101 sa punar bharataśreṣṭha krodhād raktāntalocanaḥ talaṃ talena saṃhatya saṃdaśya daśanac chadam svasūtam abravīt kruddho droṇaputrāya māṃ vaha 102 sa yayau ghorarūpeṇa tena jaitra patākinā dvairathaṃ droṇa rūpeṇa punar apy arisūdanaḥ 103 sa cikṣepa tataḥ kruddho droṇaputrāya rākṣasaḥ aṣṭacakrāṃ mahāraudrām aśanīṃ rudra nirmitām 104 tām avaplutya jagrāha drauṇir nyasya rathe dhanuḥ cikṣepa caināṃ tasyaiva syandanāt so 'vapupluve 105 sāśvasūta dhvajaṃ vāhaṃ bhasmakṛtvā mahāprabhā viveśa vasudhaṃ bhittvā sāśanir bhṛśadāruṇā 106 drauṇes tat karma dṛṣṭvā tu sarvabhūtāny apūjayan yad avaplutya jagrāha ghorāṃ śaṃkara nirmitām 107 dhṛṣṭadyumna rathaṃ gatvā bhaimasenis tato nṛpa mumoca niśitān bāṇān punar drauṇer mahorasi 108 dhṛṣṭadyumno 'py asaṃbhrānto mumocāśīviṣopamān suvarṇapuṅkhān viśikhān droṇaputrasya vakṣasi 109 tato mumoca nārācān drauṇis tābhyāṃ sahasraśaḥ tāv apy agniśikhā prakhyair jaghnatus tasya mārgaṇān 110 atitīvram abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ yodhānāṃ prītijananaṃ drauṇeś ca bharatarṣabha 111 tato rathasahasreṇa dviradānāṃ śatais tribhiḥ ṣaḍbhir vājisahasraiś ca bhīmas taṃ deśam āvrajat 112 tato bhīmātmajaṃ rakṣo dhṛṣṭadyumnaṃ ca sānugam ayodhayata dharmātmā drauṇir akliṣṭakarmakṛt 113 tatrādbhutatamaṃ drauṇir darśayām āsa vikramam aśakyaṃ kartum anyena sarvabhūteṣu bhārata 114 nimeṣāntaramātreṇa sāśvasūta rathadvipām akṣauhiṇīṃ rākṣasānāṃ śitair bāṇair aśātayat 115 miṣato bhīmasenasya haiḍimbeḥ pārṣatasya ca yamayor dharmaputrasya vijayasyācyutasya ca 116 pragāḍham añjo gatibhir nārācair abhitāḍitāḥ nipetur dviradā bhūmau dviśṛṅgā iva parvatāḥ 117 nikṛttair hastihastaiś ca vicaladbhir itas tataḥ rarāja vasudhā kīrṇā visarpadbhir ivoragaiḥ 118 kṣiptaiḥ kāñcanadaṇḍaiś ca nṛpac chatraiḥ kṣitir babhau dyaur ivodita candrārkā grahākīrṇā yugakṣaye 119 pravṛddhadhvajamaṇḍūkāṃ bherī vistīrṇakaccapām chatrahaṃsāvalī juṣṭāṃ phenacāmaramālinīm 120 kaṅkagṛdhramahāgrāhāṃ naikāyudha jhaṣākulām rathakṣipta mahāvaprāṃ patākā ruciradrumām 121 śaramīnāṃ mahāraudrāṃ prāsaśaktyugraḍuṇḍubhām majjā māṃsamahāpaṅkāṃ kabandhāvarjitoḍupām 122 keśaśaivalakalmāṣāṃ bhīrūṇāṃ kaśmalāvahām nāgendra hayayodhānāṃ śarīravyaya saṃbhavām 123 śoṇitaughamahāvegāṃ drauṇiḥ prāvartayan nadīm yodhārtarava nirghoṣāṃ kṣatajormi samākulām 124 prāyād atimahāghoraṃ yamakṣayamahodadhim nihatya rākṣasān bāṇair drauṇir haiḍimbam ārdayat 125 punar apy atisaṃkruddhaḥ sa vṛkodara pārṣatān sa nārācagaṇaiḥ pārthān drauṇir viddhvā mahābalaḥ 126 jaghāna surathaṃ nāma drupadasya sutaṃ vibhuḥ punaḥ śrutaṃjayaṃ nāma surathasyānujaṃ raṇe 127 balānīkaṃ jayānīkaṃ jayāśvaṃ cābhijaghnivān śrutāhvayaṃ ca rājendra drauṇir ninye yamakṣayam 128 tribhiś cānyaiḥ śarais tīkṣṇaiḥ supuṅkhai rukmamālinām śatruṃjayaṃ ca balinaṃ śakra lokaṃ nināya ha 129 jaghāna sa pṛṣadhraṃ ca candra devaṃ ca māninam kuntibhojasutāṃś cājau daśabhir daśa jaghnivān 130 aśvatthāmā susaṃkruddhaḥ saṃdhāyogram ajihmagam mumocākarṇa pūrṇena dhanuṣā śaram uttamam yamadaṇḍopamaṃ goram uddiśyāśu ghaṭotkacam 131 sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya mahāśaraḥ viveśa vasudhāṃ śīghraṃ sa puṅkhaḥ pṛthivīpate 132 taṃ hataṃ patitaṃ jñātvā dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ drauṇeḥ sakāśād rājendra apaninye rathāntaram 133 tathā parāṅmukha rathaṃ sainyaṃ yaudhiṣṭhiraṃ nṛpa parājitya raṇe vīro droṇaputro nanāda ha pūjitaḥ sarvabhūtaiś ca tava putraiś ca bhārata 134 atha śaraśatabhinnakṛttadehair; hatapatitaiḥ kṣaṇadācaraiḥ samantāt nidhanam upagatair mahīkṛtābhūd; giriśikharair iva durgamātiraudrā 135 taṃ siddhagandharvapiśācasaṃghā; nāgāḥ suparṇāḥ pitaro vayāṃsi rakṣogaṇā bhūtagaṇāś ca drauṇim; apūjayann apsarasaḥ surāś ca |