|
1
[स] भूरिस तु समरे राजञ शैनेयं रदिनां वरम आपतन्तम अपासेधत परपानाथ इव कुञ्जरम 2 अदैनं सात्यकिः करुथ्धः पञ्चभिर निशितैः शरैः विव्याध हृथये तूर्णं परास्रवत तस्य शॊणितम 3 तदैव कौरवॊ युथ्धे शैनेयं युथ्धथुर्मथम थशभिर विशिखैस तीक्ष्णैर अविध्यत भुजान्तरे 4 ताव अन्यॊन्यं महाराज ततक्षाते शरैर भृशम करॊधसंरक्तनयनौ करॊधाथ विस्फार्य कार्मुके 5 तयॊर आसीन महाराज शस्त्रवृष्टिः सुथारुणा करुथ्धयॊः सायकमुचॊर यमान्तकनिकाशयॊः 6 ताव अन्यॊन्यं शरै राजन परच्छाथ्य समरे सदितौ मुहूर्तं चैव तथ युथ्धं समरूपम इवाभवत 7 ततः करुथ्धॊ महाराज शैनेयः परहसन्न इव धनुश चिच्छेथ समरे कौरव्यस्य महात्मनः 8 अदैनं छिन्नधन्वानं नवभिर निशितैः शरैः विव्याध हृथये तूर्णं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 9 सॊ ऽतिविथ्धॊ बलवता शत्रुणा शत्रुतापनः धनुर अन्यत समाथाय सात्वतं परत्यविध्यत 10 स विथ्ध्वा सात्वतं बाणैस तरिभिर एव विशां पते धनुश चिच्छेथ भल्लेन सुतीक्ष्णेन हसन्न इव 11 छिन्नधन्वा महाराज सात्यकिः करॊधमूर्छितः परजहार महावेगां शक्तिं तस्य महॊरसि 12 स तु शक्त्या विभिन्नाङ्गॊ निपपात रदॊत्तमात लॊहिताङ्ग इवाकाशाथ थीप्तरश्मिर यथृच्छया 13 तं तु थृष्ट्वा तहं शूरम अश्वत्दामा महारदः अभ्यधावत वेगेन शैनेयं परति संयुगे अभ्यवर्षच छरौघेण मेरुं वृष्ट्या यदाम्बुथः 14 तम आपतन्तं संरब्धं शैनेयस्य रदं परति घटॊत्कचॊ ऽबरवीथ राजन नाथं मुक्त्वा महारदः 15 तिष्ठ तिष्ठ न मे जीवन थरॊणपुत्र गमिष्यसि एष तवाथ्य हनिष्यामि महिषं सकन्थ राड इव युथ्धश्रथ्धाम अहं ते ऽथय विनेष्यामि रणाजिरे 16 इत्य उक्त्वा रॊषताम्राक्षॊ राक्षसः परवीरहा थरौणिम अभ्यथ्रवत करुथ्धॊ गजेन्थ्रम इव केसरी 17 रदाक्षमात्रैर इषुभिर अभ्यवर्षथ घटॊत्कचः रदिनाम ऋषभं थरौणिं धाराभिर इव तॊयथः 18 शरवृष्टिं तु तां पराप्तां शरैर आशीविषॊपमैः शातयाम आस समरे तरसा थरौणिर उत्स्मयन 19 ततः शरशतैस तीक्ष्णैर मर्मभेथिभिर आशुगैः समाचिनॊथ राक्षसेन्थ्रं घटॊत्कचम अरिंथम 20 स शरैर आचितस तेन राक्षसॊ रणमूर्धनि वयकाशत महाराज शवाविच छललितॊ यदा 21 ततः करॊधसमाविष्टॊ भैमसेनिः परतापवान शरैर अवचकर्तॊग्रैर थरौणिं वज्राशनिस्वनैः 22 कषुरप्रैर अर्धचन्थ्रैश च नाराचैः स शिलीमुखैः वराहकर्णैर नालीकैस तीक्ष्णैश चापि विकर्णिभिः 23 तां शस्त्रवृष्टिम अतुलां वज्राशनिसमस्वनाम पतन्तीम उपरि करुथ्धॊ थरौणिर अव्यदितेन्थ्रियः 24 सुथुःसहां शरैर घॊरैर थिव्यास्त्रप्रतिमन्त्रितैः वयधमत स महातेजा महाभ्राणीव मारुतः 25 ततॊ ऽनतरिक्षे बाणानां संग्रामॊ ऽनय इवाभवत घॊररूपॊ महाराज यॊधानां हर्षवर्धनः 26 ततॊ ऽसत्रसंघर्ष कृतैर विस्फुलिङ्गैः समन्ततः बभौ निशामुखे वयॊम खथ्यॊतैर इव संवृतम 27 स मार्गणगणैर थरौणिर थिशः परच्छाथ्य सर्वतः परियार्दं तव पुत्राणां राक्षसं समवाकिरत 28 ततः परववृते युथ्धं थरौणिराक्षसयॊर मृधे विगाढे रजनीमध्ये शक्र परह्राथयॊर इव 29 ततॊ घटॊत्कचॊ बाणैर थशभिर थरौणिम आहवे जघानॊरसि संक्रुथ्धः कालज्वलन संनिभैः 30 स तैर अभ्यायतैर विथ्धॊ राक्षसेन महाबलः चचाल समरे थरौणिर वातनुन्न इव थरुमः स मॊहम अनुसंप्राप्तॊ धवजयष्टिं समाश्रितः 31 ततॊ हाहाकृतं सैन्यं तव सर्वं जनाधिप हतं सम मेनिरे सर्वे तावकास तं विशां पते 32 तं तु थृष्ट्वा तदावस्दम अश्वत्दामानम आहवे पाञ्चालाः सृञ्जयाश चैव सिंहनाथं परचक्रिरे 33 परतिलभ्य ततः संज्ञाम अश्वत्दामा महाबलः धनुः परपीड्य वामेन करेणामित्रकर्शनः 34 मुमॊचाकर्ण पूर्णेन धनुषा शरम उत्तमम यमथण्डॊपमं घॊरम उथ्थिश्याशु घटॊत्कचम 35 स भित्त्वा हृथयं तस्य राक्षसस्य शरॊत्तमः विवेश वसुधाम उग्रः सुपुङ्खः पृदिवीपते 36 सॊ ऽतिविथ्धॊ महाराज रदॊपस्द उपाविशत राक्षसेन्थ्रः सुबलवान थरौणिना रणमानिना 37 थृष्ट्वा विमूढं हैडिम्बं सारदिस तं रणाजिरात थरौणेः सकाशात संभ्रान्तस तव अपनिन्ये तवरान्वितः 38 तदा तु समरे विथ्ध्वा राक्षसेन्थ्रं घटॊत्कचम ननाथ सुमहानाथं थरॊणपुत्रॊ महाबलः 39 पूजितस तव पुत्रैश च सर्वयॊधैश च भारत वपुषा परतिजज्वाल मध्याह्न इव भास्करः 40 भीमसेनं तु युध्यन्तं भारथ्वाज रदं परति सवयं थुर्यॊधनॊ राजा परत्यविध्यच छितैः शरैः 41 तं भीमसेनॊ नवभिः शरैर विव्याध मारिष थुर्यॊधनॊ ऽपि विंशत्या शराणां परत्यविध्यत 42 तौ सायकैर अवच्छन्नाव अथृश्येतां रणाजिरे मेघजालसमाच्छन्नौ नभसीवेन्थु भास्करौ 43 अद थुर्यॊधनॊ राजा भीमं विव्याध पत्रिभिः पञ्चभिर भरतश्रेष्ठ तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 44 तस्य भीमॊ धनुश छित्त्वा धवजं च नवभिः शरैः विव्याध कौरवश्रेष्ठं नवत्या नतपर्वणाम 45 ततॊ थुर्यॊधनः करुथ्धॊ भीमसेनस्य मारिष चिक्षेप स शरान राजन पश्यतां सर्वधन्विनाम 46 तान निहत्य शरान भीमॊ थुर्यॊधन धनुश्च्युतान कौरवं पञ्चविंशत्या करुथ्रकाणां समार्पयत 47 थुर्यॊधनस तु संक्रुथ्धॊ भीमसेनस्य मारिष कषुरप्रेण धनुश छित्त्वा थशभिः परत्यविध्यत 48 अदान्यथ धनुर आथाय भीमसेनॊ महाबलः विव्याध नृपतिं तूर्णं सप्तभिर निशितैः शरैः 49 तथ अप्य अस्य धनुः कषिप्रं चिच्छेथ लघुहस्तवत थवितीयं च तृतीयं च चतुर्दं पञ्चमं तदा 50 आत्तम आत्तं महाराज भीमस्य धनुर आच्छिनत तव पुत्रॊ महाराज जितकाशी मथॊत्कटः 51 स तथा छिथ्यमानेषु कार्मुकेषु पुनः पुनः शक्तिं चिक्षेप समरे सर्वपारशवीं शुभाम 52 अप्राप्ताम एव तां शक्तिं तरिधा चिच्छेथ कौरवः पश्यतः सर्वलॊकस्य भीमस्य च महात्मनः 53 ततॊ भीमॊ महाराज गथां गुर्वीं महाप्रभाम चिक्षेपाविध्य वेगेन थुर्यॊधन रदं परति 54 ततः स सहसा वाहांस तव पुत्रस्य संयुगे सारदिं च गथा गुर्वी ममर्थ भरतर्षभ 55 पुत्रस तु तव राजेन्थ्र रदाथ धेमपरिष्कृतात आप्लुतः सहसा यानं नन्थकस्य महात्मनः 56 ततॊ भीमॊ हतं मत्वा तव पुत्रं महारदम सिंहनाथं महच चक्रे तर्जयन्न इव कौरवान 57 तावकाः सैनिकाश चापि मेनिरे निहतं नृपम ततॊ विचुक्रुशुः सर्वे हाहेति च समन्ततः 58 तेषां तु निनथं शरुत्वा तरस्तानां सर्वयॊथ्निनाम भीमसेनस्य नाथं च शरुत्वा राजन महात्मनः 59 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा हतं मत्वा सुयॊधनम अभ्यवर्तत वेगेन यत्र पार्दॊ वृकॊथरः 60 पाञ्चालाः केकया मत्स्याः सृञ्जयाश च विशां पते सर्वॊथ्यॊगेनाभिजग्मुर थरॊणम एव युयुत्सया 61 तत्रासीत सुमहथ युथ्धं थरॊणस्याद परैः सह घॊरे तमसि मग्नानां निघ्नताम इतरेतरम |
1
[s] bhūris tu samare rājañ śaineyaṃ rathināṃ varam āpatantam apāsedhat prapānād iva kuñjaram 2 athainaṃ sātyakiḥ kruddhaḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ prāsravat tasya śoṇitam 3 tathaiva kauravo yuddhe śaineyaṃ yuddhadurmadam daśabhir viśikhais tīkṣṇair avidhyata bhujāntare 4 tāv anyonyaṃ mahārāja tatakṣāte śarair bhṛśam krodhasaṃraktanayanau krodhād visphārya kārmuke 5 tayor āsīn mahārāja śastravṛṣṭiḥ sudāruṇā kruddhayoḥ sāyakamucor yamāntakanikāśayoḥ 6 tāv anyonyaṃ śarai rājan pracchādya samare sthitau muhūrtaṃ caiva tad yuddhaṃ samarūpam ivābhavat 7 tataḥ kruddho mahārāja śaineyaḥ prahasann iva dhanuś ciccheda samare kauravyasya mahātmanaḥ 8 athainaṃ chinnadhanvānaṃ navabhir niśitaiḥ śaraiḥ vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 9 so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrutāpanaḥ dhanur anyat samādāya sātvataṃ pratyavidhyata 10 sa viddhvā sātvataṃ bāṇais tribhir eva viśāṃ pate dhanuś ciccheda bhallena sutīkṣṇena hasann iva 11 chinnadhanvā mahārāja sātyakiḥ krodhamūrchitaḥ prajahāra mahāvegāṃ śaktiṃ tasya mahorasi 12 sa tu śaktyā vibhinnāṅgo nipapāta rathottamāt lohitāṅga ivākāśād dīptaraśmir yadṛcchayā 13 taṃ tu dṛṣṭvā tahaṃ śūram aśvatthāmā mahārathaḥ abhyadhāvata vegena śaineyaṃ prati saṃyuge abhyavarṣac charaugheṇa meruṃ vṛṣṭyā yathāmbudaḥ 14 tam āpatantaṃ saṃrabdhaṃ śaineyasya rathaṃ prati ghaṭotkaco 'bravīd rājan nādaṃ muktvā mahārathaḥ 15 tiṣṭha tiṣṭha na me jīvan droṇaputra gamiṣyasi eṣa tvādya haniṣyāmi mahiṣaṃ skanda rāḍ iva yuddhaśraddhām ahaṃ te 'dya vineṣyāmi raṇājire 16 ity uktvā roṣatāmrākṣo rākṣasaḥ paravīrahā drauṇim abhyadravat kruddho gajendram iva kesarī 17 rathākṣamātrair iṣubhir abhyavarṣad ghaṭotkacaḥ rathinām ṛṣabhaṃ drauṇiṃ dhārābhir iva toyadaḥ 18 śaravṛṣṭiṃ tu tāṃ prāptāṃ śarair āśīviṣopamaiḥ śātayām āsa samare tarasā drauṇir utsmayan 19 tataḥ śaraśatais tīkṣṇair marmabhedibhir āśugaiḥ samācinod rākṣasendraṃ ghaṭotkacam ariṃdama 20 sa śarair ācitas tena rākṣaso raṇamūrdhani vyakāśata mahārāja śvāvic chalalito yathā 21 tataḥ krodhasamāviṣṭo bhaimaseniḥ pratāpavān śarair avacakartograir drauṇiṃ vajrāśanisvanaiḥ 22 kṣuraprair ardhacandraiś ca nārācaiḥ sa śilīmukhaiḥ varāhakarṇair nālīkais tīkṣṇaiś cāpi vikarṇibhiḥ 23 tāṃ śastravṛṣṭim atulāṃ vajrāśanisamasvanām patantīm upari kruddho drauṇir avyathitendriyaḥ 24 suduḥsahāṃ śarair ghorair divyāstrapratimantritaiḥ vyadhamat sa mahātejā mahābhrāṇīva mārutaḥ 25 tato 'ntarikṣe bāṇānāṃ saṃgrāmo 'nya ivābhavat ghorarūpo mahārāja yodhānāṃ harṣavardhanaḥ 26 tato 'strasaṃgharṣa kṛtair visphuliṅgaiḥ samantataḥ babhau niśāmukhe vyoma khadyotair iva saṃvṛtam 27 sa mārgaṇagaṇair drauṇir diśaḥ pracchādya sarvataḥ priyārthaṃ tava putrāṇāṃ rākṣasaṃ samavākirat 28 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ drauṇirākṣasayor mṛdhe vigāḍhe rajanīmadhye śakra prahrādayor iva 29 tato ghaṭotkaco bāṇair daśabhir drauṇim āhave jaghānorasi saṃkruddhaḥ kālajvalana saṃnibhaiḥ 30 sa tair abhyāyatair viddho rākṣasena mahābalaḥ cacāla samare drauṇir vātanunna iva drumaḥ sa moham anusaṃprāpto dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ 31 tato hāhākṛtaṃ sainyaṃ tava sarvaṃ janādhipa hataṃ sma menire sarve tāvakās taṃ viśāṃ pate 32 taṃ tu dṛṣṭvā tathāvastham aśvatthāmānam āhave pāñcālāḥ sṛñjayāś caiva siṃhanādaṃ pracakrire 33 pratilabhya tataḥ saṃjñām aśvatthāmā mahābalaḥ dhanuḥ prapīḍya vāmena kareṇāmitrakarśanaḥ 34 mumocākarṇa pūrṇena dhanuṣā śaram uttamam yamadaṇḍopamaṃ ghoram uddiśyāśu ghaṭotkacam 35 sa bhittvā hṛdayaṃ tasya rākṣasasya śarottamaḥ viveśa vasudhām ugraḥ supuṅkhaḥ pṛthivīpate 36 so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat rākṣasendraḥ subalavān drauṇinā raṇamāninā 37 dṛṣṭvā vimūḍhaṃ haiḍimbaṃ sārathis taṃ raṇājirāt drauṇeḥ sakāśāt saṃbhrāntas tv apaninye tvarānvitaḥ 38 tathā tu samare viddhvā rākṣasendraṃ ghaṭotkacam nanāda sumahānādaṃ droṇaputro mahābalaḥ 39 pūjitas tava putraiś ca sarvayodhaiś ca bhārata vapuṣā pratijajvāla madhyāhna iva bhāskaraḥ 40 bhīmasenaṃ tu yudhyantaṃ bhāradvāja rathaṃ prati svayaṃ duryodhano rājā pratyavidhyac chitaiḥ śaraiḥ 41 taṃ bhīmaseno navabhiḥ śarair vivyādha māriṣa duryodhano 'pi viṃśatyā śarāṇāṃ pratyavidhyata 42 tau sāyakair avacchannāv adṛśyetāṃ raṇājire meghajālasamācchannau nabhasīvendu bhāskarau 43 atha duryodhano rājā bhīmaṃ vivyādha patribhiḥ pañcabhir bharataśreṣṭha tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 44 tasya bhīmo dhanuś chittvā dhvajaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ vivyādha kauravaśreṣṭhaṃ navatyā nataparvaṇām 45 tato duryodhanaḥ kruddho bhīmasenasya māriṣa cikṣepa sa śarān rājan paśyatāṃ sarvadhanvinām 46 tān nihatya śarān bhīmo duryodhana dhanuścyutān kauravaṃ pañcaviṃśatyā krudrakāṇāṃ samārpayat 47 duryodhanas tu saṃkruddho bhīmasenasya māriṣa kṣurapreṇa dhanuś chittvā daśabhiḥ pratyavidhyata 48 athānyad dhanur ādāya bhīmaseno mahābalaḥ vivyādha nṛpatiṃ tūrṇaṃ saptabhir niśitaiḥ śaraiḥ 49 tad apy asya dhanuḥ kṣipraṃ ciccheda laghuhastavat dvitīyaṃ ca tṛtīyaṃ ca caturthaṃ pañcamaṃ tathā 50 āttam āttaṃ mahārāja bhīmasya dhanur ācchinat tava putro mahārāja jitakāśī madotkaṭaḥ 51 sa tadā chidyamāneṣu kārmukeṣu punaḥ punaḥ śaktiṃ cikṣepa samare sarvapāraśavīṃ śubhām 52 aprāptām eva tāṃ śaktiṃ tridhā ciccheda kauravaḥ paśyataḥ sarvalokasya bhīmasya ca mahātmanaḥ 53 tato bhīmo mahārāja gadāṃ gurvīṃ mahāprabhām cikṣepāvidhya vegena duryodhana rathaṃ prati 54 tataḥ sa sahasā vāhāṃs tava putrasya saṃyuge sārathiṃ ca gadā gurvī mamarda bharatarṣabha 55 putras tu tava rājendra rathād dhemapariṣkṛtāt āplutaḥ sahasā yānaṃ nandakasya mahātmanaḥ 56 tato bhīmo hataṃ matvā tava putraṃ mahāratham siṃhanādaṃ mahac cakre tarjayann iva kauravān 57 tāvakāḥ sainikāś cāpi menire nihataṃ nṛpam tato vicukruśuḥ sarve hāheti ca samantataḥ 58 teṣāṃ tu ninadaṃ śrutvā trastānāṃ sarvayodninām bhīmasenasya nādaṃ ca śrutvā rājan mahātmanaḥ 59 tato yudhiṣṭhiro rājā hataṃ matvā suyodhanam abhyavartata vegena yatra pārtho vṛkodaraḥ 60 pāñcālāḥ kekayā matsyāḥ sṛñjayāś ca viśāṃ pate sarvodyogenābhijagmur droṇam eva yuyutsayā 61 tatrāsīt sumahad yuddhaṃ droṇasyātha paraiḥ saha ghore tamasi magnānāṃ nighnatām itaretaram |