|
1
[स] नकुलं रभसं युथ्धे निघ्नन्तं वाहिनीं तव अभ्ययात सौबलः करुथ्धस तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 2 कृतवैरॊ तु तौ वीराव अन्यॊन्यवधकाङ्क्षिणौ शरैः पूर्णायतॊत्सृष्टैर अन्यॊन्यम अभिजघ्नतुः 3 यदैव सौबलः कषिप्रं शरवर्षाणि मुञ्चति तदैव नकुलॊ राजञ शिक्षां संथर्शयन युधि 4 ताव उभौ समरे शूरौ शरकण्टकिनौ तथा वयराजेतां महाराज कण्टकैर इव शाल्मली 5 सुजिह्मं परेक्षमाणौ च राजन विवृतलॊचनौ करॊधसंरक्तनयनौ निर्थहन्तौ परस्परम 6 सयालस तु तव संक्रुथ्धॊ माथ्रीपुत्रं हसन्न इव कर्णिनैकेन विव्याध हृथये निशितेन ह 7 नकुलस तु भृशं विथ्धः सयालेन तव धन्विना निषसाथ रदॊपस्दे कश्मलं चैनम आविशत 8 अत्यन्तवैरिणं थृप्तं थृष्ट्वा शत्रुं तदागतम ननाथ शकुनी राजंस तपान्ते जलथॊ यदा 9 परतिलभ्य ततः संज्ञां नकुलः पाण्डुनन्थनः अभ्ययात सौबलं भूयॊ वयात्तानन इवान्तकः 10 संक्रुथ्धः शकुनिं षष्ट्या विव्याध भरतर्षभ पुनश चैव शतेनैव नाराचानां सतनान्तरे 11 ततॊ ऽसय स शरं चापं मुष्टिथेशे स चिच्छिथे धवजं च तवरितं छित्त्वा रदाथ भूमाव अपातयत 12 सॊ ऽतिविथ्धॊ महाराज रदॊपस्द उपाविशत तं विसंज्ञं निपतितं थृष्ट्वा सयालं तवानघ अपॊवाह रदेनाशु सारदिर धवजिनीमुखात 13 ततः संचुक्रुशुः पार्दा ये च तेषां पथानुगाः निर्जित्य च रणे शत्रून नकुलः शत्रुतापनः अब्रवीत सारदिं करुथ्धॊ थरॊणानीकाय मां वह 14 तस्य तथ वचनं शरुत्वा माथ्रीपुत्रस्य धीमतः परायात तेन रणे राजन्येन थरॊणॊ ऽनवयुध्यत 15 शिखण्डिनं तु समरे थरॊण परेप्सुं विशां पते कृपः शारथ्वतॊ यत्तः परत्युथ्गच्छत सुवेगितः 16 गौतमं थरुतम आयान्तं थरॊणान्तिकम अरिंथमम विव्याध नवभिर भल्लैः शिखण्डी परहसन्न इव 17 तम आचर्यॊ महाराज विथ्ध्वा पञ्चभिर आशुगैः पुनर विव्याध विंशत्या पुत्राणां परियकृत तव 18 महथ युथ्धं तयॊर आसीथ घॊररूपं विशां पते यदा थेवासुरे युथ्धे शम्बरामर राजयॊः 19 शरजालावृतं वयॊम चक्रतुस तौ महारदौ परकृत्या घॊररूपं तथ आसीथ घॊरतरं पुनः 20 रात्रिश च भरतश्रेष्ठ यॊधानां युथ्धशालिनाम कालरात्रि निभा हय आसीथ घॊररूपा भयावहा 21 शिखण्डी तु महाराज गौतमस्य महथ धनुः अर्धचन्थ्रेण चिच्छेथ सज्यं स विशिखं तथा 22 तस्य करुथ्धः कृपॊ राजञ शक्तिं चिक्षेप थारुणाम सवर्णथण्डाम अकुण्ठाग्रां कर्मार परिमार्जिताम 23 ताम आपतन्तीं चिच्छेथ शिखण्डी बहुभिः शरैः सापतन मेथिनीं थीप्ता भसयन्ती महाप्रभा 24 अदान्यथ धनुर आथाय गौतमॊ रदिनां वरः पराच्छाथयच छितैर बाणैर महाराज शिखण्डिनम 25 स छाथ्यमानः समरे गौतमेन यशस्विना वयषीथत रदॊपस्दे शिखण्डी रदिनां वरः 26 सीथन्तं चैनम आलॊक्य कृपः शारथ्वतॊ युधि आजघ्ने बहुभिर बाणैर जिघांसन्न इव भारत 27 विमुखं तं रणे थृष्ट्वा याज्ञसेनिं महारदम पाञ्चालाः सॊमकाश चैव परिवव्रुः समन्ततः 28 तदैव तव पुत्राश च परिवव्रुर थविजॊत्तमम महत्या सेनया सार्धं ततॊ युथ्धम अभूत पुनः 29 रदानां च रणे राजन्न अन्यॊन्यम अभिधावताम बभूव तुमुलः शब्थॊ मेघानां नथताम इव 30 थरवतां साथिनां चैव गजानां च विशां पते अन्यॊन्यम अभितॊ राजन करूरम आयॊधनं बभौ 31 पत्तीनां थरवतां चैव पथशब्थेन मेथिनी अकम्पत महाराज भयत्रस्तेव चाङ्गना 32 रदा रदान समासाथ्य परथ्रुता वेगवत्तरम नयगृह्णन बहवॊ राजञ शलभान वायसा इव 33 तदा गजान परभिन्नांश च सुप्रभिन्ना महागजाः तस्मिन्न एव पथे यत्ता निगृह्णन्ति सम भारत 34 साथी साथिनम आसाथ्य पथाती च पथातिनम समासाथ्य रणे ऽनयॊन्यं संरब्धा नातिचक्रमुः 35 धावतां थरवतां चैव पुनरावर्तनाम अपि बभूव तत्र सैन्यानां शब्थः सुतुमुलॊ निशि 36 थीप्यमानाः परथीपाश च रदवारणवाजिषु अथृश्यन्त महाराज महॊल्का इव खाच चयुताः 37 सा निशा भरतश्रेष्ठ परथीपैर अवभासिता थिवसप्रतिमा राजन बभूव रणमूर्धनि 38 आथित्येन यदा वयाप्तं तमॊ लॊके परणश्यति तदा नष्टं तमॊ घॊरं थीपैर थीप्तैर अलंकृतम 39 शस्त्राणां कवचानां च मणीनां च महात्मनाम अन्तर्थधुः परभाः सर्वा थीपैस तैर अवभासिताः 40 तस्मिन कॊलाहले युथ्धे वर्तमाने निशामुखे अवधीत समरे पुत्रं पिता भरतसत्तम 41 पुत्रश च पितरं मॊहात सखायं च सखा तदा संबन्धिनंच संबन्धी सवस्रीयं चापि मातुलः 42 सवे सवान परे परांश चापि निजघ्नुर इतरेतरम निर्मर्याथम अभूथ युथ्धं रात्रौ घॊरं भयावहम |
1
[s] nakulaṃ rabhasaṃ yuddhe nighnantaṃ vāhinīṃ tava abhyayāt saubalaḥ kruddhas tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 2 kṛtavairo tu tau vīrāv anyonyavadhakāṅkṣiṇau śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatuḥ 3 yathaiva saubalaḥ kṣipraṃ śaravarṣāṇi muñcati tathaiva nakulo rājañ śikṣāṃ saṃdarśayan yudhi 4 tāv ubhau samare śūrau śarakaṇṭakinau tadā vyarājetāṃ mahārāja kaṇṭakair iva śālmalī 5 sujihmaṃ prekṣamāṇau ca rājan vivṛtalocanau krodhasaṃraktanayanau nirdahantau parasparam 6 syālas tu tava saṃkruddho mādrīputraṃ hasann iva karṇinaikena vivyādha hṛdaye niśitena ha 7 nakulas tu bhṛśaṃ viddhaḥ syālena tava dhanvinā niṣasāda rathopasthe kaśmalaṃ cainam āviśat 8 atyantavairiṇaṃ dṛptaṃ dṛṣṭvā śatruṃ tathāgatam nanāda śakunī rājaṃs tapānte jalado yathā 9 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ nakulaḥ pāṇḍunandanaḥ abhyayāt saubalaṃ bhūyo vyāttānana ivāntakaḥ 10 saṃkruddhaḥ śakuniṃ ṣaṣṭyā vivyādha bharatarṣabha punaś caiva śatenaiva nārācānāṃ stanāntare 11 tato 'sya sa śaraṃ cāpaṃ muṣṭideśe sa cicchide dhvajaṃ ca tvaritaṃ chittvā rathād bhūmāv apātayat 12 so 'tividdho mahārāja rathopastha upāviśat taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā syālaṃ tavānagha apovāha rathenāśu sārathir dhvajinīmukhāt 13 tataḥ saṃcukruśuḥ pārthā ye ca teṣāṃ padānugāḥ nirjitya ca raṇe śatrūn nakulaḥ śatrutāpanaḥ abravīt sārathiṃ kruddho droṇānīkāya māṃ vaha 14 tasya tad vacanaṃ śrutvā mādrīputrasya dhīmataḥ prāyāt tena raṇe rājanyena droṇo 'nvayudhyata 15 śikhaṇḍinaṃ tu samare droṇa prepsuṃ viśāṃ pate kṛpaḥ śāradvato yattaḥ pratyudgacchat suvegitaḥ 16 gautamaṃ drutam āyāntaṃ droṇāntikam ariṃdamam vivyādha navabhir bhallaiḥ śikhaṇḍī prahasann iva 17 tam ācaryo mahārāja viddhvā pañcabhir āśugaiḥ punar vivyādha viṃśatyā putrāṇāṃ priyakṛt tava 18 mahad yuddhaṃ tayor āsīd ghorarūpaṃ viśāṃ pate yathā devāsure yuddhe śambarāmara rājayoḥ 19 śarajālāvṛtaṃ vyoma cakratus tau mahārathau prakṛtyā ghorarūpaṃ tad āsīd ghorataraṃ punaḥ 20 rātriś ca bharataśreṣṭha yodhānāṃ yuddhaśālinām kālarātri nibhā hy āsīd ghorarūpā bhayāvahā 21 śikhaṇḍī tu mahārāja gautamasya mahad dhanuḥ ardhacandreṇa ciccheda sajyaṃ sa viśikhaṃ tadā 22 tasya kruddhaḥ kṛpo rājañ śaktiṃ cikṣepa dāruṇām svarṇadaṇḍām akuṇṭhāgrāṃ karmāra parimārjitām 23 tām āpatantīṃ ciccheda śikhaṇḍī bahubhiḥ śaraiḥ sāpatan medinīṃ dīptā bhasayantī mahāprabhā 24 athānyad dhanur ādāya gautamo rathināṃ varaḥ prācchādayac chitair bāṇair mahārāja śikhaṇḍinam 25 sa chādyamānaḥ samare gautamena yaśasvinā vyaṣīdata rathopasthe śikhaṇḍī rathināṃ varaḥ 26 sīdantaṃ cainam ālokya kṛpaḥ śāradvato yudhi ājaghne bahubhir bāṇair jighāṃsann iva bhārata 27 vimukhaṃ taṃ raṇe dṛṣṭvā yājñaseniṃ mahāratham pāñcālāḥ somakāś caiva parivavruḥ samantataḥ 28 tathaiva tava putrāś ca parivavrur dvijottamam mahatyā senayā sārdhaṃ tato yuddham abhūt punaḥ 29 rathānāṃ ca raṇe rājann anyonyam abhidhāvatām babhūva tumulaḥ śabdo meghānāṃ nadatām iva 30 dravatāṃ sādināṃ caiva gajānāṃ ca viśāṃ pate anyonyam abhito rājan krūram āyodhanaṃ babhau 31 pattīnāṃ dravatāṃ caiva padaśabdena medinī akampata mahārāja bhayatrasteva cāṅganā 32 rathā rathān samāsādya pradrutā vegavattaram nyagṛhṇan bahavo rājañ śalabhān vāyasā iva 33 tathā gajān prabhinnāṃś ca suprabhinnā mahāgajāḥ tasminn eva pade yattā nigṛhṇanti sma bhārata 34 sādī sādinam āsādya padātī ca padātinam samāsādya raṇe 'nyonyaṃ saṃrabdhā nāticakramuḥ 35 dhāvatāṃ dravatāṃ caiva punarāvartanām api babhūva tatra sainyānāṃ śabdaḥ sutumulo niśi 36 dīpyamānāḥ pradīpāś ca rathavāraṇavājiṣu adṛśyanta mahārāja maholkā iva khāc cyutāḥ 37 sā niśā bharataśreṣṭha pradīpair avabhāsitā divasapratimā rājan babhūva raṇamūrdhani 38 ādityena yathā vyāptaṃ tamo loke praṇaśyati tathā naṣṭaṃ tamo ghoraṃ dīpair dīptair alaṃkṛtam 39 śastrāṇāṃ kavacānāṃ ca maṇīnāṃ ca mahātmanām antardadhuḥ prabhāḥ sarvā dīpais tair avabhāsitāḥ 40 tasmin kolāhale yuddhe vartamāne niśāmukhe avadhīt samare putraṃ pitā bharatasattama 41 putraś ca pitaraṃ mohāt sakhāyaṃ ca sakhā tathā saṃbandhinaṃca saṃbandhī svasrīyaṃ cāpi mātulaḥ 42 sve svān pare parāṃś cāpi nijaghnur itaretaram nirmaryādam abhūd yuddhaṃ rātrau ghoraṃ bhayāvaham |