|
1
[स] तस्मिन सुतुमुले युथ्धे वर्तमाने भयावहे धृष्टथ्युम्ने महाराज थरॊणम एवाभ्यवर्तत 2 संमृजानॊ धनुःश्रेष्ठं जयां विकर्षन पुनः पुनः अभ्यवर्तत थरॊणस्य रदं रुक्मविभूषितम 3 धृष्टथ्युम्नं तथायान्तं थरॊणस्यान्त चिकीर्षया परिवव्रुर महाराज पाञ्चालाः पाण्डवैः सह 4 तदा परिवृतं थृष्ट्वा थरॊणम आचार्य सत्तमम पुत्रास्त ते सर्वतॊ यत्ता ररक्षुर थॊर्णम आहवे 5 बलार्णवौ ततस तौ तु समेयातां निशामुखे वातॊथ्धूतौ कषुब्धसत्त्वौ भैरवौ सागराव इव 6 ततॊ थरॊणं महाराज पाञ्चाल्यः पञ्चभिः शरैः विव्याध हृथये तूर्णं सिंहनाथं ननाथ च 7 तं थरॊणं पञ्चविंशत्या विथ्ध्वा भारत संयुगे चिच्छेथान्येन भल्लेन धनुर अस्य महाप्रभम 8 धृष्टथ्युम्नस तु निर्विथ्धॊ थरॊणेन भरतर्षभ उत्ससर्ज धनुस तूर्णं संथश्य थशनच छथम 9 ततः करुथ्धॊ महाराज धृष्टथ्युम्नः परतापवान आथथे ऽनयथ धनुःश्रेष्ठं थरॊणस्यान्त चिकीर्षया 10 विकृष्य च धनुश चित्रम आकर्णात परवीरहा थरॊणस्यान्त करं घॊरं वयसृजत सायकं ततः 11 स विसृष्टॊ बलवला शरॊ घॊरॊ महामृधे भासयाम आस तत सैन्यं थिवाकर इवॊथितः 12 तं थृष्ट्वा तु शरं घॊरं थेवगन्धर्वमानवाः सवस्त्य अस्तु समरे राजन थरॊणायेत्य अब्रुवन वचः 13 तं तु सायकम अप्राप्तम आचार्यस्य रदं परति कर्णॊ थवाथशधा राजंश चिच्छेथ कृतहस्तवत 14 स छिन्नॊ बहुधा राजन सूतपुत्रेण मारिष निपपात शरस तूर्णं निकृत्तः कर्ण सायकैः 15 छित्त्वा तु समरे बाणं शरैः संनतपर्वभिः धृष्टथ्युम्नं रणे कर्णॊ विव्याध थशभिः शरैः 16 पञ्चभिर थरॊणपुत्रस तु सवयं थरॊणश च सप्तभिः शल्यश च नवभिर बाणैस तरिभिर थुःशासनस तदा 17 थुर्यॊधनश च विंशत्या शकुनिश चापि पञ्चभिः पाञ्चाल्यं तवरिताविध्यन सर्व एव महारदाः 18 स विथ्धः सप्तभिर वीरैर थरॊण तराणार्दम आहवे सर्वान असंभ्रमाथ राजन परत्यविध्यत तरिभिस तरिभिः थरॊणं थरौणिं च कर्णं च विव्याध तव चात्मजम 19 ते विथ्ध्वा धन्विना तेन धृष्टथ्युम्नं पुनर मृधे विव्यधुः पञ्चभिस तूर्णम एकैकॊ रदिनां वरः 20 थरुमसेनस तु संक्रुथ्धॊ राजन विव्याध पत्रिणा तरिभिश चान्यैः शरैस तूर्णं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत 21 स तु तं परतिविव्याध तरिभिस तीक्ष्णैर अजिह्मगैः सवर्णपुङ्खैः शिला धौतैः पराणान्त करणैर युधि 22 भल्लेनान्येन तु पुनः सुवर्णॊज्ज्वल कुण्डलम उन्ममाद शिरः कायाथ थरुमसेनस्य वीर्यवान 23 तच्छिरॊ नयपतथ भूमौ संथष्टौष्ठ पुटं रणे महावातसमुथ्धूतं पक्वं तालफलं यदा 24 तांश च विथ्ध्वा पुनर वीरान वीरः सुनिशितैः शरैः राधेयस्याच्छिनथ भल्लैः कार्मुकं चित्रयॊधिनः 25 न तु तन ममृषे कर्णॊ धनुषश छेथनं तदा निकर्तनम इवात्युग्रॊ लाङ्गूलस्य यदा हरिः 26 सॊ ऽनयथ धनुः समाथाय करॊधरक्तेक्षणः शवसन अभ्यवर्षच छरौघैस तं धृष्टथ्युम्नं महाबलम 27 थृष्ट्वा तु कर्णं संरब्धं ते वीराः षड रदर्षभाः पाञ्चाल्य पुत्रं तवरिताः परिवव्रुर जिघांसया 28 षण्णां यॊधप्रवीराणां तावकानां पुरस्कृतम मृत्यॊर आस्यम अनुप्राप्तं धृष्टथ्युम्नम अमंस्महि 29 एतस्मिन्न एव काले तु थाशार्हॊ विकिरञ शरान धृष्टथ्युम्नं पराक्रान्तं सात्यकिः परत्यपथ्यत 30 तम आयान्तं महेष्वासं सात्यकिं युथ्धथुर्मथम राधेयॊ थशभिर बाणैः परत्यविध्यथ अजिह्मगैः 31 तं सात्यकिर महाराज विव्याध थशभिः शरैः पश्यतां सर्ववीराणां मागास तिष्ठेति चाब्रवीत 32 स सात्यकेस तु बलिनः कर्णस्य च महात्मनः आसीत समागमॊ घॊरॊ बलिवासवयॊर इव 33 तरासयंस तलघॊषेण कषत्रियान कषत्रियर्षभः राजीवलॊचनं कर्णं सात्यकिः परत्यविध्यत 34 कम्पयन्न इव घॊषेण धनुषॊ वसुधां बली सूतपुत्रॊ महाराज सात्यकिं परत्ययॊधयत 35 विपाठ कर्णिनाराचैर वत्स थान्तैः कषुरैर अपि कर्णः शरशतैश चापि शैनेयं परत्यविध्यत 36 तदैव युयुधानॊ ऽपि वृष्णीनां परवरॊ रदः अभ्यवर्षच छरैः कर्णं तथ युथ्धम अभवत समम 37 तावकाश च महाराज कर्ण पुत्रश च थंशितः सात्यकिं विव्यधुस तूर्णं समन्तान निशितैः शरैः 38 अस्त्रैर अस्त्राणि संवार्य तेषां कर्णस्य चाभिभॊ अविध्यत सात्यकिः करुथ्धॊ वृषसेनं सतनान्तरे 39 तेन बाणेन निर्विथ्धॊ वृषसेनॊ विशां पते नयपतत स रदे मूढॊ धनुर उत्सृज्य वीर्यवान 40 ततः कर्णॊ हतं मत्वा वृषसेनं महारदः पुत्रशॊकाभिसंतप्तः सात्यकिं परत्यपीडयत 41 पीड्यमानस तु कर्णेन युयुधानॊ महारदः विव्याध बहुभिः कर्णं तवरमाणः पुनः पुनः 42 स कर्णं थशभिर विथ्ध्वा वृषसेनं च सप्तभिः स हस्तावाप धनुषी तयॊश चिच्छेथ सात्वतः 43 ताव अन्ये धनुषी सज्ये कृत्वा शत्रुभयं करे युयुधानम अविध्येतां समन्तान निशितैः शरैः 44 वर्तमाने तु संग्रामे तस्मिन वीरवरक्षये अतीव शुश्रुवे राजन गाण्डीवस्य महास्वनः 45 शरुत्वा तु रदनिर्घॊषं गाण्डीवस्य च निस्वनम सूतपुत्रॊ ऽबरवीथ राजन थुर्यॊधनम इथं वचः 46 एष सर्वाञ शिबीन हत्वा मुख्यशश च नरर्षभान पौरवांश च महेष्वासान गाण्डीवनिनथॊ महान 47 शरूयते रदघॊषश च वासवस्येव नर्थतः करॊति पाण्डवॊ वयक्तं कर्मौपयिकम आत्मनः 48 एषा विथीर्यते राजन बहुधा भारती चमूः विप्रकीर्णान्य अनीकानि नावतिष्ठन्ति कर्हि चित 49 वातेनेव समुथ्धूतम अभ्रजालं विथीर्यते सव्यसाचिनम आसाथ्य भिन्ना नौर इव सागरे 50 थरवतां यॊधमुख्यानां गाण्डीवप्रेषितैः शरैः विथ्धानां शतशॊ राजञ शरूयते निनथॊ महान निशीदे राजशार्थूल सतनयित्नॊर इवाम्बरे 51 हाहाकाररवांश चैव सिंहनाथांश च पुष्कलान शृणु शब्थान बहुविधान अर्जुनस्य रदं परति 52 अयं मध्ये सदितॊ ऽसमाकं सात्यकिः सात्वताधमः इह चेल लभ्यते लक्ष्यं कृत्स्नाञ जेष्यामहे परान 53 एष पाञ्चालराजस्य पुत्रॊ थरॊणेन संगतः सर्वतः संवृतॊ यॊधै राजन पुरुषसत्तमैः 54 सात्यकिं यथि हन्यामॊ धृट्ष थयुम्नं च पार्षतम असंशयं महाराज धरुवॊ नॊ विजयॊ भवेत 55 सौभथ्रवथ इमौ वीरौ परिवार्य महारदौ परयतामॊ महाराज निहन्तुं वृष्णिपार्षतौ 56 सव्यसाची पुरॊ ऽभयेति थरॊणानीकाय भारत संसक्तं सात्यकिं जञात्वा बहुभिः कुरुपुंगवैः 57 तत्र गच्छन्तु बहवः परवरा रदसत्तमाः यावत पार्दॊ न जानाति सात्यकिं बहुभिर वृतम 58 ते तवरध्वं यदा शूराः शराणां मॊक्षणे भृशम यदा तूर्णं वरजत्य एष परलॊकय माधवः 59 कर्णस्य मतम आज्ञाय पुत्रस ते पराह सौबलम यदेन्थ्रः समरे राजन पराह विष्णुं यशस्विनम 60 वृतः सहस्रैर थशभिर गजानाम अनिवर्तिनाम रदैश च थशसाहस्रैर वृतॊ याहि धनंजयम 61 थुःशासनॊ थुर्विषहः सुबाहुर थुष्प्रधर्षणः एते तवाम अनुयास्यन्ति पत्तिभिर बहुभिर वृताः 62 जहि कृष्णौ महावाहॊ धर्मराजं च मातुल नकुलं सहथेवं च भीमसेनं च भारत 63 थेवानाम इव थेवेन्थ्रे जयाशा मे तवयि सदिता जहि मातुलकौन्तेयान असुरान इव पावकिः 64 एवम उक्तॊ ययौ पार्दान पुत्रेण तव सौबलः महत्या सेनया सार्धं तव पुत्रैस तदा विभॊ 65 परियार्दं तव पुत्राणां थिधक्षुः पाण्डुनन्थनान तत्र परववृते युथ्धं तावकानां परैः सह 66 परयाते सौबले राजन पाण्डवानाम अनीकिनीम बलेन महता युक्तः सूतपुत्रस तु सात्वतम 67 अभ्ययात तवरितं युथ्धे किरञ शरशतान बहून तदैव पाण्डवाः सर्वे सात्यकिं पर्यवारयन 68 महथ युथ्धं तथासीत तु थरॊणस्य निशि भारत धृष्टथ्युम्नेन शूरेण पाञ्चालैश च महात्मनः |
1
[s] tasmin sutumule yuddhe vartamāne bhayāvahe dhṛṣṭadyumne mahārāja droṇam evābhyavartata 2 saṃmṛjāno dhanuḥśreṣṭhaṃ jyāṃ vikarṣan punaḥ punaḥ abhyavartata droṇasya rathaṃ rukmavibhūṣitam 3 dhṛṣṭadyumnaṃ tadāyāntaṃ droṇasyānta cikīrṣayā parivavrur mahārāja pāñcālāḥ pāṇḍavaiḥ saha 4 tathā parivṛtaṃ dṛṣṭvā droṇam ācārya sattamam putrāst te sarvato yattā rarakṣur dorṇam āhave 5 balārṇavau tatas tau tu sameyātāṃ niśāmukhe vātoddhūtau kṣubdhasattvau bhairavau sāgarāv iva 6 tato droṇaṃ mahārāja pāñcālyaḥ pañcabhiḥ śaraiḥ vivyādha hṛdaye tūrṇaṃ siṃhanādaṃ nanāda ca 7 taṃ droṇaṃ pañcaviṃśatyā viddhvā bhārata saṃyuge cicchedānyena bhallena dhanur asya mahāprabham 8 dhṛṣṭadyumnas tu nirviddho droṇena bharatarṣabha utsasarja dhanus tūrṇaṃ saṃdaśya daśanac chadam 9 tataḥ kruddho mahārāja dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān ādade 'nyad dhanuḥśreṣṭhaṃ droṇasyānta cikīrṣayā 10 vikṛṣya ca dhanuś citram ākarṇāt paravīrahā droṇasyānta karaṃ ghoraṃ vyasṛjat sāyakaṃ tataḥ 11 sa visṛṣṭo balavalā śaro ghoro mahāmṛdhe bhāsayām āsa tat sainyaṃ divākara ivoditaḥ 12 taṃ dṛṣṭvā tu śaraṃ ghoraṃ devagandharvamānavāḥ svasty astu samare rājan droṇāyety abruvan vacaḥ 13 taṃ tu sāyakam aprāptam ācāryasya rathaṃ prati karṇo dvādaśadhā rājaṃś ciccheda kṛtahastavat 14 sa chinno bahudhā rājan sūtaputreṇa māriṣa nipapāta śaras tūrṇaṃ nikṛttaḥ karṇa sāyakaiḥ 15 chittvā tu samare bāṇaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ dhṛṣṭadyumnaṃ raṇe karṇo vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ 16 pañcabhir droṇaputras tu svayaṃ droṇaś ca saptabhiḥ śalyaś ca navabhir bāṇais tribhir duḥśāsanas tathā 17 duryodhanaś ca viṃśatyā śakuniś cāpi pañcabhiḥ pāñcālyaṃ tvaritāvidhyan sarva eva mahārathāḥ 18 sa viddhaḥ saptabhir vīrair droṇa trāṇārtham āhave sarvān asaṃbhramād rājan pratyavidhyat tribhis tribhiḥ droṇaṃ drauṇiṃ ca karṇaṃ ca vivyādha tava cātmajam 19 te viddhvā dhanvinā tena dhṛṣṭadyumnaṃ punar mṛdhe vivyadhuḥ pañcabhis tūrṇam ekaiko rathināṃ varaḥ 20 drumasenas tu saṃkruddho rājan vivyādha patriṇā tribhiś cānyaiḥ śarais tūrṇaṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt 21 sa tu taṃ prativivyādha tribhis tīkṣṇair ajihmagaiḥ svarṇapuṅkhaiḥ śilā dhautaiḥ prāṇānta karaṇair yudhi 22 bhallenānyena tu punaḥ suvarṇojjvala kuṇḍalam unmamātha śiraḥ kāyād drumasenasya vīryavān 23 tacchiro nyapatad bhūmau saṃdaṣṭauṣṭha puṭaṃ raṇe mahāvātasamuddhūtaṃ pakvaṃ tālaphalaṃ yathā 24 tāṃś ca viddhvā punar vīrān vīraḥ suniśitaiḥ śaraiḥ rādheyasyācchinad bhallaiḥ kārmukaṃ citrayodhinaḥ 25 na tu tan mamṛṣe karṇo dhanuṣaś chedanaṃ tathā nikartanam ivātyugro lāṅgūlasya yathā hariḥ 26 so 'nyad dhanuḥ samādāya krodharaktekṣaṇaḥ śvasan abhyavarṣac charaughais taṃ dhṛṣṭadyumnaṃ mahābalam 27 dṛṣṭvā tu karṇaṃ saṃrabdhaṃ te vīrāḥ ṣaḍ ratharṣabhāḥ pāñcālya putraṃ tvaritāḥ parivavrur jighāṃsayā 28 ṣaṇṇāṃ yodhapravīrāṇāṃ tāvakānāṃ puraskṛtam mṛtyor āsyam anuprāptaṃ dhṛṣṭadyumnam amaṃsmahi 29 etasminn eva kāle tu dāśārho vikirañ śarān dhṛṣṭadyumnaṃ parākrāntaṃ sātyakiḥ pratyapadyata 30 tam āyāntaṃ maheṣvāsaṃ sātyakiṃ yuddhadurmadam rādheyo daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad ajihmagaiḥ 31 taṃ sātyakir mahārāja vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ paśyatāṃ sarvavīrāṇāṃ māgās tiṣṭheti cābravīt 32 sa sātyakes tu balinaḥ karṇasya ca mahātmanaḥ āsīt samāgamo ghoro balivāsavayor iva 33 trāsayaṃs talaghoṣeṇa kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ rājīvalocanaṃ karṇaṃ sātyakiḥ pratyavidhyata 34 kampayann iva ghoṣeṇa dhanuṣo vasudhāṃ balī sūtaputro mahārāja sātyakiṃ pratyayodhayat 35 vipāṭha karṇinārācair vatsa dāntaiḥ kṣurair api karṇaḥ śaraśataiś cāpi śaineyaṃ pratyavidhyata 36 tathaiva yuyudhāno 'pi vṛṣṇīnāṃ pravaro rathaḥ abhyavarṣac charaiḥ karṇaṃ tad yuddham abhavat samam 37 tāvakāś ca mahārāja karṇa putraś ca daṃśitaḥ sātyakiṃ vivyadhus tūrṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ 38 astrair astrāṇi saṃvārya teṣāṃ karṇasya cābhibho avidhyat sātyakiḥ kruddho vṛṣasenaṃ stanāntare 39 tena bāṇena nirviddho vṛṣaseno viśāṃ pate nyapatat sa rathe mūḍho dhanur utsṛjya vīryavān 40 tataḥ karṇo hataṃ matvā vṛṣasenaṃ mahārathaḥ putraśokābhisaṃtaptaḥ sātyakiṃ pratyapīḍayat 41 pīḍyamānas tu karṇena yuyudhāno mahārathaḥ vivyādha bahubhiḥ karṇaṃ tvaramāṇaḥ punaḥ punaḥ 42 sa karṇaṃ daśabhir viddhvā vṛṣasenaṃ ca saptabhiḥ sa hastāvāpa dhanuṣī tayoś ciccheda sātvataḥ 43 tāv anye dhanuṣī sajye kṛtvā śatrubhayaṃ kare yuyudhānam avidhyetāṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ 44 vartamāne tu saṃgrāme tasmin vīravarakṣaye atīva śuśruve rājan gāṇḍīvasya mahāsvanaḥ 45 śrutvā tu rathanirghoṣaṃ gāṇḍīvasya ca nisvanam sūtaputro 'bravīd rājan duryodhanam idaṃ vacaḥ 46 eṣa sarvāñ śibīn hatvā mukhyaśaś ca nararṣabhān pauravāṃś ca maheṣvāsān gāṇḍīvaninado mahān 47 śrūyate rathaghoṣaś ca vāsavasyeva nardataḥ karoti pāṇḍavo vyaktaṃ karmaupayikam ātmanaḥ 48 eṣā vidīryate rājan bahudhā bhāratī camūḥ viprakīrṇāny anīkāni nāvatiṣṭhanti karhi cit 49 vāteneva samuddhūtam abhrajālaṃ vidīryate savyasācinam āsādya bhinnā naur iva sāgare 50 dravatāṃ yodhamukhyānāṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ viddhānāṃ śataśo rājañ śrūyate ninado mahān niśīthe rājaśārdūla stanayitnor ivāmbare 51 hāhākāraravāṃś caiva siṃhanādāṃś ca puṣkalān śṛṇu śabdān bahuvidhān arjunasya rathaṃ prati 52 ayaṃ madhye sthito 'smākaṃ sātyakiḥ sātvatādhamaḥ iha cel labhyate lakṣyaṃ kṛtsnāñ jeṣyāmahe parān 53 eṣa pāñcālarājasya putro droṇena saṃgataḥ sarvataḥ saṃvṛto yodhai rājan puruṣasattamaiḥ 54 sātyakiṃ yadi hanyāmo dhṛṭṣa dyumnaṃ ca pārṣatam asaṃśayaṃ mahārāja dhruvo no vijayo bhavet 55 saubhadravad imau vīrau parivārya mahārathau prayatāmo mahārāja nihantuṃ vṛṣṇipārṣatau 56 savyasācī puro 'bhyeti droṇānīkāya bhārata saṃsaktaṃ sātyakiṃ jñātvā bahubhiḥ kurupuṃgavaiḥ 57 tatra gacchantu bahavaḥ pravarā rathasattamāḥ yāvat pārtho na jānāti sātyakiṃ bahubhir vṛtam 58 te tvaradhvaṃ yathā śūrāḥ śarāṇāṃ mokṣaṇe bhṛśam yathā tūrṇaṃ vrajaty eṣa paralokaya mādhavaḥ 59 karṇasya matam ājñāya putras te prāha saubalam yathendraḥ samare rājan prāha viṣṇuṃ yaśasvinam 60 vṛtaḥ sahasrair daśabhir gajānām anivartinām rathaiś ca daśasāhasrair vṛto yāhi dhanaṃjayam 61 duḥśāsano durviṣahaḥ subāhur duṣpradharṣaṇaḥ ete tvām anuyāsyanti pattibhir bahubhir vṛtāḥ 62 jahi kṛṣṇau mahāvāho dharmarājaṃ ca mātula nakulaṃ sahadevaṃ ca bhīmasenaṃ ca bhārata 63 devānām iva devendre jayāśā me tvayi sthitā jahi mātulakaunteyān asurān iva pāvakiḥ 64 evam ukto yayau pārthān putreṇa tava saubalaḥ mahatyā senayā sārdhaṃ tava putrais tathā vibho 65 priyārthaṃ tava putrāṇāṃ didhakṣuḥ pāṇḍunandanān tatra pravavṛte yuddhaṃ tāvakānāṃ paraiḥ saha 66 prayāte saubale rājan pāṇḍavānām anīkinīm balena mahatā yuktaḥ sūtaputras tu sātvatam 67 abhyayāt tvaritaṃ yuddhe kirañ śaraśatān bahūn tathaiva pāṇḍavāḥ sarve sātyakiṃ paryavārayan 68 mahad yuddhaṃ tadāsīt tu droṇasya niśi bhārata dhṛṣṭadyumnena śūreṇa pāñcālaiś ca mahātmanaḥ |