|
1
[स] ततस ते पराथ्रवन सर्वे तवरिता युथ्धथुर्मथाः अमृष्यमाणाः संरब्धा युयुधान रदं परति 2 ते रदैः कल्पितै राजन हेमरूप्य विभूषितैः साथिभिश च गजैश चैव परिवव्रुः सम सात्वतम 3 अदैनं कॊष्ठकी कृत्यसर्वतस ते महारदाः सिंहनाथांस तथा चक्रुस तर्जयन्तः सम सात्यकिम 4 ते ऽभयवर्षञ शरैस तीक्ष्णैः सात्यकिं सत्यविक्रमम तवरमाणा महावीर्या माधवस्य वधैषिणः 5 तान थृष्ट्वा पततस तूर्कं शैनेयः परवीहराः परत्यगृह्णान महाबाहुः परमुञ्चन विशिखान बहून 6 तत्र वीरॊ महेष्वासः सात्यकिर युथ्धथुर्मथः निचकर्त शिरांस्य उग्रैः शरैः संनतपर्वभिः 7 हस्तिहस्तान हयग्रीवान बाहून अपि च सायुधान कषुरप्रैः पातयाम आस तावकानां स माधवः 8 पतितैश चामरैश चैव शवेतच छत्रैश च भारत बभूव धरणी पूर्णा नक्षत्रैर थयौर इव परभॊ 9 तेषां तु युयुधानेन युध्यतां युधि भारत बभूव तुमुलः शब्थः परेतानाम इव करन्थताम 10 तेन शब्थेन महता पूरितासीथ वसुंधरा रात्रिः समभवच चैव तीव्ररूपा भयावहा 11 थीर्यमाणं बलं थृष्ट्वा युयुधान शराहतम शरुत्वा च विपुलं नाथं निशीदे लॊमहर्षणम 12 सुतस तवाब्रवीथ राजन सारदिं रदिनां वरः यत्रैष शब्थस तत्राश्वांश चॊथयेति पुनः पुनः 13 तेन संचॊथ्यमानस तु तत तांस तुरगॊत्तमान सूतः संचॊथयाम आस युयुधान रदं परदि 14 ततॊ थुर्यॊधनः करुथ्धॊ थृढधन्वा जितक्लमः शीघ्रहस्तश चित्रयॊधी युयुधानम उपाथ्रवत 15 ततः पूर्णायतॊत्सृष्टैर मांसशॊणितभॊजनैः थुर्यॊधनं थवाथशभिर माधवः पत्यविध्यत 16 थुर्यॊधनस तेन तदा पूर्वम एवार्थितः शरैः शैनेयं थशभिर बाणैः परत्यविध्यथ अमर्षितः 17 ततः समभवथ युथ्धम आकुलं भरतर्षभ पाञ्चालानां च सर्वेषां भारतानां च थारुणम 18 शैनेयस तु रणे करुथ्धस तव पुत्रं महारदम सायकानाम अशीत्या तु विव्याधॊरसि भारत 19 ततॊ ऽसय वाहान समरे शरैर निन्ये यमक्षयम सारदिं च रदात तूर्णं पातयाम आस पत्रिणा 20 हताश्वे तु रदे तिष्ठन पुत्रस तव विशां पते मुमॊच निशितान बाणाञ शैनेयस्य रदं परति 21 शरान पञ्चाशतस तांस तु शैनेयः कृतहस्तवत चिच्छेथ समरे राजन परेषितांस तनयेन ते 22 अदापरेण भल्लेन मुष्टिथेशे महथ धनुः चिच्छेथ रभसॊ युथ्धे तव पुत्रस्य मारिष 23 विरदॊ विधनुष्कश च सर्वलॊकेश्वरः परभुः आरुरॊह रदं तूर्णं भास्वरं कृतवर्मणः 24 थुर्यॊधने परावृत्ते शैनेयस तव वाहिनीम थरावयाम आस विशिखैर निशा मध्ये विशां पते 25 शकुनिश चार्जुनं राजन परिवार्य समन्तद रदैर अनेकसाहस्रैर गजैश चैव सहस्रशः तदा हयसहस्रैश च तुमुलं सर्वतॊ ऽकरॊत 26 ते महास्त्राणि थिव्यानि विकिरन्तॊ ऽरजुनं परति अर्जुनं यॊधयन्ति सम कषत्रियाः कालचॊथिताः 27 तान्य अर्जुनः सहस्राणि रदवारणवाजिनाम परत्यवारयथ आयस्तः परकुर्वन विपुलं कषयम 28 ततस तु समरे शूरः शकुनिः सौबलस तथा विव्याध निशितैर बाणैर अर्जुनं परहसन्न इव 29 पुनश चैव शतेनास्य संरुरॊध महारदम तम अर्जुनस तु विंशत्या विव्याध युधि भारत 30 अदेतरान महेष्वासांस तरिभिस तरिभिर अविध्यत संवार्य तान बाणगणैर युधि राजन धनंजयः अवधीत तावकान यॊधान वज्रपाणिर इवासुरान 31 भुजैश छिन्नैर महाराज शरीरैश च सहस्रशः समास्तीर्णा धरा तत्र बभौ पुष्पैर इवाचिताः 32 स विथ्ध्वा शकुनिं भूयः पञ्चभिर नतपर्वभिः उलूकं तरिभिर आजघ्ने तरिभिर एव महायसैः 33 तम उलूकस तदा विथ्ध्वा वासुथेवम अताडयत ननाथ च महानाथं पूरयन वसुधातलम 34 अर्जुनस तु थरुतं गत्वा शकुनेर धनुर आच्छिनत निन्ये च चतुरॊ वाहान यमस्य सथनं परति 35 ततॊ रदाथ अवप्लुत्य सौबलॊ भरतर्षभ उलूकस्य रदं तूर्णम आरुरॊह विशां पते 36 ताव एकरदम आरूढौ पिता पुत्रौ महारदौ पार्दं सिषिचतुर बाणैर गिरिं मेघाव इवॊत्दितौ 37 तौ तु विथ्ध्वा महाराज पाण्डवॊ निशितैः शरैः विथ्रावयंस तव चमूं शतशॊ वयधमच छरैः 38 अनिलेन यदाभ्राणि विच्छिन्नानि समन्ततः विच्छिन्नानि तदा राजन बलान्य आसन विशां पते 39 तथ बलं भरतश्रेष्ठ वध्यमानं तदा निशि परथुथ्राव थिशः सर्वा वीक्षमाणं भयार्थितम 40 उत्सृज्य वाहान समरे चॊथयन्तस तदापरे संभ्रान्ताः पर्यधावन्त तस्मिंस तमसि थारुणे 41 विजित्य समरे यॊधांस तावकान भरतर्षभ थध्मतुर मुथितौ शङ्खौ वासुथेवधनंजयौ 42 धृष्टथ्युम्नॊ महाराज थरॊणं विथ्ध्वा तरिभिः शरैः चिच्छेथ धनुषस तूर्णं जयां शरेण शितेन ह 43 तन निधाय धनुर नीडे थरॊणः कषत्रिय मर्थनः आथथे ऽनयथ धनुः शूरॊ वेगवत सारवत्तरम 44 धृष्टथ्युम्नं ततॊ थरॊणॊ विथ्ध्वा सप्तभिर आशुगैः सारदिं पञ्चभिर बाणै राजन विव्याध संयुगे 45 तं निवार्य शरैस तूर्णं धृष्टथ्युम्नॊ महारदः वयधमत कौरवीं सेनां शतशॊ ऽद सहस्रशः 46 वध्यमाने बले तस्मिंस तव पुत्रस्य मारिष परावर्तत नथी घॊरा शॊणितौघतरङ्गिणी 47 उभयॊः सेनयॊर मध्ये नराश्वथ्विपवाहिनी यदा वैतरणी राजन यम राष्ट्रपुरं परति 48 थरवयित्वा तु तत सैन्यं धृष्टथ्युम्नः परतापवान अत्यराजत तेजस्वी शक्रॊ थेवगणेष्व इव 49 अद थध्मुर महाशङ्खान धृष्टथ्युम्न शिखण्डिनौ यमौ च युयुधानश च पाण्डवश च वृकॊथरः 50 जित्वा रदसहस्राणि तावकानां महारदाः सिंहनाथ रवांश चक्रुः पाण्डवा जितकाशिनः 51 पश्यतस तव पुत्रस्य कर्णस्य च मथॊत्कटाः तदा थरॊणस्य शूरस्य थरौणेश चैव विशां पते |
1
[s] tatas te prādravan sarve tvaritā yuddhadurmadāḥ amṛṣyamāṇāḥ saṃrabdhā yuyudhāna rathaṃ prati 2 te rathaiḥ kalpitai rājan hemarūpya vibhūṣitaiḥ sādibhiś ca gajaiś caiva parivavruḥ sma sātvatam 3 athainaṃ koṣṭhakī kṛtyasarvatas te mahārathāḥ siṃhanādāṃs tadā cakrus tarjayantaḥ sma sātyakim 4 te 'bhyavarṣañ śarais tīkṣṇaiḥ sātyakiṃ satyavikramam tvaramāṇā mahāvīryā mādhavasya vadhaiṣiṇaḥ 5 tān dṛṣṭvā patatas tūrkaṃ śaineyaḥ paravīharāḥ pratyagṛhṇān mahābāhuḥ pramuñcan viśikhān bahūn 6 tatra vīro maheṣvāsaḥ sātyakir yuddhadurmadaḥ nicakarta śirāṃsy ugraiḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ 7 hastihastān hayagrīvān bāhūn api ca sāyudhān kṣurapraiḥ pātayām āsa tāvakānāṃ sa mādhavaḥ 8 patitaiś cāmaraiś caiva śvetac chatraiś ca bhārata babhūva dharaṇī pūrṇā nakṣatrair dyaur iva prabho 9 teṣāṃ tu yuyudhānena yudhyatāṃ yudhi bhārata babhūva tumulaḥ śabdaḥ pretānām iva krandatām 10 tena śabdena mahatā pūritāsīd vasuṃdharā rātriḥ samabhavac caiva tīvrarūpā bhayāvahā 11 dīryamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā yuyudhāna śarāhatam śrutvā ca vipulaṃ nādaṃ niśīthe lomaharṣaṇam 12 sutas tavābravīd rājan sārathiṃ rathināṃ varaḥ yatraiṣa śabdas tatrāśvāṃś codayeti punaḥ punaḥ 13 tena saṃcodyamānas tu tata tāṃs turagottamān sūtaḥ saṃcodayām āsa yuyudhāna rathaṃ prathi 14 tato duryodhanaḥ kruddho dṛḍhadhanvā jitaklamaḥ śīghrahastaś citrayodhī yuyudhānam upādravat 15 tataḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair māṃsaśoṇitabhojanaiḥ duryodhanaṃ dvādaśabhir mādhavaḥ patyavidhyata 16 duryodhanas tena tathā pūrvam evārditaḥ śaraiḥ śaineyaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyad amarṣitaḥ 17 tataḥ samabhavad yuddham ākulaṃ bharatarṣabha pāñcālānāṃ ca sarveṣāṃ bhāratānāṃ ca dāruṇam 18 śaineyas tu raṇe kruddhas tava putraṃ mahāratham sāyakānām aśītyā tu vivyādhorasi bhārata 19 tato 'sya vāhān samare śarair ninye yamakṣayam sārathiṃ ca rathāt tūrṇaṃ pātayām āsa patriṇā 20 hatāśve tu rathe tiṣṭhan putras tava viśāṃ pate mumoca niśitān bāṇāñ śaineyasya rathaṃ prati 21 śarān pañcāśatas tāṃs tu śaineyaḥ kṛtahastavat ciccheda samare rājan preṣitāṃs tanayena te 22 athāpareṇa bhallena muṣṭideśe mahad dhanuḥ ciccheda rabhaso yuddhe tava putrasya māriṣa 23 viratho vidhanuṣkaś ca sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ āruroha rathaṃ tūrṇaṃ bhāsvaraṃ kṛtavarmaṇaḥ 24 duryodhane parāvṛtte śaineyas tava vāhinīm drāvayām āsa viśikhair niśā madhye viśāṃ pate 25 śakuniś cārjunaṃ rājan parivārya samantatha rathair anekasāhasrair gajaiś caiva sahasraśaḥ tathā hayasahasraiś ca tumulaṃ sarvato 'karot 26 te mahāstrāṇi divyāni vikiranto 'rjunaṃ prati arjunaṃ yodhayanti sma kṣatriyāḥ kālacoditāḥ 27 tāny arjunaḥ sahasrāṇi rathavāraṇavājinām pratyavārayad āyastaḥ prakurvan vipulaṃ kṣayam 28 tatas tu samare śūraḥ śakuniḥ saubalas tadā vivyādha niśitair bāṇair arjunaṃ prahasann iva 29 punaś caiva śatenāsya saṃrurodha mahāratham tam arjunas tu viṃśatyā vivyādha yudhi bhārata 30 athetarān maheṣvāsāṃs tribhis tribhir avidhyata saṃvārya tān bāṇagaṇair yudhi rājan dhanaṃjayaḥ avadhīt tāvakān yodhān vajrapāṇir ivāsurān 31 bhujaiś chinnair mahārāja śarīraiś ca sahasraśaḥ samāstīrṇā dharā tatra babhau puṣpair ivācitāḥ 32 sa viddhvā śakuniṃ bhūyaḥ pañcabhir nataparvabhiḥ ulūkaṃ tribhir ājaghne tribhir eva mahāyasaiḥ 33 tam ulūkas tathā viddhvā vāsudevam atāḍayat nanāda ca mahānādaṃ pūrayan vasudhātalam 34 arjunas tu drutaṃ gatvā śakuner dhanur ācchinat ninye ca caturo vāhān yamasya sadanaṃ prati 35 tato rathād avaplutya saubalo bharatarṣabha ulūkasya rathaṃ tūrṇam āruroha viśāṃ pate 36 tāv ekaratham ārūḍhau pitā putrau mahārathau pārthaṃ siṣicatur bāṇair giriṃ meghāv ivotthitau 37 tau tu viddhvā mahārāja pāṇḍavo niśitaiḥ śaraiḥ vidrāvayaṃs tava camūṃ śataśo vyadhamac charaiḥ 38 anilena yathābhrāṇi vicchinnāni samantataḥ vicchinnāni tathā rājan balāny āsan viśāṃ pate 39 tad balaṃ bharataśreṣṭha vadhyamānaṃ tathā niśi pradudrāva diśaḥ sarvā vīkṣamāṇaṃ bhayārditam 40 utsṛjya vāhān samare codayantas tathāpare saṃbhrāntāḥ paryadhāvanta tasmiṃs tamasi dāruṇe 41 vijitya samare yodhāṃs tāvakān bharatarṣabha dadhmatur muditau śaṅkhau vāsudevadhanaṃjayau 42 dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇaṃ viddhvā tribhiḥ śaraiḥ ciccheda dhanuṣas tūrṇaṃ jyāṃ śareṇa śitena ha 43 tan nidhāya dhanur nīḍe droṇaḥ kṣatriya mardanaḥ ādade 'nyad dhanuḥ śūro vegavat sāravattaram 44 dhṛṣṭadyumnaṃ tato droṇo viddhvā saptabhir āśugaiḥ sārathiṃ pañcabhir bāṇai rājan vivyādha saṃyuge 45 taṃ nivārya śarais tūrṇaṃ dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ vyadhamat kauravīṃ senāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 46 vadhyamāne bale tasmiṃs tava putrasya māriṣa prāvartata nadī ghorā śoṇitaughataraṅgiṇī 47 ubhayoḥ senayor madhye narāśvadvipavāhinī yathā vaitaraṇī rājan yama rāṣṭrapuraṃ prati 48 dravayitvā tu tat sainyaṃ dhṛṣṭadyumnaḥ pratāpavān atyarājata tejasvī śakro devagaṇeṣv iva 49 atha dadhmur mahāśaṅkhān dhṛṣṭadyumna śikhaṇḍinau yamau ca yuyudhānaś ca pāṇḍavaś ca vṛkodaraḥ 50 jitvā rathasahasrāṇi tāvakānāṃ mahārathāḥ siṃhanāda ravāṃś cakruḥ pāṇḍavā jitakāśinaḥ 51 paśyatas tava putrasya karṇasya ca madotkaṭāḥ tathā droṇasya śūrasya drauṇeś caiva viśāṃ pate |