|
1
[स] घटॊत्कचे तु निहते सूतपुत्रेण तां निशाम थुःखामर्ष वशं पराप्तॊ धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः 2 थृष्ट्व भीमेन महतीं वार्यमाणां चमूं तव धृष्टथ्युम्नम उवाचेथं कुम्भयॊनिं निवारय 3 तवं हि थरॊण विनाशाय समुत्पन्नॊ हुताशनात स शरः कवची खड्गी धन्वी च परतापनः अभिथ्रव रणे हृष्टॊ न च ते भीः कदं चन 4 जनमेजयः शिखण्डी च थौर्मुखिश च यशॊ धनः अभिथ्रवन्तु संहृष्टाः कुम्भयॊनिं समन्तताः 5 नकुलः सहथेवश च थरौपथेयाः परभथ्रकाः थरुपथश च विराटश च पुत्रभ्रातृसमन्वितौ 6 सात्यकिः केकयाश चैव पाण्डवश च धनंजयः अभिथ्रवन्तु वेगेन भारथ्वाज वधेप्सया 7 तदैव रदिनः सर्वे हस्त्यश्वं यच च किं चन पाथाताश च रणे थरॊणं परापयन्तु महारदम 8 तदाज्ञप्तास तु ते सर्वे पाण्डवेन महात्मना अभ्यथ्रवन्त वेगेन कुम्भयॊनिं युयुत्सया 9 आगच्छतस तान सहसा सर्वॊथ्यॊगेन पाण्डवान परतिजग्राह समरे थरॊणः शस्त्रभृतां वरः 10 ततॊ थुर्यॊधनॊ राजा सर्वॊथ्यॊगेन पाण्डवान अभ्यथ्रवत सुसंक्रुथ्ध इच्छन थरॊणस्य जीवितम 11 ततः परववृते युथ्धं शरान्तवाहन सैनिकम पाण्डवानां कुरूणां च गर्जताम इतरेतरम 12 निथ्रान्धास ते महाराज परिश्रान्ताश च संयुगे नाभ्यपथ्यन्त समरे कां चिच चेष्टां महारदाः 13 तरियामा रजनी चैषा घॊररूपा भयानका सहस्रयाम परतिमा बभूव पराणहारिणी वध्यतां च तदा तेषां कषतानां च विशेषतः 14 अहॊरात्रिः समाजज्ञे निथ्रान्धानां विशेषतः सर्वे हय आसन निरुत्साहाः कषत्रिया थीनचेतसः तव चैव परेषां च गतास्त्रा विगतेषवः 15 ते तदा परयन्तश च हरीमन्तश च विशेषतः सवधर्मम अनुपश्यन्तॊ न जहुर सवाम अनीकिनीम 16 शस्त्राण्य अन्ये समुत्सृज्य निथ्रान्धाः शेरते जनाः गजेष्व अन्ये रदेष्व अन्ये हयेष्व अन्ये च भारत 17 निध्रान्धा नॊ बुबुधिरे कां चिच चेष्टां नराधिपाः ते ऽनयॊन्यं समरे यॊधाः परेषयन्त यमक्षयम 18 सवप्नायमानास तव अपरे परान इति विचेतसः आत्मानं समरे जघ्नु सवान एव च परान अपि 19 नाना वाचॊ विमुञ्चन्तॊ निथ्रान्धास ते महारणे यॊथ्धव्यम इति तिष्ठन्तॊ निथ्रा संसक्तलॊचनाः 20 संमर्थ्यान्ये रणे के चिन निथ्रान्धाश च परस्परम जघ्नुः शूरा रणे राजंस तस्मिंस तमसि थारुणे 21 हन्यमानं तदात्मानं परेभ्यॊ बहवॊ जनाः नाभ्यजानन्त समरे निथ्रया मॊहिता भृशम 22 तेषाम एताथृशीं चेष्टां विज्ञाय पुरुषर्षभः उवाच वाक्यं बीभत्सुर उच्चैः संनाथयन थिशः 23 शरान्ता भवन्तॊ निथ्रान्धाः सर्व एव स वासवाः तमसा चावृते सैन्ये रजसा बहुलेन च 24 ते यूयं यथि मन्यध्वम उपारमत सैनिकाः निमीलयत चात्रैव रणभूमौ मुहूर्तकम 25 ततॊ विनिथ्र विश्रान्ताश चन्थ्रमस्य उथिते पुनः संसाधयिष्यदान्यॊन्यं सवर्गाय कुरुपाण्डवाः 26 तथ वचः सर्वधर्मज्ञा धार्मिकस्य निशम्य ते अरॊचयन्त सैन्यानि तदा चान्यॊन्यम अब्रुवन 27 चुक्रुशुः कर्ण कर्णेति राजन थुर्यॊधनेति च उपारमत पाण्डूनां विरता हि वरूदिनी 28 तदा विक्रॊशमानस्य फल्गुनस्य ततस ततः उपारमत पाण्डूनां सेना तव च भारत 29 ताम अस्य वाचं थेवाश च ऋषयश च महात्मनः सर्वसैन्यानि चाक्षुथ्राः परहृष्टाः पत्यपूजयन 30 तत संपूज्य वचॊ ऽकरूरं सर्वसैन्यानि भारत मुहूतम अस्वपन राजञ शरान्तानि भरतर्षभ 31 सा तु संप्राप्य विश्रामं धवजिनी तव भारत सुखम आप्तवती वीरम अर्जुनं परत्यपूजयत 32 तवयि वेथास तदास्त्राणि तवयि बुथ्धिपराक्रमौ धर्मस तवयि महाबाहॊ थया भूतेषु चानघ 33 यच चाश्वस्तास तवेच्छामः शर्म पार्द तथ अस्तु ते मनसश च परियान अर्दान वीर कषिप्रम अवाप्नुहि 34 इति ते तं नरव्याघ्रं परशंसन्तॊ महारदाः निथ्रया समवाक्षिप्तास तूष्णीम आसन विशां पते 35 अश्वपृष्ठेषु चाप्य अन्ये रदनीडेषु चापरे गजस्कन्धगताश चान्ये शेरते चापरे कषितौ 36 सायुधाः सगथाश चैव स खड्गाः स परश्वधाः स परासकवचाश चान्ये नराः सुप्ताः पृदक पृदक 37 गजास ते पन्नगाभॊगैर हस्तैर भूरेणु रूषितैः निथ्रान्धा वसुधां चक्रुर घराणनिःश्वासशीतलाम 38 गजाः शुशुभिरे तत्र निःश्वसन्तॊ महीतले विशीर्णा गिरयॊ यथ्वन निःश्वसथ्भिर महॊरगैः 39 समां च विषमां चक्रुः खुराग्रैर विक्षतां महीम हयाः काञ्चनयॊक्त्राश च केसरालम्बिभिर युगैः सुषुपुस तत्र राजेन्थ्र युक्ता वाहेषु सर्वशः 40 तत तदा निथ्रया भग्नम अवाचम अस्वपथ बलम कुशलैर इव विन्यस्तं पटे चित्रम इवाथ्भुतम 41 ते कषत्रियाः कुण्डलिनॊ युवानः; परस्परं सायकविक्षताङ्गाः कुम्भेषु लीनाः सुषुपुर गजानां; कुचेषु लग्ना इव कामिनीनाम 42 ततः कुमुथनादेन कामिनी गण्डपाण्डुना नेत्रानन्थेन चन्थ्रेण माहेन्थ्री थिग अलंकृता 43 ततॊ मुहूर्ताथ भगवान पुरस्ताच छशलक्षणः अरुणं थर्शयाम आस गरसञ जयॊतिः परभं परभुः 44 अरुणस्य तु तस्यानु जातरूपसमप्रभम रश्मिजालं महच चन्थ्रॊ मन्थं मन्थम अवासृजत 45 उत्सारयन्तः परभया तमस ते चन्थ्ररश्मयः पर्यगच्छञ शनैः सर्वा थिशः खं च कषितिं तदा 46 ततॊ मुहूर्ताथ भुवनं जयॊतिर भूतम इवाभवत अप्रख्यम अप्रकाशं च जगामाशु तमस तदा 47 परतिप्रकाशिते लॊके थिवा भूते निशाकरे विचेरुर न विचेरुश च राजन नक्तंचरास ततः 48 बॊध्यमानं तु तत सैन्यं राजंश चन्थ्रस्य रश्मिभिः बुबुधे शतपत्राणां वनं महथ इवाम्भसि 49 यदा चन्थ्रॊथयॊथ्भूतः कषुभितः सागरॊ भवेत तदा चन्थ्रॊथयॊथ्भूतः स बभूव बलार्णवः 50 ततः परववृते युथ्धं पुनर एव विशां पते लॊके लॊकविनाशाय परं लॊकम अभीप्सताम |
1
[s] ghaṭotkace tu nihate sūtaputreṇa tāṃ niśām duḥkhāmarṣa vaśaṃ prāpto dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ 2 dṛṣṭva bhīmena mahatīṃ vāryamāṇāṃ camūṃ tava dhṛṣṭadyumnam uvācedaṃ kumbhayoniṃ nivāraya 3 tvaṃ hi droṇa vināśāya samutpanno hutāśanāt sa śaraḥ kavacī khaḍgī dhanvī ca paratāpanaḥ abhidrava raṇe hṛṣṭo na ca te bhīḥ kathaṃ cana 4 janamejayaḥ śikhaṇḍī ca daurmukhiś ca yaśo dhanaḥ abhidravantu saṃhṛṣṭāḥ kumbhayoniṃ samantatāḥ 5 nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ drupadaś ca virāṭaś ca putrabhrātṛsamanvitau 6 sātyakiḥ kekayāś caiva pāṇḍavaś ca dhanaṃjayaḥ abhidravantu vegena bhāradvāja vadhepsayā 7 tathaiva rathinaḥ sarve hastyaśvaṃ yac ca kiṃ cana pādātāś ca raṇe droṇaṃ prāpayantu mahāratham 8 tathājñaptās tu te sarve pāṇḍavena mahātmanā abhyadravanta vegena kumbhayoniṃ yuyutsayā 9 āgacchatas tān sahasā sarvodyogena pāṇḍavān pratijagrāha samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ 10 tato duryodhano rājā sarvodyogena pāṇḍavān abhyadravat susaṃkruddha icchan droṇasya jīvitam 11 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ śrāntavāhana sainikam pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca garjatām itaretaram 12 nidrāndhās te mahārāja pariśrāntāś ca saṃyuge nābhyapadyanta samare kāṃ cic ceṣṭāṃ mahārathāḥ 13 triyāmā rajanī caiṣā ghorarūpā bhayānakā sahasrayāma pratimā babhūva prāṇahāriṇī vadhyatāṃ ca tathā teṣāṃ kṣatānāṃ ca viśeṣataḥ 14 ahorātriḥ samājajñe nidrāndhānāṃ viśeṣataḥ sarve hy āsan nirutsāhāḥ kṣatriyā dīnacetasaḥ tava caiva pareṣāṃ ca gatāstrā vigateṣavaḥ 15 te tathā parayantaś ca hrīmantaś ca viśeṣataḥ svadharmam anupaśyanto na jahur svām anīkinīm 16 śastrāṇy anye samutsṛjya nidrāndhāḥ śerate janāḥ gajeṣv anye ratheṣv anye hayeṣv anye ca bhārata 17 nidhrāndhā no bubudhire kāṃ cic ceṣṭāṃ narādhipāḥ te 'nyonyaṃ samare yodhāḥ preṣayanta yamakṣayam 18 svapnāyamānās tv apare parān iti vicetasaḥ ātmānaṃ samare jaghnu svān eva ca parān api 19 nānā vāco vimuñcanto nidrāndhās te mahāraṇe yoddhavyam iti tiṣṭhanto nidrā saṃsaktalocanāḥ 20 saṃmardyānye raṇe ke cin nidrāndhāś ca parasparam jaghnuḥ śūrā raṇe rājaṃs tasmiṃs tamasi dāruṇe 21 hanyamānaṃ tathātmānaṃ parebhyo bahavo janāḥ nābhyajānanta samare nidrayā mohitā bhṛśam 22 teṣām etādṛśīṃ ceṣṭāṃ vijñāya puruṣarṣabhaḥ uvāca vākyaṃ bībhatsur uccaiḥ saṃnādayan diśaḥ 23 śrāntā bhavanto nidrāndhāḥ sarva eva sa vāsavāḥ tamasā cāvṛte sainye rajasā bahulena ca 24 te yūyaṃ yadi manyadhvam upāramata sainikāḥ nimīlayata cātraiva raṇabhūmau muhūrtakam 25 tato vinidra viśrāntāś candramasy udite punaḥ saṃsādhayiṣyathānyonyaṃ svargāya kurupāṇḍavāḥ 26 tad vacaḥ sarvadharmajñā dhārmikasya niśamya te arocayanta sainyāni tathā cānyonyam abruvan 27 cukruśuḥ karṇa karṇeti rājan duryodhaneti ca upāramata pāṇḍūnāṃ viratā hi varūthinī 28 tathā vikrośamānasya phalgunasya tatas tataḥ upāramata pāṇḍūnāṃ senā tava ca bhārata 29 tām asya vācaṃ devāś ca ṛṣayaś ca mahātmanaḥ sarvasainyāni cākṣudrāḥ prahṛṣṭāḥ patyapūjayan 30 tat saṃpūjya vaco 'krūraṃ sarvasainyāni bhārata muhūtam asvapan rājañ śrāntāni bharatarṣabha 31 sā tu saṃprāpya viśrāmaṃ dhvajinī tava bhārata sukham āptavatī vīram arjunaṃ pratyapūjayat 32 tvayi vedās tathāstrāṇi tvayi buddhiparākramau dharmas tvayi mahābāho dayā bhūteṣu cānagha 33 yac cāśvastās tavecchāmaḥ śarma pārtha tad astu te manasaś ca priyān arthān vīra kṣipram avāpnuhi 34 iti te taṃ naravyāghraṃ praśaṃsanto mahārathāḥ nidrayā samavākṣiptās tūṣṇīm āsan viśāṃ pate 35 aśvapṛṣṭheṣu cāpy anye rathanīḍeṣu cāpare gajaskandhagatāś cānye śerate cāpare kṣitau 36 sāyudhāḥ sagadāś caiva sa khaḍgāḥ sa paraśvadhāḥ sa prāsakavacāś cānye narāḥ suptāḥ pṛthak pṛthak 37 gajās te pannagābhogair hastair bhūreṇu rūṣitaiḥ nidrāndhā vasudhāṃ cakrur ghrāṇaniḥśvāsaśītalām 38 gajāḥ śuśubhire tatra niḥśvasanto mahītale viśīrṇā girayo yadvan niḥśvasadbhir mahoragaiḥ 39 samāṃ ca viṣamāṃ cakruḥ khurāgrair vikṣatāṃ mahīm hayāḥ kāñcanayoktrāś ca kesarālambibhir yugaiḥ suṣupus tatra rājendra yuktā vāheṣu sarvaśaḥ 40 tat tathā nidrayā bhagnam avācam asvapad balam kuśalair iva vinyastaṃ paṭe citram ivādbhutam 41 te kṣatriyāḥ kuṇḍalino yuvānaḥ; parasparaṃ sāyakavikṣatāṅgāḥ kumbheṣu līnāḥ suṣupur gajānāṃ; kuceṣu lagnā iva kāminīnām 42 tataḥ kumudanāthena kāminī gaṇḍapāṇḍunā netrānandena candreṇa māhendrī dig alaṃkṛtā 43 tato muhūrtād bhagavān purastāc chaśalakṣaṇaḥ aruṇaṃ darśayām āsa grasañ jyotiḥ prabhaṃ prabhuḥ 44 aruṇasya tu tasyānu jātarūpasamaprabham raśmijālaṃ mahac candro mandaṃ mandam avāsṛjat 45 utsārayantaḥ prabhayā tamas te candraraśmayaḥ paryagacchañ śanaiḥ sarvā diśaḥ khaṃ ca kṣitiṃ tathā 46 tato muhūrtād bhuvanaṃ jyotir bhūtam ivābhavat aprakhyam aprakāśaṃ ca jagāmāśu tamas tathā 47 pratiprakāśite loke divā bhūte niśākare vicerur na viceruś ca rājan naktaṃcarās tataḥ 48 bodhyamānaṃ tu tat sainyaṃ rājaṃś candrasya raśmibhiḥ bubudhe śatapatrāṇāṃ vanaṃ mahad ivāmbhasi 49 yathā candrodayodbhūtaḥ kṣubhitaḥ sāgaro bhavet tathā candrodayodbhūtaḥ sa babhūva balārṇavaḥ 50 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ punar eva viśāṃ pate loke lokavināśāya paraṃ lokam abhīpsatām |