|
1
[धृ] सवेनच छन्थेन नः सर्वान नावधीथ वयक्तम अर्जुनः न हय अस्या समरे मुच्येतान्तकॊ ऽपय आततायिनः 2 पार्दॊ हय एकॊ ऽहरथ भथ्राम एकश चाग्निम अतर्पयत एकश चेमां महीं जित्वा चक्रे बलिभृतॊ नृपान 3 एकॊ निवातकवचान अवधीथ थिव्यकार्मुकः एकः किरात रूपेण सदितं शर्वम अयॊधयत 4 एकॊ ऽभयरक्षथ भरतान एकॊ भवम अतॊषयत तेनैकेन जिताः सर्वे मथीया उग्रतेजसः ते न निन्थ्याः परशस्याश च यत ते चक्रुर बरवीहि तत 5 [स] हतप्रहत विध्वस्ता विवर्मायुध वाहनाः थीनस्वरा थूयमाना मानिनः शत्रुभिर जिताः 6 शिबिरस्दाः पुनर मन्त्रं मन्त्रयन्ति सम कौरवाः भग्नथंष्ट्रा हतविषाः पथाक्रान्ता इवॊरगाः 7 तान अब्रवीत ततः कर्णः करुथ्धः सर्प इव शवसन करं करेणाभिपीड्य परेक्षमाणस तवात्मजम 8 यत्तॊ थृढश च थक्षश च धृतिमान अर्जुनः सथा स बॊधयति चाप्य एनं पराप्तकालम अधॊक्षजः 9 सहस्रास्त्र विसर्गेण वयं तेनाथ्य वञ्जिताः शवस तव अहं तस्य संकल्पं सर्वं हन्ता महीपते 10 एवम उक्तस तदेत्य उक्त्वा सॊ ऽनुजज्ञे नृपॊत्तमान सुखॊषितास ते रजनीं हृष्टा युथ्धाय निर्ययुः 11 ते ऽपश्यन विहितं वयूहं धर्मराजेन थुर्जयम परयत्नात कुरुमुख्येन बृहस्पत्युशनॊ मतात 12 अद परतीप कर्तारं सततं विजितात्मनाम सस्मार वृषभस्कन्धं कर्णं थुर्यॊधनस तथा 13 पुरंथरसमं युथ्धे मरुथ्गणसमं बले कार्तवीर्य समं वीर्ये कर्णं राज्ञॊ ऽगमन मनः सूतपुत्रं महेष्वासं बन्धुम आत्ययिकेष्व इव 14 [धृ] यथ वॊ ऽगमन मनॊ मन्थाः कर्णं वैकर्तनं तथा अप्य अथ्राक्षत तं यूयं शीतार्ता इव भास्करम 15 कृते ऽवहारे सैन्यानां परवृत्ते च रणे पुनः कदं वैकर्तनः कर्णस तत्रायुध्यत संजय कदं च पाण्डवाः सर्वे युयुधुस तत्र सूतजम 16 कर्णॊ हय एकॊ महाबाहुर हन्यात पार्दान ससॊमकान कर्णस्य भुजयॊर वीर्यं शक्र विष्णुसमं मतम तदास्त्राणि सुघॊराणि विक्रमश च महात्मनः 17 थुर्यॊधनं तथा थृष्ट्वा पाण्डवेन भृशार्थितम पराक्रान्तान पाण्डुसुतान थृष्ट्वा चापि महाहवे 18 कर्णम आश्रित्य संग्रामे थर्पॊ थुर्यॊधने पुनः जेतुम उत्सहते पार्दान सपुत्रान सह केशवान 19 अहॊ बत महथ थुःखं यत्र पाण्डुसुतान रणे नातरथ रभसः कर्णॊ थैवं नूनं परायणम अहॊ थयूतस्य निष्ठेयं घॊरा संप्रति वर्तते 20 अहॊ थुःखानि तीव्राणि थुर्यॊधनकृतान्य अहम सहिष्यामि सुघॊराणि शल्य भूतानि संजय 21 सौबलं च तदा तात नीतिमान इति मन्यते 22 युथ्धेषु नाम थिव्येषु वर्तमानेषु संजय अश्रौषं निहतान पुत्रान नित्यम एव च निर्जितान 23 न पाण्डवानां समरे कश चिथ अस्ति निवारकः सत्रीमध्यम इव गाहन्ति थैवं हि बलवत्तरम 24 [स] अतिक्रान्तं हि यत कार्यं पश्चाच चिन्तयतीति च तच चास्य न भवेत कार्यं चिन्तया च विनश्यति 25 तथ इथं तव कार्यं तु थूरप्राप्तं विजानता न कृतं यत तवया पूर्वं पराप्ताप्राप्त विचारणे 26 उक्तॊ ऽसि बहुधा राजन मा युध्यस्वेति पाण्डवैः गृह्णीषे न च तन मॊहात पाण्डवेषु विशां पते 27 तवया पापानि घॊराणि समाचीर्णानि पाण्डुषु तवत्कृते वर्तते घॊरः पार्दिवानां जनक्षयः 28 तत तव इथानीम अतिक्रम्य मा शुचॊ भरतर्षभ शृणु सर्वं यदावृत्तं घॊरं वैशसम अच्युत 29 परभातायां रजन्यां तु कर्णॊ राजानम अभ्ययात समेत्य च महाबाहुर थुर्यॊधनम अभाषत 30 अथ्य राजन समेष्यामि पाण्डवेन यशस्विना हनिष्यामि च तं वीरं स वा मां निहनिष्यति 31 बहुत्वान मम कार्याणां तदा पार्दस्य पार्दिव नाभूत समागमॊ राजन मम चैवार्जुनस्य च 32 इथं तु मे यदा परज्ञं शृणु वाक्यं विशां पते अनिहत्य रणे पार्दं नाहम एष्यामि भारत 33 हतप्रवीरे सैन्ये ऽसमिन मयि चैव सदिते युधि अभियास्यति मां पार्दः शक्र शक्त्या विनाकृतम 34 ततः शरेयः करं यत ते तन निबॊध जनेश्वर आयुधानां च यथ वीर्यं थरव्याणाम अर्जुनस्य च 35 कायस्य महतॊ भेथे लाघवे थूरपातने सौष्ठवे चास्त्रयॊगे च सव्यसाची न मत्समः 36 सर्वायुधमहामात्रं विजयं नाम तथ धनुः इन्थ्रार्दम अभिकामेन निर्मितं विश्वकर्मणा 37 येन थैत्य गणान राजञ जितवान वै शतक्रतुः यस्य घॊषेण थैत्यानां विमुह्यन्ति थिशॊ थश तथ भार्गवाय परायच्छच छक्रः परमसंमतम 38 तथ थिव्यं भार्गवॊ मह्यम अथथाथ धनुर उत्तमम येन यॊत्स्ये महाबाहुम अर्जुनं जयतां वरम यदेन्थ्रः समरे सर्वान थैतेयान वै समागतान 39 धनुर घॊरं रामथत्तं गाण्डीवात तथ विशिष्यते तरिः सप्तकृत्वः पृदिवी धनुषा तेन निर्जिता 40 धनुषॊ यस्य कर्माणि थिव्यानि पराह भार्गवः तथ रामॊ हय अथथान मह्यं येन यॊत्स्यामि पाण्डवम 41 अथ्य थुर्यॊधनाहं तवां नन्थयिष्ये सबान्धवम निहत्य समरे वीरम अर्जुनं जयतां वरम 42 सपर्वतवनथ्वीपा हतथ्विड्भिः ससागरा पुत्रपौत्र परतिष्ठा ते भविष्यत्य अथ्य पार्दिव 43 नासाध्यं विथ्यते मे ऽथय तवत्प्रियार्दं विशेषतः सम्यग धर्मानुरक्तस्य सिथ्धिर आत्मवतॊ यदा 44 न हि मां समरे सॊढुं स शक्तॊ ऽगनिं तरुर यदा अवश्यं तु मया वाच्यं येन हीनॊ ऽसमि फल्गुनात 45 जया तस्य धनुषॊ थिव्या तदाक्षय्यौ महेषुधी तस्य थिव्यं धनुःश्रेष्ठं गाण्डीवम अजरं युधि 46 विजयं च महथ थिव्यं ममापि धनुर उत्तमम तत्राहम अधिकः पार्दाथ धनुषा तेन पार्दिव 47 मया चाभ्यधिकॊ वीरः पाण्डवस तन निबॊध मे रश्मिग्राहश च थाशार्हः सर्वलॊकनमस्कृतः 48 अग्निथत्तश च वै थिव्यॊ रदः काञ्चनभूषणः अच्छेथ्यः सर्वतॊ वीर वाजिनश च मनॊजवाः धवजश च थिव्यॊ थयुतिमान वानरॊ विस्मयं करः 49 कृष्णश च सरष्टा जगतॊ रदं तम अभिरक्षति एभिर थरव्यैर अहं हीनॊ यॊथ्धुम इच्छामि पाण्डवम 50 अयं तु सथृशॊ वीरः शल्यः समितिशॊभनः सारद्यं यथि मे कुर्याथ धरुवस ते विजयॊ भवेत 51 तस्य मे सारदिः शल्यॊ भवत्व असु करः परैः नाराचान गार्ध्रपत्रांश च शकटानि वहन्तु मे 52 रदाश च मुख्या राजेन्थ्र युक्ता वाजिभिर उत्तमैः आयान्तु पश्चात सततं माम एव भरतर्षभ 53 एवम अभ्यधिकः पार्दाथ भविष्यामि गुणैर अहम शल्यॊ हय अभ्यधिकः कृष्णाथ अर्जुनाथ अधिकॊ हय अहम 54 यदाश्वहृथयं वेथ थाशार्हः परवीरहा तदा शल्यॊ ऽपि जानीते हयानां वै महारदः 55 बाहुवीर्ये समॊ नास्ति मथ्रराजस्य कश चन तदास्त्रैर मत्समॊ नास्ति कश चिथ एव धनुर्धरः 56 तदा शल्य समॊ नास्ति हययाने ह कश चन सॊ ऽयम अभ्यधिकः पार्दाथ भविष्यति रदॊ मम 57 एतत कृतं महाराज तवयेच्छामि परंतप एवं कृते कृतं मह्यं सर्वकामैर भविष्यति 58 ततॊ थरष्टासि समरे यत करिष्यामि भारत सर्वदा पाण्डवान सर्वाञ जेष्याम्य अथ्य समागतान 59 [थुर] सर्वम एतत करिष्यामि यदा तवं कर्ण मन्यसे सॊपासङ्गा रदाः साश्वा अनुयास्यन्ति सूतज 60 नाराचान गार्ध्रपक्षांश च शकटानि वहन्तु ते अनुयास्याम कर्ण तवां वयं सर्वे च पार्दिवाः 61 [स] एवम उक्त्वा महाराज तव पुत्राः परतापवान अभिगम्याब्रवीथ राजा मथ्रराजम इथं वचः |
1
[dhṛ] svenac chandena naḥ sarvān nāvadhīd vyaktam arjunaḥ na hy asyā samare mucyetāntako 'py ātatāyinaḥ 2 pārtho hy eko 'harad bhadrām ekaś cāgnim atarpayat ekaś cemāṃ mahīṃ jitvā cakre balibhṛto nṛpān 3 eko nivātakavacān avadhīd divyakārmukaḥ ekaḥ kirāta rūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat 4 eko 'bhyarakṣad bharatān eko bhavam atoṣayat tenaikena jitāḥ sarve madīyā ugratejasaḥ te na nindyāḥ praśasyāś ca yat te cakrur bravīhi tat 5 [s] hataprahata vidhvastā vivarmāyudha vāhanāḥ dīnasvarā dūyamānā māninaḥ śatrubhir jitāḥ 6 śibirasthāḥ punar mantraṃ mantrayanti sma kauravāḥ bhagnadaṃṣṭrā hataviṣāḥ padākrāntā ivoragāḥ 7 tān abravīt tataḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan karaṃ kareṇābhipīḍya prekṣamāṇas tavātmajam 8 yatto dṛḍhaś ca dakṣaś ca dhṛtimān arjunaḥ sadā sa bodhayati cāpy enaṃ prāptakālam adhokṣajaḥ 9 sahasrāstra visargeṇa vayaṃ tenādya vañjitāḥ śvas tv ahaṃ tasya saṃkalpaṃ sarvaṃ hantā mahīpate 10 evam uktas tathety uktvā so 'nujajñe nṛpottamān sukhoṣitās te rajanīṃ hṛṣṭā yuddhāya niryayuḥ 11 te 'paśyan vihitaṃ vyūhaṃ dharmarājena durjayam prayatnāt kurumukhyena bṛhaspatyuśano matāt 12 atha pratīpa kartāraṃ satataṃ vijitātmanām sasmāra vṛṣabhaskandhaṃ karṇaṃ duryodhanas tadā 13 puraṃdarasamaṃ yuddhe marudgaṇasamaṃ bale kārtavīrya samaṃ vīrye karṇaṃ rājño 'gaman manaḥ sūtaputraṃ maheṣvāsaṃ bandhum ātyayikeṣv iva 14 [dhṛ] yad vo 'gaman mano mandāḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tadā apy adrākṣata taṃ yūyaṃ śītārtā iva bhāskaram 15 kṛte 'vahāre sainyānāṃ pravṛtte ca raṇe punaḥ kathaṃ vaikartanaḥ karṇas tatrāyudhyata saṃjaya kathaṃ ca pāṇḍavāḥ sarve yuyudhus tatra sūtajam 16 karṇo hy eko mahābāhur hanyāt pārthān sasomakān karṇasya bhujayor vīryaṃ śakra viṣṇusamaṃ matam tathāstrāṇi sughorāṇi vikramaś ca mahātmanaḥ 17 duryodhanaṃ tadā dṛṣṭvā pāṇḍavena bhṛśārditam parākrāntān pāṇḍusutān dṛṣṭvā cāpi mahāhave 18 karṇam āśritya saṃgrāme darpo duryodhane punaḥ jetum utsahate pārthān saputrān saha keśavān 19 aho bata mahad duḥkhaṃ yatra pāṇḍusutān raṇe nātarad rabhasaḥ karṇo daivaṃ nūnaṃ parāyaṇam aho dyūtasya niṣṭheyaṃ ghorā saṃprati vartate 20 aho duḥkhāni tīvrāṇi duryodhanakṛtāny aham sahiṣyāmi sughorāṇi śalya bhūtāni saṃjaya 21 saubalaṃ ca tathā tāta nītimān iti manyate 22 yuddheṣu nāma divyeṣu vartamāneṣu saṃjaya aśrauṣaṃ nihatān putrān nityam eva ca nirjitān 23 na pāṇḍavānāṃ samare kaś cid asti nivārakaḥ strīmadhyam iva gāhanti daivaṃ hi balavattaram 24 [s] atikrāntaṃ hi yat kāryaṃ paścāc cintayatīti ca tac cāsya na bhavet kāryaṃ cintayā ca vinaśyati 25 tad idaṃ tava kāryaṃ tu dūraprāptaṃ vijānatā na kṛtaṃ yat tvayā pūrvaṃ prāptāprāpta vicāraṇe 26 ukto 'si bahudhā rājan mā yudhyasveti pāṇḍavaiḥ gṛhṇīṣe na ca tan mohāt pāṇḍaveṣu viśāṃ pate 27 tvayā pāpāni ghorāṇi samācīrṇāni pāṇḍuṣu tvatkṛte vartate ghoraḥ pārthivānāṃ janakṣayaḥ 28 tat tv idānīm atikramya mā śuco bharatarṣabha śṛṇu sarvaṃ yathāvṛttaṃ ghoraṃ vaiśasam acyuta 29 prabhātāyāṃ rajanyāṃ tu karṇo rājānam abhyayāt sametya ca mahābāhur duryodhanam abhāṣata 30 adya rājan sameṣyāmi pāṇḍavena yaśasvinā haniṣyāmi ca taṃ vīraṃ sa vā māṃ nihaniṣyati 31 bahutvān mama kāryāṇāṃ tathā pārthasya pārthiva nābhūt samāgamo rājan mama caivārjunasya ca 32 idaṃ tu me yathā prajñaṃ śṛṇu vākyaṃ viśāṃ pate anihatya raṇe pārthaṃ nāham eṣyāmi bhārata 33 hatapravīre sainye 'smin mayi caiva sthite yudhi abhiyāsyati māṃ pārthaḥ śakra śaktyā vinākṛtam 34 tataḥ śreyaḥ karaṃ yat te tan nibodha janeśvara āyudhānāṃ ca yad vīryaṃ dravyāṇām arjunasya ca 35 kāyasya mahato bhede lāghave dūrapātane sauṣṭhave cāstrayoge ca savyasācī na matsamaḥ 36 sarvāyudhamahāmātraṃ vijayaṃ nāma tad dhanuḥ indrārtham abhikāmena nirmitaṃ viśvakarmaṇā 37 yena daitya gaṇān rājañ jitavān vai śatakratuḥ yasya ghoṣeṇa daityānāṃ vimuhyanti diśo daśa tad bhārgavāya prāyacchac chakraḥ paramasaṃmatam 38 tad divyaṃ bhārgavo mahyam adadād dhanur uttamam yena yotsye mahābāhum arjunaṃ jayatāṃ varam yathendraḥ samare sarvān daiteyān vai samāgatān 39 dhanur ghoraṃ rāmadattaṃ gāṇḍīvāt tad viśiṣyate triḥ saptakṛtvaḥ pṛthivī dhanuṣā tena nirjitā 40 dhanuṣo yasya karmāṇi divyāni prāha bhārgavaḥ tad rāmo hy adadān mahyaṃ yena yotsyāmi pāṇḍavam 41 adya duryodhanāhaṃ tvāṃ nandayiṣye sabāndhavam nihatya samare vīram arjunaṃ jayatāṃ varam 42 saparvatavanadvīpā hatadviḍbhiḥ sasāgarā putrapautra pratiṣṭhā te bhaviṣyaty adya pārthiva 43 nāsādhyaṃ vidyate me 'dya tvatpriyārthaṃ viśeṣataḥ samyag dharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā 44 na hi māṃ samare soḍhuṃ sa śakto 'gniṃ tarur yathā avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yena hīno 'smi phalgunāt 45 jyā tasya dhanuṣo divyā tathākṣayyau maheṣudhī tasya divyaṃ dhanuḥśreṣṭhaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ yudhi 46 vijayaṃ ca mahad divyaṃ mamāpi dhanur uttamam tatrāham adhikaḥ pārthād dhanuṣā tena pārthiva 47 mayā cābhyadhiko vīraḥ pāṇḍavas tan nibodha me raśmigrāhaś ca dāśārhaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ 48 agnidattaś ca vai divyo rathaḥ kāñcanabhūṣaṇaḥ acchedyaḥ sarvato vīra vājinaś ca manojavāḥ dhvajaś ca divyo dyutimān vānaro vismayaṃ karaḥ 49 kṛṣṇaś ca sraṣṭā jagato rathaṃ tam abhirakṣati ebhir dravyair ahaṃ hīno yoddhum icchāmi pāṇḍavam 50 ayaṃ tu sadṛśo vīraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ sārathyaṃ yadi me kuryād dhruvas te vijayo bhavet 51 tasya me sārathiḥ śalyo bhavatv asu karaḥ paraiḥ nārācān gārdhrapatrāṃś ca śakaṭāni vahantu me 52 rathāś ca mukhyā rājendra yuktā vājibhir uttamaiḥ āyāntu paścāt satataṃ mām eva bharatarṣabha 53 evam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyāmi guṇair aham śalyo hy abhyadhikaḥ kṛṣṇād arjunād adhiko hy aham 54 yathāśvahṛdayaṃ veda dāśārhaḥ paravīrahā tathā śalyo 'pi jānīte hayānāṃ vai mahārathaḥ 55 bāhuvīrye samo nāsti madrarājasya kaś cana tathāstrair matsamo nāsti kaś cid eva dhanurdharaḥ 56 tathā śalya samo nāsti hayayāne ha kaś cana so 'yam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyati ratho mama 57 etat kṛtaṃ mahārāja tvayecchāmi paraṃtapa evaṃ kṛte kṛtaṃ mahyaṃ sarvakāmair bhaviṣyati 58 tato draṣṭāsi samare yat kariṣyāmi bhārata sarvathā pāṇḍavān sarvāñ jeṣyāmy adya samāgatān 59 [dur] sarvam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ karṇa manyase sopāsaṅgā rathāḥ sāśvā anuyāsyanti sūtaja 60 nārācān gārdhrapakṣāṃś ca śakaṭāni vahantu te anuyāsyāma karṇa tvāṃ vayaṃ sarve ca pārthivāḥ 61 [s] evam uktvā mahārāja tava putrāḥ pratāpavān abhigamyābravīd rājā madrarājam idaṃ vacaḥ |