|
1
[स] तद परववृते युथ्धं कुरूणां भयवर्धनम सृञ्जयैः सह राजेन्थ्र घॊरं थेवासुरॊपमम 2 नरा रदा गजौघाश च साथिनश च सहस्रशः वाजिनश च पराक्रान्ताः समाजग्मुः परस्परम 3 नागानां भीमरूपाणां थरवतां निस्वनॊ महान अश्रूयत यदाकाले जलथानां नभस्तले 4 नागैर अभ्याहताः के चित सरदा रदिनॊ ऽपतन वयथ्रवन्त रणे वीरा थराव्यमाणा मथॊत्कटैः 5 हयौघान पाथरक्षांश च रदिनस तत्र शिक्षिताः शरैः संप्रेषयाम आसुः परलॊकाय भारत 6 साथिनः शिक्षिता राजन परिवार्य महारदान विचरन्तॊ रणे ऽभयघ्नन परासशक्त्यृष्टिभिस तदा 7 धन्विनः पुरुषाः के चित संनिवार्य महारदान एकं बहव आसाथ्य परेषयेयुर यमक्षयम 8 नागं रदवरांश चान्ये परिवार्य महारदाः सॊत्तरायुधिनं जघ्नुर थरवमाणा महारवम 9 तदा च रदिनं करुथ्धं विकिरन्तं शरान बहून नागा जघ्नुर महाराज परिवार्य समन्ततः 10 नागॊ नागम अभिथ्रुत्य रदी च रदिनं रणे शक्तॊ तॊमरनाराचैर निजघ्नुस तत्र तत्र ह 11 पाथातान अवमृथ्नन्तॊ रदवारणवाजिनः रणमध्ये वयथृश्यन्त कुर्वन्तॊ महथ आकुलम 12 हयाश च पर्यधावन्त चामरैर उपशॊभिताः हंसा हिमवतः परस्दे पिबन्त इव मेथिनीम 13 तेषां तु वाजिनां भूमिः खुरैश चित्रा विशां पते अशॊभत यदा नारी करज कषतविक्षता 14 वाजिनां खुरशब्थेन रदे नेमिस्वनेन च पत्तीनां चापि शब्थेन नागानां बृह्मितेन च 15 वाथित्राणां च घॊषेण शङ्खानां निस्वनेन च अभवन नाथिता भूमिर निर्घातिर इव भारत 16 धनुषां कूजमानानां निस्त्रिंशानां च थीप्यताम कवचानां परभाभिश च न पराज्ञायत किं चन 17 बहवॊ बाहवश छिन्ना नागराजकरॊपमाः उथ्वेष्टन्ते विवेष्टन्ते वेगं कुर्वन्ति थारुणम 18 शिरसां च महाराज पततां वसुधातले चयुतानाम इव तालेभ्यः फलानां शरूयते सवनः 19 शिरॊभिः पतितैर भाति रुधिरार्थ्रैर वसुंधरा तपनीयनिभैः काले नलिनैर इव भारत 20 उथ्वृत्तनयनैस तैस तु गतसत्त्वैः सुविक्षतैः वयभ्राजत महाराज पुण्डरीकैर इवावृता 21 बाहुभिश चन्थनाथिग्धैः सकेयूरैर महाधनैः पतितैर भाति राजेन्थ्र मही शक्रध्वजैर इव 22 ऊरुभिश च नरेन्थ्राणां विनिकृत्तैर महाहवे हस्तिहस्तॊपमैर अन्यैः संवृतं तथ रणाङ्गणम 23 कबन्ध शतसंकीर्णं छत्त्र चामरशॊभितम सेना वनं तच छुशुभे वनं पुष्पाचितं यदा 24 तत्र यॊधा महाराज विचरन्तॊ हय अभीतवत थृश्यन्ते रुधिराक्ताङ्गाः पुष्पिता इव किंशुकाः 25 मातङ्गाश चाप्य अथृश्यन्त शरतॊमर पीडिताः पतन्तस तत्र तत्रैव छिन्नाभ्र सथृशा रणे 26 गजानीकं महाराज वध्यमानं महात्मभिः वयथीर्यत थिशः सर्वा वातनुन्ना घना इव 27 ते गजा घनसंकाशाः पेतुर उव्यां समन्ततः वज्ररुग्णा इव बभुः पर्वता युगसंक्षये 28 हयानां साथिभिः सार्धं पतितानां महीतले राशयः संप्रथृश्यन्ते गिरिमात्रास ततस ततः 29 संजज्ञे रणभूमौ तु परलॊकवहा नथी शॊणितॊथा रदावर्ता धवजवृक्षास्दि शर्करा 30 भुजनक्रा धनुः सरॊता हस्तिशैला हयॊपला मेथॊ मज्जा कर्थमिनी छत्त्र हंसा गथॊडुपा 31 कवचॊष्णीष संछन्ना पताका रुचिरथ्रुमा चक्रचक्रावली जुष्टा तरिवेणू थण्डकावृता 32 शूराणां हर्षजननी भीरूणां भयवर्धिनी परावर्तत नथी रौरा कुरुसृञ्जयसंकुला 33 तां नथीं पितृलॊकाय वहन्तीम अतिभैरवाम तेरुर वाहन नौभिस ते शूराः परिघबाहवः 34 वर्तमाने तदा युथ्धे निर्मर्याथे विशां पते चतुरङ्गक्षये घॊरे पूर्वं थेवासुरॊपमे 35 अक्रॊशन बान्धवान अन्ये तत्र तत्र परंतप करॊशथ्भिर बान्धवैश चान्ये भयार्ता न निवर्तिरे 36 निर्मर्याथे तदा युथ्धे वर्तमाने भयानके अर्जुनॊ भीमसेनश च मॊहयां चक्रतुः परान 37 सा वध्यमाना महती सेना तव जनाधिप अमुह्यत तत्र तत्रैव यॊषिन मथवशाथ इव 38 मॊहयित्वाच तां सेनां भिम सेनधनंजयौ थध्मतुर वारिजौ तत्र सिंहनाथं च नेथतुः 39 शरुत्वैव तु महाशब्थं धृष्टथ्युम्न शिखण्डिनौ धर्मराजं पुरस्कृत्य मथ्रराजम अभिथ्रुतौ 40 तत्राश्चर्यम अपश्याम घॊररूपं विशां पते शल्येन संगताः शूरा यथ अयुध्यन्त भागशः 41 माथ्रीपुत्रौ सरभसौ कृतास्त्रौ युथ्धथुर्मथौ अभ्ययातां तवरायुक्तौ जिगीषन्तौ बलं तव 42 ततॊ नयवर्तत बलं तावकं भरतर्षभ शरैः परणुन्नं बहुधा पाण्डवैर जितकाशिभिः 43 वथ्यमाना चमूः सा तु पुत्राणां परेक्षतां तव भेजे थिशॊ महाराज परणुन्ना थृढधन्विभिः हाहाकारॊ महाञ जज्ञे यॊधानां तव भारत 44 तिष्ठ तिष्ठेति वाग आसीथ थरावितानां महात्मनाम कषत्रियाणां तथान्यॊन्यं संयुगे जयम इच्छताम आथ्रवन्न एव भग्नास ते पाण्डवस तव सैनिकाः 45 तयक्त्वा युथ्धि परियान पुत्रान भरातॄन अद पितामहान मातुलान भागिनेयांश च तदा संबन्धिबान्धवान 46 हयान थविपांस तवरयन्तॊ यॊधा जग्मुः समन्ततः आत्मत्राण कृतॊत्साहास तावका भरतर्षभ |
1
[s] tatha pravavṛte yuddhaṃ kurūṇāṃ bhayavardhanam sṛñjayaiḥ saha rājendra ghoraṃ devāsuropamam 2 narā rathā gajaughāś ca sādinaś ca sahasraśaḥ vājinaś ca parākrāntāḥ samājagmuḥ parasparam 3 nāgānāṃ bhīmarūpāṇāṃ dravatāṃ nisvano mahān aśrūyata yathākāle jaladānāṃ nabhastale 4 nāgair abhyāhatāḥ ke cit sarathā rathino 'patan vyadravanta raṇe vīrā drāvyamāṇā madotkaṭaiḥ 5 hayaughān pādarakṣāṃś ca rathinas tatra śikṣitāḥ śaraiḥ saṃpreṣayām āsuḥ paralokāya bhārata 6 sādinaḥ śikṣitā rājan parivārya mahārathān vicaranto raṇe 'bhyaghnan prāsaśaktyṛṣṭibhis tathā 7 dhanvinaḥ puruṣāḥ ke cit saṃnivārya mahārathān ekaṃ bahava āsādya preṣayeyur yamakṣayam 8 nāgaṃ rathavarāṃś cānye parivārya mahārathāḥ sottarāyudhinaṃ jaghnur dravamāṇā mahāravam 9 tathā ca rathinaṃ kruddhaṃ vikirantaṃ śarān bahūn nāgā jaghnur mahārāja parivārya samantataḥ 10 nāgo nāgam abhidrutya rathī ca rathinaṃ raṇe śakto tomaranārācair nijaghnus tatra tatra ha 11 pādātān avamṛdnanto rathavāraṇavājinaḥ raṇamadhye vyadṛśyanta kurvanto mahad ākulam 12 hayāś ca paryadhāvanta cāmarair upaśobhitāḥ haṃsā himavataḥ prasthe pibanta iva medinīm 13 teṣāṃ tu vājināṃ bhūmiḥ khuraiś citrā viśāṃ pate aśobhata yathā nārī karaja kṣatavikṣatā 14 vājināṃ khuraśabdena rathe nemisvanena ca pattīnāṃ cāpi śabdena nāgānāṃ bṛhmitena ca 15 vāditrāṇāṃ ca ghoṣeṇa śaṅkhānāṃ nisvanena ca abhavan nāditā bhūmir nirghātir iva bhārata 16 dhanuṣāṃ kūjamānānāṃ nistriṃśānāṃ ca dīpyatām kavacānāṃ prabhābhiś ca na prājñāyata kiṃ cana 17 bahavo bāhavaś chinnā nāgarājakaropamāḥ udveṣṭante viveṣṭante vegaṃ kurvanti dāruṇam 18 śirasāṃ ca mahārāja patatāṃ vasudhātale cyutānām iva tālebhyaḥ phalānāṃ śrūyate svanaḥ 19 śirobhiḥ patitair bhāti rudhirārdrair vasuṃdharā tapanīyanibhaiḥ kāle nalinair iva bhārata 20 udvṛttanayanais tais tu gatasattvaiḥ suvikṣataiḥ vyabhrājata mahārāja puṇḍarīkair ivāvṛtā 21 bāhubhiś candanādigdhaiḥ sakeyūrair mahādhanaiḥ patitair bhāti rājendra mahī śakradhvajair iva 22 ūrubhiś ca narendrāṇāṃ vinikṛttair mahāhave hastihastopamair anyaiḥ saṃvṛtaṃ tad raṇāṅgaṇam 23 kabandha śatasaṃkīrṇaṃ chattra cāmaraśobhitam senā vanaṃ tac chuśubhe vanaṃ puṣpācitaṃ yathā 24 tatra yodhā mahārāja vicaranto hy abhītavat dṛśyante rudhirāktāṅgāḥ puṣpitā iva kiṃśukāḥ 25 mātaṅgāś cāpy adṛśyanta śaratomara pīḍitāḥ patantas tatra tatraiva chinnābhra sadṛśā raṇe 26 gajānīkaṃ mahārāja vadhyamānaṃ mahātmabhiḥ vyadīryata diśaḥ sarvā vātanunnā ghanā iva 27 te gajā ghanasaṃkāśāḥ petur uvyāṃ samantataḥ vajrarugṇā iva babhuḥ parvatā yugasaṃkṣaye 28 hayānāṃ sādibhiḥ sārdhaṃ patitānāṃ mahītale rāśayaḥ saṃpradṛśyante girimātrās tatas tataḥ 29 saṃjajñe raṇabhūmau tu paralokavahā nadī śoṇitodā rathāvartā dhvajavṛkṣāsthi śarkarā 30 bhujanakrā dhanuḥ srotā hastiśailā hayopalā medo majjā kardaminī chattra haṃsā gadoḍupā 31 kavacoṣṇīṣa saṃchannā patākā ruciradrumā cakracakrāvalī juṣṭā triveṇū daṇḍakāvṛtā 32 śūrāṇāṃ harṣajananī bhīrūṇāṃ bhayavardhinī prāvartata nadī raurā kurusṛñjayasaṃkulā 33 tāṃ nadīṃ pitṛlokāya vahantīm atibhairavām terur vāhana naubhis te śūrāḥ parighabāhavaḥ 34 vartamāne tathā yuddhe nirmaryāde viśāṃ pate caturaṅgakṣaye ghore pūrvaṃ devāsuropame 35 akrośan bāndhavān anye tatra tatra paraṃtapa krośadbhir bāndhavaiś cānye bhayārtā na nivartire 36 nirmaryāde tathā yuddhe vartamāne bhayānake arjuno bhīmasenaś ca mohayāṃ cakratuḥ parān 37 sā vadhyamānā mahatī senā tava janādhipa amuhyat tatra tatraiva yoṣin madavaśād iva 38 mohayitvāca tāṃ senāṃ bhima senadhanaṃjayau dadhmatur vārijau tatra siṃhanādaṃ ca nedatuḥ 39 śrutvaiva tu mahāśabdaṃ dhṛṣṭadyumna śikhaṇḍinau dharmarājaṃ puraskṛtya madrarājam abhidrutau 40 tatrāścaryam apaśyāma ghorarūpaṃ viśāṃ pate śalyena saṃgatāḥ śūrā yad ayudhyanta bhāgaśaḥ 41 mādrīputrau sarabhasau kṛtāstrau yuddhadurmadau abhyayātāṃ tvarāyuktau jigīṣantau balaṃ tava 42 tato nyavartata balaṃ tāvakaṃ bharatarṣabha śaraiḥ praṇunnaṃ bahudhā pāṇḍavair jitakāśibhiḥ 43 vadyamānā camūḥ sā tu putrāṇāṃ prekṣatāṃ tava bheje diśo mahārāja praṇunnā dṛḍhadhanvibhiḥ hāhākāro mahāñ jajñe yodhānāṃ tava bhārata 44 tiṣṭha tiṣṭheti vāg āsīd drāvitānāṃ mahātmanām kṣatriyāṇāṃ tadānyonyaṃ saṃyuge jayam icchatām ādravann eva bhagnās te pāṇḍavas tava sainikāḥ 45 tyaktvā yuddhi priyān putrān bhrātṝn atha pitāmahān mātulān bhāgineyāṃś ca tathā saṃbandhibāndhavān 46 hayān dvipāṃs tvarayanto yodhā jagmuḥ samantataḥ ātmatrāṇa kṛtotsāhās tāvakā bharatarṣabha |