|
1
[स] तस्मिन विलुलिते सैन्ये वध्यमाने परस्परम थरवमाणेषु यॊधेषु निनथत्सु च थन्तिषु 2 कूजतां सतनतां चैव पथातीनां महाहवे विथ्रुतेषु महाराज हयेषु बहुधा तथा 3 परक्षये थारुणे जाते संहारे सर्वथेहिनाम नानाशस्त्रसमावापे वयतिषक्त रदथ्विपे 4 हर्षणे युथ्धशौण्डानां भीरूणां भयवर्धने गाहमानेषु यॊधेषु परस्परवधैषिषु 5 पराणाथाने महाघॊरे वर्तमाने थुरॊथरे संग्रामे घॊररूपे तु यम राष्ट्रविवर्धने 6 पाण्डवास तावकं सैन्यं वयधमन निशितैः शरैः तदैव तावका यॊधा जग्नुः पाण्डवसैनिकान 7 तस्मिंस तदा वर्तमाने युथ्धे भीरु भयावहे पूर्वाह्णे चैव संप्राप्ते भास्करॊथयनं परति 8 लब्धलक्षाः परे राजन रक्षिताश च महात्मना अयॊधयंस तव बलं मृत्युं कृत्वा निवर्तनम 9 बलिभिः पाण्डवैर थृप्तैर लब्धलक्षैः परहारिभिः कौरव्य असीथत पृतना मृगीवाग्निसमाकुला 10 तां थृष्ट्वा सीथतीं सेनां पङ्के गाम इव थुर्बलाम उज्जिहीर्षुस तथा शल्यः परायत पाण्डुचमूं परति 11 मथ्रराजस तु संक्रुथ्धॊ गृहीत्वा धनुर उत्तमम अभ्यथ्रवत संग्रामे पाण्डवान आततायिनः 12 पाण्डवाश च महाराज समरे जितकाशिनः मथ्रराजं समासाथ्य विव्यधुर निशितैः शरैः 13 ततः शरशतैस तीक्ष्णैर मथ्रराजॊ महाबलः अर्थयाम आस तां सेनां धर्मराजस्य पश्यतः 14 पराथुरासंस ततॊ राजन नानारूपण्य अनेकशः चचाल शब्थं कुर्वाणा मही चापि सपर्वता 15 सथण्ड शूला थीप्ताग्राः शीर्यमाणाः समन्ततः उल्का भूमिं थिवः पेतुर आहत्य रविमण्डलम 16 मृगश च माहिषाश चापि पक्षिणश च विशां पते अपसव्यं तथा चक्रुः सेनां ते बहुशॊ नृप 17 ततस तथ युथ्धम अत्युग्रम अभवत संघचारिणाम तद सर्वाण्य अनीकानि संनिपत्य जनाधिप अभ्ययुः कौरवा राजन पाण्डवानाम अनीकिनीम 18 शल्यस तु शरवर्षेण वर्षन्न इव सहस्रथृक अभ्यवर्षथ अथीनात्मा कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम 19 भीमसेनं शरैश चापि रुक्मपुङ्खैः शिलाशितः थरौपथेयांस तदा सर्वान माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ 20 धृष्टथ्युम्नं च शैनेयं शिखण्डिनम अदापि च एकैकं थशभिर बाणैर विव्याध च महाबलः ततॊ ऽसृजथ बाणवर्षं घर्मान्ते मघवान इव 21 ततः परभथ्रका राजन सॊमकाश च सहस्रशः पतिताः पात्यमानाश च थृश्यन्ते शल्य सायकैः 22 भरमराणाम इव वराताः शलभानाम इव वरजाः हराथिन्य इव मेघेभ्यः शल्यस्य नयपतञ शराः 23 थविरथास तुरगाश चार्ताः पत्तयॊ रदिनस तदा शल्यस्य बाणैर नयपतन बभ्रमुर वयनथंस तदा 24 आविष्ट इव मथ्रेशॊ मन्युना पौरुषेण च पराच्छाथयथ अरीन संख्ये कालसृष्ट इवान्तकः विनर्थमानॊ मथ्रेशॊ मेघह्राथॊ महाबलः 25 स वध्यमाना शल्येन पाण्डवानाम अनीकिनी अजातशत्रुं कौन्तेयम अभ्यधावथ युधिष्ठिरम 26 तां समर्प्य ततः संख्ये लघुहस्तः शितैः शरैः शरवर्षेण महता युधिष्ठिरम अपीडयत 27 तम आपतन्तं पत्त्यश्वैः करुथ्धॊ राजा युधिष्ठिरः अवारयच छरैस तीक्ष्णैर मत्तं थविपम इवाङ्कुशैः 28 तस्य शल्यः शरं घॊरं मुमॊचाशीविषॊपमम सॊ ऽभयविध्यन महात्मानं वेगेनाभ्यपतच च गाम 29 ततॊ वृकॊथरः करुथ्धः शल्यं विव्याध सप्तभिः पञ्चभिः सहथेवस तु नकुलॊ थशभिः शरैः 30 थरौपथेयाश च शत्रुघ्नं शूरम आर्तायनिं शरैः अभ्यवर्षन महाभागं मेघा इव महीधरम 31 ततॊ थृष्ट्वा तुथ्यमानं शल्यं पार्दैः समन्ततः कृतवर्मा कृपश चैव संक्रुथ्धाव अभ्यधावताम 32 उलूकश च पतत्री च शकुनिश चापि सौबलः समयमानश च शनकैर अश्वत्दामा महारदः तव पुत्राश च कार्त्स्न्येन जुगुपुः शल्यम आहवे 33 भीमसेनं तरिभिर विथ्ध्वा कृतवर्मा शिलीमुखैः बाणवर्णेण महता करुथ्ध रूपम अवारयत 34 धृष्टथ्युम्नं कृपः करुथ्धॊ बाणवर्णैर अपीडयत थरौपथेयांश च शकुनिर यमौ च थरौणिर अभ्ययात 35 थुर्यॊधनॊ युधां शरेष्ठाव आहवे केशवार्जुनौ समभ्ययाथ उग्रतेजाः शरैश चाभ्यहनथ बली 36 एवं थवंथ्व शतान्य आसंस तवथीयानां परिः सह घॊररूपाणि चित्राणि तत्र तत्र विशां पते 37 ऋश्य वर्णाञ जघानाश्वान भॊजॊ भीमस्य संयुगे सॊ ऽवतीर्य रदॊपस्दाथ धताश्वः पाण्डुनन्थनः कालॊ थण्डम इवॊथ्यम्य गथापाणिर अयुध्यत 38 परमुखे सहथेवस्य जघानाश्वांश च मथ्रराट ततः शल्यस्य तनयं सहथेवॊ ऽसिनावधीत 39 गौतमः पुनर आचार्यॊ धृष्टथ्युम्नम अयॊधयत असंभ्रान्तम असंभ्रान्तॊ यत्नवान यत्नवत्तरम 40 थरौपथेयांस तदा वीरान एकैकं थशभिः शरैः अविध्यथ आचार्य सुतॊ नातिक्रुथ्धः समयन्न इव 41 शल्यॊ ऽपि राजन संक्रुथ्धॊ निघ्नन सॊमक पाण्डवान पुनर एव शितैर बाणैर युधिष्ठिरम अपीडयत 42 तस्य भीमॊ रणे करुथ्धः संथष्ट थशनच छथः विनाशायाभिसंधाय गथाम आथत्त वीर्यवान 43 यमथण्डप्रतीकाशां कलरात्रिम इवॊथ्यताम गजवाजिमनुष्याणां पराणान्त करणीम अपि 44 हेमपट्ट परिक्षिप्ताम उल्कां परज्वलिताम इव शैक्यां वयालीम इवात्युग्रां वज्रकल्पाम अयॊ मयीम 45 चन्थनागुरुपङ्काक्तां परमथाम ईप्सिताम इव वसा मेथॊ मृगाथिग्धां जिह्वां वैवस्वतीम इव 46 पटु घण्टा रव शतां वासवीम अशनीम इव निर्मुक्ताशीविषाकारां पृक्तां गजमथैर अपि 47 तरासनीं रिपुसैन्यानां सवसैन्यपरिहर्षिणीम मनुष्यलॊके विख्यातां गिरिशृङ्गविथारिणीम 48 यया कौलास भवने महेश्वर सखं बली आह्वयाम आस कौन्तेयः संक्रुथ्धम अलकाधिपम 49 यया मायाविनॊ थृप्तान सुबहून धनथालये जघान गुह्यकान करुथ्धॊ मन्थारार्दे महाबलः निवार्यमाणॊ बहुभिर थरौपथ्याः परियम आस्दितः 50 तां वज्रं मणिरत्नौघाम अष्टाश्रिं वज्रगौरवाम समुथ्यम्य महाबाहुः शल्यम अभ्यथ्थ्रवथ रणे 51 गथया युथ्धकुशलस तया थारुणनाथया पॊठयाम आस शल्यस्य चतुरॊ ऽशवान महाजवान 52 ततः शल्यॊ रणे करुथ्धः पीने वक्षसि तॊमरम निचखान नथन वीरॊ वर्म भित्त्वा च सॊ ऽभयगात 53 वृकॊथरस तव अस्मभ्रातस तम एवॊथ्धृत्य तॊमरम यन्तारं मथ्रराजस्य निर्बिभेथ ततॊ हृथि 54 स भिन्नवर्मा रुधिरं वमन वित्रस्तमानसः पपाताभिमुहॊ थीनॊ मथ्रराजस तव अपाक्रमत 55 कृतप्रतिकृतं थृष्ट्वा शल्यॊ विस्मितमानसः गथाम आश्रित्य धीरात्मा परत्यमित्रम अवैक्षत 56 ततः सुमनसः पार्दा भीमसेनम अपूजयन तथ थृष्ट्वा कर्मसंग्रामे घॊरम अक्लिष्टकर्मणः |
1
[s] tasmin vilulite sainye vadhyamāne parasparam dravamāṇeṣu yodheṣu ninadatsu ca dantiṣu 2 kūjatāṃ stanatāṃ caiva padātīnāṃ mahāhave vidruteṣu mahārāja hayeṣu bahudhā tadā 3 prakṣaye dāruṇe jāte saṃhāre sarvadehinām nānāśastrasamāvāpe vyatiṣakta rathadvipe 4 harṣaṇe yuddhaśauṇḍānāṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhane gāhamāneṣu yodheṣu parasparavadhaiṣiṣu 5 prāṇādāne mahāghore vartamāne durodare saṃgrāme ghorarūpe tu yama rāṣṭravivardhane 6 pāṇḍavās tāvakaṃ sainyaṃ vyadhaman niśitaiḥ śaraiḥ tathaiva tāvakā yodhā jagnuḥ pāṇḍavasainikān 7 tasmiṃs tathā vartamāne yuddhe bhīru bhayāvahe pūrvāhṇe caiva saṃprāpte bhāskarodayanaṃ prati 8 labdhalakṣāḥ pare rājan rakṣitāś ca mahātmanā ayodhayaṃs tava balaṃ mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam 9 balibhiḥ pāṇḍavair dṛptair labdhalakṣaiḥ prahāribhiḥ kauravy asīdat pṛtanā mṛgīvāgnisamākulā 10 tāṃ dṛṣṭvā sīdatīṃ senāṃ paṅke gām iva durbalām ujjihīrṣus tadā śalyaḥ prāyat pāṇḍucamūṃ prati 11 madrarājas tu saṃkruddho gṛhītvā dhanur uttamam abhyadravata saṃgrāme pāṇḍavān ātatāyinaḥ 12 pāṇḍavāś ca mahārāja samare jitakāśinaḥ madrarājaṃ samāsādya vivyadhur niśitaiḥ śaraiḥ 13 tataḥ śaraśatais tīkṣṇair madrarājo mahābalaḥ ardayām āsa tāṃ senāṃ dharmarājasya paśyataḥ 14 prādurāsaṃs tato rājan nānārūpaṇy anekaśaḥ cacāla śabdaṃ kurvāṇā mahī cāpi saparvatā 15 sadaṇḍa śūlā dīptāgrāḥ śīryamāṇāḥ samantataḥ ulkā bhūmiṃ divaḥ petur āhatya ravimaṇḍalam 16 mṛgaś ca māhiṣāś cāpi pakṣiṇaś ca viśāṃ pate apasavyaṃ tadā cakruḥ senāṃ te bahuśo nṛpa 17 tatas tad yuddham atyugram abhavat saṃghacāriṇām tatha sarvāṇy anīkāni saṃnipatya janādhipa abhyayuḥ kauravā rājan pāṇḍavānām anīkinīm 18 śalyas tu śaravarṣeṇa varṣann iva sahasradṛk abhyavarṣad adīnātmā kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram 19 bhīmasenaṃ śaraiś cāpi rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaḥ draupadeyāṃs tathā sarvān mādrīputrau ca pāṇḍavau 20 dhṛṣṭadyumnaṃ ca śaineyaṃ śikhaṇḍinam athāpi ca ekaikaṃ daśabhir bāṇair vivyādha ca mahābalaḥ tato 'sṛjad bāṇavarṣaṃ gharmānte maghavān iva 21 tataḥ prabhadrakā rājan somakāś ca sahasraśaḥ patitāḥ pātyamānāś ca dṛśyante śalya sāyakaiḥ 22 bhramarāṇām iva vrātāḥ śalabhānām iva vrajāḥ hrādinya iva meghebhyaḥ śalyasya nyapatañ śarāḥ 23 dviradās turagāś cārtāḥ pattayo rathinas tathā śalyasya bāṇair nyapatan babhramur vyanadaṃs tathā 24 āviṣṭa iva madreśo manyunā pauruṣeṇa ca prācchādayad arīn saṃkhye kālasṛṣṭa ivāntakaḥ vinardamāno madreśo meghahrādo mahābalaḥ 25 sa vadhyamānā śalyena pāṇḍavānām anīkinī ajātaśatruṃ kaunteyam abhyadhāvad yudhiṣṭhiram 26 tāṃ samarpya tataḥ saṃkhye laghuhastaḥ śitaiḥ śaraiḥ śaravarṣeṇa mahatā yudhiṣṭhiram apīḍayat 27 tam āpatantaṃ pattyaśvaiḥ kruddho rājā yudhiṣṭhiraḥ avārayac charais tīkṣṇair mattaṃ dvipam ivāṅkuśaiḥ 28 tasya śalyaḥ śaraṃ ghoraṃ mumocāśīviṣopamam so 'bhyavidhyan mahātmānaṃ vegenābhyapatac ca gām 29 tato vṛkodaraḥ kruddhaḥ śalyaṃ vivyādha saptabhiḥ pañcabhiḥ sahadevas tu nakulo daśabhiḥ śaraiḥ 30 draupadeyāś ca śatrughnaṃ śūram ārtāyaniṃ śaraiḥ abhyavarṣan mahābhāgaṃ meghā iva mahīdharam 31 tato dṛṣṭvā tudyamānaṃ śalyaṃ pārthaiḥ samantataḥ kṛtavarmā kṛpaś caiva saṃkruddhāv abhyadhāvatām 32 ulūkaś ca patatrī ca śakuniś cāpi saubalaḥ smayamānaś ca śanakair aśvatthāmā mahārathaḥ tava putrāś ca kārtsnyena jugupuḥ śalyam āhave 33 bhīmasenaṃ tribhir viddhvā kṛtavarmā śilīmukhaiḥ bāṇavarṇeṇa mahatā kruddha rūpam avārayat 34 dhṛṣṭadyumnaṃ kṛpaḥ kruddho bāṇavarṇair apīḍayat draupadeyāṃś ca śakunir yamau ca drauṇir abhyayāt 35 duryodhano yudhāṃ śreṣṭhāv āhave keśavārjunau samabhyayād ugratejāḥ śaraiś cābhyahanad balī 36 evaṃ dvaṃdva śatāny āsaṃs tvadīyānāṃ pariḥ saha ghorarūpāṇi citrāṇi tatra tatra viśāṃ pate 37 ṛśya varṇāñ jaghānāśvān bhojo bhīmasya saṃyuge so 'vatīrya rathopasthād dhatāśvaḥ pāṇḍunandanaḥ kālo daṇḍam ivodyamya gadāpāṇir ayudhyata 38 pramukhe sahadevasya jaghānāśvāṃś ca madrarāṭ tataḥ śalyasya tanayaṃ sahadevo 'sināvadhīt 39 gautamaḥ punar ācāryo dhṛṣṭadyumnam ayodhayat asaṃbhrāntam asaṃbhrānto yatnavān yatnavattaram 40 draupadeyāṃs tathā vīrān ekaikaṃ daśabhiḥ śaraiḥ avidhyad ācārya suto nātikruddhaḥ smayann iva 41 śalyo 'pi rājan saṃkruddho nighnan somaka pāṇḍavān punar eva śitair bāṇair yudhiṣṭhiram apīḍayat 42 tasya bhīmo raṇe kruddhaḥ saṃdaṣṭa daśanac chadaḥ vināśāyābhisaṃdhāya gadām ādatta vīryavān 43 yamadaṇḍapratīkāśāṃ kalarātrim ivodyatām gajavājimanuṣyāṇāṃ prāṇānta karaṇīm api 44 hemapaṭṭa parikṣiptām ulkāṃ prajvalitām iva śaikyāṃ vyālīm ivātyugrāṃ vajrakalpām ayo mayīm 45 candanāgurupaṅkāktāṃ pramadām īpsitām iva vasā medo mṛgādigdhāṃ jihvāṃ vaivasvatīm iva 46 paṭu ghaṇṭā rava śatāṃ vāsavīm aśanīm iva nirmuktāśīviṣākārāṃ pṛktāṃ gajamadair api 47 trāsanīṃ ripusainyānāṃ svasainyapariharṣiṇīm manuṣyaloke vikhyātāṃ giriśṛṅgavidāriṇīm 48 yayā kaulāsa bhavane maheśvara sakhaṃ balī āhvayām āsa kaunteyaḥ saṃkruddham alakādhipam 49 yayā māyāvino dṛptān subahūn dhanadālaye jaghāna guhyakān kruddho mandārārthe mahābalaḥ nivāryamāṇo bahubhir draupadyāḥ priyam āsthitaḥ 50 tāṃ vajraṃ maṇiratnaughām aṣṭāśriṃ vajragauravām samudyamya mahābāhuḥ śalyam abhyaddravad raṇe 51 gadayā yuddhakuśalas tayā dāruṇanādayā poṭhayām āsa śalyasya caturo 'śvān mahājavān 52 tataḥ śalyo raṇe kruddhaḥ pīne vakṣasi tomaram nicakhāna nadan vīro varma bhittvā ca so 'bhyagāt 53 vṛkodaras tv asmabhrātas tam evoddhṛtya tomaram yantāraṃ madrarājasya nirbibheda tato hṛdi 54 sa bhinnavarmā rudhiraṃ vaman vitrastamānasaḥ papātābhimuho dīno madrarājas tv apākramat 55 kṛtapratikṛtaṃ dṛṣṭvā śalyo vismitamānasaḥ gadām āśritya dhīrātmā pratyamitram avaikṣata 56 tataḥ sumanasaḥ pārthā bhīmasenam apūjayan tad dṛṣṭvā karmasaṃgrāme ghoram akliṣṭakarmaṇaḥ |