|
1
[स] पतितं परेक्ष्य यन्तारं शल्यः सर्वायसीं गथाम आथाय तरसा राजंस तस्दौ गिरिर इवाचलः 2 तं थीप्तम इव कालाग्निं पाशहस्तम इवान्तकम सशृङ्गम इव कौलासं सवज्रम इव वासवम 3 सशूलम इव हर्यक्षं वने मत्तम इव थविपम जवेनाभ्यपतथ भीमः परगृह्य महतीं गथाम 4 ततः शङ्खप्रणाथश च तूर्याणां च सहस्रशः सिंहनाथश च संजज्ञे शूराणां हर्षवर्धनः 5 परेक्षन्तः सर्वतस तौ हि यॊधा यॊधमहाथ्विपौ तावकाश च परे चैव साधु साध्व इत्य अदाब्रुवन 6 न हि मथ्राधिपाथ अन्यॊ रामाथ वा यथुनन्थनात सॊढुम उत्सहते वेगं भीमसेनस्य संयुगे 7 तदा मथ्राधिपस्यापि गथा वेगं महात्मनः सॊढुम उत्सहते नान्यॊ यॊधॊ युधि वृकॊथरात 8 तौ वृषाव इव नर्थन्तौ मण्डलानि विचेरतुः आवल्गितौ गथाहस्तौ मथ्रराजवृकॊथरौ 9 मण्डलावर्त मार्गेषु गथा विहरणेषु च निर्विशेषम अभूथ युथ्धं तयॊः पुरुषसिंहयॊः 10 तप्तहेममयैः शुभ्रैर बभूव भयवर्धनी अग्निज्वालैर इवाविथ्धा पट्टैः शल्यस्य सा गथा 11 तदैव चरतॊ मार्गान मण्डलेषु महात्मनः विथ्युथ अभ्रप्रतीकाशा भीमस्य शुशुभे गथा 12 ताडिता मथ्रराजेन भीमस्य गथया गथा थीप्यमानेव वै राजन ससृजे पावकार्चिषः 13 तदा भीमेन शल्यस्य ताडिता गथया गथा अङ्गारवर्षं मुमुचे तथ अथ्भुतम इवाभवत 14 थन्तैर इव महानागौ शृङ्गैर इव महर्षभौ तॊत्त्रैर इव तथान्यॊन्यं गथा गराभ्यां निजघ्नतुः 15 तौ गथा निहतैर गात्रैः कषणेन रुधिरॊक्षितौ परेक्षणीयतराव आस्तां पुष्पिताव इव किंशुकौ 16 गथया मथ्रराजेन सव्यथक्षिणम आहतः भीमसेनॊ महाबाहुर न चचालाचलॊ यदा 17 तदा भीम गथा वेगैस ताड्यमानॊ मुहुर मुहुः शल्यॊ न विव्यदे राजन थन्तिनेवाहतॊ गिरिः 18 शुश्रुवे थिक्षु सर्वासु तयॊः पुरुषसिंहयॊः गथा निपातसंह्राथॊ वज्रयॊर इव निस्वनः 19 निवृत्य तु महावीर्यौ समुच्छ्रितगथाव उभौ पुनर अन्तरमार्गस्दौ मण्डलानि विचेरतुः 20 अदाभ्येत्य पथान्य अष्टौ संनिपातॊ ऽभवत तयॊः उथ्यम्य लॊहथण्डाभ्याम अतिमानुष कर्मणॊः 21 परार्दयानौ तथान्यॊ ऽनयं मण्डलानि विचेरतुः करियाविशेषं कृतिनौ थर्शयाम आसतुस तथा 22 अदॊथ्यम्य गथे घॊरे सशृङ्गाव इव पर्वतौ ताव आजघ्नातुर अन्यॊन्यं यदा भूमिचलॊ ऽचलौ 23 तौ परस्परवेगाच च गथाभ्यां च भृशाहतौ युगपत पेततुर वीराव उभाव इन्थ्रध्वजाव इव 24 उभयॊः सेनयॊर वीरास तथा हाहाकृतॊ ऽभवन भृशं मर्मण्य अभिहताव उभाव आस्तां सुविह्वलौ 25 ततः सगथम आरॊप्य मथ्राणाम ऋषभं रदे अपॊवाह कृपः शल्यं तूर्णम आयॊधनाथ अपि 26 कषीबवथ विह्वलत्वात तु निमेषात पुनर उत्दितः भीमसेनॊ गथापाणिः समाह्वयत मथ्रपम 27 ततस तु तावकाः शूरा नानाशस्त्रसमायुताः नाना वाथित्रशब्थेन पाण्डुसेनाम अयॊधयन 28 भुजाव उच्छ्रित्य शस्त्रं च शब्थेन महता ततः अभ्यथ्रवन महाराज थुर्यॊधन पुरॊगमाः 29 तथ अनीकम अभिप्रेक्ष्य ततस ते पाण्डुनन्थनाः परययुः सिंहनाथेन थुर्यॊधन वधेप्सया 30 तेषाम आपततां तूर्णं पुत्रस ते भरतर्षभ परासेन चेकितानं वै विव्याध हृथये भृशम 31 स पपात रदॊपस्दे तव पुत्रेण ताडितः रुधिरौघपरिक्लिन्नः परविश्य विपुलं तमः 32 चेकितानं हतं थृष्ट्वा पाण्डवानां महारदाः परसक्तम अभ्यवर्षन्त शरवर्षाणि भागशः 33 तावकानाम अनीकेषु पाण्डवा जितकाशिनः वयचरन्त महाराज परेक्षणीयाः समन्ततः 34 कृपश च कृतवर्मा च सौबलश च महाबलः अयॊधयन धर्मराजं मथ्रराजपुरस्कृताः 35 भारथ्वाजस्य हन्तारं भूरि वीर्यपराक्रमम थुर्यॊधनॊ महाराज धृष्टथ्युम्नम अयॊधयत 36 तरिसाहस्रा रदा राजंस तव पुत्रेण चॊथिताः अयॊधयन्त विजयं थरॊणपुत्र पुरस्कृताः 37 विजये धृतसंकाल्पाः समभित्यक्तजीविताः पराविशंस तावका राजन हंसा इव महत सरः 38 ततॊ युथ्धम अभूथ घॊरं परस्परवधैषिणाम अन्यॊन्यवधसंयुक्तम अन्यॊन्यप्रीतिवर्धनम 39 तस्मिन परवृत्ते संग्रामे राजन वीरवरक्षये अनिलेनेरितं घॊरम उत्तस्दौ पार्दिवं रजः 40 शरवणान नामधेयानां पाण्डवानां च कीर्तनात परस्परं विजानीमॊ ये चायुध्यन्न अभीतवत 41 तथ रजः पुरुषव्याघ्र शॊणितेन परशामितम थिशश च विमला जज्ञुस तस्मिन रजसि शामिते 42 तदा परवृत्ते संग्रामे घॊररूपे भयानके तावकानां परेषां च नासीत कश चित पराङ्मुखः 43 बरह्मलॊकपरा भूत्वा परार्दयन्तॊ जयं युधि सुयुथ्धेन पराक्रान्ता नराः सवर्गम अभिप्सवः 44 भर्तृपिण्ड विमॊक्ष अर्दं भर्तृकार्यविनिश्चिताः सवर्गसंसक्तमनसॊ यॊधा युयुधिरे तथा 45 नानारूपाणि शस्त्राणि विसृजन्तॊ महारदाः अन्यॊन्यम अभिगर्जन्तः परहरन्तः परस्परम 46 हतविध्यत गृह्णीत परहरध्वं निकृन्तत इति सम वाचः शरूयन्ते तव तेषां च वै बले 47 ततः शल्यॊ महाराज धर्मराजं युधिष्ठिरम विव्याध निशितैर बाणैर हन्तुकामॊ महारदम 48 तस्य पार्दॊ महाराज नाराचान वै महारदम मर्माण्य उथ्थिश्य मर्मज्ञॊ निचखान हसन्न इव 49 तं वार्य पाण्डवं बाणैर हन्तुकामॊ महायशाः विव्याध समरे करुथ्धॊ बहुभिः कङ्कपत्रिभिः 50 अद भूयॊ महाराज शरेण नतपर्वणा युधिष्ठिरं समाजघ्ने सर्वसैन्यस्य पश्यतः 51 धर्मराजॊ ऽपि संक्रुथ्धॊ मथ्रराजं महायशाः विव्याध निशितैर बाणैः कङ्कबर्हिण वाजितैः 52 चन्थ्र सेनं च सप्तत्या सूतं च नवभिः शरैः थरुमसेनं चतुःषष्ट्या निजघान महारदः 53 चक्ररक्षे हते शल्यः पाण्डवेन महात्मना निजघान ततॊ राजंश चेथीन वै पञ्चविंशतिम 54 सात्यकिं पञ्चविंशत्या भीमसेनं च पञ्चभिः माथ्रीपुत्रौ शतेनाजौ विव्याध निशितैः शरैः 55 एवं विचरतस तस्य संग्रामे राजसत्तम संप्रेषयच छितान पार्तः शरान आशीविषॊपमान 56 धवजाग्रं चास्य समरे कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः परमुखे वर्तमानस्य भल्लेनापहरथ रदात 57 पाण्डुपुत्रेण वै तस्य केतुं छिन्नं महात्मना निपतन्तम अपश्याम गिरिशृङ्गम इवाहतम 58 धवजं निपतितं थृष्ट्वा पाण्डवं च वयवस्दितम संक्रुथ्धॊ मथ्रराजॊ ऽभूच छरवर्षं मुमॊच ह 59 शल्यः सायकवर्षेण पर्जन्य इव वृष्टिमान अभ्यवर्षथ अमेयात्मा कषत्रियं कषत्रियर्षभः 60 सात्यकिं भीमसेनं च माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ एकैकं पञ्चभिर विथ्ध्वा युधिष्ठिरम अपीडयत 61 ततॊ बाणमयं जालं विततं पाण्डवॊर असि अपश्याम महाराज मेघजालम इवॊथ्गतम 62 तस्या शल्यॊ रणे करुथ्धॊ बाणैः संनतपर्वभिः थिशः परच्छाथयाम आस परथिशश च महारदः 63 ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा बाणजालेन पीडितः बभूव हृतविक्रान्तॊ जम्भॊ वृत्र हणा यदा |
1
[s] patitaṃ prekṣya yantāraṃ śalyaḥ sarvāyasīṃ gadām ādāya tarasā rājaṃs tasthau girir ivācalaḥ 2 taṃ dīptam iva kālāgniṃ pāśahastam ivāntakam saśṛṅgam iva kaulāsaṃ savajram iva vāsavam 3 saśūlam iva haryakṣaṃ vane mattam iva dvipam javenābhyapatad bhīmaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām 4 tataḥ śaṅkhapraṇādaś ca tūryāṇāṃ ca sahasraśaḥ siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇāṃ harṣavardhanaḥ 5 prekṣantaḥ sarvatas tau hi yodhā yodhamahādvipau tāvakāś ca pare caiva sādhu sādhv ity athābruvan 6 na hi madrādhipād anyo rāmād vā yadunandanāt soḍhum utsahate vegaṃ bhīmasenasya saṃyuge 7 tathā madrādhipasyāpi gadā vegaṃ mahātmanaḥ soḍhum utsahate nānyo yodho yudhi vṛkodarāt 8 tau vṛṣāv iva nardantau maṇḍalāni viceratuḥ āvalgitau gadāhastau madrarājavṛkodarau 9 maṇḍalāvarta mārgeṣu gadā viharaṇeṣu ca nirviśeṣam abhūd yuddhaṃ tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ 10 taptahemamayaiḥ śubhrair babhūva bhayavardhanī agnijvālair ivāviddhā paṭṭaiḥ śalyasya sā gadā 11 tathaiva carato mārgān maṇḍaleṣu mahātmanaḥ vidyud abhrapratīkāśā bhīmasya śuśubhe gadā 12 tāḍitā madrarājena bhīmasya gadayā gadā dīpyamāneva vai rājan sasṛje pāvakārciṣaḥ 13 tathā bhīmena śalyasya tāḍitā gadayā gadā aṅgāravarṣaṃ mumuce tad adbhutam ivābhavat 14 dantair iva mahānāgau śṛṅgair iva maharṣabhau tottrair iva tadānyonyaṃ gadā grābhyāṃ nijaghnatuḥ 15 tau gadā nihatair gātraiḥ kṣaṇena rudhirokṣitau prekṣaṇīyatarāv āstāṃ puṣpitāv iva kiṃśukau 16 gadayā madrarājena savyadakṣiṇam āhataḥ bhīmaseno mahābāhur na cacālācalo yathā 17 tathā bhīma gadā vegais tāḍyamāno muhur muhuḥ śalyo na vivyathe rājan dantinevāhato giriḥ 18 śuśruve dikṣu sarvāsu tayoḥ puruṣasiṃhayoḥ gadā nipātasaṃhrādo vajrayor iva nisvanaḥ 19 nivṛtya tu mahāvīryau samucchritagadāv ubhau punar antaramārgasthau maṇḍalāni viceratuḥ 20 athābhyetya padāny aṣṭau saṃnipāto 'bhavat tayoḥ udyamya lohadaṇḍābhyām atimānuṣa karmaṇoḥ 21 prārthayānau tadānyo 'nyaṃ maṇḍalāni viceratuḥ kriyāviśeṣaṃ kṛtinau darśayām āsatus tadā 22 athodyamya gade ghore saśṛṅgāv iva parvatau tāv ājaghnātur anyonyaṃ yathā bhūmicalo 'calau 23 tau parasparavegāc ca gadābhyāṃ ca bhṛśāhatau yugapat petatur vīrāv ubhāv indradhvajāv iva 24 ubhayoḥ senayor vīrās tadā hāhākṛto 'bhavan bhṛśaṃ marmaṇy abhihatāv ubhāv āstāṃ suvihvalau 25 tataḥ sagadam āropya madrāṇām ṛṣabhaṃ rathe apovāha kṛpaḥ śalyaṃ tūrṇam āyodhanād api 26 kṣībavad vihvalatvāt tu nimeṣāt punar utthitaḥ bhīmaseno gadāpāṇiḥ samāhvayata madrapam 27 tatas tu tāvakāḥ śūrā nānāśastrasamāyutāḥ nānā vāditraśabdena pāṇḍusenām ayodhayan 28 bhujāv ucchritya śastraṃ ca śabdena mahatā tataḥ abhyadravan mahārāja duryodhana purogamāḥ 29 tad anīkam abhiprekṣya tatas te pāṇḍunandanāḥ prayayuḥ siṃhanādena duryodhana vadhepsayā 30 teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ putras te bharatarṣabha prāsena cekitānaṃ vai vivyādha hṛdaye bhṛśam 31 sa papāta rathopasthe tava putreṇa tāḍitaḥ rudhiraughapariklinnaḥ praviśya vipulaṃ tamaḥ 32 cekitānaṃ hataṃ dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ prasaktam abhyavarṣanta śaravarṣāṇi bhāgaśaḥ 33 tāvakānām anīkeṣu pāṇḍavā jitakāśinaḥ vyacaranta mahārāja prekṣaṇīyāḥ samantataḥ 34 kṛpaś ca kṛtavarmā ca saubalaś ca mahābalaḥ ayodhayan dharmarājaṃ madrarājapuraskṛtāḥ 35 bhāradvājasya hantāraṃ bhūri vīryaparākramam duryodhano mahārāja dhṛṣṭadyumnam ayodhayat 36 trisāhasrā rathā rājaṃs tava putreṇa coditāḥ ayodhayanta vijayaṃ droṇaputra puraskṛtāḥ 37 vijaye dhṛtasaṃkālpāḥ samabhityaktajīvitāḥ prāviśaṃs tāvakā rājan haṃsā iva mahat saraḥ 38 tato yuddham abhūd ghoraṃ parasparavadhaiṣiṇām anyonyavadhasaṃyuktam anyonyaprītivardhanam 39 tasmin pravṛtte saṃgrāme rājan vīravarakṣaye anileneritaṃ ghoram uttasthau pārthivaṃ rajaḥ 40 śravaṇān nāmadheyānāṃ pāṇḍavānāṃ ca kīrtanāt parasparaṃ vijānīmo ye cāyudhyann abhītavat 41 tad rajaḥ puruṣavyāghra śoṇitena praśāmitam diśaś ca vimalā jajñus tasmin rajasi śāmite 42 tathā pravṛtte saṃgrāme ghorarūpe bhayānake tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nāsīt kaś cit parāṅmukhaḥ 43 brahmalokaparā bhūtvā prārthayanto jayaṃ yudhi suyuddhena parākrāntā narāḥ svargam abhipsavaḥ 44 bhartṛpiṇḍa vimokṣ arthaṃ bhartṛkāryaviniścitāḥ svargasaṃsaktamanaso yodhā yuyudhire tadā 45 nānārūpāṇi śastrāṇi visṛjanto mahārathāḥ anyonyam abhigarjantaḥ praharantaḥ parasparam 46 hatavidhyata gṛhṇīta praharadhvaṃ nikṛntata iti sma vācaḥ śrūyante tava teṣāṃ ca vai bale 47 tataḥ śalyo mahārāja dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram vivyādha niśitair bāṇair hantukāmo mahāratham 48 tasya pārtho mahārāja nārācān vai mahāratham marmāṇy uddiśya marmajño nicakhāna hasann iva 49 taṃ vārya pāṇḍavaṃ bāṇair hantukāmo mahāyaśāḥ vivyādha samare kruddho bahubhiḥ kaṅkapatribhiḥ 50 atha bhūyo mahārāja śareṇa nataparvaṇā yudhiṣṭhiraṃ samājaghne sarvasainyasya paśyataḥ 51 dharmarājo 'pi saṃkruddho madrarājaṃ mahāyaśāḥ vivyādha niśitair bāṇaiḥ kaṅkabarhiṇa vājitaiḥ 52 candra senaṃ ca saptatyā sūtaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ drumasenaṃ catuḥṣaṣṭyā nijaghāna mahārathaḥ 53 cakrarakṣe hate śalyaḥ pāṇḍavena mahātmanā nijaghāna tato rājaṃś cedīn vai pañcaviṃśatim 54 sātyakiṃ pañcaviṃśatyā bhīmasenaṃ ca pañcabhiḥ mādrīputrau śatenājau vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 55 evaṃ vicaratas tasya saṃgrāme rājasattama saṃpreṣayac chitān pārtaḥ śarān āśīviṣopamān 56 dhvajāgraṃ cāsya samare kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ pramukhe vartamānasya bhallenāpaharad rathāt 57 pāṇḍuputreṇa vai tasya ketuṃ chinnaṃ mahātmanā nipatantam apaśyāma giriśṛṅgam ivāhatam 58 dhvajaṃ nipatitaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ ca vyavasthitam saṃkruddho madrarājo 'bhūc charavarṣaṃ mumoca ha 59 śalyaḥ sāyakavarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān abhyavarṣad ameyātmā kṣatriyaṃ kṣatriyarṣabhaḥ 60 sātyakiṃ bhīmasenaṃ ca mādrīputrau ca pāṇḍavau ekaikaṃ pañcabhir viddhvā yudhiṣṭhiram apīḍayat 61 tato bāṇamayaṃ jālaṃ vitataṃ pāṇḍavor asi apaśyāma mahārāja meghajālam ivodgatam 62 tasyā śalyo raṇe kruddho bāṇaiḥ saṃnataparvabhiḥ diśaḥ pracchādayām āsa pradiśaś ca mahārathaḥ 63 tato yudhiṣṭhiro rājā bāṇajālena pīḍitaḥ babhūva hṛtavikrānto jambho vṛtra haṇā yathā |