|
1
[स] तद सैन्यास तव विभॊ मथ्रराजपुरस्कृताः पुनर अभ्यथ्रवन पार्दान वेगेन महता रणे 2 पीडितास तावकाः सर्वे परधावन्तॊ रणॊत्कटाः कषणेनैव च पार्दांस ते बहुत्वात समलॊडयन 3 ते वध्यमानाः कुरुभिः पाण्डवा नावतस्दिरे निवार्यमाणा भीमेन पश्यतॊः कृष्ण पार्दयॊः 4 ततॊ धनंजयः करुथ्धाः कृपं सह पथानुगैः अवाकिरच छरौघेण कृतवर्माणम एव च 5 शकुनिं सहथेवस तु सह सैन्यम अवारयत नकुलः पार्श्वतः सदित्वा मथ्रराजम अवैक्षत 6 थरौपथेया नरेन्थ्रांश च भूयिष्ठं समवारयन थरॊणपुत्रं च पाञ्चाल्यः शिखाण्डी समवारयत 7 भीमसेनस तु राजानं गथापाणिर अवारयत शल्यं तु सह सैन्येन कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः 8 ततः समभवथ युथ्धं संसक्तं तत्र तत्र ह तावकानां परेषां च संग्रामेष्व अनिवर्तिनाम 9 तत्र पश्यामहे कर्म शल्यस्यातिमहथ रणे यथ एकः सर्वसैन्यानि पाण्डवानाम अयुध्यत 10 वयथृश्यत तथा शल्यॊ युधिष्ठिर समीपतः रणे चन्थ्रसमॊ ऽभयाशे शरैश चर इव गरहः 11 पीडयित्वा तु राजानं शरैर आशीविषॊपमैः अभ्यधावत पुनर भीमं शरवर्षैर अवाकिरत 12 तस्य तल लाघवं थृष्ट्वा तदैव च कृतास्त्रताम अपूजयन्न अनीकानि परेषां तावकानि च 13 पीड्यमानास तु शल्येन पाण्डवा भृशविक्षताः पराथ्रवन्त रणं हित्वा करॊशमाने युधिष्ठिरे 14 वध्यमानेष्व अनीकेषु मथ्रराजेन पाण्डवः अमर्षवशम आपन्नॊ धर्मराजॊ युधिष्ठिरः ततः पौरुषम आस्दाय मथ्रराजम अपीडयत 15 जयॊ वास्तु वधॊ वेति कृतबुथ्धिर महारदः समाहूयाब्रवीत सर्वान भरातॄन कृष्णं च माधवम 16 भीष्मॊ थरॊणश च कर्णश च ये चान्ये पृदिवीक्षितः कौरवार्दे पराक्रान्ताः संग्रामे निधनं गताः 17 यदाभागं यदॊत्साहं भवन्तः कृतपौरुषाः भागॊ ऽवशिष्ट एकॊ ऽयं मम शल्यॊ महारदः 18 सॊ ऽहम अथ्य युधा जेतुम आशंसे मथ्रकेश्वरम तत्र यन मानसं मह्यं तत सार्वं निगथामि वः 19 चक्ररक्षाव इमौ शूरौ मम माथ्रवतीसुतौ अजेयौ वासवेनापि समरे वीर संमतौ 20 साध्व इमौ मातुलं युथ्धे कषत्रधर्मपुरस्कृतौ मथर्दं परतियुध्येतां मानार्हौ सत्यसंगरौ 21 मां वा शल्यॊ रणे हन्ता तं वाहं भथ्रम अस्तु वः इति सत्याम इमां वाणीं लॊकवीरा निबॊधत 22 यॊत्स्ये ऽहं मातुलेनाथ्य कषत्रधर्मेण पार्दिवाः सवयं समभिसंधाय विजयायेतराय वा 23 तस्य मे ऽभयधिकं शस्त्रं सर्वॊपकरणानि च संयुञ्जन्तु रणे कषिप्रं शास्त्रवथ रदयॊजकाः 24 शैनेयॊ थक्षिणं चक्रं धृष्टथ्युम्नस तदॊत्तरम पृष्ठगॊपॊ भवत्व अथ्य मम पार्दॊ धनंजयः 25 पुरःसरॊ ममाथ्यास्तु भीमः शस्त्रभृतां वरः एवम अभ्यधिकः शल्याथ भविष्यामि महामृधे 26 एवम उक्तास तदा चक्रुः सर्वे राज्ञः परियैषिणः तद परहर्षः सैन्यानां पुनर आसीत तथा नृप 27 पाञ्चालानां सॊमकानां मत्स्यानां च विशेषतः परतिज्ञां तां च संग्रामे धर्मराजस्य पूरयन 28 ततः शङ्खांश च भेरीश च शतशश चैव पुष्करान अवाथयन्त पाञ्चालाः सिंहनाथांश च नेथिरे 29 ते ऽभयधावन्त संरब्धा मथ्रराजं तरस्विनः महता हर्षजेनाद नाथेन कुरुपुंगवाः 30 हराथेन गजघण्टानां शङ्खानां निनथेन च तूर्यशब्थेन महता नाथयन्तश च मेथिनीम 31 तान परत्यगृह्णात पुत्रस ते मथ्रराजश च वीर्यवान महामेघान इव बहूञ शैलाव अस्तॊथयाव उभौ 32 शल्यस तु समरश्लाघी धर्मराजम अरिंथमम ववर्ष शरवर्षेण वर्षेण मघवान इव 33 तदैव कुरुराजॊ ऽपि परगृह्य रुचिरं धनुः थरॊणॊपथेशान विविधान थर्शयानॊ महामनाः 34 ववर्षा शरवर्षाणि चित्रं लघु च सुष्ठु च न चास्य विवरं कश चिथ थथर्श चरतॊ रणे 35 ताव उभौ विविधैर बाणैस ततक्षाते परस्परम शार्थूलाव आमिष परेप्षू पराक्रान्ताव इवाहवे 36 भीमस तु तव पुत्रेण रणशौण्डेन संगतः पाञ्चाल्यः सात्यकिश चैव माथ्रीपुत्रौ च पाण्डवौ शकुनिप्रमुखान वीरान परत्यगृह्णन समन्ततः 37 तथ आसीत तुमुलं युथ्धं पुनर एव जयैषिणाम तावकातां परेषां च राजन थुर्मन्त्रिते तव 38 थुर्यॊधनस तु भीमस्य शरेणानतपर्वणा चिच्छेथाथिश्य संग्रामे धवजं हेमविभूषितम 39 सकिङ्किणिक जालेन महता चारुथर्शनः पपात रुचिरः सिंहॊ भीमसेनस्य नानथन 40 पुनश चास्य धनुश चित्रं गजराजकरॊपमम कषुरेण शितधारेण परचकर्त नराधिपः 41 सच्छिन्नधन्वा तेजस्वी रदशक्त्या सुतं तव बिभेथॊरसि विक्रम्य स रदॊपस्द आविशत 42 तस्मिन मॊहम अनुप्राप्ते पुनर एव वृकॊथरः यन्तुर एव शिरः कायात कषुरप्रेणाहरत तथा 43 हतसूता हयास तस्य रदम आथाय भारत वयथ्रवन्त थिशॊ राजन हाहाकारस तथाभवत 44 तम अभ्यधावत तराणार्दं थरॊणपुत्रॊ महारदः कृपश च कृतवर्मा च पुत्रं ते ऽभिपरीप्सवः 45 तस्मिन विलुलिते सैन्ये तरस्तास तस्य पथानुगाः गाण्डीवधन्वा विस्फार्य धनुस तान अहनच छरैः 46 युधिष्ठिरस तु मथ्रेशम अभ्यधावथ अमर्षितः सवयं संचॊथयन्न अश्वान थन्तवर्णान मनॊजवान 47 तत्राथ्भुतम अपश्याम कुन्तीपुत्रे युधिष्ठिरे पुरा भूत्वा मृथुर थान्तॊ यत तथा थारुणॊ ऽभवत 48 विवृताक्षश च कौन्तेयॊ वेपमानश च मन्युना चिच्छेथ यॊधान निशितैः शरैः शतसहस्रशः 49 यां यां परत्युथ्ययौ सेनां तां तां जयेष्ठः स पाण्डवः शरैर अपातयथ राजन गिरीन वज्रैर इवॊत्तमैः 50 साश्वसूत धवजरदान रदिनः पातयन बहून आक्रीडथ एकॊ बलवान पवनस तॊयथान इव 51 साश्वारॊहांश च तुरगान पत्तींश चैव सहस्रशः वयपॊदयत संग्रामे करुथ्धॊ रुथ्रः पशून इव 52 शून्यम आयॊधनं कृत्वा शरवर्षैः समन्ततः अभ्यथ्रवत मथ्रेशं तिष्ठ शल्येति चाब्रवीत 53 तस्य तच चरितं थृष्ट्वा संग्रामे भीमकर्मणः वित्रेसुस तावकाः सर्वे शल्यस तव एनं समभ्ययात 54 ततस तौ तु सुसंरब्धौ परध्माप्य सलिलॊथ्भवौ सामाहूय तथान्यॊन्यं भर्त्सयन्तौ समीयतुः 55 शल्यस तु शरवर्षेण युधिष्ठिरम अवाकिरत मथ्रराजं च कौन्तेयः शरवर्षैर अवाकिरत 56 वयथृश्येतां तथा राजन कङ्कपत्रिभिर आहवे उथ्भिन्न रुधिरौ शूरौ मथ्रराजयुधिष्ठिरौ 57 पुष्पिताव इव रेजाते वने शल्मलि किंशुका थीप्यामानौ महात्मानौ पराणयॊर युथ्धथुर्मथौ 58 थृष्ट्वा सर्वाणि सैन्यानि नाध्यवस्यंस तयॊर जयम हत्वा मथ्राधिपं पार्दॊ भॊक्ष्यते ऽथय वसुंधराम 59 शल्यॊ वा पाण्डवं हत्वा थथ्याथ थुर्यॊधनाय गाम इतीव निश्चयॊ नाभूथ यॊधानां तत्र भारत 60 परथक्षिणम अभूत सर्वं धर्मराजस्य युध्यतः 61 ततः शरशतं शल्यॊ मुमॊचाशु युधिष्ठिरे धनुश चास्य शिताग्रेण बाणेन निरकृन्तत 62 सॊ ऽनयत कार्मुकम आथाय शल्यं शरशतैस तरिभिः अविध्यत कार्मुकं चास्य कषुरेण निरकृन्तत 63 अदास्य निजघानाश्वांश चतुरॊ नतपर्वभिः थवाभ्याम अद शिताग्राभ्याम उभौ च पार्ष्णिसारदी 64 ततॊ ऽसय थीप्यमानेन पीतेन निशितेन च परमुखे वर्तमानस्य भल्लेनापाहरथ धवजम ततः परभग्नं तत सैन्यं थौर्यॊधनम अरिंथम 65 ततॊ मथ्राधिपं थरौणिर अभ्यधावत तदा कृतम आरॊप्य चैनं सवरदं तवरमाणः परथुथ्रुवे 66 मुहूर्तम इव तौ गत्वा नर्थमाने युधिष्ठिरे सदित्वा ततॊ मथ्रपतिर अन्यं सयन्थनम आस्दितः 67 विधिवत कल्पितं शुभ्रं महाम्बुथ निनाथिनम सज्जयन्त्रॊपकरणं थविषतां लॊमहर्षणम |
1
[s] tatha sainyās tava vibho madrarājapuraskṛtāḥ punar abhyadravan pārthān vegena mahatā raṇe 2 pīḍitās tāvakāḥ sarve pradhāvanto raṇotkaṭāḥ kṣaṇenaiva ca pārthāṃs te bahutvāt samaloḍayan 3 te vadhyamānāḥ kurubhiḥ pāṇḍavā nāvatasthire nivāryamāṇā bhīmena paśyatoḥ kṛṣṇa pārthayoḥ 4 tato dhanaṃjayaḥ kruddhāḥ kṛpaṃ saha padānugaiḥ avākirac charaugheṇa kṛtavarmāṇam eva ca 5 śakuniṃ sahadevas tu saha sainyam avārayat nakulaḥ pārśvataḥ sthitvā madrarājam avaikṣata 6 draupadeyā narendrāṃś ca bhūyiṣṭhaṃ samavārayan droṇaputraṃ ca pāñcālyaḥ śikhāṇḍī samavārayat 7 bhīmasenas tu rājānaṃ gadāpāṇir avārayat śalyaṃ tu saha sainyena kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ 8 tataḥ samabhavad yuddhaṃ saṃsaktaṃ tatra tatra ha tāvakānāṃ pareṣāṃ ca saṃgrāmeṣv anivartinām 9 tatra paśyāmahe karma śalyasyātimahad raṇe yad ekaḥ sarvasainyāni pāṇḍavānām ayudhyata 10 vyadṛśyata tadā śalyo yudhiṣṭhira samīpataḥ raṇe candrasamo 'bhyāśe śaraiś cara iva grahaḥ 11 pīḍayitvā tu rājānaṃ śarair āśīviṣopamaiḥ abhyadhāvat punar bhīmaṃ śaravarṣair avākirat 12 tasya tal lāghavaṃ dṛṣṭvā tathaiva ca kṛtāstratām apūjayann anīkāni pareṣāṃ tāvakāni ca 13 pīḍyamānās tu śalyena pāṇḍavā bhṛśavikṣatāḥ prādravanta raṇaṃ hitvā krośamāne yudhiṣṭhire 14 vadhyamāneṣv anīkeṣu madrarājena pāṇḍavaḥ amarṣavaśam āpanno dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ tataḥ pauruṣam āsthāya madrarājam apīḍayat 15 jayo vāstu vadho veti kṛtabuddhir mahārathaḥ samāhūyābravīt sarvān bhrātṝn kṛṣṇaṃ ca mādhavam 16 bhīṣmo droṇaś ca karṇaś ca ye cānye pṛthivīkṣitaḥ kauravārthe parākrāntāḥ saṃgrāme nidhanaṃ gatāḥ 17 yathābhāgaṃ yathotsāhaṃ bhavantaḥ kṛtapauruṣāḥ bhāgo 'vaśiṣṭa eko 'yaṃ mama śalyo mahārathaḥ 18 so 'ham adya yudhā jetum āśaṃse madrakeśvaram tatra yan mānasaṃ mahyaṃ tat sārvaṃ nigadāmi vaḥ 19 cakrarakṣāv imau śūrau mama mādravatīsutau ajeyau vāsavenāpi samare vīra saṃmatau 20 sādhv imau mātulaṃ yuddhe kṣatradharmapuraskṛtau madarthaṃ pratiyudhyetāṃ mānārhau satyasaṃgarau 21 māṃ vā śalyo raṇe hantā taṃ vāhaṃ bhadram astu vaḥ iti satyām imāṃ vāṇīṃ lokavīrā nibodhata 22 yotsye 'haṃ mātulenādya kṣatradharmeṇa pārthivāḥ svayaṃ samabhisaṃdhāya vijayāyetarāya vā 23 tasya me 'bhyadhikaṃ śastraṃ sarvopakaraṇāni ca saṃyuñjantu raṇe kṣipraṃ śāstravad rathayojakāḥ 24 śaineyo dakṣiṇaṃ cakraṃ dhṛṣṭadyumnas tathottaram pṛṣṭhagopo bhavatv adya mama pārtho dhanaṃjayaḥ 25 puraḥsaro mamādyāstu bhīmaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ evam abhyadhikaḥ śalyād bhaviṣyāmi mahāmṛdhe 26 evam uktās tathā cakruḥ sarve rājñaḥ priyaiṣiṇaḥ tatha praharṣaḥ sainyānāṃ punar āsīt tadā nṛpa 27 pāñcālānāṃ somakānāṃ matsyānāṃ ca viśeṣataḥ pratijñāṃ tāṃ ca saṃgrāme dharmarājasya pūrayan 28 tataḥ śaṅkhāṃś ca bherīś ca śataśaś caiva puṣkarān avādayanta pāñcālāḥ siṃhanādāṃś ca nedire 29 te 'bhyadhāvanta saṃrabdhā madrarājaṃ tarasvinaḥ mahatā harṣajenātha nādena kurupuṃgavāḥ 30 hrādena gajaghaṇṭānāṃ śaṅkhānāṃ ninadena ca tūryaśabdena mahatā nādayantaś ca medinīm 31 tān pratyagṛhṇāt putras te madrarājaś ca vīryavān mahāmeghān iva bahūñ śailāv astodayāv ubhau 32 śalyas tu samaraślāghī dharmarājam ariṃdamam vavarṣa śaravarṣeṇa varṣeṇa maghavān iva 33 tathaiva kururājo 'pi pragṛhya ruciraṃ dhanuḥ droṇopadeśān vividhān darśayāno mahāmanāḥ 34 vavarṣā śaravarṣāṇi citraṃ laghu ca suṣṭhu ca na cāsya vivaraṃ kaś cid dadarśa carato raṇe 35 tāv ubhau vividhair bāṇais tatakṣāte parasparam śārdūlāv āmiṣa prepṣū parākrāntāv ivāhave 36 bhīmas tu tava putreṇa raṇaśauṇḍena saṃgataḥ pāñcālyaḥ sātyakiś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau śakunipramukhān vīrān pratyagṛhṇan samantataḥ 37 tad āsīt tumulaṃ yuddhaṃ punar eva jayaiṣiṇām tāvakātāṃ pareṣāṃ ca rājan durmantrite tava 38 duryodhanas tu bhīmasya śareṇānataparvaṇā cicchedādiśya saṃgrāme dhvajaṃ hemavibhūṣitam 39 sakiṅkiṇika jālena mahatā cārudarśanaḥ papāta ruciraḥ siṃho bhīmasenasya nānadan 40 punaś cāsya dhanuś citraṃ gajarājakaropamam kṣureṇa śitadhāreṇa pracakarta narādhipaḥ 41 sacchinnadhanvā tejasvī rathaśaktyā sutaṃ tava bibhedorasi vikramya sa rathopastha āviśat 42 tasmin moham anuprāpte punar eva vṛkodaraḥ yantur eva śiraḥ kāyāt kṣurapreṇāharat tadā 43 hatasūtā hayās tasya ratham ādāya bhārata vyadravanta diśo rājan hāhākāras tadābhavat 44 tam abhyadhāvat trāṇārthaṃ droṇaputro mahārathaḥ kṛpaś ca kṛtavarmā ca putraṃ te 'bhiparīpsavaḥ 45 tasmin vilulite sainye trastās tasya padānugāḥ gāṇḍīvadhanvā visphārya dhanus tān ahanac charaiḥ 46 yudhiṣṭhiras tu madreśam abhyadhāvad amarṣitaḥ svayaṃ saṃcodayann aśvān dantavarṇān manojavān 47 tatrādbhutam apaśyāma kuntīputre yudhiṣṭhire purā bhūtvā mṛdur dānto yat tadā dāruṇo 'bhavat 48 vivṛtākṣaś ca kaunteyo vepamānaś ca manyunā ciccheda yodhān niśitaiḥ śaraiḥ śatasahasraśaḥ 49 yāṃ yāṃ pratyudyayau senāṃ tāṃ tāṃ jyeṣṭhaḥ sa pāṇḍavaḥ śarair apātayad rājan girīn vajrair ivottamaiḥ 50 sāśvasūta dhvajarathān rathinaḥ pātayan bahūn ākrīḍad eko balavān pavanas toyadān iva 51 sāśvārohāṃś ca turagān pattīṃś caiva sahasraśaḥ vyapothayata saṃgrāme kruddho rudraḥ paśūn iva 52 śūnyam āyodhanaṃ kṛtvā śaravarṣaiḥ samantataḥ abhyadravata madreśaṃ tiṣṭha śalyeti cābravīt 53 tasya tac caritaṃ dṛṣṭvā saṃgrāme bhīmakarmaṇaḥ vitresus tāvakāḥ sarve śalyas tv enaṃ samabhyayāt 54 tatas tau tu susaṃrabdhau pradhmāpya salilodbhavau sāmāhūya tadānyonyaṃ bhartsayantau samīyatuḥ 55 śalyas tu śaravarṣeṇa yudhiṣṭhiram avākirat madrarājaṃ ca kaunteyaḥ śaravarṣair avākirat 56 vyadṛśyetāṃ tadā rājan kaṅkapatribhir āhave udbhinna rudhirau śūrau madrarājayudhiṣṭhirau 57 puṣpitāv iva rejāte vane śalmali kiṃśukā dīpyāmānau mahātmānau prāṇayor yuddhadurmadau 58 dṛṣṭvā sarvāṇi sainyāni nādhyavasyaṃs tayor jayam hatvā madrādhipaṃ pārtho bhokṣyate 'dya vasuṃdharām 59 śalyo vā pāṇḍavaṃ hatvā dadyād duryodhanāya gām itīva niścayo nābhūd yodhānāṃ tatra bhārata 60 pradakṣiṇam abhūt sarvaṃ dharmarājasya yudhyataḥ 61 tataḥ śaraśataṃ śalyo mumocāśu yudhiṣṭhire dhanuś cāsya śitāgreṇa bāṇena nirakṛntata 62 so 'nyat kārmukam ādāya śalyaṃ śaraśatais tribhiḥ avidhyat kārmukaṃ cāsya kṣureṇa nirakṛntata 63 athāsya nijaghānāśvāṃś caturo nataparvabhiḥ dvābhyām atha śitāgrābhyām ubhau ca pārṣṇisārathī 64 tato 'sya dīpyamānena pītena niśitena ca pramukhe vartamānasya bhallenāpāharad dhvajam tataḥ prabhagnaṃ tat sainyaṃ dauryodhanam ariṃdama 65 tato madrādhipaṃ drauṇir abhyadhāvat tathā kṛtam āropya cainaṃ svarathaṃ tvaramāṇaḥ pradudruve 66 muhūrtam iva tau gatvā nardamāne yudhiṣṭhire sthitvā tato madrapatir anyaṃ syandanam āsthitaḥ 67 vidhivat kalpitaṃ śubhraṃ mahāmbuda ninādinam sajjayantropakaraṇaṃ dviṣatāṃ lomaharṣaṇam |