|
1
[स] थुर्यॊधनॊ महाराज सुथर्शश चापि ते सुतः हात शेषौ तथा संख्ये वाजिमध्ये वयवस्दितौ 2 ततॊ थुर्यॊधनं थृष्ट्वा वाजिमध्ये वयवस्दितम उवाच थेवकीपुत्रः कुन्तीपुत्रं धनंजयम 3 शत्रवॊ हतभूयिष्ठा जञातयः परिपालिताः गृहीत्वा संजयं चासौ निवृत्तः शिनिपुंगवः 4 परिश्रान्तश च नकुलः सहथेवश च भारत यॊधयित्वा रणे पापान धार्तराष्ट्र पथानुगान 5 सुयॊधनम अभित्यज्य तरय एते वयवस्दिताः कृपश च कृपवर्मा च थरौणिश चैव महारदः 6 असौ तिष्ठति पाञ्चाल्यः शरिया परमया युतः थुर्यॊधन बलं हत्वा सह सर्वैः परभथ्रकैः 7 असौ थुर्यॊधनः पार्द वाजिमध्ये वयवस्दितः छत्त्रेण धरियमाणेन परेक्षमाणॊ मुहुर मुहुः 8 परतिव्यूह्य बलं सर्वं रणमध्ये वयवस्दितः एनं हत्वा शितैर बाणैः कृतकृत्यॊ भविष्यसि 9 गजानीकं हतं थृष्ट्वा तवां च पराप्तम अरिंथम यावन न विथ्रवन्त्य एते तावज जहि सुयॊधनम 10 यातु कश चित तु पाञ्चाल्यं कषिप्रम आगम्यताम इति परिश्रान्त बलस तात नैष मुच्येत किल्बिषी 11 तव हत्वा बलं सर्वं संग्रामे धृतराष्ट्रजः जितान पाण्डुसुतान मत्वा रूपं धारयते महत 12 निहतं सवबलं थृष्ट्वा पीडितं चापि पाण्डवैः धरुवम एष्यति संग्रामे वधायैवात्मनॊ नृपः 13 एवम उक्तः फल्गुनस तु कृष्णं वचनम अब्रवीत धृतराष्ट्र सुताः सर्वे हता भीमेन मानथ याव एताव आस्दितौ कृष्ण ताव अथ्य न भविष्यतः 14 हतॊ भीष्मॊ हतॊ थरॊणः कर्णॊ वैकर्तनॊ हतः मथ्रराजॊ हतः शल्यॊ हतः कृष्ण जयथ्रदः 15 हयाः पञ्चशताः शिष्टाः शकुनेः सौबलस्य च रदानां तु शते शिष्टे थवे एव तु जनार्थन थन्तिनां च शतं साग्रं तरिसाहस्राः पथातयः 16 अश्वत्दामा कृपश चैव तरिगर्ताधिपतिस तदा उलूकः शकुनिश चैव कृतवर्मा च सात्वतः 17 एतथ बलम अभूच छेषं धार्तराष्ट्रस्य माधव मॊक्षॊ न नूनं कालाथ धि विथ्यते भुवि कस्य चित 18 तदा विनिहते सैन्ये पश्य थुर्यॊधनं सदितम अथ्याह्ना हि महाराजॊ हतामित्रॊ भविष्यति 19 न हि मे मॊक्ष्यते कश चित परेषाम इति चिन्तये ये तव अथ्य समरं कृष्ण न हास्यन्ति रणॊत्कटाः तान वै सर्वान हनिष्यामि यथ्य अपि सयुर अमानुषाः 20 अथ्य युथ्धे सुसंक्रुथ्धॊ थीर्घं राज्ञः परजागरम अपनेष्यामि गान्धारं पातयित्वा शितैः शरैः 21 निकृत्या वै थुराचारॊ यानि रत्नानि सौबलः सभायाम अहरथ थयूते पुनस तान्य अहराम्य अहम 22 अथ्या ता अपि वेत्स्यन्ति सर्वा नागपुरस्त्रियः शरुत्वा पतींश च पुत्रांश च पाण्डवैर निहतान युधि 23 समाप्तम अथ्य वै कर्ण सर्वं कृष्ण भविष्यति अथ्य थुर्यॊधनॊ थीप्तां शरियं पराणांश च तयक्ष्यति 24 नापयाति भयात कृष्ण संग्रामाथ यथि चेन मम निहतं विथ्धि वार्ष्णेय धार्तराष्ट्रं सुबालिशम 25 मम हय एतथ अशक्तं वै वाजिवृन्थम अरिंथम सॊढुं जयातलनिर्घॊषां याहि यावन निहन्म्य अहम 26 एवम उक्तस तु थाशार्हः पाण्डवेन यशस्विना अचॊथयथ धयान राजन थुर्यॊधन बलं परति 27 तथ अनीकम अभिप्रेक्ष्य तरयः सज्जा महारदाः भीमसेनॊ ऽरजुनश चैव सहथेवश च मारिष परययुः सिंहनाथेन थुर्यॊधन जिघांसया 28 तान परेक्ष्य सहितान सर्वाञ जवेनॊथ्यत कार्मुकान सौबलॊ ऽभयथ्रवथ युथ्धे पाण्डवान आततायिनः 29 सुथर्शनस तव सुतॊ भीमसेनं समभ्ययात सुशर्मा शकुनिश चैव युयुधाते किरीटिना सहथेवं तव सुतॊ हयपृष्ठ गतॊ ऽभययात 30 ततॊ हय अयत्नतः कषिप्रं तव पुत्रॊ जनाधिप परासेन सहथेवस्य शिरसि पराहरथ भृशम 31 सॊपाविशथ रदॊपस्दे तव पुत्रेण ताडितः रुधिराप्लुत सर्वाङ्ग आशीविष इव शवसन 32 परतिलभ्य ततः संज्ञां सहथेवॊ विशां पते थुर्यॊधनं शरैस तीक्ष्णैः संक्रुथ्धः समवाकिरत 33 पार्दॊ ऽपि युधि विक्रम्य कुन्तीपुत्रॊ धनंजयः शूराणाम अश्वपृष्ठेभ्यः शिरांसि निचकर्त ह 34 तथ अनीकं तथा पार्दॊ वयधमथ बहुभिः शरैः पातयित्वा हयान सर्वांस तरिगर्तानां रदान ययौ 35 ततस ते सहिता भूत्वा तरिगर्तानां महारदाः अर्जुनं वासुथेवं च शरवर्षैर अवाकिरन 36 सत्यकर्माणम आक्षिप्य कषुरप्रेण महायशाः ततॊ ऽसय सयन्थनस्येषां चिच्छिथे पाण्डुनन्थनः 37 शिलाशितेन च विभॊ कषुरप्रेण महायशाः शिरश चिच्छेथ परहसंस तप्तकुण्डलभूषणम 38 सत्येषुम अद चाथत्त यॊधानां मिषतां ततः यदा सिंहॊ वने राजन मृगं परिबुभुक्षितः 39 तं निहत्य ततः पार्दः सुशर्माणं तरिभिः शरैः विथ्ध्वा तान अहनत सर्वान रदान रुक्मविभूषितान 40 ततस तु परत्वरन पार्दॊ थीर्घकालं सुसंभृतम मुञ्चन करॊधविषं तीक्ष्णं परस्दलाधिपतिं परति 41 तम अर्जुनः पृषात्कानां शतेन भरतर्षभ पूरयित्वा ततॊ वाहान नयहनत तस्य धन्विनः 42 ततः शरं समाथाय यमथण्डॊपमं शितम सुशर्माणं समुथ्थिश्य चिक्षेपाशु हसन्न इव 43 स शरः परेषितस तेन करॊधथीप्तेन धन्विना सुशर्माणं समासाथ्य विभेथ हृथयं रणे 44 स गतासुर महाराज पपात धरणीतले नन्थयन पाण्डवान सर्वान वयदयंश चापि तावकान 45 सुशर्माणं रणे हत्वा पुत्रान अस्य महारदान सप्त चाष्टौ च तरिंशच च सायकैर अनयत कषयम 46 ततॊ ऽसय निशितैर बाणैः सर्वान हत्वा पथानुगान अभ्यगाथ भारतीं सेनां हतशेषां महारदः 47 भीमस तु समरे करुथ्धः पुत्रं तव जनाधिप सुथर्शनम अथृश्यन्तं शरैश चक्रे हसन्न इव 48 ततॊ ऽसया परहसन करुथ्धः शिरः कायाथ अपाहरत कषुरप्रेण सुतीक्ष्णेन स हातः परापतथ भुवि 49 तस्मिंस तु निहते वीरे ततस तस्य पथानुगाः परिवव्रू रणे भीमं किरन्तॊ विशिखाञ शितान 50 ततस तु निशितैर बाणैस तथ अनीकं वृकॊथरः इन्थ्राशनिसमस्पर्शैः समन्तात पर्यवाकिरत ततः कषणेन तथ भीमॊ नयहनथ भरतर्षभ 51 तेषु तूत्साथ्यमानेषु सेनाध्यक्षा महाबलाः भीमसेनं समासाथ्य ततॊ ऽयुध्यन्त भारत तांस तु सर्वाञ शरैर घॊरैर अवाकिरत पाण्डवः 52 तदैव तावका राजन पाण्डवेयान महारदान शरवर्षेण महता समन्तात पर्यवारयन 53 वयाकुलं तथ अभूत सर्वं पाण्डवानां परैः सह तावकानां च समरे पाण्डवेयैर युयुत्सताम 54 तत्र यॊधास तथा पेतुः परस्परसमाहताः उभयॊः सेनयॊ राजन संशॊचन्तः सम बान्धवान |
1
[s] duryodhano mahārāja sudarśaś cāpi te sutaḥ hāta śeṣau tadā saṃkhye vājimadhye vyavasthitau 2 tato duryodhanaṃ dṛṣṭvā vājimadhye vyavasthitam uvāca devakīputraḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam 3 śatravo hatabhūyiṣṭhā jñātayaḥ paripālitāḥ gṛhītvā saṃjayaṃ cāsau nivṛttaḥ śinipuṃgavaḥ 4 pariśrāntaś ca nakulaḥ sahadevaś ca bhārata yodhayitvā raṇe pāpān dhārtarāṣṭra padānugān 5 suyodhanam abhityajya traya ete vyavasthitāḥ kṛpaś ca kṛpavarmā ca drauṇiś caiva mahārathaḥ 6 asau tiṣṭhati pāñcālyaḥ śriyā paramayā yutaḥ duryodhana balaṃ hatvā saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ 7 asau duryodhanaḥ pārtha vājimadhye vyavasthitaḥ chattreṇa dhriyamāṇena prekṣamāṇo muhur muhuḥ 8 prativyūhya balaṃ sarvaṃ raṇamadhye vyavasthitaḥ enaṃ hatvā śitair bāṇaiḥ kṛtakṛtyo bhaviṣyasi 9 gajānīkaṃ hataṃ dṛṣṭvā tvāṃ ca prāptam ariṃdama yāvan na vidravanty ete tāvaj jahi suyodhanam 10 yātu kaś cit tu pāñcālyaṃ kṣipram āgamyatām iti pariśrānta balas tāta naiṣa mucyeta kilbiṣī 11 tava hatvā balaṃ sarvaṃ saṃgrāme dhṛtarāṣṭrajaḥ jitān pāṇḍusutān matvā rūpaṃ dhārayate mahat 12 nihataṃ svabalaṃ dṛṣṭvā pīḍitaṃ cāpi pāṇḍavaiḥ dhruvam eṣyati saṃgrāme vadhāyaivātmano nṛpaḥ 13 evam uktaḥ phalgunas tu kṛṣṇaṃ vacanam abravīt dhṛtarāṣṭra sutāḥ sarve hatā bhīmena mānada yāv etāv āsthitau kṛṣṇa tāv adya na bhaviṣyataḥ 14 hato bhīṣmo hato droṇaḥ karṇo vaikartano hataḥ madrarājo hataḥ śalyo hataḥ kṛṣṇa jayadrathaḥ 15 hayāḥ pañcaśatāḥ śiṣṭāḥ śakuneḥ saubalasya ca rathānāṃ tu śate śiṣṭe dve eva tu janārdana dantināṃ ca śataṃ sāgraṃ trisāhasrāḥ padātayaḥ 16 aśvatthāmā kṛpaś caiva trigartādhipatis tathā ulūkaḥ śakuniś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ 17 etad balam abhūc cheṣaṃ dhārtarāṣṭrasya mādhava mokṣo na nūnaṃ kālād dhi vidyate bhuvi kasya cit 18 tathā vinihate sainye paśya duryodhanaṃ sthitam adyāhnā hi mahārājo hatāmitro bhaviṣyati 19 na hi me mokṣyate kaś cit pareṣām iti cintaye ye tv adya samaraṃ kṛṣṇa na hāsyanti raṇotkaṭāḥ tān vai sarvān haniṣyāmi yady api syur amānuṣāḥ 20 adya yuddhe susaṃkruddho dīrghaṃ rājñaḥ prajāgaram apaneṣyāmi gāndhāraṃ pātayitvā śitaiḥ śaraiḥ 21 nikṛtyā vai durācāro yāni ratnāni saubalaḥ sabhāyām aharad dyūte punas tāny aharāmy aham 22 adyā tā api vetsyanti sarvā nāgapurastriyaḥ śrutvā patīṃś ca putrāṃś ca pāṇḍavair nihatān yudhi 23 samāptam adya vai karṇa sarvaṃ kṛṣṇa bhaviṣyati adya duryodhano dīptāṃ śriyaṃ prāṇāṃś ca tyakṣyati 24 nāpayāti bhayāt kṛṣṇa saṃgrāmād yadi cen mama nihataṃ viddhi vārṣṇeya dhārtarāṣṭraṃ subāliśam 25 mama hy etad aśaktaṃ vai vājivṛndam ariṃdama soḍhuṃ jyātalanirghoṣāṃ yāhi yāvan nihanmy aham 26 evam uktas tu dāśārhaḥ pāṇḍavena yaśasvinā acodayad dhayān rājan duryodhana balaṃ prati 27 tad anīkam abhiprekṣya trayaḥ sajjā mahārathāḥ bhīmaseno 'rjunaś caiva sahadevaś ca māriṣa prayayuḥ siṃhanādena duryodhana jighāṃsayā 28 tān prekṣya sahitān sarvāñ javenodyata kārmukān saubalo 'bhyadravad yuddhe pāṇḍavān ātatāyinaḥ 29 sudarśanas tava suto bhīmasenaṃ samabhyayāt suśarmā śakuniś caiva yuyudhāte kirīṭinā sahadevaṃ tava suto hayapṛṣṭha gato 'bhyayāt 30 tato hy ayatnataḥ kṣipraṃ tava putro janādhipa prāsena sahadevasya śirasi prāharad bhṛśam 31 sopāviśad rathopasthe tava putreṇa tāḍitaḥ rudhirāpluta sarvāṅga āśīviṣa iva śvasan 32 pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ sahadevo viśāṃ pate duryodhanaṃ śarais tīkṣṇaiḥ saṃkruddhaḥ samavākirat 33 pārtho 'pi yudhi vikramya kuntīputro dhanaṃjayaḥ śūrāṇām aśvapṛṣṭhebhyaḥ śirāṃsi nicakarta ha 34 tad anīkaṃ tadā pārtho vyadhamad bahubhiḥ śaraiḥ pātayitvā hayān sarvāṃs trigartānāṃ rathān yayau 35 tatas te sahitā bhūtvā trigartānāṃ mahārathāḥ arjunaṃ vāsudevaṃ ca śaravarṣair avākiran 36 satyakarmāṇam ākṣipya kṣurapreṇa mahāyaśāḥ tato 'sya syandanasyeṣāṃ cicchide pāṇḍunandanaḥ 37 śilāśitena ca vibho kṣurapreṇa mahāyaśāḥ śiraś ciccheda prahasaṃs taptakuṇḍalabhūṣaṇam 38 satyeṣum atha cādatta yodhānāṃ miṣatāṃ tataḥ yathā siṃho vane rājan mṛgaṃ paribubhukṣitaḥ 39 taṃ nihatya tataḥ pārthaḥ suśarmāṇaṃ tribhiḥ śaraiḥ viddhvā tān ahanat sarvān rathān rukmavibhūṣitān 40 tatas tu pratvaran pārtho dīrghakālaṃ susaṃbhṛtam muñcan krodhaviṣaṃ tīkṣṇaṃ prasthalādhipatiṃ prati 41 tam arjunaḥ pṛṣātkānāṃ śatena bharatarṣabha pūrayitvā tato vāhān nyahanat tasya dhanvinaḥ 42 tataḥ śaraṃ samādāya yamadaṇḍopamaṃ śitam suśarmāṇaṃ samuddiśya cikṣepāśu hasann iva 43 sa śaraḥ preṣitas tena krodhadīptena dhanvinā suśarmāṇaṃ samāsādya vibheda hṛdayaṃ raṇe 44 sa gatāsur mahārāja papāta dharaṇītale nandayan pāṇḍavān sarvān vyathayaṃś cāpi tāvakān 45 suśarmāṇaṃ raṇe hatvā putrān asya mahārathān sapta cāṣṭau ca triṃśac ca sāyakair anayat kṣayam 46 tato 'sya niśitair bāṇaiḥ sarvān hatvā padānugān abhyagād bhāratīṃ senāṃ hataśeṣāṃ mahārathaḥ 47 bhīmas tu samare kruddhaḥ putraṃ tava janādhipa sudarśanam adṛśyantaṃ śaraiś cakre hasann iva 48 tato 'syā prahasan kruddhaḥ śiraḥ kāyād apāharat kṣurapreṇa sutīkṣṇena sa hātaḥ prāpatad bhuvi 49 tasmiṃs tu nihate vīre tatas tasya padānugāḥ parivavrū raṇe bhīmaṃ kiranto viśikhāñ śitān 50 tatas tu niśitair bāṇais tad anīkaṃ vṛkodaraḥ indrāśanisamasparśaiḥ samantāt paryavākirat tataḥ kṣaṇena tad bhīmo nyahanad bharatarṣabha 51 teṣu tūtsādyamāneṣu senādhyakṣā mahābalāḥ bhīmasenaṃ samāsādya tato 'yudhyanta bhārata tāṃs tu sarvāñ śarair ghorair avākirata pāṇḍavaḥ 52 tathaiva tāvakā rājan pāṇḍaveyān mahārathān śaravarṣeṇa mahatā samantāt paryavārayan 53 vyākulaṃ tad abhūt sarvaṃ pāṇḍavānāṃ paraiḥ saha tāvakānāṃ ca samare pāṇḍaveyair yuyutsatām 54 tatra yodhās tadā petuḥ parasparasamāhatāḥ ubhayoḥ senayo rājan saṃśocantaḥ sma bāndhavān |