|
1
[वै] तस्मान नथी गतं चापि उथपानं यशस्विनः तरितस्य च महाराज जगामाद हलायुधः 2 तत्र थत्त्वा बहुथ्रव्यं पूजयित्वा तदा थविजान उपस्पृश्य च तत्रैव परहृष्टॊ मुसलायुधः 3 तत्र धर्मपरॊ हय आसीत तरितः स सुमहातपाः कूपे च वसता तेन सॊमः पीतॊ महात्मना 4 तत्र चैनं समुत्सृज्य भरातरौ जग्मतुर गृहान ततस तौ वै शशापाद तरितॊ बराह्मणसत्तमः 5 [ज] उथपानं कदं बरह्मन कदं च सुमहातपाः पतितः किं च संत्यक्तॊ भरातृभ्यां थविजसत्तमः 6 कूपे कदं च हित्वैनं भरातरौ जग्मतुर गृहान एतथ आचक्ष्व मे बरह्मन यथि शराव्यं हि मन्यसे 7 [वै] आसन पूर्वयुगे राजन मुनयॊ भरातरस तरयः एकतश च थवितश चैव तरितश चाथित्यसंनिभाः 8 सर्वे परजापतिसमाः परजावन्तस तदैव च बरह्मलॊकजितः सर्वे तपसा बरह्मवाथिनः 9 तेषां तु तपसा परीतॊ नियमेन थमेन च अभवथ गौतमॊ नित्यं पिता धर्मरतः सथा 10 स तु थीर्घेण कालेन तेषां परीतिम अवाप्य च जगाम भगवान सदानम अनुरूपम इवात्मनः 11 राजानस तस्य ये पूर्वे याज्या हय आसन महात्मनः ते सर्वे सवर्गते तस्मिंस तस्य पुत्रान अपूजयन 12 तेषां तु कर्मणा राजंस तदैवाध्ययनेन च तरितः स शरेष्ठतां पराप यदैवास्य पिता तदा 13 तं सम सर्वे महाभागा मुनयः पुण्यलक्षणाः अपूजयन महाभागं तदा विथ्वत्तयैव तु 14 कथाचिथ धि ततॊ राजन भरातराव एकत थवितौ यज्ञार्दं चक्रतुश चित्तं धनार्दं च विशेषतः 15 तयॊश चिन्ता समभवत तरितं गृह्य परंतप याज्यान सर्वान उपाथाय परतिगृह्य पशूंस ततः 16 सॊमं पास्यामहे हृष्टाः पराप्य यज्ञं महाफलम चक्रुश चैव महाराज भरातरस तरय एव ह 17 तदा तु ते परिक्रम्य याज्यान सर्वान पशून परति याजयित्वा ततॊ याज्याँल लब्ध्वा च सुबहून पशून 18 याज्येन कर्मणा तेन परतिगृह्य विधानतः पराचीं थिशं महात्मान आजग्मुस ते महर्षयः 19 तरितस तेषां महाराज पुरस्ताथ याति हृष्टवत एकतश च थवितश चैव पृष्ठतः कालयन पशून 20 तयॊश चिन्ता समभवथ थृष्ट्वा पशुगणं महत कदं न सयुर इमा गाव आवाभ्यां वै विना तरितम 21 ताव अन्यॊन्यं समाभाष्य एकतश च थवितश च ह यथ ऊचतुर मिदः पापौ तन निबॊध जनेश्वर 22 तरितॊ यज्ञेषु कुशलस तरितॊ वेथेषु निष्ठितः अन्यास तरितॊ बहुतरा गावः समुपलप्स्यते 23 तथ आवां सहितौ भूत्वा गाः परकाल्य वरजावहे तरितॊ ऽपि गछतां कामम आवाभ्यां वै विनाकृतः 24 तेषाम आगच्छतां रात्रौ पदि सदाने वृकॊ ऽभवत तदा कूपे ऽविथूरे ऽभूत सरस्वत्यास तटे महान 25 अद तरितॊ वृकं थृष्ट्वा पदि तिष्ठन्तम अग्रतः तथ्भयाथ अपसर्पन वै तस्मिन कूपे पपात ह अगाधे सुमहाघॊरे सर्वभूतभयंकरे 26 तरितस ततॊ महाभागः कूपस्दॊ मुनिसत्तमः आर्तनाथं ततश चक्रे तौ तु शुश्रुवतुर मुनी 27 तं जञात्वा पतितं कूपे भरातराव एकत थवितौ वृकत्रासा च लॊभाच च समुत्सृज्य परजग्मतुः 28 भरातृभ्यां पशुलुब्धाभ्याम उत्सृष्टः स महातपाः उथपाने महाराज निर्जले पांसुसंवृते 29 तरित आत्मानम आलक्ष्य कूपे वीरुत तृणावृते निमग्नं भरतश्रेष्ठ पापकृन नरके यदा 30 बुथ्ध्या हय अगणयत पराज्ञॊ मृत्यॊर भीतॊ हय असॊमपः सॊमः कदं नु पातव्य इहस्देन मया भवेत 31 स एवम अनुसंचिन्त्य तस्मिन कूपे महातपाः थथर्श वीरुधं तत्र लम्बमानां यथृच्छया 32 पांसुग्रस्ते ततः कूपे विचिन्त्य सलिलं मुनिः अग्नीन संकल्पयाम आस हॊत्रे चात्मानम एव च 33 ततस तां वीरुधं सॊमं संकल्प्य सुमहातपाः ऋच्चॊ यजूंषि सामानि मनसा चिन्तयन मुनिः गराहाणः शर्कराः कृत्वा परचक्रे ऽभिषवं नृप 34 आज्यं च सलिलं चक्रे भागांश च तरिथिवौकसाम सॊमस्याभिषवं कृत्वा चकार तुमुलं धवनिम 35 स चाविशथ थिवं राजन सवरः शैक्षस तरितस्य वै समवाप च तं यज्ञं यदॊक्तं बरह्मवाथिभिः 36 वर्तमाने तदा यज्ञे तरितस्य सुमहात्मनः आविग्नं तरिथिवं सर्वं कारणं च न बुध्यते 37 ततः सुतुमुलं शब्थं शुश्रावाद बृहस्पतिः शरुत्वा चैवाब्रवीथ थेवान सर्वान थेवपुरॊहितः 38 तरितस्य वर्तते यज्ञस तत्र गच्छामहे सुराः स हि करुथ्धः सृजेथ अन्यान थेवान अपि महातपाः 39 तच छरुत्वा वचनं तस्य सहिताः सर्वथेवताः परययुस तत्र यत्रासौ तरित यज्ञः परवर्तते 40 ते तत्र गत्वा विभुधास तं कूपं यत्र स तरितः थथृशुस तं महात्मानं थीष्कितं यज्ञकर्मसु 41 थृष्ट्वा चैनं महात्मानं शरिया परमया युतम ऊचुश चाद महाभागं पराप्ता भागार्दिनॊ वयम 42 अदाब्रवीथ ऋषिर थेवान पश्यध्वं मां थिवौकसः अस्मिन परतिभये कूपे निमग्नं नष्टचेतसम 43 ततस तरितॊ महाराज भागांस तेषां यदाविधि मन्त्रयुक्तान समथथात ते च परीतास तथाभवन 44 ततॊ यदाविधि पराप्तान भागान पराप्य थिवौकसः परीतात्मानॊ थथुस तस्मै वरान यान मनसेच्छति 45 स तु वव्रे वरं थेवांस तरातुम अर्हद माम इतः यश चेहॊपस्पृशेत कूपे स सॊमप गतिं लभेत 46 तत्र चॊर्मिमती राजन्न उत्पपात सरस्वती तयॊत्क्षिप्तस तरितस तस्दौ पूजयंस तरिथिवौकसः 47 तदेति चॊक्त्वा विबुधा जग्मू राजन यदागतम तरितश चाप्य अगमत परीतः सवम एव निलयं तथा 48 करुथ्धः स तु समासाथ्य ताव ऋषी भरातरौ तथा उवाच परुषं वाक्यं शशाप च महातपाः 49 पशुलुब्धौ युवां यस्मान माम उत्सृज्य परधावितौ तस्माथ रूपेण तेषां वै थंष्ट्रिण्णाम अभितश चरौ 50 भवितारौ मया शप्तौ पापेनानेन कर्मणा परसवश चैव युवयॊर गॊलाङ्गूलर्ष्क वानराः 51 इत्य उक्ते तु तथा तेन कषणाथ एव विशां पते तदा भूताव अथृश्येतां वचनात सत्यवाथिनः 52 तत्राप्य अमितविक्रान्तः सपृष्ट्वा तॊयं हलायुधः थत्त्वा च विविधान थायान पूजयित्वा च वै थविजान 53 उथपानं च तं थृष्ट्वा परशस्य च पुनः पुनः नथी गतम अथीनात्मा पराप्तॊ विनशनं तथा |
1
[vai] tasmān nadī gataṃ cāpi udapānaṃ yaśasvinaḥ tritasya ca mahārāja jagāmātha halāyudhaḥ 2 tatra dattvā bahudravyaṃ pūjayitvā tathā dvijān upaspṛśya ca tatraiva prahṛṣṭo musalāyudhaḥ 3 tatra dharmaparo hy āsīt tritaḥ sa sumahātapāḥ kūpe ca vasatā tena somaḥ pīto mahātmanā 4 tatra cainaṃ samutsṛjya bhrātarau jagmatur gṛhān tatas tau vai śaśāpātha trito brāhmaṇasattamaḥ 5 [j] udapānaṃ kathaṃ brahman kathaṃ ca sumahātapāḥ patitaḥ kiṃ ca saṃtyakto bhrātṛbhyāṃ dvijasattamaḥ 6 kūpe kathaṃ ca hitvainaṃ bhrātarau jagmatur gṛhān etad ācakṣva me brahman yadi śrāvyaṃ hi manyase 7 [vai] āsan pūrvayuge rājan munayo bhrātaras trayaḥ ekataś ca dvitaś caiva tritaś cādityasaṃnibhāḥ 8 sarve prajāpatisamāḥ prajāvantas tathaiva ca brahmalokajitaḥ sarve tapasā brahmavādinaḥ 9 teṣāṃ tu tapasā prīto niyamena damena ca abhavad gautamo nityaṃ pitā dharmarataḥ sadā 10 sa tu dīrgheṇa kālena teṣāṃ prītim avāpya ca jagāma bhagavān sthānam anurūpam ivātmanaḥ 11 rājānas tasya ye pūrve yājyā hy āsan mahātmanaḥ te sarve svargate tasmiṃs tasya putrān apūjayan 12 teṣāṃ tu karmaṇā rājaṃs tathaivādhyayanena ca tritaḥ sa śreṣṭhatāṃ prāpa yathaivāsya pitā tathā 13 taṃ sma sarve mahābhāgā munayaḥ puṇyalakṣaṇāḥ apūjayan mahābhāgaṃ tathā vidvattayaiva tu 14 kadācid dhi tato rājan bhrātarāv ekata dvitau yajñārthaṃ cakratuś cittaṃ dhanārthaṃ ca viśeṣataḥ 15 tayoś cintā samabhavat tritaṃ gṛhya paraṃtapa yājyān sarvān upādāya pratigṛhya paśūṃs tataḥ 16 somaṃ pāsyāmahe hṛṣṭāḥ prāpya yajñaṃ mahāphalam cakruś caiva mahārāja bhrātaras traya eva ha 17 tathā tu te parikramya yājyān sarvān paśūn prati yājayitvā tato yājyāṁl labdhvā ca subahūn paśūn 18 yājyena karmaṇā tena pratigṛhya vidhānataḥ prācīṃ diśaṃ mahātmāna ājagmus te maharṣayaḥ 19 tritas teṣāṃ mahārāja purastād yāti hṛṣṭavat ekataś ca dvitaś caiva pṛṣṭhataḥ kālayan paśūn 20 tayoś cintā samabhavad dṛṣṭvā paśugaṇaṃ mahat kathaṃ na syur imā gāva āvābhyāṃ vai vinā tritam 21 tāv anyonyaṃ samābhāṣya ekataś ca dvitaś ca ha yad ūcatur mithaḥ pāpau tan nibodha janeśvara 22 trito yajñeṣu kuśalas trito vedeṣu niṣṭhitaḥ anyās trito bahutarā gāvaḥ samupalapsyate 23 tad āvāṃ sahitau bhūtvā gāḥ prakālya vrajāvahe trito 'pi gachatāṃ kāmam āvābhyāṃ vai vinākṛtaḥ 24 teṣām āgacchatāṃ rātrau pathi sthāne vṛko 'bhavat tathā kūpe 'vidūre 'bhūt sarasvatyās taṭe mahān 25 atha trito vṛkaṃ dṛṣṭvā pathi tiṣṭhantam agrataḥ tadbhayād apasarpan vai tasmin kūpe papāta ha agādhe sumahāghore sarvabhūtabhayaṃkare 26 tritas tato mahābhāgaḥ kūpastho munisattamaḥ ārtanādaṃ tataś cakre tau tu śuśruvatur munī 27 taṃ jñātvā patitaṃ kūpe bhrātarāv ekata dvitau vṛkatrāsā ca lobhāc ca samutsṛjya prajagmatuḥ 28 bhrātṛbhyāṃ paśulubdhābhyām utsṛṣṭaḥ sa mahātapāḥ udapāne mahārāja nirjale pāṃsusaṃvṛte 29 trita ātmānam ālakṣya kūpe vīrut tṛṇāvṛte nimagnaṃ bharataśreṣṭha pāpakṛn narake yathā 30 buddhyā hy agaṇayat prājño mṛtyor bhīto hy asomapaḥ somaḥ kathaṃ nu pātavya ihasthena mayā bhavet 31 sa evam anusaṃcintya tasmin kūpe mahātapāḥ dadarśa vīrudhaṃ tatra lambamānāṃ yadṛcchayā 32 pāṃsugraste tataḥ kūpe vicintya salilaṃ muniḥ agnīn saṃkalpayām āsa hotre cātmānam eva ca 33 tatas tāṃ vīrudhaṃ somaṃ saṃkalpya sumahātapāḥ ṛcco yajūṃṣi sāmāni manasā cintayan muniḥ grāhāṇaḥ śarkarāḥ kṛtvā pracakre 'bhiṣavaṃ nṛpa 34 ājyaṃ ca salilaṃ cakre bhāgāṃś ca tridivaukasām somasyābhiṣavaṃ kṛtvā cakāra tumulaṃ dhvanim 35 sa cāviśad divaṃ rājan svaraḥ śaikṣas tritasya vai samavāpa ca taṃ yajñaṃ yathoktaṃ brahmavādibhiḥ 36 vartamāne tathā yajñe tritasya sumahātmanaḥ āvignaṃ tridivaṃ sarvaṃ kāraṇaṃ ca na budhyate 37 tataḥ sutumulaṃ śabdaṃ śuśrāvātha bṛhaspatiḥ śrutvā caivābravīd devān sarvān devapurohitaḥ 38 tritasya vartate yajñas tatra gacchāmahe surāḥ sa hi kruddhaḥ sṛjed anyān devān api mahātapāḥ 39 tac chrutvā vacanaṃ tasya sahitāḥ sarvadevatāḥ prayayus tatra yatrāsau trita yajñaḥ pravartate 40 te tatra gatvā vibhudhās taṃ kūpaṃ yatra sa tritaḥ dadṛśus taṃ mahātmānaṃ dīṣkitaṃ yajñakarmasu 41 dṛṣṭvā cainaṃ mahātmānaṃ śriyā paramayā yutam ūcuś cātha mahābhāgaṃ prāptā bhāgārthino vayam 42 athābravīd ṛṣir devān paśyadhvaṃ māṃ divaukasaḥ asmin pratibhaye kūpe nimagnaṃ naṣṭacetasam 43 tatas trito mahārāja bhāgāṃs teṣāṃ yathāvidhi mantrayuktān samadadāt te ca prītās tadābhavan 44 tato yathāvidhi prāptān bhāgān prāpya divaukasaḥ prītātmāno dadus tasmai varān yān manasecchati 45 sa tu vavre varaṃ devāṃs trātum arhatha mām itaḥ yaś cehopaspṛśet kūpe sa somapa gatiṃ labhet 46 tatra cormimatī rājann utpapāta sarasvatī tayotkṣiptas tritas tasthau pūjayaṃs tridivaukasaḥ 47 tatheti coktvā vibudhā jagmū rājan yathāgatam tritaś cāpy agamat prītaḥ svam eva nilayaṃ tadā 48 kruddhaḥ sa tu samāsādya tāv ṛṣī bhrātarau tadā uvāca paruṣaṃ vākyaṃ śaśāpa ca mahātapāḥ 49 paśulubdhau yuvāṃ yasmān mām utsṛjya pradhāvitau tasmād rūpeṇa teṣāṃ vai daṃṣṭriṇṇām abhitaś carau 50 bhavitārau mayā śaptau pāpenānena karmaṇā prasavaś caiva yuvayor golāṅgūlarṣka vānarāḥ 51 ity ukte tu tadā tena kṣaṇād eva viśāṃ pate tathā bhūtāv adṛśyetāṃ vacanāt satyavādinaḥ 52 tatrāpy amitavikrāntaḥ spṛṣṭvā toyaṃ halāyudhaḥ dattvā ca vividhān dāyān pūjayitvā ca vai dvijān 53 udapānaṃ ca taṃ dṛṣṭvā praśasya ca punaḥ punaḥ nadī gatam adīnātmā prāpto vinaśanaṃ tadā |