|
1
[वै] ततॊ विनशनं राजन्न आजगाम हलायुधः शूथ्राभीरान परति थवेषाथ यत्र नष्टा सरस्वती 2 यस्मात सा भरतश्रेष्ठ थवेषान नष्टा सरस्वती तस्मात तथ ऋषयॊ नित्यं पराहुर विनशनेति ह 3 तच चाप्य उपस्पृश्य बलः सरस्वत्यां महाबलः सुभूमिकं ततॊ ऽगच्छत सरस्वत्यास तटे वरे 4 तत्र चाप्सरसः शुभ्रा नित्यकालम अतन्थ्रिताः करीडाभिर विमलाभिश च करीडन्ति विमलाननाः 5 तत्र थेवाः सगन्धर्वा मासि मासि जनेश्वर अभिगच्छन्ति तत तीर्दं पुण्यं बराह्मण सेवितम 6 तत्राथृश्यन्त गन्धर्वास तदैवाप्सरसां गणाः समेत्य सहिता राजन यदा पराप्तं यदासुखम 7 तत्र मॊथन्ति थेवाश च पितरश च सवीरुधः पुण्यैः पुष्पैः सथा थिव्यैः कीर्यमाणाः पुनः पुनः 8 आक्रीडभूमिः सा राजंस तासाम अप्सरसां शुभा सुभूमिकेति विख्याता सरस्वत्यास तटे वरे 9 तत्र सनात्वा च थत्त्वा च वसु विप्रेषु माधवः शरुत्वा गीतां च तथ थिव्यं वाथित्राणां च निःस्वनम 10 छायाश च विपुला थृष्ट्वा थेवगन्धर्वरक्षसाम गन्धर्वाणां ततस तीर्दम आगच्छथ रॊहिणी सुतः 11 विश्वावसुमुखास तत्र गन्धर्वास तपसान्विताः नृत्तवाथित्रगीतं च कुर्वन्ति सुमनॊरमम 12 तत्र थत्त्वा हलधरॊ विप्रेभ्यॊ विविधं वसु अजाविकं गॊखरॊष्ट्रं सुवर्णं रजतं तदा 13 भॊजयित्वा थविजान कामैः संतर्प्य च महाधनैः परययौ सहितॊ विप्रैः सतूयमानश च माधवः 14 तस्माथ गन्धर्वतीर्दाच च महाबाहुर अरिंथमः गर्ग सरॊतॊ महातीर्दम आजगामैक कुण्डली 15 यत्र गर्गेण वृथ्धेन तपसा भावितात्मना कालज्ञानगतिश चैव जयॊतिषां च वयतिक्रमः 16 उत्पाता थारुणाश चैव शुभाश च जनमेजय सरस्वत्याः शुभे तीर्दे विहिता वै महात्मना तस्य नाम्ना च तत तीर्दं गर्ग सरॊत इति समृतम 17 तत्र गर्ग महाभागम ऋषयः सुव्रता नृप उपासां चक्रिरे नित्यं कालज्ञानं परति परभॊ 18 तत्र गत्वा महाराज बलः शवेतानुलेपनः विधिवथ धि धनं थत्त्वा मुनीनां भावितात्मनाम 19 उच्चावचांस तदा भक्ष्यान थविजेभ्यॊ विप्रथाय सः नीलवासास ततॊ ऽगच्छच छङ्खतीर्दं महायशाः 20 तत्रापश्यन महाशङ्खं महामेरुम इवॊच्छ्रितम शवेतपर्वत संकाशम ऋषिसंघैर निषेवितम सरस्वत्यास तटे जातं नगं तालध्वजॊ बली 21 यक्षा विथ्याधराश चैव राक्षसाश चामितौजसः पिशाचाश चामितबला यत्र सिथ्धाः सहस्रशः 22 ते सर्वे हय अशनं तयक्त्वा फालं तस्या वनस्पतेः वरतैश च नियमैश चैव काले काले सम भुञ्जते 23 पराप्तैश च नियमैस तैस तैर विचरन्तः पृदक पृदक अथृश्यमाना मनुजैर वयचरन पुरुषर्षभ 24 एवं खयातॊ नरपते लॊके ऽसमिन स वनस्पतिः तत्र तीर्दं सरस्वत्याः पावनं लॊकविश्रुतम 25 तस्मिंश च यथुशार्थूलॊ थत्त्वा तीर्दे यशस्विनाम ताम्रायसानि भाण्डानि वस्त्राणि विविधानि च 26 पूजायित्वा थविजांश चैव पूजितश च तपॊधनैः पुण्यं थवैतवनं राजन्न आजगाम हलायुधः 27 तत्र गत्वा मुनीन थृष्ट्वा नानावेषधरान बलः आप्लुत्य सलिले चापि पूजयाम आस वै थविजान 28 तदैव थत्त्वा विप्रेभ्यः परॊभॊगान सुपुष्कलान ततः परायाथ बलॊ राजन थक्षिणेन सरस्वतीम 29 गत्वा चैव महाबाहुर नातिथूरं महायशाः धर्मात्मा नागधन्वानं तीर्दम आगमथ अच्युतः 30 यत्र पन्नगराजस्य वासुकेः संनिवेशनम महाथ्युतेर महाराज बहुभिः पन्नगैर वृतम यत्रासन्न ऋषयः सिथ्धाः सहस्राणि चतुर्थश 31 यत्र थेवाः समागम्य वासुकिं पन्नगॊत्तमम सर्वपन्नग राजानम अभ्यषिञ्चन यदाविधि पन्नगेभ्यॊ भयं तत्र विथ्यते न सम कौरव 32 तत्रापि विधिवथ थत्त्वा विप्रेभ्यॊ रत्नसंचयान परायात पराचीं थिशं राजन थीप्यमानः सवतेजसा 33 आप्लुत्य बहुशॊ हृष्टस तेषु तीर्देषु लाङ्गली थत्त्वा वसु थविजातिभ्यॊ जगामाति तपस्विनः 34 तत्रस्दान ऋषिसंघांस तान अहिवाथ्य हलायुधः ततॊ रामॊ ऽगमत तीर्दम ऋषिभिः सेवितं महत 35 यत्र भूयॊ निववृते पराङ्मुखा वै सरस्वती ऋषीणां नैमिषेयाणाम अवेक्षार्दं महात्मनाम 36 निवृत्तां तां सरिच्छ्रेष्ठां तत्र थृष्ट्वा तु लाङ्गली बभूव विस्मितॊ राजन बलाः शवेतानुलेपनः 37 [ज] कस्मात सारस्वती बरह्मन निवृत्ता पराङ्मुखी ततः वयाख्यातुम एतथ इच्छामि सर्वम अध्वर्यु सत्तम 38 कस्मिंश च कारणे तत्र विस्मितॊ यथुनन्थनः विनिवृत्ता सरिच्छ्रेष्ठा कदम एतथ थविजॊत्तम 39 [वै] पूर्वं कृतयुगे राजन नैमिषेयास तपस्विनः वर्तमाने सुबहुले सत्रे थवाथश वार्षिके ऋषयॊ बहवॊ राजंस तत्र संप्रतिपेथिरे 40 उषित्वा च महाभागास तस्मिन सत्रे यदाविधि निवृत्ते नैमिषेये वै सत्रे थवाथश वार्षिके आजग्मुर ऋषयस तत्र बहवस तीर्दकारणात 41 ऋषीणां बहुलात्वात तु सरस्वत्या विशां पते तीर्दानि नगरायन्ते कूले वै थक्षिणे तथा 42 समन्तपञ्चकं यावत तावत ते थविजसत्तमाः तीर्दलॊभान नरव्याघ्र नथ्यास तीरं समाश्रिताः 43 जुह्वतां तत्र तेषां तु मुनीनां भावितात्मनाम सवाध्यायेनापि महता बभूवुः पूरिता थिशः 44 अग्निहॊत्रैस ततस तेषां हूयमानैर महात्मनाम अशॊभत सरिच्छ्रेष्ठा थीप्यमानैः समन्ततः 45 वालखिल्या महाराज अश्मकुट्टाश च तापसाः थन्तॊलूखलिनश चान्ये संप्रक्षालास तदापरे 46 वायुभक्षा जलाहाराः पर्णभक्षाश च तापसाः नाना नियमयुक्ताश च तदा सदण्डिलशायिनः 47 आसन वै मुनयस तत्र सरस्वत्याः समीपतः शॊभयन्तः सरिच्छ्रेष्ठां गङ्गाम इव थिवौकसः 48 ततः पश्चात समापेतुर ऋषयः सत्र याजिनः ते ऽवकाशं न थथृशुः कुरुक्षेत्रे महाव्रताः 49 ततॊ यज्ञॊपवीतैस ते तत तीर्दं निर्मिमाय वै जुहुवुश चाग्निहॊत्राणि चक्रुश च विविधाः करियाः 50 ततस तम ऋषिसांघातं निराशं चिन्तयान्वितम थर्शयाम आस राजेन्थ्र तेषाम अर्दे सरस्वती 51 ततः कुञ्जान बहून कृत्वा संनिवृत्ता सरिथ वरा ऋषीणां पुण्यतपसां कारुण्याज जनमेजय 52 ततॊ निवृत्य राजेन्थ्र तेषाम अर्दे सरस्वती भूयः परतीच्य अभिमुखी सुस्राव सरितां वरा 53 अमॊघा गमनं कृत्वा तेषां भूयॊ वरजाम्य अहम इत्य अथ्भुतं महच चक्रे ततॊ राजन महानथी 54 एवं स कुञ्जॊ राजेन्थ्र नैमिषेय इति समृतः कुरुक्षेत्रे कुरुश्रेष्ठ कुरुष्व महतीः करियाः 55 तत्र कुञ्जान बहून थृष्ट्वा संनिवृत्तां च तां नथीम बभूव विस्मयस तत्र रामस्याद महात्मनः 56 उपस्पृश्य तु तत्रापि विधिवथ यथुनन्थनः थत्त्वा थायान थविजातिभ्यॊ भाण्डानि विविधानि च भक्ष्यं पेयं च विविधं बराह्मणान परत्यपाथयत 57 ततः परायाथ बलॊ राजन पूज्यमानॊ थविजातिभिः सरस्वती तीर्दवरं नानाथ्विज गणायुतम 58 बथरेङ्गुथ काश्मर्य पलक्षाश्वत्द विभीतकैः पनसैश च पलाशैश च करीरैः पीलुभिस तदा 59 सरस्वती तीररुहैर बन्धनैः सयन्थनैस तदा परूषक वनैश चैव बिल्वैर आम्रातकैस तदा 60 अतिमुक्त कषण्डैश च पारिजातैश च शॊभितम कथली वनभूयिष्ठम इष्टं कान्तं मनॊरमम 61 वाय्वम्बुफलपर्णाथैर थन्तॊलूखलिकैर अपि तदाश्म कुट्टैर वानेयैर मुनिभिर बहुभिर वृतम 62 सवाध्यायघॊषसंघुष्टं मृगयूदशताकुलम अहिंस्रैर धर्मपरमैर नृत्यैर अत्यन्तसेवितम 63 सप्त सारस्वतं तीर्दम आजगाम हलायुधः यत्र मङ्कणकः सिथ्धस तपस तेपे महामुनिः |
1
[vai] tato vinaśanaṃ rājann ājagāma halāyudhaḥ śūdrābhīrān prati dveṣād yatra naṣṭā sarasvatī 2 yasmāt sā bharataśreṣṭha dveṣān naṣṭā sarasvatī tasmāt tad ṛṣayo nityaṃ prāhur vinaśaneti ha 3 tac cāpy upaspṛśya balaḥ sarasvatyāṃ mahābalaḥ subhūmikaṃ tato 'gacchat sarasvatyās taṭe vare 4 tatra cāpsarasaḥ śubhrā nityakālam atandritāḥ krīḍābhir vimalābhiś ca krīḍanti vimalānanāḥ 5 tatra devāḥ sagandharvā māsi māsi janeśvara abhigacchanti tat tīrthaṃ puṇyaṃ brāhmaṇa sevitam 6 tatrādṛśyanta gandharvās tathaivāpsarasāṃ gaṇāḥ sametya sahitā rājan yathā prāptaṃ yathāsukham 7 tatra modanti devāś ca pitaraś ca savīrudhaḥ puṇyaiḥ puṣpaiḥ sadā divyaiḥ kīryamāṇāḥ punaḥ punaḥ 8 ākrīḍabhūmiḥ sā rājaṃs tāsām apsarasāṃ śubhā subhūmiketi vikhyātā sarasvatyās taṭe vare 9 tatra snātvā ca dattvā ca vasu vipreṣu mādhavaḥ śrutvā gītāṃ ca tad divyaṃ vāditrāṇāṃ ca niḥsvanam 10 chāyāś ca vipulā dṛṣṭvā devagandharvarakṣasām gandharvāṇāṃ tatas tīrtham āgacchad rohiṇī sutaḥ 11 viśvāvasumukhās tatra gandharvās tapasānvitāḥ nṛttavāditragītaṃ ca kurvanti sumanoramam 12 tatra dattvā haladharo viprebhyo vividhaṃ vasu ajāvikaṃ gokharoṣṭraṃ suvarṇaṃ rajataṃ tathā 13 bhojayitvā dvijān kāmaiḥ saṃtarpya ca mahādhanaiḥ prayayau sahito vipraiḥ stūyamānaś ca mādhavaḥ 14 tasmād gandharvatīrthāc ca mahābāhur ariṃdamaḥ garga sroto mahātīrtham ājagāmaika kuṇḍalī 15 yatra gargeṇa vṛddhena tapasā bhāvitātmanā kālajñānagatiś caiva jyotiṣāṃ ca vyatikramaḥ 16 utpātā dāruṇāś caiva śubhāś ca janamejaya sarasvatyāḥ śubhe tīrthe vihitā vai mahātmanā tasya nāmnā ca tat tīrthaṃ garga srota iti smṛtam 17 tatra garga mahābhāgam ṛṣayaḥ suvratā nṛpa upāsāṃ cakrire nityaṃ kālajñānaṃ prati prabho 18 tatra gatvā mahārāja balaḥ śvetānulepanaḥ vidhivad dhi dhanaṃ dattvā munīnāṃ bhāvitātmanām 19 uccāvacāṃs tathā bhakṣyān dvijebhyo vipradāya saḥ nīlavāsās tato 'gacchac chaṅkhatīrthaṃ mahāyaśāḥ 20 tatrāpaśyan mahāśaṅkhaṃ mahāmerum ivocchritam śvetaparvata saṃkāśam ṛṣisaṃghair niṣevitam sarasvatyās taṭe jātaṃ nagaṃ tāladhvajo balī 21 yakṣā vidyādharāś caiva rākṣasāś cāmitaujasaḥ piśācāś cāmitabalā yatra siddhāḥ sahasraśaḥ 22 te sarve hy aśanaṃ tyaktvā phālaṃ tasyā vanaspateḥ vrataiś ca niyamaiś caiva kāle kāle sma bhuñjate 23 prāptaiś ca niyamais tais tair vicarantaḥ pṛthak pṛthak adṛśyamānā manujair vyacaran puruṣarṣabha 24 evaṃ khyāto narapate loke 'smin sa vanaspatiḥ tatra tīrthaṃ sarasvatyāḥ pāvanaṃ lokaviśrutam 25 tasmiṃś ca yaduśārdūlo dattvā tīrthe yaśasvinām tāmrāyasāni bhāṇḍāni vastrāṇi vividhāni ca 26 pūjāyitvā dvijāṃś caiva pūjitaś ca tapodhanaiḥ puṇyaṃ dvaitavanaṃ rājann ājagāma halāyudhaḥ 27 tatra gatvā munīn dṛṣṭvā nānāveṣadharān balaḥ āplutya salile cāpi pūjayām āsa vai dvijān 28 tathaiva dattvā viprebhyaḥ parobhogān supuṣkalān tataḥ prāyād balo rājan dakṣiṇena sarasvatīm 29 gatvā caiva mahābāhur nātidūraṃ mahāyaśāḥ dharmātmā nāgadhanvānaṃ tīrtham āgamad acyutaḥ 30 yatra pannagarājasya vāsukeḥ saṃniveśanam mahādyuter mahārāja bahubhiḥ pannagair vṛtam yatrāsann ṛṣayaḥ siddhāḥ sahasrāṇi caturdaśa 31 yatra devāḥ samāgamya vāsukiṃ pannagottamam sarvapannaga rājānam abhyaṣiñcan yathāvidhi pannagebhyo bhayaṃ tatra vidyate na sma kaurava 32 tatrāpi vidhivad dattvā viprebhyo ratnasaṃcayān prāyāt prācīṃ diśaṃ rājan dīpyamānaḥ svatejasā 33 āplutya bahuśo hṛṣṭas teṣu tīrtheṣu lāṅgalī dattvā vasu dvijātibhyo jagāmāti tapasvinaḥ 34 tatrasthān ṛṣisaṃghāṃs tān ahivādya halāyudhaḥ tato rāmo 'gamat tīrtham ṛṣibhiḥ sevitaṃ mahat 35 yatra bhūyo nivavṛte prāṅmukhā vai sarasvatī ṛṣīṇāṃ naimiṣeyāṇām avekṣārthaṃ mahātmanām 36 nivṛttāṃ tāṃ saricchreṣṭhāṃ tatra dṛṣṭvā tu lāṅgalī babhūva vismito rājan balāḥ śvetānulepanaḥ 37 [j] kasmāt sārasvatī brahman nivṛttā prāṅmukhī tataḥ vyākhyātum etad icchāmi sarvam adhvaryu sattama 38 kasmiṃś ca kāraṇe tatra vismito yadunandanaḥ vinivṛttā saricchreṣṭhā katham etad dvijottama 39 [vai] pūrvaṃ kṛtayuge rājan naimiṣeyās tapasvinaḥ vartamāne subahule satre dvādaśa vārṣike ṛṣayo bahavo rājaṃs tatra saṃpratipedire 40 uṣitvā ca mahābhāgās tasmin satre yathāvidhi nivṛtte naimiṣeye vai satre dvādaśa vārṣike ājagmur ṛṣayas tatra bahavas tīrthakāraṇāt 41 ṛṣīṇāṃ bahulātvāt tu sarasvatyā viśāṃ pate tīrthāni nagarāyante kūle vai dakṣiṇe tadā 42 samantapañcakaṃ yāvat tāvat te dvijasattamāḥ tīrthalobhān naravyāghra nadyās tīraṃ samāśritāḥ 43 juhvatāṃ tatra teṣāṃ tu munīnāṃ bhāvitātmanām svādhyāyenāpi mahatā babhūvuḥ pūritā diśaḥ 44 agnihotrais tatas teṣāṃ hūyamānair mahātmanām aśobhata saricchreṣṭhā dīpyamānaiḥ samantataḥ 45 vālakhilyā mahārāja aśmakuṭṭāś ca tāpasāḥ dantolūkhalinaś cānye saṃprakṣālās tathāpare 46 vāyubhakṣā jalāhārāḥ parṇabhakṣāś ca tāpasāḥ nānā niyamayuktāś ca tathā sthaṇḍilaśāyinaḥ 47 āsan vai munayas tatra sarasvatyāḥ samīpataḥ śobhayantaḥ saricchreṣṭhāṃ gaṅgām iva divaukasaḥ 48 tataḥ paścāt samāpetur ṛṣayaḥ satra yājinaḥ te 'vakāśaṃ na dadṛśuḥ kurukṣetre mahāvratāḥ 49 tato yajñopavītais te tat tīrthaṃ nirmimāya vai juhuvuś cāgnihotrāṇi cakruś ca vividhāḥ kriyāḥ 50 tatas tam ṛṣisāṃghātaṃ nirāśaṃ cintayānvitam darśayām āsa rājendra teṣām arthe sarasvatī 51 tataḥ kuñjān bahūn kṛtvā saṃnivṛttā sarid varā ṛṣīṇāṃ puṇyatapasāṃ kāruṇyāj janamejaya 52 tato nivṛtya rājendra teṣām arthe sarasvatī bhūyaḥ pratīcy abhimukhī susrāva saritāṃ varā 53 amoghā gamanaṃ kṛtvā teṣāṃ bhūyo vrajāmy aham ity adbhutaṃ mahac cakre tato rājan mahānadī 54 evaṃ sa kuñjo rājendra naimiṣeya iti smṛtaḥ kurukṣetre kuruśreṣṭha kuruṣva mahatīḥ kriyāḥ 55 tatra kuñjān bahūn dṛṣṭvā saṃnivṛttāṃ ca tāṃ nadīm babhūva vismayas tatra rāmasyātha mahātmanaḥ 56 upaspṛśya tu tatrāpi vidhivad yadunandanaḥ dattvā dāyān dvijātibhyo bhāṇḍāni vividhāni ca bhakṣyaṃ peyaṃ ca vividhaṃ brāhmaṇān pratyapādayat 57 tataḥ prāyād balo rājan pūjyamāno dvijātibhiḥ sarasvatī tīrthavaraṃ nānādvija gaṇāyutam 58 badareṅguda kāśmarya plakṣāśvattha vibhītakaiḥ panasaiś ca palāśaiś ca karīraiḥ pīlubhis tathā 59 sarasvatī tīraruhair bandhanaiḥ syandanais tathā parūṣaka vanaiś caiva bilvair āmrātakais tathā 60 atimukta kaṣaṇḍaiś ca pārijātaiś ca śobhitam kadalī vanabhūyiṣṭham iṣṭaṃ kāntaṃ manoramam 61 vāyvambuphalaparṇādair dantolūkhalikair api tathāśma kuṭṭair vāneyair munibhir bahubhir vṛtam 62 svādhyāyaghoṣasaṃghuṣṭaṃ mṛgayūthaśatākulam ahiṃsrair dharmaparamair nṛtyair atyantasevitam 63 sapta sārasvataṃ tīrtham ājagāma halāyudhaḥ yatra maṅkaṇakaḥ siddhas tapas tepe mahāmuniḥ |