|
1
[ज] सप्त सारस्वतं कस्मात कश च मङ्कणकॊ मुनिः कदं सिथ्धश च भगवान कश चास्य नियमॊ ऽभवत 2 कस्य वंशे समुत्पन्नः किं चाधीतं थविजॊत्तम एतथ इच्छाम्य अहं शरॊतुं विधिवथ थविजसत्तम 3 [वै] राजन सप्त सरस्वत्यॊ याभिर वयाप्तम इथं जगत आहूत बलवथ्भिर हि तत्र तत्र सरस्वती 4 सुप्रभा काञ्चनाक्षी च विशाला मानसह्रथा सरस्वती ओघवती सुवेणुर विमलॊथकाः 5 पितामहस्य महतॊ वर्तमाने महीतले वितते यज्ञवाटे वै समेतेषु थविजातिषु 6 पुण्याहघॊषैर विमलैर वेथानां निनथैस तदा थेवेषु चैव वयग्रेषु तस्मिन यज्ञविधौ तथा 7 तत्र चैव महाराज थीक्षिते परपितामहे यजतस तत्र सत्त्रेण सर्वकामसमृथ्धिना 8 मनसा चिन्तिता हय अर्दा धर्मार्दकुशलैस तथा उपतिष्ठन्ति राजेन्थ्र थविजातींस तत्र तत्र ह 9 जगुश च तत्र गन्धर्वा ननृतुश चाप्सरॊगणाः वाथित्राणि च थिव्यानि वाथयाम आसुर अञ्जसा 10 तस्य यज्ञस्य संपत्त्या तुतुषुर थेवता अपि विस्मयं परमं जग्मुः किम उ मानुषयॊनयः 11 वर्तमाने तदा यज्ञे पुष्करस्दे पितामहे अब्रुवन्न ऋषयॊ राजन नायं यज्ञॊ महाफलः न थृश्यते सरिच्छ्रेष्ठा यस्माथ इह सरस्वती 12 तच छरुत्वा भगवान परीतः सस्माराद सरस्वतीम पितामहेन यजता आहूता पुष्करेषु वै सुप्रभा नाम राजेन्थ्र नाम्ना तत्र सरस्वती 13 तां थृष्ट्वा मुनयस तुष्टा वेगयुक्तां सरस्वतीम पितामहं मानयन्तीं करतुं ते बहु मेनिरे 14 एवम एषा सरिच्छ्रेष्ठा पुष्करेषु सरस्वती पितामहार्दं संभूता तुष्ट्यर्दं च मनीषिणाम 15 नैमिषे मुनयॊ राजन समागम्य समासते तत्र चित्राः कदा हय आसन वेथं परति जनेश्वर 16 तत्र ते मुनयॊ हय आसन नानास्वाध्यायवेथिनः ते समागम्य मुनयः सस्मरुर वै सरस्वतीम 17 सा तु धयाता महाराज ऋषिभिः सत्र याजिभिः समागतानां राजेन्थ्र सहायार्दं महात्मनाम आजगाम महाभागा तत्र पुण्या सरस्वती 18 नैमिषे काञ्चनाक्षी तु मुनीनां सत्र याजिनाम आगता सरितां शरेष्ठा तत्र भारत पूजिता 19 गयस्य यजमानस्य गयेष्व एवं महाक्रतुम आहूता सरितां शरेष्ठा गय यज्ञे सरस्वती 20 विशालां तु गयेष्व आहुर ऋषयः संशितव्रताः सरित सा हिमवत्पार्श्वात परसूता शीघ्रगामिनी 21 औथ्थालकेस तदा यज्ञे यजतस तत्र भारत समेते सर्वतः सफीते मुनीनां मण्डले तथा 22 उत्तरे कॊसला भागे पुण्ये राजन महात्मनः औथ्थालकेन यजता पूर्वं धयाता सरस्वती 23 आजगाम सरिच्छ्रेष्ठा तं थेशम ऋषिकारणात पूज्यमाना मुनिगणैर वल्कलाजिनसंवृतैः मनॊ हरथेति विक्याता सा हि तैर मनसा हृता 24 सुवेणुर ऋषभथ्वीपे पुण्ये राजर्षिसेविते कुरॊश च यजमानस्य कुरुक्षेत्रे महात्मनः आजगाम महाभागा सरिच्छ्रेष्ठा सरस्वती 25 ओघवत्य अपि राजेन्थ्र वसिष्ठेन महात्मना समाहूता कुरुक्षेत्रे थिव्यतॊया सरस्वती 26 थक्षेण यजता चापि गङ्गा थवारे सरस्वती विमलॊथा भगवती बरह्मणा यजता पुनः समाहूता ययौ तत्र पुण्ये हैमवते गिरौ 27 एकीभूतास ततस तास तु तस्मिंस तीर्दे समागताः सप्त सारस्वतं तीर्दं ततस तत परदितं भुवि 28 इति सप्त सरस्वत्यॊ नामतः परिकीर्तिताः सप्त सारस्वतं चैव तीर्दं पुण्यं तदा समृतम 29 शृणु मङ्कणकस्यापि कौमार बरह्मचारिणः आपगाम अवगाढस्य राजन परक्रीडितं महत 30 थृष्ट्वा यथृच्छया तत्र सत्रियम अम्भसि भारत सनायन्तीं रुचिरापाङ्गीं थिग्वाससम अनिन्थिताम सरस्वत्यां महाराज चस्कन्थे वीर्यम अम्भसि 31 तथ रेतः स तु जग्राह कलशे वै महातपाः सप्तधा परविभागं तु कलशस्दं जगाम ह तत्रर्षयः सप्तजाता जज्ञिरे मरुतां गणाः 32 वायुवेगॊ वायुबलॊ वायुहा वायुमण्डलः वायुज्वालॊ वायुरेता वायुचक्रश च वीर्यवान एतम एते समुत्पन्ना मरुतां जनयिष्णवः 33 इथम अन्यच च राजेन्थ्र शृण्व आश्चर्यतरं भुवि महर्षृश चरितं याथृक तरिषु लॊकेषु विश्रुतम 34 पुरा मङ्कणकः सिथ्धः कुशाग्रेणेति नः शरुतम कषतः किल करे राजंस तस्य शाकरसॊ ऽसरवत स वि शाकरसं थृष्ट्वा हर्षाविष्टः परनृत्तवान 35 ततस तस्मिन परनृत्ते वै सदावरं जङ्गमं च यत परनृत्तम उभयं वीर तेजसा तस्य मॊहितम 36 बरह्माथिभिः सुरै राजन्न ऋषिभिश च तपॊधनैः विज्ञप्तॊ वै महाथेव ऋषेर अर्दे नराधिप नायं नृत्येथ यदा थेव तदा तवं कर्तुम अर्हसि 37 ततॊ थेवॊ मुनिं थृष्ट्वा हर्षाविष्टम अतीव ह सुराणां हितकामार्दं महाथेवॊ ऽभयभाषत 38 भॊ भॊ बराह्मण धर्मज्ञ किमर्दं नरिनर्त्सि वै हर्षस्दानं किमर्दं वै तवेथं मुनिसत्तम तपस्विनॊ धर्मपदे सदितस्य थविजसत्तम 39 [रसि] किं न पश्यसि मे बरह्मन कराच छाक रसं शरुतम यं थृष्ट्व वै परनृत्तॊ ऽहं हर्षेण महता विभॊ 40 तं परहस्याब्रवीथ थेवॊ मुनिं रागेण मॊहितम अहं न विस्मयं विप्र गच्छामीति परपश्य माम 41 एवम उक्त्वा मुनिश्रेष्ठं महाथेवेन धीमता अङ्गुल्यग्रेण राजेन्थ्र सवाङ्गुष्ठस ताडितॊ ऽभवत 42 ततॊ भस्म कषताथ राजन निर्गतं हिमसंनिभम तथ थृष्ट्वा वरीडितॊ राजन स मुनिः पाथयॊर गतः 43 [रसि] नान्यं थेवाथ अहं मन्ये रुथ्रात परतरं महत सुरासुरस्य जगतॊ गतिस तवम असि शूलधृक 44 तवया सृष्टम इथं विश्वं वथन्तीह मनीषिणः तवाम एव सर्वं विशति पुनर एव युगक्षये 45 थेवैर अपि न शक्यस तवं परिज्ञातुं कुतॊ मया तवयि सर्वे सम थृश्यन्ते सुरा बरह्माथयॊ ऽनघ 46 सर्वस तवम असि थेवानां कर्ता कारयिता च ह तवत्प्रसाथात सुराः सर्वे मॊथन्तीहाकुतॊ भयाः 47 एवं सतुत्वा महाथेवं स ऋषिः परणतॊ ऽबरवीत भगवंस तवत्प्रसाथाथ वै तपॊ मे न कषरेथ इति 48 ततॊ थेवः परीतमनास तम ऋषिं पुनर अब्रवीत तपस ते वर्धतां विप्र मत्प्रसाथात सहस्रधा आश्रमे चेह वत्स्यामि तवया सार्धम अहं सथा 49 सप्त सारस्वतॊ चास्मिन यॊ माम अर्चिष्यते नरः न तस्य थुर्लभं किं चिथ भवितेह परत्र च सारस्वतं च लॊकं ते गमिष्यन्ति न संशयः 50 एतन मङ्कणकस्यापि चरितं भूरि तेजसः स हि पुत्रः सजन्यायाम उत्पन्नॊ मातरिश्वना |
1
[j] sapta sārasvataṃ kasmāt kaś ca maṅkaṇako muniḥ kathaṃ siddhaś ca bhagavān kaś cāsya niyamo 'bhavat 2 kasya vaṃśe samutpannaḥ kiṃ cādhītaṃ dvijottama etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vidhivad dvijasattama 3 [vai] rājan sapta sarasvatyo yābhir vyāptam idaṃ jagat āhūta balavadbhir hi tatra tatra sarasvatī 4 suprabhā kāñcanākṣī ca viśālā mānasahradā sarasvatī oghavatī suveṇur vimalodakāḥ 5 pitāmahasya mahato vartamāne mahītale vitate yajñavāṭe vai sameteṣu dvijātiṣu 6 puṇyāhaghoṣair vimalair vedānāṃ ninadais tathā deveṣu caiva vyagreṣu tasmin yajñavidhau tadā 7 tatra caiva mahārāja dīkṣite prapitāmahe yajatas tatra sattreṇa sarvakāmasamṛddhinā 8 manasā cintitā hy arthā dharmārthakuśalais tadā upatiṣṭhanti rājendra dvijātīṃs tatra tatra ha 9 jaguś ca tatra gandharvā nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ vāditrāṇi ca divyāni vādayām āsur añjasā 10 tasya yajñasya saṃpattyā tutuṣur devatā api vismayaṃ paramaṃ jagmuḥ kim u mānuṣayonayaḥ 11 vartamāne tathā yajñe puṣkarasthe pitāmahe abruvann ṛṣayo rājan nāyaṃ yajño mahāphalaḥ na dṛśyate saricchreṣṭhā yasmād iha sarasvatī 12 tac chrutvā bhagavān prītaḥ sasmārātha sarasvatīm pitāmahena yajatā āhūtā puṣkareṣu vai suprabhā nāma rājendra nāmnā tatra sarasvatī 13 tāṃ dṛṣṭvā munayas tuṣṭā vegayuktāṃ sarasvatīm pitāmahaṃ mānayantīṃ kratuṃ te bahu menire 14 evam eṣā saricchreṣṭhā puṣkareṣu sarasvatī pitāmahārthaṃ saṃbhūtā tuṣṭyarthaṃ ca manīṣiṇām 15 naimiṣe munayo rājan samāgamya samāsate tatra citrāḥ kathā hy āsan vedaṃ prati janeśvara 16 tatra te munayo hy āsan nānāsvādhyāyavedinaḥ te samāgamya munayaḥ sasmarur vai sarasvatīm 17 sā tu dhyātā mahārāja ṛṣibhiḥ satra yājibhiḥ samāgatānāṃ rājendra sahāyārthaṃ mahātmanām ājagāma mahābhāgā tatra puṇyā sarasvatī 18 naimiṣe kāñcanākṣī tu munīnāṃ satra yājinām āgatā saritāṃ śreṣṭhā tatra bhārata pūjitā 19 gayasya yajamānasya gayeṣv evaṃ mahākratum āhūtā saritāṃ śreṣṭhā gaya yajñe sarasvatī 20 viśālāṃ tu gayeṣv āhur ṛṣayaḥ saṃśitavratāḥ sarit sā himavatpārśvāt prasūtā śīghragāminī 21 auddālakes tathā yajñe yajatas tatra bhārata samete sarvataḥ sphīte munīnāṃ maṇḍale tadā 22 uttare kosalā bhāge puṇye rājan mahātmanaḥ auddālakena yajatā pūrvaṃ dhyātā sarasvatī 23 ājagāma saricchreṣṭhā taṃ deśam ṛṣikāraṇāt pūjyamānā munigaṇair valkalājinasaṃvṛtaiḥ mano hradeti vikyātā sā hi tair manasā hṛtā 24 suveṇur ṛṣabhadvīpe puṇye rājarṣisevite kuroś ca yajamānasya kurukṣetre mahātmanaḥ ājagāma mahābhāgā saricchreṣṭhā sarasvatī 25 oghavaty api rājendra vasiṣṭhena mahātmanā samāhūtā kurukṣetre divyatoyā sarasvatī 26 dakṣeṇa yajatā cāpi gaṅgā dvāre sarasvatī vimalodā bhagavatī brahmaṇā yajatā punaḥ samāhūtā yayau tatra puṇye haimavate girau 27 ekībhūtās tatas tās tu tasmiṃs tīrthe samāgatāḥ sapta sārasvataṃ tīrthaṃ tatas tat prathitaṃ bhuvi 28 iti sapta sarasvatyo nāmataḥ parikīrtitāḥ sapta sārasvataṃ caiva tīrthaṃ puṇyaṃ tathā smṛtam 29 śṛṇu maṅkaṇakasyāpi kaumāra brahmacāriṇaḥ āpagām avagāḍhasya rājan prakrīḍitaṃ mahat 30 dṛṣṭvā yadṛcchayā tatra striyam ambhasi bhārata snāyantīṃ rucirāpāṅgīṃ digvāsasam aninditām sarasvatyāṃ mahārāja caskande vīryam ambhasi 31 tad retaḥ sa tu jagrāha kalaśe vai mahātapāḥ saptadhā pravibhāgaṃ tu kalaśasthaṃ jagāma ha tatrarṣayaḥ saptajātā jajñire marutāṃ gaṇāḥ 32 vāyuvego vāyubalo vāyuhā vāyumaṇḍalaḥ vāyujvālo vāyuretā vāyucakraś ca vīryavān etam ete samutpannā marutāṃ janayiṣṇavaḥ 33 idam anyac ca rājendra śṛṇv āścaryataraṃ bhuvi maharṣṛś caritaṃ yādṛk triṣu lokeṣu viśrutam 34 purā maṅkaṇakaḥ siddhaḥ kuśāgreṇeti naḥ śrutam kṣataḥ kila kare rājaṃs tasya śākaraso 'sravat sa vi śākarasaṃ dṛṣṭvā harṣāviṣṭaḥ pranṛttavān 35 tatas tasmin pranṛtte vai sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca yat pranṛttam ubhayaṃ vīra tejasā tasya mohitam 36 brahmādibhiḥ surai rājann ṛṣibhiś ca tapodhanaiḥ vijñapto vai mahādeva ṛṣer arthe narādhipa nāyaṃ nṛtyed yathā deva tathā tvaṃ kartum arhasi 37 tato devo muniṃ dṛṣṭvā harṣāviṣṭam atīva ha surāṇāṃ hitakāmārthaṃ mahādevo 'bhyabhāṣata 38 bho bho brāhmaṇa dharmajña kimarthaṃ narinartsi vai harṣasthānaṃ kimarthaṃ vai tavedaṃ munisattama tapasvino dharmapathe sthitasya dvijasattama 39 [rsi] kiṃ na paśyasi me brahman karāc chāka rasaṃ śrutam yaṃ dṛṣṭva vai pranṛtto 'haṃ harṣeṇa mahatā vibho 40 taṃ prahasyābravīd devo muniṃ rāgeṇa mohitam ahaṃ na vismayaṃ vipra gacchāmīti prapaśya mām 41 evam uktvā muniśreṣṭhaṃ mahādevena dhīmatā aṅgulyagreṇa rājendra svāṅguṣṭhas tāḍito 'bhavat 42 tato bhasma kṣatād rājan nirgataṃ himasaṃnibham tad dṛṣṭvā vrīḍito rājan sa muniḥ pādayor gataḥ 43 [rsi] nānyaṃ devād ahaṃ manye rudrāt parataraṃ mahat surāsurasya jagato gatis tvam asi śūladhṛk 44 tvayā sṛṣṭam idaṃ viśvaṃ vadantīha manīṣiṇaḥ tvām eva sarvaṃ viśati punar eva yugakṣaye 45 devair api na śakyas tvaṃ parijñātuṃ kuto mayā tvayi sarve sma dṛśyante surā brahmādayo 'nagha 46 sarvas tvam asi devānāṃ kartā kārayitā ca ha tvatprasādāt surāḥ sarve modantīhākuto bhayāḥ 47 evaṃ stutvā mahādevaṃ sa ṛṣiḥ praṇato 'bravīt bhagavaṃs tvatprasādād vai tapo me na kṣared iti 48 tato devaḥ prītamanās tam ṛṣiṃ punar abravīt tapas te vardhatāṃ vipra matprasādāt sahasradhā āśrame ceha vatsyāmi tvayā sārdham ahaṃ sadā 49 sapta sārasvato cāsmin yo mām arciṣyate naraḥ na tasya durlabhaṃ kiṃ cid bhaviteha paratra ca sārasvataṃ ca lokaṃ te gamiṣyanti na saṃśayaḥ 50 etan maṅkaṇakasyāpi caritaṃ bhūri tejasaḥ sa hi putraḥ sajanyāyām utpanno mātariśvanā |