|
1
[वैषम्पायन] ततॊ थुर्यॊधनं थृष्ट्वा गान्धारी शॊककर्शिता सहसा नयपतथ भूमौ छिन्नेव कथली वने 2 सा तु लब्ध्वा पुनः संज्ञां विक्रुश्य च पुनः पुनः थुर्यॊधनम अभिप्रेक्ष्य शयानं रुधिरॊक्षितम 3 परिष्वज्य च गान्धारी कृपणं पर्यथेवयत हाहा पुत्रेति गान्धारी विललापाकुलेन्थ्रिया 4 सुगूढ जत्रु विपुलं हारनिष्कनिषेवितम वारिणा नेत्रजेनॊरः सिञ्चन्ती शॊकतापिता समीपस्दं हृषीकेशम इथं वचनम अब्रवीत 5 उपस्दितेऽसमिन संग्रामे जञातीनां संक्षये विभॊ माम अयं पराह वार्ष्णेय पराञ्जलिर नृपसत्तमः अस्मिञ जञातिसमुथ्धर्षे जयम अम्बा बरवीतु मे 6 इत्य उक्ते जानती सर्वम अहं सवं वयसनागमम अब्रुवं पुरुषव्याघ्र यतॊ धर्मस ततॊ जयः 7 यदा न युध्यमानस तवं संप्रमुह्यसि पुत्रक धरुवं शास्त्रजिताँल लॊकान पराप्तास्य अमरवथ विभॊ 8 इत्य एवम अब्रुवं पूर्वं नैनं शॊचामि वै परभॊ धृतराष्ट्रं तु शॊचामि कृपणं हतबान्धवम 9 अमर्षणं युधां शरेष्ठं कृतास्त्रं युथ्धथुर्मथम शयानं वीरशयने पश्य माधव मे सुतम 10 यॊ ऽयं मूर्धावसिक्तानाम अग्रे याति परंतपः सॊ ऽयं पांसुषु शेते ऽथय पश्य कालस्य पर्ययम 11 धरुवं थुर्यॊधनॊ वीरॊ गतिं नसुलभां गतः तदा हय अभिमुखः शेते शयने वीरसेविते 12 यं पुरा पर्युपासीना रमयन्ति महीक्षितः महीतलस्दं निहतं गृध्रास तं पर्युपासते 13 यं पुरा वयजनैर अग्र्यैर उपवीजन्ति यॊषितः तम अथ्य पक्षव्यजनैर उपवीजन्ति पक्षिणः 14 एष शेते महाबाहुर बलवान सत्यविक्रमः सिंहेनेव थविपः संख्ये भीमसेनेन पातितः 15 पश्य थुर्यॊधनं कृष्ण शयानं रुधिरॊक्षितम निहतं भीमसेनेन गथाम उथ्यम्य भारत 16 अक्षौहिणीर महाबाहुर थश चैकां च केशव अनयथ यः पुरा संख्ये सॊ ऽनयान निधनं गतः 17 एष थुर्यॊधनः शेते महेष्वासॊ महारदः शार्थूल इव सिंहेन भीमसेनेन पातितः 18 विथुरं हय अवमन्यैष पितरं चैव मन्थभाक बालॊ वृथ्धावमानेन मन्थॊ मृत्युवशं गतः 19 निःसपत्ना मही यस्य तरयॊथश समाः सदिता स शेते निहतॊ भूमौ पुत्रॊ मे पृदिवीपतिः 20 अपश्यं कृष्ण पृदिवीं धार्तराष्ट्रानुशासनात पूर्णां हस्तिगवाश्वस्य वार्ष्णेय न तु तच चिरम 21 ताम एवाथ्य महाबाहॊ पश्याम्य अन्यानुशासनात हीनां हस्तिगवाश्वेन किं नु जीवामि माधव 22 इथं कृच्छ्रतरं पश्य पुत्रस्यापि वधान मम यथ इमां पर्युपासन्ते हताञ शूरान रणे सत्रियः 23 परकीर्णकेशां सुश्रॊणीं थुर्यॊधन भुजाङ्कगाम रुक्मवेथी निभां पश्य कृष्ण लक्ष्मणमातरम 24 नूनम एषा पुरा बाला जीवमाने महाभुजे भुजाव आश्रित्य रमते सुभुजस्य मनस्विनी 25 कदं तु शतधा नेथं हृथयं मम थीर्यते पश्यन्त्या निहतं पुत्रं पुत्रेण सहितं रणे 26 पुत्रं रुधिरसंसिक्तम उपजिघ्रत्य अनिन्थिता थुर्यॊधनं तु वामॊरुः पाणिना परिमार्जति 27 किं नु शॊचति भर्तारं पुत्रं चैषा मनस्विनी तदा हय अवस्दिता भाति पुत्रं चाप्य अभिवीक्ष्य सा 28 सवशिरः पञ्चशाखाभ्याम अभिहत्यायतेक्षणा पतत्य उरसि वीरस्य कुरुराजस्य माधव 29 पुण्डरीकनिभा भाति पुण्डरीकान्तर परभा मुखं विमृज्य पुत्रस्य भर्तुश चैव तपस्विनी 30 यथि चाप्य आगमाः सन्ति यथि वा शरुतयस तदा धरुवं लॊकान अवाप्तॊ ऽयं नृपॊ बाहुबलार्जितान |
1
[vaiṣampāyana] tato duryodhanaṃ dṛṣṭvā gāndhārī śokakarśitā sahasā nyapatad bhūmau chinneva kadalī vane 2 sā tu labdhvā punaḥ saṃjñāṃ vikruśya ca punaḥ punaḥ duryodhanam abhiprekṣya śayānaṃ rudhirokṣitam 3 pariṣvajya ca gāndhārī kṛpaṇaṃ paryadevayat hāhā putreti gāndhārī vilalāpākulendriyā 4 sugūḍha jatru vipulaṃ hāraniṣkaniṣevitam vāriṇā netrajenoraḥ siñcantī śokatāpitā samīpasthaṃ hṛṣīkeśam idaṃ vacanam abravīt 5 upasthite'smin saṃgrāme jñātīnāṃ saṃkṣaye vibho mām ayaṃ prāha vārṣṇeya prāñjalir nṛpasattamaḥ asmiñ jñātisamuddharṣe jayam ambā bravītu me 6 ity ukte jānatī sarvam ahaṃ svaṃ vyasanāgamam abruvaṃ puruṣavyāghra yato dharmas tato jayaḥ 7 yathā na yudhyamānas tvaṃ saṃpramuhyasi putraka dhruvaṃ śāstrajitāṁl lokān prāptāsy amaravad vibho 8 ity evam abruvaṃ pūrvaṃ nainaṃ śocāmi vai prabho dhṛtarāṣṭraṃ tu śocāmi kṛpaṇaṃ hatabāndhavam 9 amarṣaṇaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ kṛtāstraṃ yuddhadurmadam śayānaṃ vīraśayane paśya mādhava me sutam 10 yo 'yaṃ mūrdhāvasiktānām agre yāti paraṃtapaḥ so 'yaṃ pāṃsuṣu śete 'dya paśya kālasya paryayam 11 dhruvaṃ duryodhano vīro gatiṃ nasulabhāṃ gataḥ tathā hy abhimukhaḥ śete śayane vīrasevite 12 yaṃ purā paryupāsīnā ramayanti mahīkṣitaḥ mahītalasthaṃ nihataṃ gṛdhrās taṃ paryupāsate 13 yaṃ purā vyajanair agryair upavījanti yoṣitaḥ tam adya pakṣavyajanair upavījanti pakṣiṇaḥ 14 eṣa śete mahābāhur balavān satyavikramaḥ siṃheneva dvipaḥ saṃkhye bhīmasenena pātitaḥ 15 paśya duryodhanaṃ kṛṣṇa śayānaṃ rudhirokṣitam nihataṃ bhīmasenena gadām udyamya bhārata 16 akṣauhiṇīr mahābāhur daśa caikāṃ ca keśava anayad yaḥ purā saṃkhye so 'nayān nidhanaṃ gataḥ 17 eṣa duryodhanaḥ śete maheṣvāso mahārathaḥ śārdūla iva siṃhena bhīmasenena pātitaḥ 18 viduraṃ hy avamanyaiṣa pitaraṃ caiva mandabhāk bālo vṛddhāvamānena mando mṛtyuvaśaṃ gataḥ 19 niḥsapatnā mahī yasya trayodaśa samāḥ sthitā sa śete nihato bhūmau putro me pṛthivīpatiḥ 20 apaśyaṃ kṛṣṇa pṛthivīṃ dhārtarāṣṭrānuśāsanāt pūrṇāṃ hastigavāśvasya vārṣṇeya na tu tac ciram 21 tām evādya mahābāho paśyāmy anyānuśāsanāt hīnāṃ hastigavāśvena kiṃ nu jīvāmi mādhava 22 idaṃ kṛcchrataraṃ paśya putrasyāpi vadhān mama yad imāṃ paryupāsante hatāñ śūrān raṇe striyaḥ 23 prakīrṇakeśāṃ suśroṇīṃ duryodhana bhujāṅkagām rukmavedī nibhāṃ paśya kṛṣṇa lakṣmaṇamātaram 24 nūnam eṣā purā bālā jīvamāne mahābhuje bhujāv āśritya ramate subhujasya manasvinī 25 kathaṃ tu śatadhā nedaṃ hṛdayaṃ mama dīryate paśyantyā nihataṃ putraṃ putreṇa sahitaṃ raṇe 26 putraṃ rudhirasaṃsiktam upajighraty aninditā duryodhanaṃ tu vāmoruḥ pāṇinā parimārjati 27 kiṃ nu śocati bhartāraṃ putraṃ caiṣā manasvinī tathā hy avasthitā bhāti putraṃ cāpy abhivīkṣya sā 28 svaśiraḥ pañcaśākhābhyām abhihatyāyatekṣaṇā pataty urasi vīrasya kururājasya mādhava 29 puṇḍarīkanibhā bhāti puṇḍarīkāntara prabhā mukhaṃ vimṛjya putrasya bhartuś caiva tapasvinī 30 yadi cāpy āgamāḥ santi yadi vā śrutayas tathā dhruvaṃ lokān avāpto 'yaṃ nṛpo bāhubalārjitān |