|
1
[ग] काम्बॊजं पश्य थुर्धर्षं काम्बॊजास्तरणॊचितम शयानम ऋषभस्कन्धं हतं पांसुशु माधव 2 यस्य कषतजसंथिग्धौ बाहू चन्थनरूषितौ अवेक्ष्य कृपणं भार्या विलपत्य अतिथुःखिता 3 इमौ तौ परिघप्रख्यौ बाहू शुभतलाङ्गुली ययॊर विवरम आपन्नां न रतिर मां पुराजहत 4 कां गतिं नु गमिष्यामि तवया हीना जनेश्वर थूरबन्धुर नादेव अतीव मधुरस्वरा 5 आतपे कलाम्यमानानां विविधानाम इव सरजाम कलान्तानाम अपि नारीणां न शरीर जहति वै तनुम 6 शयानम अभितः शूरं कालिङ्गं मधुसूथन पश्य थीप्ताङ्गथ युगप्रतिबथ्ध महाभुजम 7 मागधानाम अधिपतिं जयत्सेनं जनार्थन परिवार्य पररुथिता मागध्यः पश्य यॊषितः 8 आसाम आयतनेत्राणां सुस्वराणां जनार्थन मनः शरुतिहरॊ नाथॊ मनॊ मॊहयतीव मे 9 परकीर्णसर्वाभरणा रुथन्त्यः शॊककर्शिताः सवास्तीर्णशयनॊपेता मागध्यः शेरते भुवि 10 कॊसलानाम अधिपतिं राजपुत्रं बृहथ्बलम भर्तारं परिवार्यैताः पृदक पररुथिताः सत्रियः 11 अस्य गात्रगतान बाणान कार्ष्णि बाहुबलार्पितान उथ्धरन्त्य असुखाविष्टा मूर्छमानाः पुनः पुनः 12 आसां सर्वानवथ्यानाम आतपेन परिश्रमात परम्लान नलिनाभानि भान्ति वक्त्राणि माधव 13 थरॊणेन निहताः शूराः शेरते रुचिराङ्गथाः थरॊणेनाभिमुखाः सर्वे भरातरः पञ्च केलयाः 14 तप्तकाञ्चनवर्माणस ताम्रध्वजरदस्रजः भासयन्ति महीं भासा जवलिता इव पावकाः 15 थरॊणेन थरुपथं संख्ये पश्य माधव पातितम महाथ्विपम इवारण्ये सिंहेन महता हतम 16 पाञ्चालराज्ञॊ विपुलं पुण्डरीकाक्ष पाण्डुरम आतपत्रं समाभाति शरथीव थिवाकरः 17 एतास तु थरुपथं वृथ्धं सनुषा भार्याश च थुःखिताः थग्ध्वा गच्छन्ति पाञ्चाल्यं राजानम अपसव्यतः 18 धृष्टकेतुं महेष्वासं चेथिपुंगवम अङ्गनाः थरॊणेन निहतं शूरं हरन्ति हृतचेतसः 19 थरॊणास्त्रम अभिहत्यैष विमर्थे मधुसूथन महेष्वासॊ हतः शेते नथ्या हृत इव थरुमः 20 एष चेथिपतिः शूरॊ धृष्टकेतुर महारदः शेते विनिहतः संख्ये हत्वा शत्रून सहस्रशः 21 वितुथ्यमानं विहगैस तं भार्याः परत्युपस्दिताः चेथिराजं हृषीकेशहतं सबलबान्धवम 22 थाशार्ही पुत्रजं वीरं शयानं सत्यविक्रमम आरॊप्याङ्के रुथन्त्य एताश चेथिराजवराङ्गनाः 23 अस्य पुत्रं हृषीकेशसुवक्त्रं चारुकुण्डलम थरॊणेन समरे पश्य निकृत्तं बहुधा शरैः 24 पितरं नूनम आजिस्दं युध्यमानं परैः सह नाजहात पृष्ठतॊ वीरम अथ्यापि मधुसूथन 25 एवं ममापि पुत्रस्य पुत्रः पितरम अन्वगात थुर्यॊधनं महाबाहॊ लक्ष्मणः परवीरहा 26 विन्थानुविन्थाव आवन्त्यौ पतितौ पश्य माधव हिमान्ते पुष्पितौ शालौ मरुता गलिताव इव 27 काञ्चनाङ्गथवर्माणौ बाणखड्गधनुर्धरौ ऋषभप्रति रूपाक्षौ शयानौ विमलस्रजौ 28 अवध्याः पाण्डवाः कृष्ण सर्व एव तवया सह ये मुक्ता थरॊण भीष्माभ्यां कर्णाथ वैकर्तनात कृपात 29 थुर्यॊधनाथ थरॊणसुतात सैन्धवाच च महारदात सॊमथत्ताथ विकर्णाच च शूराच च कृतवर्मणः ये हन्युः शस्त्रवेगेन थेवान अपि नरर्षभाः 30 त इमे निहताः संख्ये पश्य कालस्य पर्ययम नातिभारॊ ऽसति थैवस्य धरुवं माधव कश चन यथ इमे निहताः शूराः कषत्रियैः कषत्रियर्षभाः 31 तथैव निहताः कृष्ण मम पुत्रास तरस्विनः यथैवाकृत कामस तवम उपप्लव्यं गतः पुनः 32 शंतनॊश चैव पुत्रेण पराज्ञेन विथुरेण च तथैवॊक्तास्मि मा सनेहं कुरुष्वात्म सुतेष्व इति 33 तयॊर न थर्शनं तात मिद्या भवितुम अर्हति अचिरेणैव मे पुत्रा भस्मीभूता जनार्थन 34 [व] इत्य उक्त्वा नयपतथ भूमौ गान्धारी शॊककर्शिता थुःखॊपहत विज्ञाना धैर्यम उत्सृज्य भारत 35 ततः कॊपपरीताङ्गी पुत्रशॊकपरिप्लुता जगाम शौरिं थॊषेण गान्धारी वयदितेन्थ्रिया 36 [ग] पाण्डवा धार्तराष्ट्राश च थरुग्धाः कृष्ण परस्परम उपेक्षिता विनश्यन्तस तवया कस्माज जनार्थन 37 शक्तेन बहु भृत्येन विपुले तिष्ठता बले उभयत्र समर्देन शरुतवाक्येन चैव ह 38 इच्छतॊपेक्षितॊ नाशः कुरूणां मधुसूथन यस्मात तवया महाबाहॊ फलं तस्माथ अवाप्नुहि 39 पतिशुश्रूषया यन मे तपः किं चिथ उपार्जितम तेन तवां थुरवापात्मञ शप्स्ये चक्रगथाधर 40 यस्मात परस्परं घनन्तॊ जञातयः कुरुपाण्डवाः उपेक्षितास ते गॊविन्थ तस्माज जञातीन वधिष्यसि 41 तवम अप्य उपस्दिते वर्षे षट्त्रिंशे मधुसूथन हतज्ञातिर हतामात्यॊ हतपुत्रॊ वनेचरः कुत्सितेनाभ्युपायेन निधनं समवाप्स्यसि 42 तवाप्य एवं हतसुता निहतज्ञातिबान्धवाः सत्रियः परिपतिष्यन्ति यदैता भरत सत्रियः 43 [व] तच छरुत्वा वचनं घॊरं वासुथेवॊ महामनाः उवाच थेवीं गान्धारीम ईषथ अभ्युत्स्मयन्न इव 44 संहर्ता वृष्णिचक्रस्य नान्यॊ मथ विथ्यते शुभे जाने ऽहम एतथ अप्य एवं चीर्णं चरसि कषत्रिये 45 अवध्यास ते नरैर अन्यैर अपि वा थेवथानवैः परस्परकृतं नाशम अतः पराप्स्यन्ति याथवाः 46 इत्य उक्तवति थाशार्हे पाण्डवास तरस्तचेतसः बभूवुर भृशसंविग्ना निराशाश चापि जीविते |
1
[g] kāmbojaṃ paśya durdharṣaṃ kāmbojāstaraṇocitam śayānam ṛṣabhaskandhaṃ hataṃ pāṃsuśu mādhava 2 yasya kṣatajasaṃdigdhau bāhū candanarūṣitau avekṣya kṛpaṇaṃ bhāryā vilapaty atiduḥkhitā 3 imau tau parighaprakhyau bāhū śubhatalāṅgulī yayor vivaram āpannāṃ na ratir māṃ purājahat 4 kāṃ gatiṃ nu gamiṣyāmi tvayā hīnā janeśvara dūrabandhura nātheva atīva madhurasvarā 5 ātape klāmyamānānāṃ vividhānām iva srajām klāntānām api nārīṇāṃ na śrīr jahati vai tanum 6 śayānam abhitaḥ śūraṃ kāliṅgaṃ madhusūdana paśya dīptāṅgada yugapratibaddha mahābhujam 7 māgadhānām adhipatiṃ jayatsenaṃ janārdana parivārya praruditā māgadhyaḥ paśya yoṣitaḥ 8 āsām āyatanetrāṇāṃ susvarāṇāṃ janārdana manaḥ śrutiharo nādo mano mohayatīva me 9 prakīrṇasarvābharaṇā rudantyaḥ śokakarśitāḥ svāstīrṇaśayanopetā māgadhyaḥ śerate bhuvi 10 kosalānām adhipatiṃ rājaputraṃ bṛhadbalam bhartāraṃ parivāryaitāḥ pṛthak praruditāḥ striyaḥ 11 asya gātragatān bāṇān kārṣṇi bāhubalārpitān uddharanty asukhāviṣṭā mūrchamānāḥ punaḥ punaḥ 12 āsāṃ sarvānavadyānām ātapena pariśramāt pramlāna nalinābhāni bhānti vaktrāṇi mādhava 13 droṇena nihatāḥ śūrāḥ śerate rucirāṅgadāḥ droṇenābhimukhāḥ sarve bhrātaraḥ pañca kelayāḥ 14 taptakāñcanavarmāṇas tāmradhvajarathasrajaḥ bhāsayanti mahīṃ bhāsā jvalitā iva pāvakāḥ 15 droṇena drupadaṃ saṃkhye paśya mādhava pātitam mahādvipam ivāraṇye siṃhena mahatā hatam 16 pāñcālarājño vipulaṃ puṇḍarīkākṣa pāṇḍuram ātapatraṃ samābhāti śaradīva divākaraḥ 17 etās tu drupadaṃ vṛddhaṃ snuṣā bhāryāś ca duḥkhitāḥ dagdhvā gacchanti pāñcālyaṃ rājānam apasavyataḥ 18 dhṛṣṭaketuṃ maheṣvāsaṃ cedipuṃgavam aṅganāḥ droṇena nihataṃ śūraṃ haranti hṛtacetasaḥ 19 droṇāstram abhihatyaiṣa vimarde madhusūdana maheṣvāso hataḥ śete nadyā hṛta iva drumaḥ 20 eṣa cedipatiḥ śūro dhṛṣṭaketur mahārathaḥ śete vinihataḥ saṃkhye hatvā śatrūn sahasraśaḥ 21 vitudyamānaṃ vihagais taṃ bhāryāḥ pratyupasthitāḥ cedirājaṃ hṛṣīkeśahataṃ sabalabāndhavam 22 dāśārhī putrajaṃ vīraṃ śayānaṃ satyavikramam āropyāṅke rudanty etāś cedirājavarāṅganāḥ 23 asya putraṃ hṛṣīkeśasuvaktraṃ cārukuṇḍalam droṇena samare paśya nikṛttaṃ bahudhā śaraiḥ 24 pitaraṃ nūnam ājisthaṃ yudhyamānaṃ paraiḥ saha nājahāt pṛṣṭhato vīram adyāpi madhusūdana 25 evaṃ mamāpi putrasya putraḥ pitaram anvagāt duryodhanaṃ mahābāho lakṣmaṇaḥ paravīrahā 26 vindānuvindāv āvantyau patitau paśya mādhava himānte puṣpitau śālau marutā galitāv iva 27 kāñcanāṅgadavarmāṇau bāṇakhaḍgadhanurdharau ṛṣabhaprati rūpākṣau śayānau vimalasrajau 28 avadhyāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇa sarva eva tvayā saha ye muktā droṇa bhīṣmābhyāṃ karṇād vaikartanāt kṛpāt 29 duryodhanād droṇasutāt saindhavāc ca mahārathāt somadattād vikarṇāc ca śūrāc ca kṛtavarmaṇaḥ ye hanyuḥ śastravegena devān api nararṣabhāḥ 30 ta ime nihatāḥ saṃkhye paśya kālasya paryayam nātibhāro 'sti daivasya dhruvaṃ mādhava kaś cana yad ime nihatāḥ śūrāḥ kṣatriyaiḥ kṣatriyarṣabhāḥ 31 tadaiva nihatāḥ kṛṣṇa mama putrās tarasvinaḥ yadaivākṛta kāmas tvam upaplavyaṃ gataḥ punaḥ 32 śaṃtanoś caiva putreṇa prājñena vidureṇa ca tadaivoktāsmi mā snehaṃ kuruṣvātma suteṣv iti 33 tayor na darśanaṃ tāta mithyā bhavitum arhati acireṇaiva me putrā bhasmībhūtā janārdana 34 [v] ity uktvā nyapatad bhūmau gāndhārī śokakarśitā duḥkhopahata vijñānā dhairyam utsṛjya bhārata 35 tataḥ kopaparītāṅgī putraśokapariplutā jagāma śauriṃ doṣeṇa gāndhārī vyathitendriyā 36 [g] pāṇḍavā dhārtarāṣṭrāś ca drugdhāḥ kṛṣṇa parasparam upekṣitā vinaśyantas tvayā kasmāj janārdana 37 śaktena bahu bhṛtyena vipule tiṣṭhatā bale ubhayatra samarthena śrutavākyena caiva ha 38 icchatopekṣito nāśaḥ kurūṇāṃ madhusūdana yasmāt tvayā mahābāho phalaṃ tasmād avāpnuhi 39 patiśuśrūṣayā yan me tapaḥ kiṃ cid upārjitam tena tvāṃ duravāpātmañ śapsye cakragadādhara 40 yasmāt parasparaṃ ghnanto jñātayaḥ kurupāṇḍavāḥ upekṣitās te govinda tasmāj jñātīn vadhiṣyasi 41 tvam apy upasthite varṣe ṣaṭtriṃśe madhusūdana hatajñātir hatāmātyo hataputro vanecaraḥ kutsitenābhyupāyena nidhanaṃ samavāpsyasi 42 tavāpy evaṃ hatasutā nihatajñātibāndhavāḥ striyaḥ paripatiṣyanti yathaitā bharata striyaḥ 43 [v] tac chrutvā vacanaṃ ghoraṃ vāsudevo mahāmanāḥ uvāca devīṃ gāndhārīm īṣad abhyutsmayann iva 44 saṃhartā vṛṣṇicakrasya nānyo mad vidyate śubhe jāne 'ham etad apy evaṃ cīrṇaṃ carasi kṣatriye 45 avadhyās te narair anyair api vā devadānavaiḥ parasparakṛtaṃ nāśam ataḥ prāpsyanti yādavāḥ 46 ity uktavati dāśārhe pāṇḍavās trastacetasaḥ babhūvur bhṛśasaṃvignā nirāśāś cāpi jīvite |